Γράφει η Θεοδώρα Δάμε
Είναι γεγονός, πως σύμφωνα με τον Κώδικα Δεοντολογίας του Αστυνομικού, κάθε αστυνομικός υπάλληλος οφείλει να ενεργεί με βάση την αρχή της νομιμότητας, της αναλογικότητας, της επιείκειας, της χρηστής διοίκησης, της ίσης μεταχείρισης και του σεβασμού της διαφορετικότητας των ατόμων κατά την εκπλήρωση των καθηκόντων του. Ωστόσο, τα επαναλαμβανόμενα περιστατικά ανεξέλεγκτης βίας και κακοποιήσεων ημεδαπών και αλλοδαπών, εντός και εκτός αστυνομικών τμημάτων, αποδεικνύουν πως η κακομεταχείριση από τα αστυνομικά όργανα έχει προσλάβει συστημική και ενδημική μορφή σε όλη την ελληνική επικράτεια. Μάλιστα, από τις πρώτες, κιόλας, έρευνες που διενεργήθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 2000, κατέστη σαφές πως η αστυνομική βία και αυθαιρεσία στην Ελλάδα έχει κυρίως ρατσιστικό υπόβαθρο και πως θύματα αυτής είναι πρόσφυγες, μετανάστες και Ρομά, οι οποίοι, όπως και όλοι οι πολίτες, μετά την εξάντληση των εσωτερικών ένδικων μέσων, καταφεύγουν τελικώς στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων Ανθρώπου (εφεξής ΕΔΔΑ) (Βαγενά-Παλαιολόγου, 2006) για να δικαιωθούν σε σχετικές υποθέσεις. Βάσει της νομολογίας του προαναφερόμενου Δικαστηρίου δε, έχουν διαπιστωθεί πολυάριθμες παραβιάσεις θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά και η απουσία ενός αποτελεσματικού συστήματος διερεύνησης περιστατικών όπως τα προαναφερόμενα. Εξάλλου, σε αυτά τα συμπεράσματα κατέληξε και στην απόφαση επί της υποθέσεως Παναγιωτόπουλος και λοιποί κατά Ελλάδας που εξετάζεται στην παρούσα ανάλυση (European Court of Human Rights, 2025).
Πιο συγκεκριμένα, την 21η Ιανουαρίου 2025, δημοσιεύτηκε νέα καταδικαστική απόφαση του ΕΔΔΑ για την Ελλάδα επί της υπ’ αριθ. 44758/20 προσφυγής του κ. Παναγιωτόπουλου και λοιπών κατά Ελλάδας. Σε αυτή την υπόθεση, οι τρεις προσφεύγοντες που είναι Έλληνες πολίτες Ρομά, καθώς επέβαιναν σε όχημα που οδηγούσε άλλος, ενεπλάκησαν σε τροχαίο ατύχημα με το περιπολικό που τους καταδίωκε στη Δυτική Αττική (European Court of Human Rights, 2025, par. 5). Μετά τη σύγκρουση που έγινε στις 8 Οκτωβρίου 2016, ο οδηγός διέφυγε προς άγνωστη κατεύθυνση και οι τρεις προσφεύγοντες κρύφτηκαν σε μπαλκόνι διαμερίσματος. Ύστερα από λίγη ώρα, όταν έγιναν αντιληπτοί από έναν γείτονα, συνελήφθησαν χωρίς να προβάλλουν καμία αντίσταση και οδηγήθηκαν στο αστυνομικό τμήμα των Άνω Λιοσίων (European Court of Human Rights, 2025, par. 6)
Βάσει, λοιπόν, των ισχυρισμών τους, κατά τη σύλληψη, προσαγωγή και κράτηση στο αστυνομικό τμήμα, υπέστησαν σωματική και λεκτική βία, η οποία είχε ρατσιστικά χαρακτηριστικά. Προκειμένου, δηλαδή, να αποκαλύψουν την ταυτότητα του οδηγού, αλλά και να ομολογήσουν τη συμμετοχή τους στη διάπραξη ποινικών αδικημάτων, ξυλοκοπήθηκαν άγρια από τρεις αστυνομικούς. Βέβαια, ο ξυλοδαρμός αυτός ήταν τόσο βάναυσος, που ο πρώτος προσφεύγων χρειάστηκε να μεταφερθεί δύο ημέρες μετά στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας του Θριάσιου Νοσοκομείου εφόσον υπέστη καρδιακή προσβολή και βαρύτατο τραυματισμό στα γεννητικά του όργανα. Όσον αφορά τον δεύτερο, εκείνος έφερε μικρές εκδορές, ενώ στο πρόσωπο του τρίτου παρατηρήθηκαν εμφανείς κακώσεις (European Court of Human Rights, 2025, par. 7).
Εκτός των άλλων, οι τρεις προσφεύγοντες κατήγγειλαν τις σοβαρές παραλείψεις των αρμοδίων αρχών κατά τη διερεύνηση της υπόθεσής τους. Ειδικότερα, αν και αιτήθηκαν τη διενέργεια ιατροδικαστικής πραγματογνωμοσύνης -διαδικασία που σε αυτές τις περιπτώσεις κινείται αυτεπάγγελτα- το αίτημά τους δεν ικανοποιήθηκε και τους ζητήθηκε να καταθέσουν μήνυση καταβάλλοντας το προβλεπόμενο παράβολο (European Court of Human Rights, 2025, par. 8). Στο σημείο αυτό, αξίζει να αναφερθεί η καταλυτική συμβολή του Ελληνικού Παρατηρητήριου των Συνθηκών του Ελσίνκι, μίας μη κυβερνητικής οργάνωσης με τη συνδρομή της οποίας υπεβλήθη τελικώς μήνυση με αίτημα την άσκηση ποινικής και πειθαρχικής δίωξης των εμπλεκόμενων αστυνομικών, πριν να προσφύγουν οι θιγόμε+νοι στο ΕΔΔΑ (Δημητράς, 2016).
Κρίνεται, λοιπόν, αναγκαία μια σύντομη επισκόπηση της πειθαρχικής και ποινικής διαδικασίας που έλαβε χώρα στην Ελλάδα. Αρχικά, δεν επιβλήθηκαν πειθαρχικές κυρώσεις στους τρεις αστυνομικούς, διότι αυτοί υποστήριξαν πως χρειάστηκε να ακινητοποιήσουν τους προσφεύγοντες δια της βίας και η υπόθεση αρχειοθετήθηκε το 2021 κατόπιν σχετικής απόφασης του Γενικού Αστυνομικού Διευθυντή Αττικής (European Court of Human Rights, 2025, par. 36). Όσον αφορά την ποινική διαδικασία, θα πρέπει να τονιστεί ότι αν και ασκήθηκε ποινική δίωξη για την τέλεση πράξεων κακοποίησης με ρατσιστικό κίνητρο, αποφασίστηκε η μη παραπομπή τους σε δίκη ελλείψει αποδεικτικών στοιχείων (European Court of Human Rights, 2025, par. 57). Τέλος, κατά τη διαδικασία ενώπιον των πολιτικών δικαστηρίων, η οποία ολοκληρώθηκε πριν από λίγους μήνες, επιδικάστηκε το ποσό των 5.000 ευρώ, ως αποζημίωση για ηθική βλάβη στον πρώτο προσφεύγοντα (Καραντουμάνη, 2025).
Με την παραπομπή της υπόθεσης στο Δικαστήριο του Στρασβούργου, διαπιστώθηκε κατ’ αρχάς η καταπάτηση του ουσιαστικού σκέλους του άρθρου 3 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (εφεξής ΕΣΔΑ). Σε αυτό, αναφέρεται ρητά η απαγόρευση των βασανιστηρίων και της απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης ή τιμωρίας. Ειδικότερα, το ΕΔΔΑ απεφάνθη πως ο πρώτος και ο τρίτος προσφεύγων έπεσαν θύματα υπέρμετρης χρήσης βίας από τους αστυνομικούς κατά τη σύλληψη και κράτησή τους στο αστυνομικό τμήμα, γεγονός που συνιστά πράγματι απάνθρωπη μεταχείριση (European Court of Human Rights, 2025, par. 130, 136). Αντιθέτως, αυτό δεν επιβεβαιώθηκε για τον δεύτερο προσφεύγοντα, που έφερε μόνο εκδορές και αμυχές στο πρόσωπό του (European Court of Human Rights, 2025, par. 133).
Στη συνέχεια, διαπίστωσε την παραβίαση του διαδικαστικού σκέλους του άρθρου 3 ΕΣΔΑ εις βάρος όλων των προσφευγόντων (European Court of Human Rights, 2025, par. 118). Με λίγα λόγια, υποστήριξε πως δεν διεξήχθη επαρκής, άμεση, αποτελεσματική και απόλυτα ανεξάρτητη έρευνα για την διερεύνηση των καταγγελιών των τριών συλληφθέντων. Ενδεικτικά, φαίνεται πως δεν ζητήθηκε η διενέργεια ιατροδικαστικής πραγματογνωμοσύνης ενώ δεν ελήφθησαν υπόψη οι συστάσεις του Συνηγόρου του Πολίτη, και η διοικητική έρευνα η οποία διεξήχθη από την Ελληνική Αστυνομία δεν ήταν ανεξάρτητη, αφού είχε ανατεθεί στην ίδια υπηρεσία στην οποία υπηρετούσαν οι κατηγορούμενοι (European Court of Human Rights, 2025, par. 108, 109, 111,). Επιπρόσθετα, το ΕΔΔΑ έκρινε το περιεχόμενο των καταθέσεων αυτών ως αναξιόπιστο, δεδομένου πως δημιούργησαν αντιφάσεις, τις οποίες θα έπρεπε η ελληνική δικαιοσύνη να διερευνήσει (European Court of Human Rights, 2025, par. 113).
Τέλος, συνδυαστικά με το προαναφερθέν άρθρο, κατέληξε πως υπήρξε παραβίαση του άρθρου 14 ΕΣΔΑ (European Court of Human Rights, 2025, par. 157). Βάσει του τελευταίου, γίνεται λόγος περί απαγόρευσης των διακρίσεων όσον αφορά την απόλαυση των δικαιωμάτων και ελευθεριών που κατοχυρώνει η ΕΣΔΑ. Στην προκειμένη περίπτωση, δηλαδή, οι αρχές απέτυχαν να εξετάσουν το εάν η εθνοτική καταγωγή των προσφευγόντων είχε ως συνέπεια τη δυσμενή μεταχείρισή τους από τα αστυνομικά όργανα. Άλλωστε, δεν διερευνήθηκε η συμμετοχή αυτών των αστυνομικών σε παρόμοια περιστατικά ή η υιοθέτηση τυχόν ρατσιστικών προκαταλήψεων, παρόλο που οι προσφεύγοντες δήλωσαν πως δέχτηκαν ύβρεις με ρατσιστικό περιεχόμενο και πως ο ξυλοδαρμός τους οφειλόταν στο γεγονός πως ήταν Ρομά (European Court of Human Rights, 2025, par. 160).
Η ελληνική κυβέρνηση από την πλευρά της, στην αρχή, πρόβαλλε τον ισχυρισμό πως η προσφυγή δεν είναι παραδεκτή εφόσον οι προσφεύγοντες δεν διαθέτουν την ιδιότητα του θύματος (European Court of Human Rights, 2025, par. 71-76). Παρόλα αυτά, λαμβάνοντας υπόψη το άρθρο 34 ΕΣΔΑ, αποδείχθηκε πως αυτοί (ήτοι οι προσφεύγοντες) εθίγησαν άμεσα από τις ενέργειες των αστυνομικών, οι εξηγήσεις των οποίων δεν ήταν πειστικές. Οι ελληνικές αρχές αρκέστηκαν, δηλαδή, στο αφήγημα πως οι τραυματισμοί προήλθαν από τη σύγκρουση με το περιπολικό ή από πτώση από γέφυρα κατά την διαφυγή των ατόμων ή από την αναγκαία βία που τους ασκήθηκε για τη σύλληψή τους (European Court of Human Rights, 2025, par. 100). Όλα τα παραπάνω, είχαν ως αποτέλεσμα το ΕΔΔΑ να εκδώσει την εδώ εξεταζόμενη καταδικαστική απόφαση και να επιδικάσει ως αποζημίωση το ποσό των 120 ευρώ για περιουσιακή ζημία και το ποσό των 20.000 ευρώ στον πρώτο και τρίτο προσφεύγοντα για ηθική βλάβη και των 12.000 ευρώ στον δεύτερο προσφεύγοντα (European Court of Human Rights, 2025, par. 165).
Αναντίρρητα, η αλόγιστη χρήση βίας, το υφιστάμενο σύστημα διερεύνησης καταγγελιών το οποίο κρίνεται ανεπαρκές και η κουλτούρα ατιμωρησίας που επικρατεί, ενισχύει το αίσθημα παντοδυναμίας των υπευθύνων αστυνομικών και πλήττει καίρια τις αρχές του κράτους δικαίου και την προστασία των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα (Η ενδημική ατιμωρησία της Ελληνικής Αστυνομίας, 2022). Αυτό, εξάλλου, έχει επισημανθεί από την Επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων (CPT), η οποία σε κάθε έκθεσή της για την Ελλάδα αναφέρεται σε πολυάριθμες μαρτυρίες κακομεταχείρισης αλλοδαπών κρατουμένων στα αστυνομικά τμήματα, μεταξύ άλλων, Ομόνοιας και Κολωνού (CPT, 2024). Όταν, λοιπόν, οι επιτόπιες έρευνες φανερώνουν πως τα χτυπήματα με ρόπαλα, οι κλωτσιές, οι γροθιές και τα χαστούκια αποτελούν συνήθη πρακτική και πως κανείς δεν λογοδοτεί για τις προαναφερόμενες ενέργειες, τότε ουδόλως δύναται να θεωρηθεί ότι διασφαλίζεται εμπράκτως –και όχι απλώς σε θεωρητικό επίπεδο- η προστασία των πλέον θεμελιωδών δικαιωμάτων όλων των πολιτών. Είναι κατανοητό δε, πως ευρέως γνωστά γίνονται τα περιστατικά αυτά που καταλήγουν σε θάνατο, όπως στην περίπτωση των τριών νεαρών Ρομά που έχασαν την ζωή τους από τα αστυνομικά πυρά σε διάστημα τριών ετών. Εκτός από αυτά, βέβαια, τουλάχιστον 1.200 περιστατικά έχει κληθεί να διερευνήσει ο νεοσύστατος Εθνικός Μηχανισμός Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας του Συνηγόρου του Πολίτη (Γουσέτης, 2024). Χωρίς αμφιβολία, φαίνεται πως η αστυνομική βία εκκινεί τις περισσότερες φορές από τις ρατσιστικές, ξενοφοβικές ή πατριαρχικές αντιλήψεις που διακατέχουν ορισμένους αστυνομικούς, οι οποίοι δεν προβαίνουν μόνον σε απάνθρωπη μεταχείριση, αλλά ενίοτε συγκαλύπτουν σχετικές πράξεις συναδέλφων τους παραπληροφορώντας και τις αρμόδιες ανακριτικές αρχές κατά τη διερεύνηση τέτοιων περιστατικών (Γεωργιάδου, Γιαννάκη & Κωνσταντινίδης, 2023).
Συνοψίζοντας, το φαινόμενο της αστυνομικής βίας και αυθαιρεσίας στην Ελλάδα έχει λάβει σοβαρές διαστάσεις. Κάθε χρόνο, ένας μεγάλος αριθμός ατόμων και ιδίως Ρομά πολίτες και αλλοδαποί, υφίστανται μεταχείριση αντίθετη προς το άρθρο 3 ΕΣΔΑ ή δολοφονούνται κατά την καταδίωξή τους από αστυνομικούς, οι οποίοι ανέχονται και συντηρούν τη βία σε κάθε της μορφή, τη στιγμή που θα έπρεπε να εργάζονται για την καταστολή της (Tάκης, 2021). Για τον λόγο αυτό, τέτοιου είδους καταστάσεις που λαμβάνουν συστηματικά χώρα ιδίως σε συγκεκριμένα αστυνομικά τμήματα, μελετώνται ετησίως από ευρωπαϊκούς φορείς και επιτροπές που κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου. Ταυτόχρονα, στις μελέτες τους συμπληρώνουν πως το ανεπαρκές και χρονοβόρο σύστημα διερεύνησης των καταγγελιών και απονομής της δικαιοσύνης υπονομεύει και απειλεί τη δημοκρατία. Το παρόν έχει ως συνέπεια την προσφυγή των θυμάτων και των οικογενειών αυτών στο ΕΔΔΑ, τον θεματοφύλακα των ευρωπαϊκών αξιών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όταν πλέον έχουν εξαντληθεί όλα τα εσωτερικά ένδικα μέσα, χωρίς να έχουν δικαιωθεί (Περράκης, 2023). Η υπόθεση του κ. Παναγιωτόπουλου και λοιπών κατά Ελλάδας, αποτελεί μία ακόμη περίπτωση υπέρμετρης άσκησης βίας εκ μέρους των αστυνομικών οργάνων ενώ οι υπαίτιοι δεν διώχθηκαν ούτε πειθαρχικά, ούτε ποινικά για τη δράση τους και οι αρμόδιες αρχές δεν εξέτασαν επαρκώς τις καταγγελίες των προσφευγόντων και το πιθανό ρατσιστικό κίνητρο των υπευθύνων. Όπως είναι φυσικό, το Δικαστήριο του Στρασβούργου εξέδωσε καταδικαστική απόφαση για τη χώρα μας, επιδικάζοντας αποζημίωση στους προσφεύγοντες. Πόσες όμως, ακόμα καταδικαστικές αποφάσεις θα χρειαστούν για να συμμορφωθεί εμπράκτως η χώρα μας προς τις απορρέουσες εκ των διατάξεων της ΕΣΔΑ υποχρεώσεις της όσον αφορά την ουσιαστική προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων των πολιτών;
Βιβλιογραφία
Βαγενά-Παλαιολόγου, Ε. (2006). Ρατσισμός & Ξενοφοβία: Έρευνα στη Δικαιοσύνη και στην Αστυνομία. Νομική Βιβλιοθήκη.
Γεωργιάδου, Β., Γιαννάκη, Δ., Κωνσταντινίδης, Ι. (2023). Έρευνα ανίχνευσης των αξιών, των προτύπων συμπεριφοράς και των αναγκών του Έλληνα και της Ελληνίδας Αστυνομικού. Κέντρο Πολιτικών Ερευνών του Παντείου Πανεπιστημίου και Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Διαθέσιμο σε: https://rb.gy/k1ovp1
Γουσέτης, Ι. σε A. Τάκης, Ε. Μάρκου (επιμ.). (2024). Αστυνομία, βία και δικαιώματα: Μια επισκόπηση της αστυνομικής αυθαιρεσίας στην Ελλάδα. Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Διαθέσιμο σε: https://www.hlhr.gr/wp-content/uploads/2024/09/PB_EL_e-book_F.pdf
Περράκης, Σ. (2023). Διαστάσεις της Διεθνούς Προστασίας των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου: Προς ένα jus universalis?. Εκδόσεις Ι. Σιδέρης.
Τάκης, Α. (2021). Αντιτσιγγανισμός και Ρατσιστική Βία. Συμβίωση. Διαθέσιμο σε: https://neo.symbiosis.org.gr/el/
Πρωτογενείς Πηγές
Κώδικας Δεοντολογίας του Αστυνομικού (Π.Δ. 254/2004, Φ.Ε.Κ. 238/Α΄). (2004). Εθνικό Τυπογραφείο. Διαθέσιμο στο: https://www.astynomia.gr/file/2021/12/Attachment14238_KOD_FEK_238A_031204.pdf
Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. (1950). Άρθρο 3. Διαθέσιμο σε: https://www.echr.coe.int/documents/d/echr/Convention_ELL
Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. (1950). Άρθρο 14. Διαθέσιμο σε: https://www.echr.coe.int/documents/d/echr/Convention_ELL
Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. (1950). Άρθρο 34. Διαθέσιμο σε: https://www.echr.coe.int/documents/d/echr/Convention_ELL
Νομολογία
European Court of Human Rights. (2025). Case of Panayotopoulos and Others v. Greece (Applicatiom no. 44758/20). Διαθέσιμο σε: https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-240187
Εκθέσεις Επιτροπών & Οργανισμών
CPT. (2024). Έκθεση προς την Ελληνική Κυβέρνηση σχετικά με τις επισκέψεις στην Ελλάδα της ΕΠΒ από 20 Νοεμβρίου έως 1 Δεκεμβρίου 2023. Διαθέσιμη στο: https://rm.coe.int/1680b0e4e1
Αρθρογραφία
Δημητράς, Π. (2016). Καλούν Ρομά να καταθέσουν σε υφισταμένους των βασανιστών τους!. Ελληνικό Παρατηρητήριο των Συμφωνιών του Ελσίνκι. Διαθέσιμο στο: https://greekhelsinki.wordpress.com/2016/12/17/1-14/
Η ενδημική ατιμωρησία της Ελληνικής Αστυνομίας (2022). The Manifold Files. Διαθέσιμο στο: https://themanifoldfiles.org/gr/unscrupulous-protect/endimiki-atimorisia-tis-ellinikis-astynomias/
Καραντουμάνη, Μ. (2025). ΕΔΔΑ: Καταδίκη της Ελλάδας για αστυνομική βία – Διαπιστώθηκε ρατσιστικό κίνητρο. Νομική Βιβλιοθήκη. Διαθέσιμο στο: https://daily.nb.org/nomologia/edda-katadiki-tis-elladas-gia-astynomiki-via-diapistothike-ratsistiko-kinitro/\
Πηγή εικόνας
Harrington, W. (2019). Residents in Vallejo, California, demand change after fatal police shootings. NBC News. Διαθέσιμη στο: https://www.nbcnews.com/news/us-news/residents-vallejo-california-demand-change-after-fatal-police-shootings-n990606