Γράφει η Rebeca Munteanu
Η ισότητα των φύλων αποτελεί εδώ και καιρό ακρογωνιαίο λίθο των ευρωπαϊκών αξιών, με την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) να υπερασπίζεται τις προσπάθειες για τη διασφάλιση της ίσης εκπροσώπησης στα θεσμικά της όργανα. Ωστόσο, παρά τις πολλές προόδους στα δικαιώματα των φύλων, το πολιτικό τοπίο, ιδιαίτερα σε ηγετικούς ρόλους υψηλού επιπέδου, παραμένει σε μεγάλο βαθμό ανδροκρατούμενο. Η εκλογή των Ευρωπαίων Επιτρόπων αποτελεί μια λυδία λίθο για τη δέσμευση της ΕΕ στην ισορροπία των φύλων, δεδομένου του κρίσιμου ρόλου που διαδραματίζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στη διαμόρφωση των πολιτικών και στην εκπροσώπηση των συμφερόντων περισσότερων από 500 εκατομμυρίων πολιτών.
Η προεδρία της Ursula von der Leyen, της πρώτης γυναίκας που ηγήθηκε της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, θεωρείται ορόσημο για την ισότητα των φύλων. Οι προσπάθειες της von der Leyen να διασφαλίσει μια ισόρροπη Επιτροπή των φύλων αντανακλούσαν τόσο μια προοδευτική στάση όσο και τις προκλήσεις που συνεπάγεται η επίτευξη αυτής της ισορροπίας στην πράξη. Αυτό το άρθρο διερευνά την ιστορία της ισότητας των φύλων στην ΕΕ, τον ρόλο της Von der Leyen στην προώθηση της ισορροπίας των φύλων και τις ευρύτερες επιπτώσεις της ηγεσίας της για την ισότητα των φύλων στην Ευρώπη.
Ιστορική Αναδρομή για την Ισότητα των Φύλων στην Ε.Ε
Η ΕΕ έχει από καιρό αναγνωρίσει την ανάγκη για ισότητα των φύλων τόσο στο εργατικό δυναμικό όσο και στην πολιτική εκπροσώπηση. Με τα χρόνια, έχουν τεθεί σε εφαρμογή αρκετές πρωτοβουλίες και πολιτικές για την ενθάρρυνση της ίσης εκπροσώπησης ανδρών και γυναικών σε ηγετικούς ρόλους. Ένα από τα βασικά ορόσημα από αυτή την άποψη ήταν ο «Οδικός Χάρτης για την Ισότητα μεταξύ Γυναικών και Ανδρών» της ΕΕ που ξεκίνησε το 2006, ο οποίος στόχευε στην αντιμετώπιση του χάσματος των φύλων στην απασχόληση, την εκπαίδευση και τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2006).
Ωστόσο, η πολιτική εκπροσώπηση, ιδιαίτερα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, άργησε να αλλάξει. Για δεκαετίες, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κυριαρχούσε συντριπτικά από άνδρες, αντανακλώντας ευρύτερα κοινωνικά πρότυπα και έλλειψη επίσημων μηχανισμών για τη διασφάλιση της ισότητας των φύλων. Η εκλογή Επιτρόπων, επηρεασμένη από υποψηφιότητες από τα κράτη μέλη, έφερε συχνά άντρες να προτείνονται για βασικούς ηγετικούς ρόλους, περιορίζοντας τις ευκαιρίες για τις γυναίκες να ανέλθουν σε εξέχουσες θέσεις.
Κατά τη θητεία 2014-2019, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή περιελάμβανε μόνο εννέα γυναίκες Επιτρόπους από τις 28, υπολείποντας τον στόχο του 40% για το φύλο που έθεσε η ΕΕ (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2019). Αυτό το χάσμα ανέδειξε τις προκλήσεις για την επίτευξη ισορροπίας μεταξύ των φύλων, παρά τις επίσημες δεσμεύσεις και τα πλαίσια πολιτικής που προάγουν την ισότητα.
Εκλογή Ευρωπαίων Επιτρόπων και Ισορροπία των Φύλων
Η διαδικασία εκλογής των Ευρωπαίων Επιτρόπων είναι ταυτόχρονα μια αντανάκλαση της εθνικής πολιτικής και μια δοκιμασία της δέσμευσης της ΕΕ για την ισότητα των φύλων. Κάθε κράτος μέλος ορίζει έναν υποψήφιο για την Επιτροπή, ο οποίος στη συνέχεια ελέγχεται και εγκρίνεται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Αυτό το σύστημα, ενώ διασφαλίζει την εκπροσώπηση από όλα τα κράτη μέλη, αφήνει συχνά την ισορροπία των φύλων στη διακριτική ευχέρεια των εθνικών κυβερνήσεων. Ιστορικά, τα κράτη μέλη έχουν ορίσει κατά κύριο λόγο άνδρες, ενισχύοντας την ανισορροπία των φύλων εντός της Επιτροπής.
Οι προσπάθειες για τη διόρθωση αυτής της ανισορροπίας έχουν λάβει δυναμική τα τελευταία χρόνια, ιδίως μετά τη θέσπιση ποσοστώσεων φύλου σε άλλα θεσμικά όργανα της ΕΕ, όπως το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Ωστόσο, η εκλογική διαδικασία για τους Επιτρόπους παραμένει σε μεγάλο βαθμό άναρχη ως προς το φύλο, αφήνοντας κενά στην εκπροσώπηση.
Ενώ έχει σημειωθεί πρόοδος, όπως η αύξηση των γυναικών Επιτρόπων από 9 σε 13 στην Επιτροπή του 2019 της Von der Leyen (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2019), εξακολουθούν να υπάρχουν προκλήσεις. Ορισμένα κράτη μέλη αντιστάθηκαν στις εκκλήσεις να ορίσουν γυναίκες υποψήφιες, επικαλούμενοι διάφορους λόγους, συμπεριλαμβανομένης της αντιληπτής αξιοκρατίας και εθνικών πολιτικών εκτιμήσεων.
Ο ρόλος της Ursula von der Leyen
Η εκλογή της Ursula von der Leyen ως η πρώτη γυναίκα Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το 2019 σηματοδότησε μια καμπή στον αγώνα για την ισότητα των φύλων εντός της ΕΕ. Από την αρχή, η von der Leyen τόνισε τη δέσμευσή της για μια Επιτροπή ισορροπημένης φύλου, δηλώνοντας ότι θα δεχόταν μόνο μια ομάδα που αντικατοπτρίζει την ίση εκπροσώπηση ανδρών και γυναικών (von der Leyen, 2019).
Η ώθησή της για ισότητα των φύλων αντιμετωπίστηκε με ανάμεικτες αντιδράσεις από τα κράτη μέλη. Ορισμένες χώρες, όπως η Ισπανία και η Γαλλία, έσπευσαν να προτείνουν γυναίκες υποψήφιες, ενώ άλλες, όπως η Ουγγαρία και η Πολωνία, δίστασαν ή αρνήθηκαν κατηγορηματικά. Αυτή η αντίσταση υπογράμμισε τις προκλήσεις για την επίτευξη ισορροπίας μεταξύ των φύλων, ακόμη και σε ένα θεσμικό όργανο τόσο αφοσιωμένο στην ισότητα όπως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Παρά αυτά τα εμπόδια, η von der Leyen κατάφερε να σχηματίσει μια Επιτροπή με 13 γυναίκες από τα 27 μέλη, σημειώνοντας σημαντική βελτίωση σε σχέση με τις προηγούμενες Επιτροπές (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2019). Η ηγεσία της έφερε, επίσης, την ισότητα των φύλων στο προσκήνιο της πολιτικής ατζέντας της ΕΕ, με νέες πρωτοβουλίες που στοχεύουν στην αντιμετώπιση του μισθολογικού χάσματος μεταξύ των φύλων, στην αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στους τομείς STEM και στην προώθηση της γυναικείας επιχειρηματικότητας.
Αξιολόγηση της επιτυχίας των πρωτοβουλιών για την ισορροπία των φύλων
Ενώ οι προσπάθειες της von der Leyen για τη δημιουργία μιας Επιτροπής με ισορροπία μεταξύ των φύλων ήταν ένα σημαντικό βήμα προς τα εμπρός, το ερώτημα παραμένει εάν αυτές οι πρωτοβουλίες είχαν διαρκή αντίκτυπο στους ευρύτερους στόχους της ΕΕ για την ισότητα των φύλων. Από τη μία πλευρά, η Επιτροπή του 2019 αντιπροσωπεύει μια σχεδόν ίση διάκριση μεταξύ των φύλων, υποδηλώνοντας ότι έχει σημειωθεί πρόοδος. Από την άλλη πλευρά, η συνεχιζόμενη αντίσταση από ορισμένα κράτη μέλη αναδεικνύει τους περιορισμούς αυτών των προσπαθειών.
Η συζήτηση γύρω από τις ποσοστώσεις φύλου στην ΕΕ περιπλέκει επίσης αυτό το ζήτημα. Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι οι ποσοστώσεις υπονομεύουν την αρχή της αξιοκρατίας, προτείνοντας ότι οι θέσεις πρέπει να καλυφθούν με βάση τα προσόντα και όχι το φύλο (Powell, 2016). Ωστόσο, οι υποστηρικτές των ποσοστώσεων φύλου επισημαίνουν τους δομικούς φραγμούς που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στην πρόσβαση σε ηγετικές θέσεις, υποστηρίζοντας ότι οι ποσοστώσεις είναι απαραίτητες για την ισότητα των όρων ανταγωνισμού (Rosen, 2017).
Η ίδια η von der Leyen έχει αντιμετωπίσει αυτές τις ανησυχίες, τονίζοντας ότι η δέσμευσή της για την ισορροπία των φύλων δεν γίνεται εις βάρος της αξίας. Έχει υποστηρίξει ότι οι γυναίκες που επιλέχθηκαν για την Επιτροπή της είναι μεταξύ των υποψηφίων με τα περισσότερα προσόντα που υπάρχουν και ότι η ισορροπία των φύλων και η αξιοκρατία δεν αλληλοαποκλείονται (von der Leyen, 2019).
Γιατί έχει σημασία η ισορροπία των φύλων στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή
Η σημασία της ισορροπίας των φύλων στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπερβαίνει τη συμβολική εκπροσώπηση. Η έρευνα έχει δείξει ότι οι διαφορετικές ομάδες ηγεσίας οδηγούν σε καλύτερη λήψη αποφάσεων, καθώς φέρνουν στο τραπέζι ένα ευρύτερο φάσμα προοπτικών και εμπειριών (Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων, 2020). Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία είναι υπεύθυνη για την πρόταση νομοθεσίας και τη διαχείριση των καθημερινών λειτουργιών της ΕΕ, η ύπαρξη μιας ομάδας ισορροπημένης μεταξύ των φύλων μπορεί να οδηγήσει σε πιο περιεκτικές και αντιπροσωπευτικές πολιτικές.
Για παράδειγμα, η εκπροσώπηση των γυναικών στην Επιτροπή έχει συνδεθεί με ισχυρότερες πολιτικές για την οικογενειακή υποστήριξη, τα εργασιακά δικαιώματα και την κοινωνική πρόνοια — τομείς που επηρεάζουν δυσανάλογα τις γυναίκες σε όλη την Ευρώπη (Lombardo & Verloo, 2009)). Επιπλέον, η ύπαρξη περισσότερων γυναικών σε ηγετικούς ρόλους βοηθά στην αμφισβήτηση των παραδοσιακών κανόνων φύλου και ενθαρρύνει τη μεγαλύτερη συμμετοχή των γυναικών στην πολιτική και τη δημόσια ζωή.
Τρέχουσα κατάσταση της ισορροπίας των φύλων στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή
Από το 2024, η ισορροπία των φύλων στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή παραμένει θέμα συζήτησης. Ενώ οι προσπάθειες της von der Leyen έχουν κάνει τη βελόνα, η ισότητα των φύλων δεν έχει ακόμη πλήρως πραγματοποιηθεί. Οι μελλοντικές εκλογές θα δώσουν μια εικόνα για το εάν η πρόοδος που σημειώθηκε υπό την ηγεσία της von der Leyen μπορεί να διατηρηθεί ή εάν μπορεί να υπάρξει οπισθοδρόμηση.
Η βασική πρόκληση για να προχωρήσουμε θα είναι να διασφαλιστεί ότι η ισορροπία των φύλων θα θεσμοθετηθεί εντός των πολιτικών δομών της ΕΕ, αντί να βασίζεται σε μεμονωμένους ηγέτες όπως η von der Leyen για να υπερασπιστεί τον σκοπό. Αυτό πιθανότατα θα απαιτήσει ισχυρότερους μηχανισμούς επιβολής, όπως υποχρεωτικές ποσοστώσεις φύλου ή πιο αυστηρές κατευθυντήριες γραμμές για τα κράτη μέλη κατά τον διορισμό υποψηφίων.
Σύνoψη
Η εκλογή των Ευρωπαίων Επιτρόπων είναι μια κρίσιμη δοκιμασία της δέσμευσης της ΕΕ για την ισότητα των φύλων. Η ηγεσία της Ursula von der Leyen ήταν καθοριστική για την προώθηση της ισορροπίας των φύλων στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αλλά ο αγώνας για την ισότητα απέχει πολύ από το να έχει τελειώσει. Η επίτευξη πραγματικής ισότητας των φύλων θα απαιτήσει συνεχείς προσπάθειες τόσο από την ΕΕ όσο και από τα κράτη μέλη της, καθώς και συνεχή δέσμευση για την αμφισβήτηση των πολιτιστικών και δομικών εμποδίων που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στην πρόσβαση σε ηγετικές θέσεις.
Καθώς η Ευρώπη συνεχίζει να υπερασπίζεται την ισότητα των φύλων στην παγκόσμια σκηνή, η σύνθεση των δικών της θεσμών θα παραμείνει βασικός δείκτης της προόδου της. Η μάχη για την ισορροπία των φύλων στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν αφορά μόνο την εκπροσώπηση. Πρόκειται για τη διασφάλιση ότι οι πολιτικές και οι αποφάσεις που διαμορφώνουν το μέλλον της Ευρώπης είναι πραγματικά περιεκτικές και αντιπροσωπευτικές για όλους τους πολίτες της.
Βιβλιογραφία
Lombardo, E., & Verloo, M. (2009). Institutionalizing intersectionality in the European Union? Policy developments and contestations. International Feminist Journal of Politics, 11(4), 478-495.
European Commission. (2006). Roadmap for equality between women and men 2006-2010. Διαθέσιμο σε: https://eur-lex.europa.eu/EN/legal-content/summary/roadmap-for-equality-between-women-and-men-2006-2010.html
European Commission. (2019). The 2019-2024 Commission: Gender balance and diversity. Διαθέσιμο σε: https://commission.europa.eu/about-european-commission/organisational-structure/people-first-modernising-european-commission/people-first-diversity-and-inclusion_en#:~:text=In%20the%20current%20Commission%20mandate,senior%20management%20level%20(48.3%25)
European Institute for Gender Equality. (2020). Gender equality index 2020. Διαθέσιμο σε: https://eige.europa.eu/gender-equality-index/2020
European Parliament. (2019). Women in politics in the EU: State of play. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2023/739383/EPRS_BRI(2023)739383_EN.pdf
Rosen, J. (2017). Gender quotas for women in national politics: A comparative analysis across development thresholds. Social Science Research, 66, 82-101.
Powell, S. (2016). Gender equality and meritocracy. Contradictionary discourses in the Academy. Uppsala: SLU.
Von der Leyen, U. (2019). Speech by President-elect Ursula von der Leyen at the European Parliament plenary session. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/SPEECH_19_6408
Πηγή φωτογραφίας: https://www.euronews.com/2019/07/17/europe-s-new-top-politician-ursula-von-der-leyen-faces-n1030676