Γράφει η Πηνελόπη Γκαμπέτα
Εν έτει 2024, η Ευρωπαϊκή Ένωση κινείται προς περαιτέρω ενοποίηση και ολοκλήρωση στον τομέα της αμυντικής πολιτικής σε μία προσπάθεια της να μετατραπεί σε έναν ισχυρό παγκόσμιο δρώντα και συγχρόνως πάροχο ασφαλείας τόσο για τα κράτη-μέλη της όσο και διεθνώς. Ως εκ τούτου, επικρατεί ένας έντονος διάλογος αναφορικά με τις σχέσεις μεταξύ ΝΑΤΟ-ΕΕ. Υπάρχει ένας έντονος προβληματισμός, εάν η ΕΕ στρέφεται κατά μέτωπον προς το ΝΑΤΟ και επιδιώκει ανοιχτά να το αντικαταστήσει ή απλώς αποσκοπεί μία προσωπική της ενδυνάμωση και ταυτοχρόνως μία συμπόρευση με την Βορειοατλαντική Συμμαχία.
Αναλυτικότερα, μετά την εκλογή του Donald Trump το 2017 στην Προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών, η ΕΕ βρέθηκε αντιμέτωπη με την αδήριτη ανάγκη για αμυντική ολοκλήρωση. Ο τέως Αμερικανός Πρόεδρος – ο οποίος επιδιώκει να εξασφαλίσει πάλι το χρίσμα για τις επερχόμενες αμερικανικές εκλογές – δεν δίστασε ουκ ολίγες φορές να παραγκωνίσει και να υπονομεύσει το ΝΑΤΟ. Βάσει αυτού, η ΕΕ ωθήθηκε σε μία απαραίτητη επανεκκίνηση και επαναχάραξη της πολιτικής της περί άμυνας και ασφάλειας.
Αν και η ΕΕ είχε επιχειρήσει και στο παρελθόν να δρομολογήσει την εν λόγω ολοκλήρωση, όπως με την Διακήρυξη του Saint Mallo το 1998, με σκοπό την συγκρότηση αμυντικής ταυτότητας για τα κράτη-μέλη αλλά και την κοινή δράση σε παγκόσμιο επίπεδο, κάτι τέτοιο δεν επιτεύχθηκε. Οι αλλεπάλληλες εσωτερικές κρίσεις που κλήθηκε να αντιμετωπίσει η Ένωση, όπως επί παραδείγματι η οικονομική, η μεταναστευτική και προσφυγική κρίση, το Brexit και προσφάτως η πανδημία Covid-19 επιβράδυναν την μετάβαση της σε έναν πάροχο ασφαλείας αλλάζοντας τις προτεραιότητές της (Keukeleire & Delreux, 2023, 32).
Κατά πολλούς ερευνητές, η απουσία στρατιωτικής ισχύος είναι ένα μειονέκτημα που αποτρέπει όλα αυτά τα χρόνια την μετατροπή της ΕΕ σε μία παγκόσμια υπερδύναμη (Smith, 2000, 11-28; Howorth, 2009). Η Ένωση βρίσκεται αντιμέτωπη με μία εποχή πολυκρίσεων καθιστώντας επιτακτική την ανάγκη να προσαρμοστεί στην εποχή, να αδράξει την ευκαιρία σε ένα περιβάλλον «τέλειας καταιγίδας» και να μετατραπεί σε έναν σημαντικό και ικανό πάροχο ασφαλείας (Grevi, 2023). Φυσικά για να επιτευχθεί αυτό θα πρέπει να κάνει χρήση έξυπνης ισχύος, έναν συνδυασμό σκληρής και ήπιας ισχύος εγκαταλείποντας την μέχρι τώρα χρήση της ήπιας ισχύος. Αναλυτικότερα, η «Έξυπνη Δύναμη» ορίζεται ως μία προσέγγιση που υπογραμμίζει την αναγκαιότητα ενός ισχυρού στρατού και συγχρόνως την ανάγκη για συμμαχίες, συνεργασίες και θεσμούς όλων των επιπέδων για να επεκτείνει την επιρροή κάποιου και να εδραιώσει την νομιμότητα των δράσεων του.
Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022 και ο ολέθριος πόλεμος που εξακολουθεί να βρίσκεται σε εξέλιξη επέφεραν την πολυπόθητη αφύπνιση του ευρωπαϊκού γίγαντα». Η Ευρωπαϊκή Ένωση έθεσε εκ νέου επί τάπητος την στρατηγική αυτονομία της. Λίγο αργότερα, στις 21 Μαρτίου 2022, η Ένωση δρομολόγησε την Στρατηγική Πυξίδα, το εργαλείο που αναμένεται να προσδώσει στην ΕΕ ισχυρότερη πολιτική ασφάλεια και άμυνα. Στόχοι της Στρατηγικής Πυξίδας είναι μέχρι το 2030 η προώθηση των ευρωπαϊκών αξιών και της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας δρώντας παράλληλα με το ΝΑΤΟ (Strategic Compass, 2023). Διανύοντας το 2024, συνεπώς, το Ευρωπαϊκό Οικοδόμημα δείχνει πιο έτοιμο από ποτέ να προχωρήσει σε ολοκλήρωση στον αμυντικό τομέα μέσω της Στρατηγικής Πυξίδας
Η ΕΕ οφείλει να αντιληφθεί πως η ίδια φέρει την ευθύνη της ασφάλειάς της. Βεβαίως, το ΝΑΤΟ δεν παύει να παίζει καθοριστικό ρόλο στην διατήρηση της ασφάλειας, καθώς και στην άμυνα της Ευρώπης, εάν καταστεί αναγκαίο. Λαμβάνοντας υπόψη τρείς σημαντικούς εξωτερικούς παράγοντες, το στραμμένο βλέμμα των ΗΠΑ προς τον Ειρηνικό Ωκεανό και την Ασία, την πιθανή επανεκλογή Trump και την απουσία του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ένωση, η ΕΕ πρέπει να φροντίσει περισσότερο τον εαυτό της (Κόππα, 2017, 18).
Κανείς δεν αναιρεί ότι η συνεργασία μεταξύ ΕΕ και ΝΑΤΟ αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της διατλαντικής συμμαχίας. Όμως, η Ένωση πλέον οφείλει να είναι ικανή να αντιμετωπίζει μόνη της κρίσεις και διενέξεις που λαμβάνουν χώρα στην περιοχή γειτονίας της (Ντάλης, 2018, 67). Παράλληλα, οφείλει να είναι σε θέση να δράσει αυτόνομα έχοντας την ικανότητα σύστασης αποστολής ανεξάρτητα από τις αποφάσεις του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ και να προασπίζεται τις αξίες, τις ιδέες και τα συμφέροντα των κρατών-μελών της αφήνοντας στο παρελθόν κοντόφθαλμες πολιτικές. Σημαντική προτεραιότητα για την Ένωση είναι η διατήρηση της ειρήνης στην γειτονιά της που πιθανότατα να μην συμπίπτει με τα ενδιαφέροντα και τις πολιτικές των ΗΠΑ (Kaplanova, 2015).
Σε αυτή την στρατηγική αυτονομία της ΕΕ τάσσονται υπέρ τα παλαιότερα κράτη-μέλη, ενώ τα νεότερα μέλη που απαρτίζουν το Ευρωπαϊκό Οικοδόμημα, όπως οι Βαλτικές Χώρες και η Πολωνία, φοβούνται πως μία πιθανή ανάπτυξη της ευρωπαϊκής άμυνας θα υπονομεύσει το ΝΑΤΟ, τον κατεξοχήν πάροχο ασφάλειας της και θα επιτείνει το χάσμα μεταξύ ΕΕ-ΗΠΑ (Ιωακειμίδης, 2023, 209).
Κρίνεται δέον, η ΕΕ να πορεύεται συμπληρωματικά με την Ευρωατλαντική Συμμαχία, για αυτό θα πρέπει να εξεταστεί η ένταξη της ΕΕ στο ΝΑΤΟ ως αυτόνομο μέλος, αφού η ΕΕ αναφέρεται ως ένας μοναδικός και συγχρόνως αναντικατάστατος εταίρος του ΝΑΤΟ (Κόππα, 2017, 161). Η ΕΕ χρειάζεται το ΝΑΤΟ και είναι σχεδόν αδύνατον να υπάρξει αυτόνομα. Το γεγονός αυτό, όμως, δεν πρέπει να την αποτρέπει από το να είναι ικανή να προστατεύσει και να προφυλάξει τον εαυτό της, ειδικά εφόσον πρόκειται για μία οικονομική υπερδύναμη. Χωρίς την υπερδύναμη που ακούει στο όνομα Ηνωμένες Πολιτείες είναι αδύνατον να υπάρξει ο αποκαλούμενος Δυτικός Κόσμος. Η ΕΕ δεν διαθέτει ούτε την απαραίτητη δυναμική ούτε φυσικά και τα μέσα για να αντικαταστήσει ή ακόμα και να υπερκαλύψει τις ΗΠΑ και κατ’ επέκταση το ΝΑΤΟ (Κόππα, 2017, 166).
Στόχος, λοιπόν, είναι μία συνεργασία και συμπόρευση μεταξύ ΝΑΤΟ και Κοινής Πολιτικής Άμυνας και Ασφάλειας (ΚΠΑΑ) για την επίλυση από κοινού ζητημάτων που ανακύπτουν στην διεθνή σκηνή, από την στιγμή που και τα δύο αποτελούν εργαλεία ευρωπαϊκής ασφάλειας. Εξάλλου, υπολογίζεται πως το 75% των κρατών-μελών του ΝΑΤΟ ανήκουν συγχρόνως στην ΕΕ και αντιστοίχως το 78% των κρατών της ΕΕ φέρουν διττή φύση ανήκοντας και στο ΝΑΤΟ. Αναλυτικότερα, από τα 27 κράτη-μέλη της ΕΕ, τα 22 είναι επίσης μέλη του ΝΑΤΟ, με την Σουηδία να προσχωρεί και αυτή προσφάτως στο σκέλος του ΝΑΤΟ. Όπως αναγράφεται και στην Συνθήκη της Λισαβόνας που βρίσκεται μέχρι σήμερα σε ισχύ, και συγκεκριμένα στο Άρθρο 47, παράγραφο 2 και 7, το ΝΑΤΟ κατέχει την πρωτοκαθεδρία στη συλλογική ασφάλεια και η ΚΠΑΑ πρέπει να προσαρμοστεί (Κόππα, 2017, 144-145).
Σήμερα, στο διεθνές σύστημα όπως έχει διαμορφωθεί, οι συνεργασίες κρίνονται απαραίτητες και οι στοχευμένες λύσεις δίνονται σε πλαίσιο ομαδικής συνεργασίας, σύμφωνα με την θεωρία του Φιλελευθερισμού και συγχρόνως με την παγκοσμιοποίηση που επικρατεί.. Σε καμία, όμως, περίπτωση αυτό δεν αναιρεί το γεγονός πως η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να προχωρήσει με γοργά βήματα προς μία περαιτέρω αμυντική ολοκλήρωση. Ως εκ τούτου, η Ένωση πρέπει να αποκτήσει πιο ενεργό ρόλο, αλλά και την θέση που της αρμόζει στο διεθνές σύστημα αποτελώντας αντίβαρο σε πολιτικές που φαλκιδεύουν τις δημοκρατικές αξίες, τις ιδέες και τις ελευθερίες. Φυσικά και η πορεία προς την απόκτηση πολιτικής άμυνας και ασφάλειας είναι κοπιώδης αλλά επ’ ουδενί δεν τίθεται ζήτημα ταύτισης με το ΝΑΤΟ παρά μόνο αρμονική συνεργασία (Κόππα, 2017, 13). Αξίζει να σημειωθεί, πως η Στρατηγική Πυξίδα επεκτείνεται σε πληθώρα ζητημάτων όχι αποκλειστικά στρατιωτικά με τον παραδοσιακό τρόπο. Παρ’ όλα αυτά, οφείλει να προχωρήσει και σε ολοκλήρωση του Ευρωστρατού, όσο ουτοπικό και αν φαντάζει, καθώς δεν υπάρχει περιθώριο εφησυχασμού σε ένα παγκόσμιο περιβάλλον που κυριαρχεί έντονα το συγκρουσιακό στοιχείο.
Οι Βρυξέλλες δεν πρέπει να στηρίζονται μονοδιάστατα στις ΗΠΑ για την άμυνά τους ούτε για την αντιμετώπιση διεθνών προκλήσεων που ανακύπτουν διαρκώς. Το Ευρωπαϊκό Οικοδόμημα οφείλει να αποκτήσει «στρατηγική αυτονομία», καθώς και τα αναγκαία μέσα, τις ικανότητες και την διαδικασία λήψης αποφάσεων για να είναι ικανή να ενεργεί ανεξάρτητα και αυτόνομα (Ιωακειμίδης, 2023, 207). Τονίζεται ρητά πως δεν τίθεται ζήτημα αντικατάστασης ΝΑΤΟ και ΗΠΑ αλλά δρομολογείται μία προσπάθεια από πλευράς Ένωσης για την μετατροπή της σε υπολογίσιμο παγκόσμιο δρώντα και συγχρόνως πάροχο ασφαλείας τόσο στα κράτη-μέλη που την απαρτίζουν όσο και σε διεθνές επίπεδο. Η ΚΠΑΑ και το ΝΑΤΟ πρέπει να συνεργαστούν συμπληρωματικά και να έχουν έναν αμοιβαίο ενισχυτικό ρόλο στην διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας σύμφωνα με το Άρθρο 1 του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών χωρίς ανταγωνισμούς. Υπογραμμίζεται, φυσικά, τα κράτη-μέλη να καλλιεργήσουν έναν γόνιμο πολιτικό διάλογο κι έναν ολοκληρωμένο πλαίσιο συνεργασίας διασφαλίζοντας την αυτόνομη δράση, όπου το ΝΑΤΟ δεν επιθυμεί να δράσει ή κρίνεται ότι η ΕΕ είναι πιο κατάλληλη να δράσει (Κόππα, 2017, 167).
Η ΕΕ οφείλει να επικεντρωθεί περισσότερο σε ζητήματα ασφάλειας και γεωπολιτικής, ενώ το μοναδικό γεωπολιτικό μέσο που διέθετε η ΕΕ περί οικονομικής ανάπτυξης δεν επαρκεί πλέον. Η ΕΕ επιχειρεί να επανατοποθετηθεί στο παγκόσμιο σύστημα με τα σύγχρονα δεδομένα και κανόνες που το διέπουν και να συνταιριάξει ένα πρότζεκτ ειρήνης -ο κατεξοχήν παραδοσιακός στόχος της ευρωπαϊκής ενοποίησης- με έναν νέο αμυντικό ρόλο για την ίδια που κρίνεται αναγκαίος για την ευρωπαϊκή ασφάλεια.
Εν κατακλείδι, σήμερα, η πιθανή επανεκλογή Trump κρούει τον κώδωνα στην Ένωση και την καλεί να προχωρήσει στην πολυπόθητη μετάβαση, ειδάλλως το μέλλον της φαντάζει αβέβαιο. Εάν ο Trump χρισθεί εκ νέου Πρόεδρος των ΗΠΑ, η επόμενη μέρα του ΝΑΤΟ αποτελεί θολό τοπίο. Ένα ανενεργό και εγκεφαλικά νεκρό ΝΑΤΟ θα επιφέρει επιπτώσεις και στην ίδια την Ένωση. Κρίνεται, λοιπόν, κατεπείγον να προχωρήσει η ΕΕ προς την «στρατηγική αυτονομία» της, που αποτελεί και διακαή πόθο του Γάλλου Προέδρου, Emmanuel Macron. Εάν η ΕΕ αποτύχει να αποκτήσει αμυντική ολοκλήρωση και ο Trump βρεθεί στο τιμόνι των ΗΠΑ, η περιθωριοποίησή της στο διεθνές σύστημα είναι δεδομένη, ενώ η ίδια θα είναι και ανίκανη να προωθήσει τις αξίες και τις ιδέες της. Ως εκ τούτου, η ΕΕ οφείλει να ολοκληρωθεί στον αμυντικό τομέα, χωρίς, όμως αυτό να συνεπάγεται αντικατάσταση του ΝΑΤΟ, αλλά μία σύμπλευση και αγαστή συνεργασία μεταξύ των δύο αυτών πυλώνων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- European Union, (2023) “Annual Progress Report on the Implementation of the Strategic Compass for Security and Defence”
- ΙΩΑΚΕΙΜΙΔΗΣ, Π. (2023) Ελλάδα: Ορίζοντας 2030, Οι προκλήσεις Τουρκίας και Ευρώπης. Πενήντα χρόνια Ελληνοτουρκικής Αντιπαράθεσης, Αθήνα, Εκδόσεις Παπαζήση
- ΚΟΠΠΑ, Μ. (2017) Η Κοινή Πολιτική Άμυνας και Ασφάλειας, Η ιστορία, οι θεσμοί, οι στρατηγικές, Αθήνα, Εκδόσεις Πατάκη
- ΝΤΑΛΗΣ, Σ. (2018) Η Ευρωπαϊκή Ενοποίηση, Η Ελλάδα και ο Κόσμος, Αθήνα, Εκδόσεις Παπαζήση
- GREVI, G. (2023) “Snockwaves: How does the war in Ukraine impact the EU’s grand strategy?”, Brussels School of Governance, No.2023/05, 15 Απριλίου και 17:05 Europarl (2023)
- HOWORTH, J.(2009) “What Europe badly needs is a “Grand Strategy”. Official website of Europe’s World Journal. Available: http:/europesworld.org/2009/10/01/what-europe-badly-needs-is-a-grandstrategy/#.U1efPPL_Vwy
- KAPLANOVA, P. (2015) “European Union As A Foreign Policy Actor In International Relations”, Innovative Issues and Approaches in Social Sciences, Vol. 8, No.2
- KEUKELEIRE, ST. And DELREUX, T.,( 2023) Η Εξωτερική Πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Επιμέλεια από Μπλαβούκος, Σπ. Και Τζιφάκης, Ν.Αθήνα: Πεδίο
- SMITH, K. (2000) “The End of Civilian Power EU: A Welcome Demise or Cause for Concern?” International Spectator, Vol. XXXV, No. 2. April-June 2000, pp.11-28
Πηγή Φωτογραφίας: https://icds.ee/en/a-new-era-of-eu-nato-cooperation-how-to-make-the-best-of-a-marriage-of-necessity-2/
Πηγή Φωτογραφίας: https://icds.ee/en/a-new-era-of-eu-nato-cooperation-how-to-make-the-best-of-a-marriage-of-necessity-2/