Γράφει ο Διονύσιος-Μιχαήλ Μαχαιρίδης
Η υπόθεση «Ινδία κατά Πακιστάν», επίσης γνωστή και ως «υπόθεση Kulbhushan Jadhav» εκδικάστηκε από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (εφεξής ΔΔΧ) στις 17 Ιουλίου 2019 (Νάσκου-Περράκη, Ζάικος, 2022). Ειδικότερα, τις 8 Μαΐου 2017, η Ινδία κατέθεσε προσφυγή στο ΔΔΧ βάσει της οποίας κινήθηκε διαδικασία κατά του Πακιστάν για εικαζόμενες παραβιάσεις της Σύμβασης της Βιέννης επί των Προξενικών Σχέσεων, της 24ης Απριλίου 1963 (International Court of Justice, 2019, Overview of the Case). Η υπόθεση παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς υπογραμμίζει τον τρόπο με τον οποίο οι παραβιάσεις του προξενικού δικαίου είναι δυνατόν να αποτελέσουν αντικείμενο διακρατικής διαφοράς ενώπιον του ΔΔΧ. Με το παρόν κείμενο, επιχειρείται μία ανάλυση της σχετικής υπόθεσης καθώς και της σημασίας της απόφασης του ΔΔΧ για την προστασία του δικαιώματος προξενικής συνδρομής το οποίο συνίσταται στο δικαίωμα αφενός ενός αλλοδαπού υπηκόου να έχει πρόσβαση σε προξενικούς υπαλλήλους και αφετέρου του κράτους ιθαγένειας να συνδράμει τους πολίτες του στο εξωτερικό.
Αρχικά, στις 3 Μαρτίου 2016 οι αρχές του Πακιστάν συνέλαβαν έναν Ινδό υπήκοο, τον κ. Kulbhushan Sudhir Jadhav, τον οποίο φυλάκισαν, δίκασαν και καταδίκασαν σε θάνατο με την κατηγορία της κατασκοπείας και της τέλεσης τρομοκρατικών ενεργειών (Νάσκου-Περράκη, Ζάικος, 2022). Οι αρμόδιες αρχές του Πακιστάν, παρά τα επανειλημμένα αιτήματα της Ινδίας από τον Μάρτιο του 2016, δεν είχαν επιτρέψει στις ινδικές προξενικές αρχές να έχουν οποιαδήποτε επικοινωνία με τον υπήκοό τους. Ως εκ τούτου, το Πακιστάν παραβίασε τις υποχρεώσεις του βάσει των υποπαραγράφων α), β) και γ) του άρθρου 36 παράγραφος 1 της Σύμβασης της Βιέννης του 1963. Οι παραβιάσεις αυτές παρεμπόδισαν την Ινδία να ασκήσει τα δικαιώματά της, όπως αυτά απορρέουν από τη Σύμβαση της Βιέννης για τις Προξενικές Σχέσεις, στερώντας, από τον Ινδό υπήκοο την προστασία που δικαιούνταν (International Court of Justice, 2017, Case Concerning the Vienna Convention on Consular Relations). Η δε προσφυγή στο ΔΔΧ ασκήθηκε από την Ινδία, προκειμένου να επιλυθεί η υφιστάμενη διαφορά, εξαιτίας της οποίας ο υπήκοός της, Kulbhushan Jadhav, είχε καταδικαστεί σε θάνατο (International Court of Justice, 2017, Case Concerning the Vienna Convention on Consular Relations).
Κατόπιν της κατάθεσης της προσφυγής της Ινδίας κατά του Πακιστάν στο ΔΔΧ, έπρεπε να εξεταστεί εάν η εκδίκαση της υπόθεσης ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του Δικαστηρίου (International Court of Justice, 2019, Overview of the Case). Σύμφωνα με το Άρθρο 36 παράγραφος 1 του Καταστατικού του ΔΔΧ, εντός της αρμοδιότητας του Δικαστηρίου περιλαμβάνονται όλες οι υποθέσεις τις οποίες οι διάδικοι υποβάλλουν σ’ αυτό και όλα τα ζητήματα τα οποία προβλέπονται ειδικά στο Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών ή σε ισχύουσες συνθήκες και συμβάσεις. Επιπλέον, σύμφωνα με την παράγραφο 2 του ίδιου άρθρου, τα κράτη που έχουν αποδεχθεί αυτό το Καταστατικό, θα μπορούν οποτεδήποτε να δηλώνουν ότι αναγνωρίζουν, χωρίς ειδική σύμβαση, ως υποχρεωτική τη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου, σε σχέση με οποιοδήποτε άλλο κράτος που αναλαμβάνει την ίδια υποχρέωση, για όλες τις νομικές διαφορές που αφορούν[…] την ύπαρξη γεγονότος που, αν διαπιστωνόταν, θα αποτελούσε παραβίαση διεθνούς υποχρεώσεως (Ηνωμένα Έθνη, 2024, Καταστατικό του Διεθνούς Δικαστηρίου).
Επομένως, το ΔΔΧ εξέτασε αρχικά αν είχε prima facie αρμοδιότητα προκειμένου να αναλάβει την εκδίκαση της υπόθεσης. Τόσο η Ινδία όσο και το Πακιστάν ήταν συμβαλλόμενα μέρη της Σύμβασης της Βιέννης για τις Προξενικές Σχέσεις του 1963 και του Προαιρετικού Πρωτοκόλλου της, βάσει του οποίου το ΔΔΧ έχει υποχρεωτική δικαιοδοσία όσον αφορά την εκδίκαση διαφορών σχετικά με την ερμηνεία ή την εφαρμογή της Σύμβασης (International Court of Justice, 2019, Overview of the Case). Ωστόσο, το Πακιστάν αμφισβήτησε τη δικαιοδοσία του ΔΔΧ, υποστηρίζοντας ότι η Σύμβαση της Βιέννης για τις Προξενικές Σχέσεις δεν εφαρμόζεται σε άτομα ύποπτα για κατασκοπεία ή τρομοκρατία. Το Πακιστάν επικαλέστηκε, ακόμα, τη διμερή συμφωνία του 2008 με την Ινδία για την πρόσβαση σε προξενικό προσωπικό, ισχυριζόμενο ότι περιόριζε τη Σύμβαση της Βιέννης (International Court of Justice, 2017, Counter-Memorial of the Islamic Republic of Pakistan). Βάσει της διμερούς αυτής Συμφωνίας σε περίπτωση σύλληψης, κράτησης ή καταδίκης για πολιτικούς λόγους ή λόγους ασφαλείας, κάθε πλευρά μπορεί να εξετάσει την υπόθεση επί της ουσίας (United Nations, 2008). Στο πλαίσιο αυτό, το Πακιστάν επικαλέστηκε το άρθρο 73 παράγραφος 2 της Σύμβασης της Βιέννης για τις Προξενικές Σχέσεις, το οποίο επιτρέπει μεταγενέστερες συμφωνίες για την τροποποίηση των διατάξεών της, υποστηρίζοντας ότι η Συμφωνία του 2008 επιτρέποντας σε κάθε πλευρά να εξετάζει υποθέσεις για πολιτικούς λόγους ή λόγους ασφαλείας, απέκλειε τον κ. Jadhav από την προστασία της Σύμβασης της Βιέννης για τις Προξενικές Σχέσεις και αναιρούσε τη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου βάσει του Προαιρετικού Πρωτοκόλλου (Gray C., 2018).
Παρά τους ισχυρισμούς του Πακιστάν, το ΔΔΧ επικεντρώθηκε στη διαφορά των δύο κρατών σχετικά με την προξενική συνδρομή προς τον κ. Jadhav, εξετάζοντάς την ως εξής: Η Ινδία υποστήριξε ότι ο κ. Jadhav θα έπρεπε να έχει λάβει προξενική συνδρομή βάσει της Σύμβασης της Βιέννης για τις Προξενικές Σχέσεις, ενώ το Πακιστάν αρνούνταν τη βοήθεια αυτή στη βάση της διμερούς συμφωνίας μεταξύ των δύο κρατών. Η διαφωνία αυτή επιβεβαίωνε την ύπαρξη διαφοράς σχετικά με τη σύλληψη, την κράτηση, τη δίκη και την καταδίκη του Jadhav, η οποία εμπίπτει στη δικαιοδοσία του ΔΔΧ, σύμφωνα με το Προαιρετικό Πρωτόκολλο της Σύμβασης της Βιέννης (International Court of Justice, 2019, Overview of the Case). Επιπλέον, παρατήρησε ότι η Σύμβαση της Βιέννης για τις Προξενικές Σχέσεις δεν εξαιρεί από την προστασία της τα άτομα που είναι ύποπτα για κατασκοπεία ή τρομοκρατία και ότι η διμερής συμφωνία του 2008 δεν περιόριζε ρητά τα δικαιώματα που απορρέουν από τη Σύμβαση της Βιέννης, επιβεβαιώνοντας την ύπαρξη δικαιοδοσίας εκ μέρους του ΔΔΧ όσον αφορά την εκδίκαση της συγκεκριμένης υπόθεσης (Gray C., 2018).
Έτσι, το ΔΔΧ έκρινε παραδεκτή την προσφυγή της Ινδίας βάσει του Προαιρετικού Πρωτοκόλλου σχετικά με την Υποχρεωτική Επίλυση Διαφορών σχετικά με τη Σύμβαση της Βιέννης και εν συνεχεία προχώρησε στην εξέταση της ουσίας της υπόθεσης (International Court of Justice, 2019, Overview of the Case).
Οι δημόσιες ακροάσεις πραγματοποιήθηκαν από τις 18 έως τις 21 Φεβρουαρίου 2019. Το ΔΔΧ εξέτασε, όπως προαναφέρθηκε, καθένα από τα τρία επιχειρήματα του Πακιστάν βάσει των οποίων αμφισβητήθηκε η δυνατότητα εφαρμογής της Σύμβασης της Βιέννης. Μετά από ενδελεχή εξέταση, το ΔΔΧ αποφάσισε ότι κανένα από αυτά τα επιχειρήματα δεν ήταν έγκυρο και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η Σύμβαση της Βιέννης ήταν εφαρμοστέα στην υπόθεση, «ανεξάρτητα από τους ισχυρισμούς ότι ο κ. Jadhav συμμετείχε σε κατασκοπευτικές δραστηριότητες» (International Court of Justice, 2019, Overview of the Case). Ακολούθως, εξετάστηκε ο ισχυρισμός της Ινδίας ότι το Πακιστάν ενήργησε κατά παράβαση των υποχρεώσεών του βάσει του άρθρου 36 της Σύμβασης της Βιέννης, παραλείποντας να ενημερώσει την Ινδία, χωρίς καθυστέρηση, για την κράτηση του κ. Jadhav. Το ΔΔΧ παρατήρησε ότι το Πακιστάν δεν αμφισβήτησε τον ισχυρισμό της Ινδίας ότι ο κ. Jadhav δεν είχε ενημερωθεί για τα δικαιώματά του σύμφωνα με το άρθρο 36 παράγραφος 1 (β) της Σύμβασης, και ως εκ τούτου κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το Πακιστάν είχε παραβιάσει την υποχρέωσή του βάσει της εν λόγω διάταξης (International Court of Justice, 2019, Press Release).
Τελικά, το ΔΔΧ έκρινε, ότι το Πακιστάν είχε την υποχρέωση να επανεξετάσει με μέσα της δικής του επιλογής, αλλά αποτελεσματικά την υπόθεση εν γένει και την ποινή του κ. Jadhav, έτσι ώστε να διασφαλιστεί ότι θα δινόταν ιδιαίτερη βαρύτητα στις επιπτώσεις της παραβίασης των δικαιωμάτων που ορίζονται στο άρθρο 36 της Σύμβασης της Βιέννης (International Court of Justice, 2019, Reports of Judgements).
Η υπόθεση “Kulbhushan Jadhav” δεν αποτέλεσε, βέβαια, τη μοναδική ενώπιον του ΔΔΧ που αφορούσε το δικαίωμα πρόσβασης σε προξενική συνδρομή. Είχε προηγηθεί μία σειρά από αντίστοιχες υποθέσεις, στις οποίες οι παραβιάσεις του προξενικού δικαίου αποτέλεσαν αντικείμενο διακρατικής διαφοράς. Πιο αναλυτικά, στις υποθέσεις LaGrand (Γερμανία κατά Ηνωμένων Πολιτειών) και Avena (Μεξικό κατά Ηνωμένων Πολιτειών), το ΔΔΧ είχε την ευκαιρία να ερμηνεύσει το άρθρο 36 της Σύμβασης της Βιέννης για τις Προξενικές Σχέσεις (Νάσκου-Περράκη, Ζάικος, 2022). Οι δύο υποθέσεις αυτές, αφορούσαν τη στέρηση δικαιώματος παροχής προξενικής συνδρομής σε Γερμανούς και Μεξικανούς υπηκόους, αντίστοιχα, που καταδικάστηκαν σε θάνατο στις Ηνωμένες Πολιτείες. Και στις δύο περιπτώσεις, η Γερμανία και το Μεξικό προσέφυγαν στο ΔΔΧ για την παραβίαση των δικαιωμάτων των υπηκόων τους βάσει του άρθρου 36 της Σύμβασης της Βιέννης για τις Προξενικές Σχέσεις (Rodolfo Ribeiro C. Marques, 2021).
Στην υπόθεση LaGrand το 2001 το ΔΔΧ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι βάσει του άρθρου 36 παράγραφος 1 προβλέπονται ατομικά δικαιώματα, τα οποία μπορεί να επικαλεστεί “το κράτος του προσώπου που κρατείται”. Αυτή ήταν και η πρώτη φορά κατά την οποία το ΔΔΧ αναγνώρισε ρητά ότι η Σύμβαση της Βιέννης για τις Προξενικές Σχέσεις εγγυάται την προστασία ατομικών δικαιωμάτων. Ακολούθως, στην υπόθεση Avena το 2004, το ΔΔΧ αναφερόμενο στην απόφαση LaGrand, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το άρθρο 36 παραβιάστηκε για ακόμα μία φορά. (Rodolfo Ribeiro C. Marques, 2021)
Βέβαια, στη νομολογία προστίθεται από το 2019 και η υπόθεση Jadhav. Εδώ, το ΔΔΧ επανεπιβεβαίωσε ότι τα δικαιώματα που κατοχυρώνονται στο άρθρο 36 παράγραφος 1 στοιχείο β) είναι ατομικά δικαιώματα, αναγνωρίζοντας, μεταξύ άλλων, ότι το Πακιστάν είχε παραβιάσει τις υποχρεώσεις του, βάσει της Σύμβασης της Βιέννης για τις Προξενικές Σχέσεις (Rodolfo Ribeiro C. Marques, 2021). Η υπόθεση Jadhav, τελικά, επιβεβαίωσε την αμφίσημη φύση του δικαιώματος προξενικής συνδρομής και προστασίας, το οποίο είναι, από τη μία πλευρά, δικαίωμα ενός αλλοδαπού υπηκόου να έχει πρόσβαση σε προξενικούς υπαλλήλους, αλλά και δικαίωμα του κράτους ιθαγένειας να συνδράμει τους πολίτες του στο εξωτερικό (Rodolfo Ribeiro C. Marques, 2021)
Κλείνοντας, με την υπόθεση Kulbhushan Jadhav υπογραμμίζεται με τον πλέον σαφή τρόπο πως οι παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου και ιδιαίτερα της Σύμβασης της Βιέννης για τις Προξενικές Σχέσεις, μπορεί να αποτελέσουν αντικείμενο διακρατικής αντιπαράθεσης ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης. Η απόφαση δε του ΔΔΧ, αναδεικνύει τη βαρύτητα των παραβιάσεων της Σύμβασης. Το ΔΔΧ επιβεβαιώνοντας ότι διαθέτει δικαιοδοσία προκειμένου να προχωρήσει στην εκδίκαση της υπόθεσης και αποφασίζοντας να αναγνωρίσει την καταπάτηση του δικαιώματος τόσο του κ. Jadhav για πρόσβαση σε προξενικό προσωπικό όσο και της Ινδίας σε προξενική συνδρομή προς τον υπήκοο της, κατέστησε σαφές πως τα δικαιώματα που απορρέουν από τη Σύμβαση της Βιέννης χαίρουν διεθνούς προστασίας, εμπλουτίζοντας τη νομολογία του.
Πηγές:
Βιβλιογραφία
Νάσκου-Περράκη Π., Ζάικος Ν. (2022), Διπλωματικό και Προξενικό Δίκαιο. Αθήνα-Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Σάκκουλα, σελ. 84-93.
Αρθρογραφία
Gray C. (2018), The 2017 Judicial Activity of the International Court Of Justice, The American Journal of International Law, σελ. 271-272. Διαθέσιμο σε: https://www.jstor.org/stable/26568947.
Kattan V. (2020), “Jadhav Case (India v. Pakistan)”, The American Journal of International Law, vol. 114, no. 2, 2020, pp. 281–87. Available at: Διαθέσιμο σε: https://www.jstor.org/stable/26910487.
Rodolfo Ribeiro C. Marques (2021), The Right to Access Consular Assistance and Protection and its Relevance to the Architecture of a Safe, Orderly, and Regular Migration, Interventions. International Journal of Postcolonial Studies. Volume 23, issue 2. Διαθέσιμο σε: https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/1369801X.2020.1854104
Πρωτογενείς πηγές–Νομοθεσία–Νομολογία
Ηνωμένα Έθνη (2024) Καταστατικό του Διεθνούς Δικαστηρίου. Διαθέσιμο σε: https://unric.org/el/
International Court of Justice (2017), Case Concerning the Vienna Convention on Consular Relations, Request for the indication of provisional measures of protection. Διαθέσιμο σε: https://www.icj-cij.org/case/168/provisional-measures
International Court of Justice (2017), Counter-Memorial of the Islamic Republic of Pakistan. Διαθέσιμο σε: https://www.icj-cij.org/case/168/written-proceedings
International Court of Justice (2017), Institution of Proceedings, Jadhav Case (India v Pakistan). Διαθέσιμο σε: https://www.icj-cij.org/case/168/institution-proceedings
International Court of Justice (2017), Memorial of the Republic of India. Διαθέσιμο σε: https://www.icj-cij.org/case/168/written-proceedings
International Court of Justice (2017), Press Release. Proceedings instituted by the Republic of India against the Islamic Republic of Pakistan. Διαθέσιμο σε: https://www.icj-cij.org/case/168/press-releases
International Court of Justice (2017), Press Release. The Republic of India institutes proceedings against the Islamic Republic of Pakistan and requests the Court to indicate provisional measures. Διαθέσιμο σε: https://www.icj-cij.org/case/168/press-releases
International Court of Justice (2019), Jadhav (India v. Pakistan). Overview of the Case. Διαθέσιμο σε: https://www.icj-cij.org/case/168
International Court of Justice (2019), Press Release. Jadhav case (India v. Pakistan). Διαθέσιμο σε: https://www.icj-cij.org/case/168/press-releases
International Court of Justice (2019), Reports of Judgements, Advisory Opinions and Orders: Jadhav Case (India v Pakistan). Διαθέσιμο σε: https://www.icj-cij.org/case/168/judgments
United Nations (2008) No. 54471: Pakistan and India. Agreement on consular access between the Government of the Islamic Republic of Pakistan and the Government of the Republic of India. Islamabad. 21 Μαίου. Διαθέσιμο σε: https://treaties.un.org/doc/Publication/UNTS/No%20Volume/54471/Part/I-54471-08000002804b7dde.pdf
Πηγή εικόνας:
United Nations and Rule of Law (n.d.) Switzerland: Handbook on accepting the jurisdiction of the International Court of Justice. Διαθέσιμο σε: Switzerland: Handbook on accepting the jurisdiction of the International Court of Justice – United Nations and the Rule of Law