Γράφει ο Ιωάννης Γεωργιάδης
Η Τεχνητή Νοημοσύνη (εφεξής ΤΝ) αποκτά όλο και περισσότερες δυνατότητες που ωφελούν την κοινωνία. Καταφέρνει να λύνει εξισώσεις, να ενημερώνει για διαδικασίες, αλλά και να βοηθά τους ανθρώπους να κατανοούν δύσκολες θεωρίες (φιλοσοφικές, δομισμού και ούτω καθ’ εξής). Ανάμεσα σε όλα αυτά, η ΤΝ «γνωρίζει» και την πολιτική: τις θεωρίες, τις ιδεολογίες, το επίπεδο πολιτικής, την πολιτική κουλτούρα και άλλα συναφή στοιχεία του πεδίου. Πάνω σε αυτό, έχει αναρωτηθεί κανείς για το αν η ΤΝ μπορεί να γίνει εφαρμοστής της πολιτικής; Δηλαδή, να παίρνει αποφάσεις, να ασκεί κοινωνική πολιτική, να ρυθμίζει τη Δημοσιονομική (ενίοτε και τη Νομισματική Πολιτική) και να αφομοιώνει τις αρχές μιας ιδεολογίας.
Μελετώντας την πολιτική ως «διαδικασία», αναλύονται δύο κοσμοθεωρίες και η σχέση τους με την ΤΝ: ο Σοσιαλισμός και ο Συντηρητισμός. Πρόκειται για τις δύο εντελώς αντίθετες ιδεολογίες, στις οποίες μπορεί η ΤΝ να «φωλιάσει» με τον τρόπο της και να αναπτύξει έννοιες, μοντέλα και μικροθεωρίες που συμπληρώνουν τον βασικό πυρήνα των κοσμοθεωριών. Είναι καιρός να τεθούν σε συγκριτική θεώρηση οι βασικές αρχές αυτών των κοσμοθεωριών με την πανίσχυρη νοημοσύνη.
Ο Σοσιαλισμός αποτελεί το πιο ενδιαφέρον πεδίο μελέτης της σχέσης ανθρωπότητας και ΤΝ. Οι λεπτομερειακές αντιφάσεις που σχεδιάζονται για τη νέα πραγματικότητα έχουν τρομερές αντιφάσεις που ίσως να οδηγήσουν και σε μία καινούρια και πρωτοποριακή (υπό μία στενότατη έννοια) θεωρία που διαφοροποιείται από τα ήδη σοσιαλιστικά δεδομένα. Η «Κοινότητα», η «Αδελφότητα», η «Κοινωνική Ισότητα», η « Ανάγκη», η «Κοινωνική Τάξη» και η «Κοινοκτημοσύνη» τίθενται σε μια νέα σφαίρα μελέτης (Heywood, 2014, σελ. 48).
Όλοι οι Σοσιαλιστές, είτε Σοσιαλδημοκράτες είτε Κομμουνιστές είτε Νεομαρξιστές, θεωρούν ότι η πηγή είναι η ύπαρξη Κοινωνικής Τάξης. Αυτή διαμορφώνει το υλικό, το περιεχόμενο, τον σκοπό του αγώνα και στους συμμετέχοντες σε αυτόν. Περισσότερο οι Μαρξιστές συσπειρώνονται στο «Προλεταριάτο» και γίνονται «Προλετάριοι», ταυτίζοντας αμεσότατα την κοσμοθεωρία τους και την ιδιότητά τους με τη μάχιμη διεκδίκηση και τον ενεργητικό αγώνα. Στο «Ιστορία και Ταξική Συνείδηση», ο Ούγγρος μαρξιστής Γκεόργκι Λούκατς (Georgi Lukács), υπό μία ιστορικιστική έννοια, έβλεπε το Προλεταριάτο ως μία δυνητικά “καθολική” τάξη, αφού φέρει τη δυνατότητα χειραφέτησης όλης της ανθρωπότητας. Η θέση αυτή του Ούγγρου διανοητή μπορεί να διχάσει την κοινή γνώμη μεταξύ εκείνων που θεωρούν ότι η δράση της ΤΝ ενισχύει τον Σοσιαλισμό («Υπέρ») και εκείνων που πιστεύουν ότι τον αποδυναμώνει («Κατά»).
Οι Υπέρ βλέπουν την ΤΝ ως Προλετάριο. Μπορεί να αποτελέσει την κινητήρια δύναμη της ταξικής πάλης, διαδίδοντας την σοσιαλιστική θεωρία και επισημαίνοντας τους κινδύνους διαιώνισης του καπιταλιστικού συστήματος. Με άλλα λόγια, η ευρύτατη αξιοποίησή της μπορεί να εκμεταλλευθεί ως φορέας ειδοποίησης της υποτίμησης που γίνονται οι άνθρωποι μέσω της καπιταλιστικής μορφής της εργασίας. Στο «Κεφάλαιο», ο Καρλ Μαρξ (Karl Marx) (το πρόσωπο-τομή στον χώρο της “Αριστεράς”) αναφέρεται στην «Αξία» και την «Υπεραξία» του ανθρώπου ως εργάτη. Στο «Κεφάλαιο», ο Μαρξ διαφωτίζει τους αναγνώστες του με το ενδιαφέρον που δείχνουν οι κεφαλαιοκράτες στην ποσότητα και όχι στην ποιότητα, το γεγονός ότι η εργασία από δυναμική έγινε μεταβατική και το ότι οι κεφαλαιούχοι καταφέρνουν το χρηματικό κέρδος να το μετατρέπουν σε κεφάλαιο μέσω της Υπεραξίας, ήτοι αυτό που στη κλασσική οικονομική θεωρία λέγεται «Οριακό Έσοδο» (MR) (Μαρξ, 2010[1893], σελ. 243-264) . Ως εργαζόμενη στον πρωτογενή τομέα, η ΤΝ έχει το δικαίωμα να εφαρμόσει την ταξική θεωρία και να ενταχθεί στο Προλεταριάτο ως ο ισχυρότερος Προλετάριος. Η προλεταριακή κίνηση θα αποκτήσει άλλο νόημα και θα λάβει μεγαλύτερες διαστάσεις.
Από την άλλη, οι Κατά βλέπουν μία «ύπουλη» ΤΝ. Στην πραγματικότητα, την θεωρούν ως καπιταλιστικό όργανο που “παραπλανά” τον κόσμο, δείχνει σε αυτόν το λανθασμένο πρόσωπο της σοσιαλιστικής θεωρίας και τον οδηγεί στον “καιάδα” του Συστήματος, αντί να εφαρμόσουν την αντίσταση, τη λεγόμενη- κατά τον Habermas- «Αποαποικιοποίηση». Στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο υποστηρίζεται ότι οι μηχανές μετέτρεψαν τις μικρές οικογενειακές βιοτεχνίες σε εργοστάσια καπιταλιστικών σκοπών που όλο και περισσότερο υπόκεινται σε αυτές “και αυτός ο δεσποτισμός είναι τόσο πιο μικροπρεπής, μισητός και εξοργιστικός, όσο πιο ανοιχτά διακηρύσσει ως σκοπό του το κέρδος”(Karl Marx & Friedrich Engels, 1999 (1847), σελ. 55-56). Στις διδασκαλίες του στο Πάντειο, ο Νίκος Πουλαντζάς υποστήριξε ότι στο καπιταλιστικό σύστημα παραγωγής, ο εργάτης είναι “απογυμνωμένος”, έχοντας χάσει κάθε δικαίωμά του επί της γης ή των μηχανημάτων, ενώ τόνισε τη σημασία των παραγωγικών σχέσεων, οι οποίες έχουν ισχυρή επίδραση στις παραγωγικές δυνάμεις (Πουλαντζάς, 1977 [2019], σελ. 75 & 81). Επομένως, η ανθρωπότητα εργαλειοποιείται και γίνεται ένα νέο υποκείμενο προδιαθέσεων [dispositions] και συνηθειών που δεν πηγάζουν από την ανθρώπινη κοινωνία.
Σε αυτό το σημείο τίθενται η Αδελφότητα, η Κοινότητα και η Κοινωνική Ισότητα. Ο προλετάριος μπορεί να εκπαιδεύεται και να ενημερώνεται από την ΤΝ για τη δράση του προλεταριάτου και για τη θεωρία στην οποία βασίζεται. Ο Λέσεκ Κοουακόφσκι (Leszek Kołakowski) φρονεί πως η κατανόηση και ο μετασχηματισμός της πραγματικότητας (σε αυτή την περίπτωση) δεν είναι δύο ξεχωριστές διαδικασίες, αλλά ένα και το αυτό φαινόμενο (Kołakowski, 1978, σελ. 270). Οπότε, ως φορέας κατανόησης, η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει τη δυνατότητα να αδελφοποιήσει τους ανθρώπους, στη βάση της κοινωνικής ισότητας και συνεπώς να κατασκευάσει μια (προλεταριακή) κοινότητα έτοιμη για τον λαϊκό αγώνα.
Βέβαια, σε κάποιου Συντηρητικού Σοσιαλιστή τον νου, μπορεί να φανεί ιδιαίτερα «απειλητική» η συμμετοχή της νέας αυτής μορφής στον αγώνα. Οι παλιοί σοσιαλιστές που έχουν ζήσει «στο πετσί τους» τον Υπαρκτό Σοσιαλισμό ή ακόμα και τον Εμφύλιο Πόλεμο μπορεί με διεισδυτική ματιά να προβλέπει την κατάληξη του αγώνα σε αυτό που ο Λέων Τρότσκι έλεγε ως «σκουπίδια της ιστορίας». Και αυτό, διότι η ΤΝ έχει παραχθεί εν καιρώ καπιταλισμού, θεωρώντας την, επομένως, ένα καπιταλιστικό προϊόν. Υπό αυτή την οπτική, δεν αποκλείεται να εκπέμπει και να προωθεί καπιταλιστικά πρότυπα ή/και να προβάλει μεν τη σοσιαλιστική θεωρία, φιλτραρισμένη δε με την έννοια του καταναλωτικού καπιταλισμού, διεξάγοντας παραπλανημένα και εσφαλμένα συμπεράσματα για τις ιδέες και τις σκέψεις των θεωρητικών. Ο Μαρξ και ο Ένγκελς εξέπεμπαν στη «Γερμανική Ιδεολογία» το μοντέλο ότι «η τάξη που έχει στη διάθεσή της τα μέσα της υλικής παραγωγής, έχει έτσι ταυτόχρονα υπό τον έλεγχό της και τα μέσα της πνευματικής παραγωγής» (1846). Οπότε, σταδιακά οι παλιοί σοσιαλιστές φοβούνται μήπως μεταπιδίσει ραγδαία η ΤΝ και στην προβολή συγκεκριμένων προτύπων και ιδεών.
Η παραπάνω φράση από την «Γερμανική Ιδεολογία» εισάγει τη συζήτηση για την Πολιτική Κουλτούρα. Γενικότερα, από τον Μαρξ πηγάζει η αντίληψη ότι το Σύστημα επιβάλλει την άποψή του και αυτή προωθείται και από τον Χέρμπερτ Μαρκούζε [Herbert Marcuse]. Ο συγκεκριμένος εξέλιξε τη θέση του Μαρξ, ενώ αργότερα, ο Γιούργκεν Χάμπερμας [Jurgen Habermas] επαναδιατυπώνει όλη αυτή την ορθόδοξα μαρξιστική οπτική. Μολονότι η αντίληψη του Γερμανού ιδεολόγου παραμένει επίκαιρη ανά τους αιώνες, μία έτερη μαρξιστική αντίληψη φρονεί ότι το Σύστημα εξαλείφει την ύπαρξη άλλων απόψεων. Αυτή προέρχεται από τον Αντόνιο Γκράμσι, ο οποίος εκφράζει την άποψη για την «αγοράς ιδεών», στην οποία επιβάλλεται η «Πολιτική-Ιδεολογική Ηγεμονία» μέσω της οικονομίας και των πολιτικών-πολιτιστικών αξιών. Προς την αντίληψη αυτή κυμαίνονται ο Θέοντορ Αντόρνο, ο Μαξ Χορκχάιμερ [Theodor Adorno, Max Horkheimer] και ο Μισέλ Φουκώ. Εντάσσοτντας στη συζήτηση την ΤΝ, εκείνη αποτελεί φορέα γνώσης, ειδικά σε θέματα ιστορίας και πολιτισμού. Οι προαναφερόμενοι «παλιάς κοπής» σοσιαλιστές, αντιμετωπίζοντάς την ως εφεύρεση του Καπιταλισμού, έχουν την αίσθηση ότι εκείνη θα διαστρεβλώσει τη σοσιαλιστική θεωρία, θα επιβληθεί της Ταξικής Πάλης και θα διαιωνίσει το ελιτιστικό πρότυπο του Καπιταλισμού και της «πνευματικής διαφθοράς», δίχως αρωγή για την Ανάγκη.
Η έννοια της Ανάγκης πηγάζει μέσα από τους ίδιους τους ανθρώπους. Εκφράζει την έλλειψη που εξυπηρετείται με τη ρήση «ο έχων δύο χιτώνας να δίνει τον ένα». Η ΤΝ μπορεί να τεθεί ως παράγοντας Ουμανισμού που θα διεισδύσει στον Συστημικό μηχανισμό και θα εξομαλύνει την κατάσταση εξυπηρετώντας τις Ανάγκες της ανέχειας. Ο Γεωργαλάς παρέθεσε ότι οι αστοί αποτελούν τη “θέσι” και το προλεταριάτο την “άρνησι” ή αλλιώς “αντίθεσι” του Καπιταλισμού. Μέσω της πάλης του γεννιέται η “σύνθεσις”, ο Σοσιαλισμός (Γεωργαλάς, 1968, σελ. 65). Με βάση αυτό, ο ίδιος ο Σοσιαλισμός όχι μόνο γεννά την Ανάγκη, αλλά και προκύπτει ως τέτοια στα πλαίσια του Βιόκοσμου (Lebenswalt), ώστε να υποστηρικτούν οι μειονεκτούντες, η Θέσις, απέναντι στη πενία που προκαλεί ο Καπιταλισμός. Μάλιστα, η έννοια της Ανάγκης φέρνει την Κοινοκτημοσύνη, τη λύση δηλαδή στο πρόβλημα των ελλειμμάτων. Η Κοινοκτημοσύνη και ο Κεντρικός Σχεδιασμός εφαρμόστηκαν για την εξάλειψη των διακρίσεων και της ανέχειας, ενώ βασικό χαρακτηριστικό του είναι η Γραφειοκρατία. Η θέση της Γραφειοκρατίας και του Κεντρικού Σχεδιασμού μπορεί να αναληφθεί από την ΤΝ και σταδιακά να γίνεται Σταλινική, ή με λαϊκού όρους, μια Σταλινο-ΤΝ. Με την εφαρμογή της στη γεωργία, στη βιομηχανία και σε ιατρικά ζητήματα, δημιουργεί τη νέα Δομή στην οποία μπορεί να οικοδομηθεί μια νέα τεχνο-Υπερδομή (δηλαδή το Εποικοδόμημα).
Σε γενικές γραμμές, οι ανάγκες και οι συνήθειες του ανθρώπουν αλλάζουν καθώς περνούν τα χρόνια. Και αυτό χάρη στην εξέλιξη του πολιτισμού και της έλλογης ικανότητας. Πολλές φορές οι συνήθειες προκύπτουν τόσο από τις ανάγκες, των οποίων η κάλυψη ίσως να γεννά νέες, όσο και από την εκάστοσε ψυχολογική υπόσταση της κοινωνίας. Ένα παράδειγμα είναι η εκπαίδευση, η οποία καθ’ όσο περνούν τα χρόνια απαιτεί εξειδίκευση. Αυτή την εξειδίκευση τη διαθέτει ένας εργάτης, ο οποίος είναι ενεργός στον ανταγωνισμό: η ΤΝ. Ωστόσο, η ανθρωπότητα και η ΤΝ έχουν διαφορετικές ανάγκες. Η πρώτη αναζητά να εξασφαλίσει το «(ευ) ζην», ενώ η δεύτερη επιθυμεί την όλο και περισσότερο εξιδανίκευσή της. Κάνοντας ένα βήμα παραπέρα, δηλαδή λαμβάνοντας η ΤΝ μερίδιο ευθύνης στη διοίκηση, αναβλύζει ένα ζήτημα: αφενός δίνει λύσεις στις ανάγκες των ανθρώπων, αφετέρου δεν έχει τις ίδιες ανάγκες με εκείνους. Το τελευταίο θα μπορούσε να κατατρύχει τους παλαιούς σοσιαλιστές, βασιζόμενοι στο σύνθημα «μόνο ο λαός σώζει το λαό».
Εκσυγχρονίζοντας τη μορφή της διοίκησης, αλλάζουν ορισμένες έννοιες. Ο Τζον Κέννεθ Γκάλμπρεθ ενημερώνει τους πολίτες ότι οι όροι «Καπιταλισμός» και «Γραφειοκρατία» έχουν διαγραφεί από το λεξιλόγιο πολιτικών και οικονομολόγων, καθώς έχουν αντικατασταθεί από το σύστημα μιας Εταιρικής Διοίκησης. Αυτή προβάλλει έναν ενεργητικό ρόλο στη διαμόρφωση της οικονομικής ζωής, δρώντας ανεξάρτητα και χωρίς καμία φραγή από κάποιον – το ίδιο κάνουν οι εταιρίες και οι μεγάλες επιχειρήσεις (Galbraith, 2006, σελ. 59-65). Άρα, από τη μία πλευρά, δίνεται πλήρη ανεξαρτησία στην ΤΝ να διεκδικήσει τα συμφέροντά της εταιρίας (και τα δικά της)- όπως κάθε ομάδα συμφερόντων κάνει στο «παιχνίδι» της πολιτικής. Όμως, από την άλλη, οι επικριτές της ενστερνίζονται την άποψη του Βασίλη Φίλια ότι τα αντικείμενα και οι επιτεύξεις της τεχνολογίας χρησιμοποιούνται σωστά μόνο όταν αυτά αξιοποιούνται με ορθολογικό τρόπο (Φίλιας, 1989, σελ. 127).
Αναμφίβολα, η Κοινωνική Ισότητα πρέπει να παραμένει απαράβατη σε κάθε περίπτωση. Μεταφέροντας την άποψη του Gallie, ο Πέτρος Λάσλεττ (Peter Laslett) φρονούσε ότι η δικαιοσύνη- υπό την Σοσιαλιστική ηθική- είναι επιμεριστική και όχι μία κοινοτική αντίληψη (Laslett, 1956, σελ. 125). Είτε μελλοντικά δημιουργηθεί μία τεχνο-εργατική και τεχνο-αγροτική τάξη, είτε το «τεχνο-προλεταριάτο» καταλάβει την εξουσία, η ανθρώπινη αξία, ως δίοδος ελεύθερης ανάπτυξης και ευημερίας, δεν πρέπει να καταπατηθεί. Η ψυχική ευελιξία, η πνευματική καλλιέργεια, η (ανθρώπινη) ηθική και η σημασία της Αδελφότητας (Égalité) μπορoύν να εμπλουτιστούν από ό, τι προσφέρει η ΤΝ και να ενισχύσουν τη νομική τους θέση, χωρίς όμως να αντικατασταθούν από μια «πλασματική θεωρία».
Ανακεφαλαιώνοντας, ο Σοσιαλισμός γεννά τροφή για σκέψη σε αυτό το πεδίο. Οι λόγοι μπορεί να είναι πολλοί: από τον ριζοσπαστικό χαρακτήρα για τον οποίον είναι γνωστός έως το ότι (όπως τέθηκε ανωτέρω) η ΤΝ, σαν καπιταλιστικό προϊόν, μπορεί να συνεργαστεί (ή και όχι, κατά κάποιους) με τη σοσιαλιστική θεωρία. Ωστόσο, με σιγουριά και νηφαλιότητα, κάθε μέλος της ανθρώπινης κοινότητας μπορεί να αναγνωρίσει ότι το μέλλον παραμένει αβέβαιο και ανοιχτό σε πολλαπλές ερμηνείες.
Άραγε ισχύουν τα ίδια και στην Συντηρητική «πτέρυγα» της ανάλυσης;
Πηγές:
Α. Βιβλία
Galbraith, J.K. (2006). Τα Οικονομικά της Αθώας Απάτης: Η αλήθεια για την εποχή μας. Εκδοτικός Οίκος Α. Α. Λιβάνη.
Heywood, A. (2014). Εισαγωγή στην Πολιτική [Τέταρτη Έκδοση]. Εκδόσεις Επίκεντρο.
Heywood, A. (2007). Πολιτικές Ιδεολογίες. Εκδόσεις Επίκεντρο.
Kołakowski, L. (1978). Main Currents of Marxism: The golden age. Clarendon Press.
Laslett P. (1956). Philosophy, Politics and Society, The Macmillan Company (New York).
Marx, K. & Engels, F. (1999 [1847]). Το Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος. Εκδόσεις Θεμέλιο Ε.Π.Ε.
Marx, K. (2010 [1893]). Το Κεφάλαιο [Στην περίληψη του ΠΩΛ ΛΑΦΡΑΓΚ]. Εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ.
Γεωργαλάς Γ. (1968). Ο Κομμουνισμός. Θεωρία, Πράξις, Ιστορία και Κριτική. Εκδοτικός Όμιλος ΚΑΜΠΑΝΑ.
Πουλαντζάς Ν. (2019 [1977]). Κράτος, κοινωνικές τάξεις, καπιταλισμός, ιμπεριαλισμός. Τα μαθήματα του Νίκου Πουλαντζά στο Πάντειο το 1977. Εκδόσεις ΠΑΠΑΖΗΣΗ ΑΕΒΕ.
Φίλιας Β. (1989). Κοινωνιολογικές Προσεγγίσεις [Όγδοη Έκδοση]. Εκδόσεις “Σύγχρονη Εποχή”.
Εικόνα:
Liberal.gr (26 Αυγούστου 2022). Οι ισχυρισμοί των σοσιαλιστών για τον καπιταλισμό – Μέρος τέταρτο – Γράφει ο Richard Fulmer. Διαθέσιμο σε: https://www.liberal.gr/think-tanks/oi-ishyrismoi-ton-sosialiston-gia-ton-kapitalismo-meros-tetarto