Γράφει ο Aλοήσιος-Νικόλαος Αρβανίτης
Διαχρονικά, η Λευκορωσία έχει βρεθεί στο επίκεντρο γεωπολιτικών μετασχηματισμών, ιδιαίτερα μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Η σχέση της με το ΝΑΤΟ αποτέλεσε ένα σημαντικό μέρος αυτής της πορείας, αντανακλώντας την επιθυμία της για συνεργασία και ευρύτερες διεθνείς σχέσεις, παρά τις πολιτικές και γεωπολιτικές προκλήσεις.
Οι σχέσεις της Λευκορωσίας με το ΝΑΤΟ ξεκίνησαν το 1992, όταν η χώρα έγινε μέλος του Συμβουλίου Βορειοατλαντικής Συνεργασίας (North Atlantic Cooperation Council – NACC) και αργότερα του Συμβουλίου Ευρω-ατλαντικής Συνεργασίας (Euro-Atlantic Partnership Council – EAPC). Αυτές οι πρωτοβουλίες αποσκοπούσαν στην ανάπτυξη συνεργασιών μεταξύ των κρατών μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, αντανακλώντας την επιθυμία της Λευκορωσίας για ευρύτερες διεθνείς σχέσεις. Παράλληλα, η Λευκορωσία συμμετείχε στην Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών (Commonwealth of Independent States – CIS), η οποία ιδρύθηκε μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Το 1995, η χώρα εντάχθηκε στο πρόγραμμα Συνεργασία για την Ειρήνη (Partnership for Peace – PfP), που στοχεύει στην ενίσχυση των σχέσεων του ΝΑΤΟ με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένων πρώην κρατών της ΕΣΣΔ, μέσω συνεργασιών σε θέματα όπως αντιμετώπιση καταστροφών, εκπαίδευση, πολιτικά ζητήματα και περιβαλλοντικά προβλήματα. Το 1998, η Λευκορωσία ξεκίνησε διπλωματικές αποστολές στο ΝΑΤΟ, αν και δεν ήταν επίσημο μέλος (NATO, 2025).
Μέχρι το 2020, η Λευκορωσία διατηρούσε μια ευέλικτη πολιτική ισορροπίας μεταξύ Ρωσίας και ΝΑΤΟ, χρησιμοποιώντας τη μία πλευρά για να εξασφαλίσει οφέλη από την άλλη. Ωστόσο, μετά τις βίαιες καταστολές των διαδηλώσεων το καλοκαίρι του 2020 και τη ρήξη με το ΝΑΤΟ, έχασε αυτή την ευελιξία και από τότε παραμένει πλήρως στο πλευρό της Ρωσίας. Χάνοντας τον ρόλο της ως «ρυθμιστική ζώνη» και συμμετέχοντας σε ρωσικές στρατιωτικές ενέργειες, βρέθηκε σε άμεση αντιπαράθεση με τη Δύση. Το ΝΑΤΟ απάντησε ενισχύοντας τα ανατολικά σύνορά του, αυξάνοντας τις στρατιωτικές δυνάμεις και υπογράφοντας αμυντικές συμφωνίες με χώρες όπως η Πολωνία και οι χώρες της Βαλτικής. Αυτό δημιούργησε πίεση στην Λευκορωσία, που βρέθηκε στο επίκεντρο μιας αυξανόμενης στρατιωτικής έντασης (Shraibman, 2025). Ωστόσο, η μετατόπιση αυτή ήταν το αποτέλεσμα μιας σειράς γεγονότων που άρχισαν το 2020. Κατά τις προεδρικές εκλογές εκείνης της χρονιάς, το ΝΑΤΟ εξέφρασε ανησυχίες για τις μαζικές διαμαρτυρίες και τις αυθαίρετες συλλήψεις, καθώς και για την απαγωγή μελών της αντιπολίτευσης, γεγονότα που αντιτίθενται στις αρχές του σεβασμού και της ελευθερίας του λόγου (NATO, 2024). Τον Νοέμβριο του 2021, η Λευκορωσία κατηγορήθηκε για την αποστολή παράνομων μεταναστών στα σύνορα γειτονικών κρατών-μελών του ΝΑΤΟ, καθώς και για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και διεθνούς δικαίου. Ως αποτέλεσμα ήταν η αναστολή κάθε συνεργασίας μεταξύ ΝΑΤΟ και Λευκορωσίας.
Η εξάρτηση της Λευκορωσίας από τη Ρωσία έγινε πιο έντονη μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, το 2022. Από τις πρώτες ημέρες της ρωσικής εισβολής, η Λευκορωσία παρείχε έδαφος για αεροπορικές και πυραυλικές επιθέσεις εναντίον της Ουκρανίας (Sullivan, 2022). Επιπρόσθετα, το 2023, οι δύο χώρες προχώρησαν σε πρόγραμμα για την ανάπτυξη ρωσικών πυρηνικών όπλων στην Λευκορωσία, ενώ τον Δεκέμβριο του 2024 ανακοινώθηκαν κοινά σχέδια για βαλλιστικούς πυραύλους μεσαίου βεληνεκούς (Shraibman, 2025). Σήμερα, η Λευκορωσία λειτουργεί ως βοηθητικός συνεργάτης της Ρωσίας, με τον Πρόεδρο της Λευκορωσίας, Αλεξάντερ Λουκασένκο να αποκτά πολιτική στήριξη και οικονομικά οφέλη, όπως πρόσβαση σε ενεργειακούς πόρους με προνομιακούς όρους και σε ρωσικά λιμάνια για εξαγωγές. Η σχέση Λευκορωσίας-Ρωσίας ευνοεί το καθεστώς Λουκασένκο, αλλά δημιουργεί στρατηγικά προβλήματα για την κεντρική Ευρώπη και τις χώρες της Βαλτικής, καθώς η Ρωσία χρησιμοποιεί τη Λευκορωσία ως βάση για επιθετικές ενέργειες (Shraibman, 2025).
Η διπλωματική κατάσταση της Λευκορωσίας έχει επιδεινωθεί σημαντικά. Η συνεχιζόμενη καταπίεση της αντιπολίτευσης οδήγησε σε διεθνή απομόνωση, ενώ η έλλειψη διαφάνειας στις στρατιωτικές δραστηριότητες καθώς και η απουσία διεθνών παρατηρητών (όπως ο ΟΑΣΕ) δυσκόλεψαν περαιτέρω τον διπλωματικό διάλογο με τη Δύση (Sullivan, 2022). Παράλληλα, η κοινωνία της χώρας αντιμετωπίζει αυξανόμενο κλίμα φόβου και αβεβαιότητας, καθώς οι όποιες εσωτερικές αντιδράσεις εναντίον του καθεστώτος Λουκασένκο καταστέλλονται με βίαιο τρόπο. Παράλληλα, η οικονομική κρίση, που εντείνεται λόγω των διεθνών κυρώσεων, έχει επιβαρύνει περαιτέρω την καθημερινή ζωή των πολιτών.
Συνοψίζοντας, η Λευκορωσία βρέθηκε σε γεωπολιτική ανισορροπία μεταξύ του ΝΑΤΟ και της Ρωσίας μετά το 2020-2022 λόγω της στενής στρατιωτικής συνεργασίας της με την Ρωσία και την εμπλοκή της στην Ουκρανία. Από την άλλη πλευρά, η ανατολική επέκταση του ΝΑΤΟ, με την ενίσχυση των δυνάμεων στα σύνορα της χώρας αντανακλά την αυξημένη ανησυχία για την ασφάλεια και κυρίως για την επιθετική συμπεριφορά της Ρωσίας. Η στάση του Μινσκ δεν λειτουργεί πλέον ως ανεξάρτητος παράγοντας αλλά ξεκάθαρα σαν εταίρος του ρωσικού στρατού, γεγονός που επιδεινώνει την στρατιωτική ένταση στην περιοχή και δυσκολεύει την διατήρηση σταθερότητας. Οι διπλωματικές και στρατιωτικές προκλήσεις του ΝΑΤΟ προκύπτουν από την ενεργό εμπλοκή της Λευκορωσίας στις ρωσικές στρατηγικές συμπεριλαμβανομένης της χρήσης του εδάφους της για στρατηγικές επιχειρήσεις. Τέλος, η εξάρτηση της χώρας από τη Ρωσία σηματοδοτεί και την απομόνωση από τη Δύση, περιορίζοντας τις δυνατότητες για διάλογο και εμπιστοσύνη. Εξάλλου, η δυναμική των σχέσεων επιδεικνύει την πολυπλοκότητα του γεωπολιτικού τοπίου στην ευρύτερη περιοχή και τις δυσκολίες στην αποκατάσταση μιας βιώσιμης ισορροπίας.
Βιβλιογραφία:
Baggiani, G. (2020). The sensitive strategic position of Belarus between the Russian Federation, EU and NATO. NATO Defense College Foundation. https://www.natofoundation.org/wp-content/uploads/2020/02/NDCF-Baggiani-Paper-050220.pdf
NATO. (2024). Relations with Belarus. https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_49119.htm
NATO. (2025). Euro-Atlantic Partnership Council. https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_49276.htm
Sauvage, G. (2022, January 30). Did NATO ‘betray’ Russia by expanding to the East? France 24. https://www.france24.com/en/russia/20220130-did-nato-betray-russia-by-expanding-to-the-east
Shraibman, A. (2025, April). Not so quiet on the Eastern Front: Elements of a risk management strategy toward Belarus. Carnegie Endowment for International Peace. https://carnegieendowment.org/research/2025/04/russia-belarus-role-new-war?lang=en
Sullivan, B. (2022, January 29). How NATO’s expansion helped drive Putin to invade Ukraine. NPR. https://www.npr.org/2022/01/29/1076193616/ukraine-russia-nato-explainer
Πηγή εικόνας:
NATO. (2024). Relations with Belarus. NATO Archives. https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_49119.htm