Loading...
Latest news
Κλιματική Αλλαγή, Περιβαλλοντολογικά Προβλήματα και Δίκαιο Ενέργειας

Η Ελλάδα στο σταυροδρόμι της ενεργειακής πολιτικής – Χαμένες ευκαιρίες και μελλοντικές προοπτικές

Γράφει ο Αναστάσιος Μπίρτσιος

Η Ελλάδα, ούσα μία χώρα που βρίσκεται στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, αποτελεί αδιαμφισβήτητα έναν καθοριστικό παίκτη στον παγκόσμιο ενεργειακό χάρτη. Αυτό συμβαίνει διότι έχει πρόσβαση σε κρίσιμες ενεργειακές οδούς αλλά και σε χώρες πλούσιες σε φυσικούς πόρους. Οι δύο αυτοί λόγοι αποτελούν προϋπόθεση ώστε το ελληνικό κράτος να ενισχύσει την ενεργειακή αλλά και την γεωπολιτική υπεραξία του. Με την πάροδο του χρόνου σχεδιάστηκαν έργα, όπως ο αγωγός πετρελαίου Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη και ο αγωγός φυσικού αερίου South Stream, που κινήθηκαν προς αυτή τη κατεύθυνση. Στόχος ήταν η βελτίωση του ενεργειακού τομέα, καθώς θα απέδιδαν τόσο στρατηγικά όσο και οικονομική οφέλη. Ωστόσο, η ματαίωση αυτών των έργων έκανε την Ελλάδα έρμαιο των προκλήσεων που της επιβλήθηκαν από τους εξωτερικούς ενεργειακούς παράγοντες.

Ο αγωγός Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη αποτέλεσε ένα φιλόδοξο σχέδιο που είχε στόχο τη μεταφορά πετρελαίου από τη Μαύρη Θάλασσα προς την Ελλάδα μέσω Βουλγαρίας. Το έργο προτάθηκε αρχής γενομένης το 1993 και έκτοτε υπήρξε αντικείμενο έντονων πολιτικών διεργασιών μεταξύ των εμπλεκόμενων κρατών. Με την υλοποίηση του έργου θα παρεχόταν μία εναλλακτική διαδρομή μεταφοράς ρωσικού πετρελαίου. Έτσι, θα μειωνόταν η ανάγκη μεταφοράς από τα Στενά του Βοσπόρου. Ως συνέπεια, το ελληνικό κράτος  θα αποκτούσε ένα ισχυρό όπλο στη φαρέτρα του, με το οποίο θα αναβάθμιζε κατακόρυφα τον ρόλο του στην παγκόσμια ενεργειακή αγορά (Menegaki, 2011). Είναι χαρακτηριστικό, ότι υπήρχαν έντονες παρασκηνιακές διεργασίες με στόχο τη μελλοντική δημιουργία ενός «διεθνούς χρηματιστηρίου φυσικού αερίου» με έδρα την Ελλάδα. Το εν λόγω χρηματιστήριο θα διαδραμάτιζε καθοριστικό ρόλο στην τόνωση της ευρω-ρωσικής συμμαχίας, καθώς οι τιμές θα τιμολογούνταν σε ευρώ (Κοττάκης, 2021, σ.210-211).

Ο αγωγός Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη ήταν κάτι παραπάνω από ένα έργο με οικονομικά οφέλη, καθώς παράλληλα θα προσέφερε την πολυπόθητη ενεργειακή ασφάλεια που αναζητούσε η Ευρώπη. Αποτελούσε νευραλγική παρέμβαση, διότι μέσω του συγκεκριμένου αγωγού θα περιοριζόταν η εξάρτηση από ευάλωτες περιοχές, όπως η Μέση Ανατολή. Συνεπώς, η Γηραιά Ήπειρος θα απολάμβανε σταθερότητα στις ενεργειακές τις προμήθειες, ενώ η Ελλάδα θα μεταβαλλόταν σε «πρότυπο ενεργειακό πάρκο», απομακρύνοντας το πετρέλαιο και διοχετεύοντας την ευρωπαϊκή αγορά με το κατά πολύ φθηνότερο φυσικό αέριο (Κοττάκης, 2021, σ.217-219). Ο αγωγός, μάλιστα, θα αποτελούσε ασπίδα της χώρας και ειδικότερα της περιοχή της Δυτικής Θράκης. Δηλαδή, τα οφέλη πέρα από οικονομικά ήταν και στρατιωτικά αλλά και πολιτικά. Τελικά, όμως, τα φιλόδοξα πλάνα της Ελλάδας έπεσαν στο κενό. Άξια αναφοράς είναι η προσπάθεια της Τουρκίας να αντιστρέψει την κατάστασή της, προτείνοντας τον αντίστοιχο αγωγό που θα ξεκινούσε από την Ανατολική Θράκη και θα κατέληγε στα Δαρδανέλια. Οι γεωπολιτικές εντάσεις, η σύγκρουση συμφερόντων ανάμεσα στα ενδιαφερόμενα κράτη και οι περιβαλλοντικές ανησυχίες αποτέλεσαν καθοριστικούς παράγοντες που οδήγησαν στην αποτυχία εκπλήρωσης του έργου (Κοττάκης, 2021, σ.195- 202).

Ίδιας εμβέλειας έργο υπήρξε ο αγωγός South Stream, ο οποίος σχεδιάστηκε με σκοπό τη μεταφορά φυσικού αερίου από τη Ρωσία προς τα κράτη της Ευρώπης. Οι μεσάζοντες χώρες σε αυτή τη διαδρομή δεν ήταν άλλες από την Βουλγαρία, την Ιταλία και την Ελλάδα. Η Ελλάδα επεδίωκε να ενισχύσει τη θέση της ως βασικός κόμβος μεταφοράς ενέργειας και να δημιουργήσει νέες οικονομικές ευκαιρίες στο εσωτερικό της. Ένας επιπρόσθετος λόγος για τον οποίο πίεζε τους εταίρους του ο Έλληνας πρωθυπουργός, αφορούσε στον ανταγωνισμό με την τουρκική πλευρά. Πιο συγκεκριμένα, ο South Stream θα μείωνε δραστικά τις ποσότητες που διακινούνταν από τον αγωγό Nabuco που περνούσε από την Τουρκία και μετέφερε το ενεργειακό κέντρο βάρους στην ελληνική πλευρά. Το σχέδιο προέβλεπε την λειτουργία του αγωγού ως συνδετικό κρίκο μεταφοράς ενεργειακών πόρων μεταξύ Αφρικής, Μέσης Ανατολής και Ευρώπης, μέσω της ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Μολαταύτα, το εν λόγω έργο αντιμετώπισε σημαντικά εμπόδια που δεν επέτρεψαν την ολοκλήρωσή του. Κύριοι ανασταλτικοί παράγοντες αποτέλεσαν οι διαφορές μεταξύ Ρωσίας και Ευρώπης σχετικά με το κανονιστικό πλαίσιο και την ενεργειακή ασφάλεια (Boersma, 2014).

Η αποτυχία κατασκευής αυτών των δύο έργων έκανε ακόμα πιο ορατές τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ελλάδα στον ενεργειακό τομέα. Από την μία, η γεωγραφική της θέση παρέχει σημαντικές ευκαιρίες, από την άλλη, όμως, η έλλειψη μακροπρόθεσμης και συνεκτικής ενεργειακής στρατηγικής, σε συνδυασμό με τις εξωτερικές πιέσεις καθιστούν δύσκολη την υλοποίηση φιλόδοξων σχεδίων. Το ελληνικό κράτος εξακολουθεί να είναι αντιμέτωπο με την υψηλή εξάρτηση της εισαγόμενης ενέργειας, γεγονός που την καθιστά ευάλωτη σε οποιαδήποτε ενεργειακή κρίση και διακύμανση των τιμών στα καύσιμα. Έτσι, κρίνεται επιτακτική η ανάγκη για απομάκρυνση από τις παραδοσιακές μορφές ενέργειας και η ανάπτυξη των εγχώριων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (Βέττας et al., 2021, σ.39-42).

Η Ελλάδα στις επόμενες δεκαετίες έρχεται αντιμέτωπη με μία σημαντική πρόκληση, την οποία μπορεί να μετατρέψει σε ευκαιρία. Αυτή η πρόκληση είναι η ενεργειακή μετάβαση. Η οικονομική κρίση του 2010, οι συνεχείς συρράξεις στη Μέση Ανατολή και η ρωσο-ουκρανική σύγκρουση απέδειξαν πως ο κόσμος στον οποίο ζούμε παραμένει ευάλωτος σε κρίσεις και ενεργειακά εξαρτώμενος. Για αυτούς ακριβώς τους λόγους οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αποτελούν την επιλογή του μέλλοντος και πρέπει να αξιοποιηθούν τάχιστα από τις ελληνικές ηγεσίες. Μορφές ενέργειας, όπως η αιολική και η ηλιακή, προσφέρουν την δυνατότητα για μείωση της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα καθώς επίσης δύνανται να ενισχύσουν την ενεργειακή ασφάλεια και επάρκεια της χώρας. Ακόμη, η ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας με την σωστή στρατηγική μπορεί να αποτελέσει παράγοντα οικονομικής άνθησης, μέσω της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας. Παράλληλα, η ελληνική οικονομία θα είναι πιο ευνοϊκή για κεφάλαια του εξωτερικού που έχουν ως στόχο την επένδυση. Είναι εύκολα αντιληπτό, λοιπόν, πως η Ελλάδα έχει τη δυναμική να προχωρήσει σε εκμετάλλευση των ΑΠΕ, χάρις, κυρίως, του κλίματος και της γεωγραφίας τους. Συνεπώς, απαιτείται η χάραξη ενός σταθερού και φιλόδοξου πλαισίου πολιτικής για την προώθηση των νέων μορφών ενέργειας (Ακριβού, 2022).

Ζωτικής σημασίας στοιχεία για το μέλλον του ελληνικού ενεργειακού τομέα, θα αποτελέσουν, αδιαμφισβήτητα, οι συνεργασίες με τα όμορα κράτη αλλά, και η συμμετοχή σε ευρωπαϊκά και διεθνή ενεργειακά δίκτυα. Η πρόσφατη ανακάλυψη της ύπαρξης κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο ανοίγει νέες πόρτες συνεργασίας. Χώρες όπως η Κύπρος, το Ισραήλ και η Αίγυπτος, που έχουν συμφέροντα στην περιοχή, πρέπει να αξιοποιηθούν ώστε να αποτελέσει η Ελλάδα ενεργειακό κόμβο ικανό να εξυπηρετήσει τις ανάγκες της Ευρώπης. Η χώρα θα είναι σε θέση να διαδραματίσει καίριο ρόλο στις ενεργειακές εξελίξεις, αναβαθμίζοντας παράλληλα την γεωπολιτική της δύναμη και συμβάλλοντας στην σταθερότητα της περιοχής (FortuneGreece, 2017).

Εν κατακλείδι, είναι γεγονός ότι η Ελλάδα βρίσκεται μπροστά σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι στο οποίο οι επόμενες ηγεσίες καλούνται να πάρουν σημαντικές αποφάσεις. Οι αποφάσεις αυτές θα πρέπει να ληφθούν βάσει των χαμένων ευκαιριών του παρελθόντος ώστε να διαμορφώσουν ένα πιο βιώσιμο μέλλον. Παρόλο που η γεωστρατηγική θέση της χώρας προσφέρει ποικίλα πλεονεκτήματα, η μη υλοποίηση έργων όπως τα παραπάνω την καθιστά υποχείριο των μεγάλων ενεργειακών δυνάμεων, γεγονός που υποχρεούται να υπερκεράσει. Έτσι, κρίνεται αναγκαίο να αξιοποιηθούν με τον βέλτιστο τρόπο οι προοπτικές που προσφέρουν οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και οι διεθνείς συνεργασίες, ως μέρος μίας εθνικής ενεργειακής στρατηγικής. Όλα τα παραπάνω θα έχουν ως αποτέλεσμα την εγγύηση για ασφάλεια, ενεργειακή επάρκεια και ένα πιο ελπιδοφόρο ενεργειακό μέλλον για την Ελλάδα.        

Βιβλιογραφία/Πηγές

Κοττάκης Μ. (2021). Οι απόρρητοι φάκελοι Καραμανλή. Εκδόσεις ΛΙΒΑΝΗ

Βέττας Ν.,  Danchev S., Μανιάτης Γ.,  Παρατσιώκας Ν.,  Βαλάσκας Κ. (2021). Ο Τομέας Ενέργειας στην Ελλάδα: Τάσεις, Προοπτικές και Προκλήσεις. dianeosis.org. Διαθέσιμο σε: https://www.dianeosis.org/wp-content/uploads/2021/07/Energy-VERSION-30.06.2021.pdf

Menegaki A. N. (2011). Bourgas–Alexandroupolis oil pipeline; will matching institutional and regulatory contexts lead to an effective bargaining and eventual consensus? Energy Policy, 39(3), 1277–1285. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.1016/j.enpol.2010.11.056

Boersma T. (2014, December 18). The Cancellation of South Stream is a Pyrrhic Victory, At Best. Brookings. Διαθέσιμο σε: https://www.brookings.edu/articles/the-cancellation-of-south-stream-is-a-pyrrhic-victory-at-best/

Ακριβού Α. (2022). Ενεργειακή Κρίση: Οι προτάσεις της Ελλάδας και οι αποφάσεις που αναμένονται στην ΕΕ. MoneyReview. Διαθέσιμο σε:https://www.moneyreview.gr/green-economy/90219/energeiaki-krisi-oi-protaseis-tis-

elladas-kai-oi-apofaseis-poy-anamenontai-stin-ee/

FortuneGreece.com (2017). Οι ενεργειακές προοπτικές της Ελλάδας ως το 2050. Διαθέσιμο σε: https://www.fortunegreece.com/article/i-energiakes-prooptikes-tis-elladas-os-to-2050/

CNN.gr (2024). Οι μεγάλες επενδύσεις σε ΑΠΕ στην Ελλάδα: Πώς αλλάζει το τοπίο. Διαθέσιμο σε: https://www.cnn.gr/oikonomia/anaptyxi/story/420344/oi-megales-ependyseis-se-ape-stin-ellada-pos-allazei-to-topio

Πηγή εικόνας

Boersma T. (2014). The Cancellation of South Stream is a Pyrrhic Victory, At Best. Brookings. Διαθέσιμο σε: https://www.brookings.edu/articles/the-cancellation-of-south-stream-is-a-pyrrhic-victory-at-best/