Γράφουν οι Χριστόδουλος Ζαμπούνης και Δημήτρης Κανδηλάπτης
Η Ευρωπαϊκή Ένωση (εφεξής Ε.Ε.) έχει θέσει φιλόδοξους στόχους όσον αφορά στην πράσινη μετάβαση, στην ενέργεια και την επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050. Η μετάβαση αυτή, δεν αποτελεί μια απλή διαδικασία, ενώ ταυτόχρονα θεωρείται ένα από τα δυσκολότερα επιτεύγματα της επερχόμενης εποχής. Η ανάπτυξη νέων τεχνολογιών με χαμηλό περιβαλλοντικό αποτύπωμα, είναι ο κυριότερος παράγοντας για την μετάβαση αυτή. Ωστόσο, η παραγωγή και λειτουργία τους βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στις ορυκτές πρώτες ύλες. Η παρούσα ανάλυση εξετάζει την σημασία των ορυκτών πρώτων υλών στην πράσινη μετάβαση και τα μέτρα που θα εφαρμοστούν από την Ε.Ε. ώστε να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα και η ανθεκτικότητα τους.
Κρίσιμες και στρατηγικές ορυκτές πρώτες ύλες
Σε πρώτο πλάνο, η E.Ε. έχει καταγράψει έως και σήμερα 34 ορυκτά και μέταλλα ως κρίσιμα και στρατηγικά, λόγω της μεγάλης οικονομικής σημασίας τους και του υψηλού κινδύνου διακοπής εφοδιασμού. Πρόκειται για την 5η αξιολόγηση της λίστας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2023). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσπαθεί να προβλέψει την μελλοντική ζήτηση των μετάλλων εντός των διαφόρων νέων και στρατηγικών εφαρμογών. Το λίθιο και το κοβάλτιο για την αποθήκευση ενέργειας, το νικέλιο για την παραγωγή ανοξείδωτων κραμάτων, ο χαλκός για τα καλώδια, η πλατίνα για δίκτυα μετάδοσης δεδομένων και κυψέλες καυσίμου, το πυρίτιο και το αλουμίνιο για τα φωτοβολταϊκά πάνελ και το νεοδύμιο για μαγνήτες σε ανεμογεννήτριες. Αυτά τα μέταλλα, θεωρούνται απαραίτητα για τις νέες στρατηγικές εφαρμογές της πράσινης ενέργειας. Όπως αποτυπώνεται στον Πίνακα 1, η παραγωγή των κρίσιμων ορυκτών πρώτων υλών θα σημειώσει, έως το 2050, αυξητική πορεία πολλαπλάσια έως και 200 φορές συγκριτικά με σήμερα για να καλύψει αυτή την ζήτηση για ενεργειακές τεχνολογίες με χαμηλό περιβαλλοντικό αποτύπωμα (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2023). Μέχρι την δεκαετία του 1990, η Ε.Ε. αποτελούσε μία από τις πιο παραγωγικές περιοχές εξόρυξης. Έπειτα, ωστόσο, ο ρυθμός παραγωγής της ξεκίνησε να μειώνεται ραγδαία με αποτέλεσμα σήμερα μόλις το 3% των κρίσιμων και στρατηγικών ορυκτών πρώτων υλών να παράγεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, καθιστώντας την με αυτόν τον τρόπο εξαρτημένη από την παγκόσμια αγορά, όπως φαίνεται και στον Πίνακα 2. Πιο αναλυτικά, η Ε.Ε. προμηθεύεται το 100% των σπάνιων γαιών και το 97% του μαγνησίου από την Κίνα, το 99% του βορίου από την Τουρκία και το 79% του λιθίου από την Χιλή (World Mining Data, 2023). Η ταχεία αύξηση της παγκόσμιας ζήτησης, του ανταγωνισμού, της γεωπολιτικής αντιπαλότητας και της υψηλής εξάρτησης από την παγκόσμια αγορά εκθέτουν την Ε.Ε. σε τεράστιους κινδύνους προμήθειας κρίσιμων ορυκτών πρώτων υλών.
Η Ευρωπαϊκή Πράξη για τις ορυκτές πρώτες ύλες
Τον Μάιο του έτους 2023, η Ε.Ε. δημοσίευσε την Πράξη για τις Κρίσιμες Ορυκτές Πρώτες Ύλες (εφεξής ΚΟΠΥ) (αγγλ.: Critical Raw Material Act – CRMAct) και την έθεσε σε ισχύ ως Κανονισμό την 23η Μαΐου του έτους 2024. Επίσης, ήταν η 5η ανανέωση της λίστας των κρίσιμων και στρατηγικών ορυκτών πρώτων υλών από το 2011. Η Ευρωπαϊκή Πράξη συνοδεύτηκε από μία αξιολόγηση επιπτώσεων, η οποία ανέδειξε τρία βασικά ζητήματα: την ανεπαρκή πρόβλεψη και αντιμετώπιση των κινδύνων εφοδιασμού, την ανεπαρκή αξιοποίηση των αποθεμάτων κρίσιμων ορυκτών πρώτων υλών της Ε.Ε. και την ανεπαρκώς βιώσιμη προμήθεια κρίσιμων ορυκτών πρώτων υλών από την Ε.Ε. (Ortynski & Paccaloni, 2023). Ο γενικός στόχος της Πράξης είναι η διασφάλιση του εφοδιασμού των κρίσιμων ορυκτών πρώτων υλών, η μείωση της εξάρτησης και η ενίσχυση της θέσης της Ε.Ε. στην παγκόσμια αγορά ορυκτών πρώτων υλών. Για να επιτευχθεί αυτό, η ΕΕ θα προσπαθήσει να πετύχει τέσσερις συγκεκριμένους στόχους έως το 2030 (Ortynski & Paccaloni, 2023):
- Η εξόρυξη ορυκτών πρώτων υλών εντός Ε.Ε. να καλύπτει το 10% της ετήσιας κατανάλωσης των κρίσιμων και στρατηγικών πρώτων υλών.
- Η παραγωγή και επεξεργασία των ορυκτών πρώτων υλών να καλύπτει το 40% της ετήσιας κατανάλωσης των κρίσιμων και στρατηγικών πρώτων υλών.
- Η ανακύκλωση των ορυκτών πρώτων υλών να καλύπτει το 15% της ετήσιας κατανάλωσης των κρίσιμων και στρατηγικών πρώτων υλών
- Αποφυγή προμήθειας περισσότερο από 65% μιας κρίσιμης ορυκτής πρώτης ύλης μόνο από μία χώρα εκτός Ε.Ε..
Οι προκλήσεις για την αύξηση των εξορύξεων στην ΕΕ
Η εξορυκτική δραστηριότητα της Ευρώπης μπορεί να μειώνεται εδώ και δεκαετίες, αλλά η εξορυκτική της δύναμη παραμένει σε μεγάλο βαθμό ανεκμετάλλευτη. Αυτό ισχύει περισσότερο στις ορυκτές πρώτες ύλες που χρησιμοποιούνται στις μπαταρίες. Τα αποθέματα λιθίου της Ευρώπης εκτιμάται ότι αντιστοιχούν περίπου στο 6.5% του παγκόσμιου συνόλου, με σημαντικά κοιτάσματα στην Γερμανία, την Τσεχία, τη Σερβία, την Ισπανία, τη Φινλανδία, την Πορτογαλία και την Αυστρία (Righetti & Rizos, 2024). Σύμφωνα με εκτιμήσεις, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα μπορέσει να καλύψει το 30% της ζήτησης λιθίου για το 2030 αποκλειστικά μέσω της εγχώριας εξόρυξης (Righetti & Rizos, 2024). Όπως αποτυπώνεται στον Πίνακα 3, τα αποθέματα του κοβαλτίου φαίνονται επίσης ελπιδοφόρα με την Φιλανδία, τα Βαλκάνια και την κεντρική Ευρώπη να προσφέρουν εκμεταλλεύσιμα κοιτάσματα. Εκτός από τις ορυκτές πρώτες ύλες για μπαταρίες, μια άλλη κατηγορία ορυκτών πόρων, που θα μπορούσε να καλύψει σημαντικό μέρος της ζήτησης της Ε.Ε., είναι οι σπάνιες γαίες με σημαντικά κοιτάσματα σε Σουηδία, Νορβηγία, Φιλανδία και στα Βαλκάνια.
Ωστόσο, παρά τον αξιοσημείωτο ορυκτό πλούτο της Ε.Ε., αναγκαία κρίνεται η αντιμετώπιση ορισμένων ζητημάτων, έτσι ώστε να είναι δυνατή η αύξηση της εξορυκτική ικανότητα της Ε.Ε.. Η χρονοβόρα διαδικασία των εξορυκτικών έργων, με μέσο όρο ανοίγματος νέων ορυχείων τα 10 έως 20 χρόνια, αποτελεί ένα μεγάλο βασικό εμπόδιο. Σε αυτό συμβάλλουν επιπρόσθετοι παράγοντες, όπως οι πολύπλοκες διαδικαστικές απαιτήσεις καθώς και οι χρονοβόροι κανονιστικοί μηχανισμοί (Bassetti, 2023). Η εμπειρία από διάφορα κράτη-μέλη της Ε.Ε. έχει δείξει πως οι διαδικασίες αδειοδότησης περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα σταδίων, προερχόμενες από διαφορετικά επίπεδα αρχών, τα οποία πρέπει να ληφθούν υπόψιν για τη συμμόρφωση σε ποικίλες απαιτήσεις. Γι’ αυτό τον λόγο, η Ε.Ε. θέσπισε ένα σημαντικό μέτρο με την Ευρωπαϊκή Πράξη για τις ΚΟΠΥ έτσι ώστε, οι διαδικασίες για τις άδειες εξόρυξης πλέον να διαρκούν μόνο 24 μήνες. Η πρωτοβουλία αυτή, μπορεί να επιφέρει ριζικές αλλαγές τα δεδομένα για τις εξορύξεις στην Ευρώπη.
Η ανακύκλωση των ΚΟΠΥ στην ΕΕ
Παράλληλα με την αύξηση της εξορυκτικής ικανότητας της Ε.Ε., η ανακύκλωση είναι ικανή να συμβάλει στην μελλοντική προμήθεια των κρίσιμων ορυκτών πρώτων υλών στην Ε.Ε. και ταυτόχρονα να μειώσει την εξάρτηση της από την παγκόσμια αγορά. Οι ευρωπαϊκές αλυσίδες ανακύκλωσης είναι ήδη ανεπτυγμένες για μακροχρόνια χρησιμοποιούμενα βασικά μέταλλα, όπως ο χαλκός, το αλουμίνιο και το νικέλιο. Όμως, η ανακύκλωση των περισσότερων κρίσιμων ορυκτών πρώτων υλών κινείται σε χαμηλά έως ανύπαρκτα ποσοστά. Αυτά τα ποσοστά οφείλονται κυρίως στις πιο σύνθετες διαδικασίες συλλογής και ανακύκλωσης προϊόντων που τα περιέχουν, σε σύγκριση με μέταλλα με απλούστερες ροές αποβλήτων, όπως το αλουμίνιο και ο χαλκός. Παρά τα ποσοστά αυτά και την πολυπλοκότητα που εκφράζουν, τα τελευταία χρόνια έχει παρουσιαστεί μεγάλη πρόοδος στις τεχνολογίες ανακύκλωσης για προϊόντα που περιέχουν κρίσιμες ορυκτές πρώτες ύλες. Για παράδειγμα, αναμένεται έως το τέλος του 2030 η ικανότητα ανακύκλωσης μπαταριών στην ΕΕ να επεκταθεί σε βαθμό που όλες οι εισαγόμενες μπαταρίες μαζί με αυτές που απορρίπτονται, να μπορούν να ανακυκλωθούν (Bünting et al, 2023). Για τους μόνιμους μαγνήτες, η ικανότητα ανακύκλωσης αναμένεται να φτάσει σε παρόμοια κλίμακα, αλλά θα χρειαστεί περισσότερο χρόνο. Όμως, η Ε.Ε. συνεχίζει να αντιμετωπίζει ένα μεγάλο πρόβλημα (Gauß et al., 2021). Aκόμη και αν επιτευχθούν αποδοτικές αλυσίδες ανακύκλωσης στις περισσότερες ΚΟΠΥ, αυτές, βραχυπρόθεσμα, δεν θα παρέχουν ουσιαστική συνεισφορά για την κατασκευή τεχνολογιών με χαμηλό περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Το γεγονός αυτό, οφείλεται στην δυναμική της ζήτησης και των αποθεμάτων προϊόντων του κύκλου ζωής τους. Με άλλα λόγια, πολλές από αυτές τις τεχνολογίες έχουν μεγάλη διάρκεια ζωής, όπως 30 χρόνια για τις ανεμογεννήτριες, 40 για τα ηλιακά πάνελ και 10 έως 12 χρόνια για τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, για να μπορέσει η Ε.Ε. να τις εκμεταλλευτεί για ανακύκλωση βραχυπρόθεσμα.
Συμπερασματικά, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει προχωρήσει σε τεράστια άλματα, ώστε να επιτευχθεί η ενεργειακή ανεξαρτητοποίηση της από την παγκόσμια αγορά, σχεδιάζοντας την εξασφάλιση μιας σταθερής αλυσίδας εφοδιασμού κρίσιμων ορυκτών πρώτων υλών. Η ανακύκλωση των κρίσιμων ορυκτών πρώτων υλών δεν μπορεί να στηρίξει την αλυσίδα εφοδιασμού και να πετύχει τους στόχους μέχρι το 2050, διότι οι πράσινες τεχνολογίες έχουν μεγάλη διάρκεια ζωής. Γι’ αυτό τον λόγο, τον σημαντικότερο ρόλο σε αυτό το εγχείρημα αναμένεται να διαδραματίσει η αύξηση των εξορυκτικών δραστηριοτήτων στην Ευρώπη. Έτσι, η Ε.Ε. θα μειώσει τις εισαγωγές από τρίτες χώρες και ιδιαίτερα από χώρες, στα εσωτερικά των οποίων αμφισβητούνται δημοκρατικές αξίες, ενώ, επίσης, οι πρακτικές εξόρυξης ενδέχεται να είναι ανήθικες και παράνομες. Τέλος, με αυτόν τον τρόπο θα μπορέσει να διασφαλιστεί και μια πιο σταθερή και ηθικά αποδεκτή αλυσίδα εφοδιασμού κρίσιμων ορυκτών πόρων.
Βιβλιογραφία/Πηγές
Bassetti, F. (2023). Moving mining back to Europe. Climate Foresight. https://www.climateforesight.eu/articles/moving-mining-back-to-europe/
Bünting, A., Sprung, C., Dietrich, F., Bierau-Delpont, F., Vorholt, F., Gieschen, J. & Kowal, J., (2023). Resilient supply chains in the battery industry. Publication of the accompanying research on battery cell production on behalf of the German Federal Ministry for Economic Affairs and Climate Action. Berlin, Germany. Διαθέσιμο σε: https://www.ipcei-batteries.eu/fileadmin/Images/accompanying-research/publications/2023-03-BZF_Studie_Lieferketten-ENG.pdf
Carrara, S., Bobba, S., Blagoeva, D., Alves Dias, P., Cavalli, A., Georgitzikis, K., Grohol, M., Itul, A., Kuzov, T., Latunussa, C., Lyons, L., Malano, G., Maury, T., Prior Arce, A., Somers, J., Telsnig, T., Veeh, C., Wittmer, D., Black, C., Pennington, D. and Christou, M. (2023) Supply chain analysis and material demand forecast in strategic technologies and sectors in the EU – A foresight study,. Publications Office of the European Union, Luxembourg. doi:10.2760/334074, JRC132889
Gauß, R., Burkhardt, C., Carencotte, F., Gasparon, M., Gutfleisch, O., Higgins, I.& Karajić, M., (2021). Rare earth magnets and motors: A European call for action. European Raw Materials Alliance. Berlin, Germany. Διαθέσιμο σε: https://eit.europa.eu/sites/default/files/2021_09-24_ree_cluster_report2.pdf
EGDI (2023). Mineral Resources Map. Διαθέσιμο σε: https://data.geus.dk/egdi/?mapname=egdi_new_structure#baslay=baseMapGEUS&extent=36129.64824120607,1796730,6051070.351758794,4619780
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. (2023). Critical raw materials act. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2023/747898/EPRS_BRI(2023)747898_EN.pdf
Ortynski, N., V., & Paccaloni, R. (2023). The CRM Act: Ensuring supply of critical raw materials to enable the green transition (white paper) [PDF file]. Stena Circular Consulting. Διαθέσιμο σε: https://www.stenarecycling.com/globalassets/old/common-components/crm_art1_act.pdf
Righetti, E., & Rizos V. (2024). Reducing supply risks for critical raw materials: Evidence and policy options. Center of European Policy Studies. Διαθέσιμο σε: https://www.ceps.eu/ceps-publications/reducing-supply-risks-for-critical-raw-materials/
World Mining Data (2023). Data Section. Διαθέσιμο σε: https://www.world-mining-data.info/?World_Mining_Data___Data_Section
Πηγή Εικόνας:
Rohstoffe K. (2023). Das bedeutet der Critical Raw Materials Act der EU für die Kreislaufwirtschaft. Circular Economy. Διαθέσιμο σε: https://www.umweltwirtschaft.com/news/abfallwirtschaft-und-recycling/Kritische-Rohstoffe-Das-bedeutet-der-Critical-Raw-Materials-Act-der-EU-fuer-die-Kreislaufwirtschaft-28509