Γράφει ο Σωτήρης Αναστασόπουλος
Στο πλαίσιο της οικονομικής διακυβέρνησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η δημοσιονομική διαφάνεια αποτελεί έναν εκ των θεμελιωδών πυλώνων. Ειδικότερα, τα κράτη μέλη της ευρωζώνης δεσμεύονται από το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΣΣΑ) (Ευρωπαϊκή Ένωση, n.d., Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης) για τη διασφάλιση της δημοσιονομικής πειθαρχίας και την πρόληψη των υπερβολικών ελλειμμάτων. Η υπόθεση C-521/15 (ΔΕΕ, 2017, Απόφαση της 20ης Δεκεμβρίου) σχετικά με την παραποίηση από την Ισπανία των στοιχείων για το δημόσιο έλλειμμα από την Αυτόνομη Κοινότητα της Βαλένθια, υπογραμμίζει τη σημασία αυτών των αρχών και παρουσιάζει τους μηχανισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης με στόχο τη συμμόρφωση της ισπανικής πλευράς. Στην παρούσα ανάλυση, θα γίνει αναφορά στα διάδικα μέρη, θα παρουσιαστεί το αρμόδιο δικαστήριο για την εκδίκαση της υπόθεσης και το αντικείμενο της διαφοράς, όπως επίσης και η απόφαση του δικαστηρίου. Τέλος, θα επισημανθούν οι αρχές και κανόνες δικαίου που εφαρμόστηκαν στην εδώ αναλυόμενη υπόθεση.
Αρχικά, διάδικοι ήταν το Βασίλειο της Ισπανίας και το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ισπανία από την πλευρά της αμφισβήτησε την απόφαση του Συμβουλίου να επιβάλει σημαντικό πρόστιμο για βαριά αμέλεια κατά την υποβολή στοιχείων για το δημοσιονομικό έλλειμμα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η έρευνα της τελευταίας, αποκάλυψε ανακρίβειες και παραλείψεις στα στοιχεία που υπέβαλε η Ισπανία το 2012, ιδίως όσον αφορά τις χρηματοπιστωτικές δραστηριότητες της Αυτόνομης Κοινότητας της Βαλένθια. Το επιχείρημα της Ισπανίας δε κατά της επιβολής του προστίμου, βασιζόταν στον ισχυρισμό ότι οι παρατυπίες ήταν αποτέλεσμα περιφερειακής κακοδιαχείρισης και όχι αμέλειας σε εθνικό επίπεδο (Merijn Chamon, 2018).
Αρμόδιο δικαστήριο για την εκδίκαση της υπόθεσης ήταν το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (εφεξής ΔΕΕ), και συγκεκριμένα το Γενικό Δικαστήριο του ΔΕΕ (Ευρωπαϊκή Ένωση. Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, n.d.) το οποίο αποτελεί την κύρια δικαστική αρχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι επιφορτισμένο δε, με την ερμηνεία του δικαίου της ΕΕ και τη διασφάλιση της συνεπούς εφαρμογής του σε όλα τα κράτη μέλη ενώ η εδώ εξεταζόμενη υπόθεση, ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του Γενικού Δικαστηρίου το οποίο εκδικάζει υποθέσεις που αφορούν τον έλεγχο αποφάσεων των θεσμικών οργάνων της ΕΕ.
Εν προκειμένω, το τίθενται στο επίκεντρο το ζήτημα της παραποίησης των στοιχείων για το δημόσιο έλλειμμα από την Ισπανία μεταξύ 2008 και 2011. Συγκεκριμένα, τα στοιχεία που υπέβαλε η Ισπανία στη Eurostat στις 30 Μαρτίου 2012 δεν αντικατόπτριζαν με ακρίβεια τις χρηματοοικονομικές δραστηριότητες της Αυτόνομης Κοινότητας της Βαλένθια. Η Ισπανία αναθεώρησε τα υποβληθέντα στοιχεία της τον Μάιο του 2012, αποκαλύπτοντας ότι είχε ανακριβώς δηλώσει δαπάνες υγειονομικής περίθαλψης ύψους άνω των 4,5 δισεκατομμυρίων ευρώ, εκ των οποίων 1,9 δισεκατομμύρια ευρώ αφορούσαν αποκλειστικά την Περιφέρεια της Βαλένθια. Η συγκεκριμένη αναφορά προκάλεσε ανησυχίες σχετικά με τη συμμόρφωση της Ισπανίας με το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης, καθώς και για τη φερεγγυότητα των δημοσιονομικών της εκθέσεων γενικώς (ΔΕΕ, 2017, Απόφαση της 20ης Δεκεμβρίου).
Οι προαναφερόμενες ανακρίβειες οδήγησαν σε έρευνα της Eurostat και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, κατόπιν της οποίας διαπιστώθηκε ότι η Ισπανία επέδειξε σοβαρή αμέλεια όσον αφορά τη σύνταξη των εκθέσεών της. Παρά τις επανειλημμένες προειδοποιήσεις της Sindicatura de Comptes (Sindicatura de Comptes de la Comunitat Valenciana, 2024), ήτοι της ελεγκτικής αρχής της Βαλένθια, για παρατυπίες στις πρακτικές υποβολής στοιχείων για το δημόσιο έλλειμμα της περιφέρειας, η Ισπανία δεν προχώρησε στις απαραίτητες ενέργειες για τη διόρθωση των σφαλμάτων. Η Επιτροπή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η αμέλεια της Ισπανίας δικαιολογούσε οικονομικές κυρώσεις, με αποτέλεσμα το Συμβούλιο να αποφασίσει να επιβάλει πρόστιμο (ΔΕΕ, 2017, Απόφαση της 20ης Δεκεμβρίου).
Εντούτοις, για να κατανοηθεί πλήρως το πλαίσιο της υπόθεσης, είναι σημαντικό να αναλυθούν οι ιστορικές και πολιτικές συνθήκες που επικρατούσαν εκείνη την περίοδο τόσο στην Ισπανία όσο και εν γένει στην Ευρώπη. Αναλυτικότερα, τα έτη μεταξύ 2008 και 2012, καταγράφηκε μία σοβαρή χρηματοπιστωτική αστάθεια στην Ευρώπη, η οποία προκλήθηκε από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 (Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο, 2020). Η κρίση έπληξε ιδιαίτερα σκληρά τις οικονομίες της ευρωζώνης, με χώρες όπως η Ελλάδα, η Ιρλανδία, η Πορτογαλία και η Ισπανία να αντιμετωπίζουν αυξανόμενα ελλείμματα και χρέος. Συγχρόνως, η Ευρωπαϊκή Ένωση αυστηροποίησε τους κανόνες δημοσιονομικής διακυβέρνησης, θεσπίζοντας αυστηρότερα μέτρα για να διασφαλίσει ότι τα κράτη μέλη τηρούν τις δημοσιονομικές δεσμεύσεις τους στο πλαίσιο του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΔΕΕ, 2017, Απόφαση της 20ης Δεκεμβρίου).
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η Ισπανία, όπως και άλλες χώρες που επλήγησαν από την κρίση, βρισκόταν υπό σημαντική πίεση με στόχο τη σταθεροποίηση της οικονομίας της και την επίτευξη των δημοσιονομικών στόχων που επεβλήθησαν από την ΕΕ. Η κατάρρευση της αγοράς των ακινήτων της Ισπανίας το 2008 (Welle, 2018) είχε ως συνέπεια τη μείωση της οικονομικής ανάπτυξης με ταυτόχρονη αύξηση της ανεργίας και την καταγραφή σοβαρών δημοσιονομικών ελλειμμάτων τόσο σε εθνικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Οι τοπικές κυβερνήσεις της Ισπανίας, όπως αυτή της Αυτόνομης Κοινότητας της Βαλένθια, δέχθηκαν έντονες πιέσεις εκείνη την περίοδο λόγω της γενικότερης κρίσης που επικρατούσε, γεγονός που οδήγησε σε οικονομική κακοδιαχείριση και συνεπώς στην καταγραφή παρατυπιών στον δημοσιονομικό τομέα και ιδίως στην εσφαλμένη αναφορά των δαπανών υγειονομικής περίθαλψης. Οι οικονομικές δυσκολίες της Ισπανίας δε κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου αποδεικνύουν την πολυπλοκότητα της κατάστασης (ΔΕΕ, 2017, Απόφαση της 20ης Δεκεμβρίου). Η Αυτόνομη Κοινότητα της Βαλένθια, μεταξύ άλλων, κλήθηκε να περιορίσει τις δημόσιες δαπάνες, ενώ ταυτόχρονα έπρεπε να εξασφαλίσει τη διατήρηση βασικών υπηρεσιών, όπως η υγειονομική περίθαλψη. Ωστόσο, η τελευταία κατέφυγε σε ακατάλληλες λογιστικές πρακτικές για να αποκρύψει τις οικονομικές δυσκολίες που αντιμετώπιζε, αναβάλλοντας πληρωμές ή καταχωρώντας τες λανθασμένα (ΔΕΕ, 2017, Απόφαση της 20ης Δεκεμβρίου).
Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης επέβαλε πρόστιμο ύψους 18,93 εκατομμυρίων ευρώ στην Ισπανία τον Ιούλιο του 2015, μετά από έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (EU Monitor, 2015, Decision 2015/1289). Το πρόστιμο επιβλήθηκε σύμφωνα με το άρθρο 14 παράγραφος 2 της Απόφασης 2012/678, βάσει της οποίας καθορίζεται η μεθοδολογία για τον υπολογισμό των προστίμων σε περιπτώσεις υποβολής ανακριβών φορολογικών στοιχείων (European Union, 2024, 2012/678 EU). Το Συμβούλιο διαπίστωσε ότι η Ισπανία είχε επιδείξει βαριά αμέλεια υποβάλλοντας ανακριβή στοιχεία για το έλλειμμα, ιδίως όσον αφορά τις αδήλωτες δαπάνες υγειονομικής περίθαλψης στη Βαλένθια, όπως ήδη προαναφέρθηκε. Η Sindicatura de Comptes δε, είχε επανειλημμένα επισημάνει αυτές τις παρατυπίες, αλλά οι κεντρικές αρχές της Ισπανίας δεν τις διόρθωσαν εγκαίρως, με αποτέλεσμα την υποβολή εσφαλμένων στοιχείων στη Eurostat (ΔΕΕ, 2017, Απόφαση της 20ης Δεκεμβρίου).
Τελικώς πάντως, ελήφθη υπόψη πλήθος ελαφρυντικών παραγόντων κατά τον καθορισμό του τελικού ποσού του προστίμου. Ένας εξ’ αυτών ήταν ο ισχυρισμός ότι η αναφορά είχε υποβληθεί αποκλειστικά από μία περιφερειακή αρχή, αυτή της Βαλένθιας, και δεν αποτελούσε συστημικό πρόβλημα σε ολόκληρη τη δημόσια διοίκηση της Ισπανίας. Επιπλέον, διαπιστώθηκε ότι οι εθνικές στατιστικές αρχές της Ισπανίας συμμορφώθηκαν πλήρως με την έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής η οποία συνέβαλε στη μείωση του προστίμου από το αρχικό ποσό των 94,65 εκατομμυρίων ευρώ σε 18,93 εκατομμύρια ευρώ (European Commission, 2015).
Από νομικής απόψεως, η υπόθεση βασίστηκε σε αρκετούς θεμελιώδεις κανονισμούς και αρχές της ΕΕ. Το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΣΣΑ) καθορίζει το γενικό νομικό πλαίσιο, ορίζοντας τους δημοσιονομικούς κανόνες που πρέπει να τηρούν τα κράτη μέλη, ώστε να εξασφαλίζεται η βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών μετά την εισαγωγή του ενιαίου νομίσματος. Συγκεκριμένα, το ΣΣΑ θέτει όρια στα δημόσια ελλείμματα και το δημόσιο χρέος και απαιτεί από τα κράτη μέλη να παρέχουν ακριβή και έγκαιρα δημοσιονομικά στοιχεία στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Εν προκειμένω δε, η παράλειψη της Ισπανίας να υποβάλει ακριβή στοιχεία για το έλλειμμα συνιστούσε παραβίαση των κανόνων αυτών, ιδίως δεδομένου του ύψους των μη δηλωθεισών δαπανών.
Εκτός από το ΣΣΑ, ο Κανονισμός 1173/2011 (European Union, 2014, Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1173/2011) διαδραμάτισε κεντρικό ρόλο στην παρούσα υπόθεση. Ειδικότερα, ο Κανονισμός αυτός αφορά την αποτελεσματική επιβολή της δημοσιονομικής εποπτείας στις χώρες που ανήκουν στη ζώνη του ευρώ και παρέχει τη νομική βάση για την επιβολή κυρώσεων στα κράτη μέλη που δεν συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις που αφορούν την υποβολή δημοσιονομικών εκθέσεων προς την ΕΕ. Σε αυτό το σημείο, είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει την εξουσία να διεξάγει έρευνες σχετικά με εικαζόμενες ψευδείς αναφορές και να προτείνει οικονομικές κυρώσεις σε περιπτώσεις βαριάς αμέλειας κατά τη σύνταξη των αναφορών ή παραποίησης δεδομένων, όπως ακριβώς συνέβη και στην εδώ εξεταζόμενη υπόθεση (ΔΕΕ, 2017, Απόφαση της 20ης Δεκεμβρίου).
Η Απόφαση 2012/678 (European Union, 2024, 2012/678 EU), ήταν καθοριστικής σημασίας και σε σχέση με τη διαδικασία ενώπιον του Δικαστηρίου, εφόσον σε αυτή προβλέπονται τα κριτήρια για τον υπολογισμό των προστίμων σε περιπτώσεις που τα κράτη μέλη υποβάλλουν εσφαλμένα δημοσιονομικά στοιχεία. Περιγράφει δε, τον τρόπο καθορισμού του ποσού αναφοράς, καθώς και τους ελαφρυντικούς και επιβαρυντικούς παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν τη διαμόρφωση του ύψους του τελικού ποσού. Στην περίπτωση της Ισπανίας, το Συμβούλιο εφήρμοσε την Απόφαση αυτή κατά τον υπολογισμό του προστίμου, λαμβάνοντας υπόψη τόσο τη σοβαρότητα του γεγονότος της ψευδούς αναφοράς όσο και τη συνεργασία των ισπανικών αρχών κατά τη διάρκεια της έρευνας, εφόσον οι τελευταίες συνεργάστηκαν με την ΕΕ παρέχοντας τις απαιτούμενες πληροφορίες και διευκολύνοντας την εν λόγω διαδικασία (ΔΕΕ, 2017, Απόφαση της 20ης Δεκεμβρίου).
Όπως τονίστηκε και ανωτέρω, η Ισπανία από την πλευρά της υποστήριξε ότι η υποβολή ανακριβών δημοσιονομικών στοιχείων στη Βαλένθια, ήταν πρωτίστως περιφερειακό ζήτημα και ότι οι εθνικές αρχές δεν θα πρέπει να λογοδοτούν για τις ενέργειες μιας μεμονωμένης αυτόνομης κοινότητας. Ωστόσο, το σύστημα δημοσιονομικής διακυβέρνησης της ΕΕ δεν κάνει διάκριση μεταξύ περιφερειακών και εθνικών αρχών όσον αφορά τη συμμόρφωση με τους κανονισμούς της. Αν και δεν υπήρξε άμεση εμπλοκή της εθνικής κυβέρνησης της Ισπανίας κατά τη σύνταξη της εσφαλμένης αναφοράς, τελικά ήταν υπεύθυνη για την διασφάλιση της υποβολής ακριβών στοιχείων στη Eurostat (ΔΕΕ, 2017, Απόφαση της 20ης Δεκεμβρίου). Επιπλέον, η Ισπανία υπογράμμισε ότι προχώρησε άμεσα σε διορθωτικές ενέργειες μόλις αποκαλύφθηκε η ψευδής αναφορά. Τον Μάιο του 2012, η Ισπανία υπέβαλε αναθεωρημένα στοιχεία στη Eurostat, αναγνωρίζοντας τις αποκλίσεις που είχαν προηγηθεί και παρέχοντας πιο ακριβή δεδομένα. Ωστόσο, η αρχική υποβολή ανακριβών στοιχείων τον Μάρτιο του 2012 συνιστούσε παραβίαση των δημοσιονομικών κανόνων της ΕΕ γεγονός που είχε ως συνέπεια την επιβολή του προαναφερόμενου προστίμου, όπως προβλέπεται σε περιπτώσεις τέτοιων παραβιάσεων Τέλος, θα πρέπει να αναφερθεί ότι με την επιβολή του προστίμου, η ΕΕ τόνισε ότι μια τέτοια λανθασμένη αναφορά αν δεν διορθωθεί σε εθνικό επίπεδο, θα έχει συνέπειες για ολόκληρη τη χώρα, καθιστώντας σαφή την ευθύνη της κεντρικής κυβέρνησης να διασφαλίζει την ορθότητα των δημοσιονομικών στοιχείων (ΔΕΕ, 2017, Απόφαση της 20ης Δεκεμβρίου).
Συμπερασματικά, η υπόθεση C-521/15 υπογραμμίζει την κρίσιμη σημασία της ακριβούς υποβολής δημοσιονομικών εκθέσεων εντός του πλαισίου οικονομικής διακυβέρνησης της ΕΕ. Η αδυναμία της Ισπανίας να υποβάλει ακριβή στοιχεία για το έλλειμμα της Αυτόνομης Κοινότητας της Βαλένθια, ειδικά κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, είχε σοβαρές νομικές και οικονομικές συνέπειες. Καθίσταται επίσης σαφές ότι τα κράτη μέλη της ΕΕ λόγω της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, βρέθηκαν αντιμέτωπα όχι μόνο με εσωτερικά προβλήματα, αλλά και με εξωτερικές πιέσεις, οι οποίες έθεσαν σε δοκιμασία τη δημοσιονομική τους διαχείριση και τη συμμόρφωσή τους με τους κανόνες της ΕΕ. Συνεπώς, οι συναφείς αποφάσεις που ελήφθησαν κατά τη συγκεκριμένη περίοδο επηρεάστηκαν από την ανάγκη για οικονομική σταθερότητα. Το πρόστιμο δε που επιβλήθηκε στην Ισπανία, αντανακλούσε τη σοβαρότητα της παράβασης και την αποφασιστικότητα της ΕΕ να διαφυλάξει τη συνοχή των δημοσιονομικών κανόνων της.
Πηγές:
Αρθρογραφία
Merijn Chamon (2018) Fining Member States under the SGP, or How Enforcement Is Different from Implementation under Article 291 TFEU: Spain v. Council: Case C-521/15, Kingdom of Spain v. Council of the European Union, Judgment of the Court of Justice (Grand Chamber) of 20 December 2017, EU:C:2017:982. Common Market Law Review 55 (5), σελ. 1495–1519. Διαθέσιμο σε: https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=6674559.
Πρωτογενείς πηγές-Νομοθεσία
Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (2020) Πώς η ΕΕ αξιοποίησε τα διδάγματα από τη χρηματοπιστωτική κρίση και την κρίση δημόσιου χρέους της περιόδου 2008-2012. Επισκόπηση υπ’ αριθ. 5. Διαθέσιμο σε: https://www.eca.europa.eu/lists/ecadocuments/rw20_05/rw_financial_crisis_prevention_el.pdf.
Ευρωπαϊκή Ένωση. Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (n.d.) Διαθέσιμο σε: https://european-union.europa.eu/institutions-law-budget/institutions-and-bodies/search-all-eu-institutions-and-bodies/court-justice-european-union-cjeu_el.
Ευρωπαϊκή Ένωση. (n.d.) Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Διαθέσιμο σε: https://eur-lex.europa.eu/legal content/EL/TXT/?uri=LEGISSUM:stability_growth_pact.
European Commission. (2015) Questions and Answers: Commission Investigation into Statistical Reporting in Valencia. 7 Μαΐου. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/de/memo_15_4936
EU Monitor. (2015) Decision 2015/1289 – Fine on Spain for the Manipulation of Deficit Data in the Autonomous Community of Valencia. Διαθέσιμο σε: https://www.eumonitor.eu/9353000/1/j4nvk6yhcbpeywk_j9vvik7m1c3gyxp/vjw37dgnj2wd.
European Union. (2014) Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1173/2011. Διαθέσιμο σε: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/ALL/?uri=celex%3A32011R1173.
European Union. (2024) 2012/678 EU. Διαθέσιμο σε: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A32012D0678.
Sindicatura de Comptes de la Comunitat Valenciana. (2024) Presentacio. Διαθέσιμο σε: https://www.sindicom.es/-presentacio.
Νομολογία
Δικαστήριο της Ευρωπαικής Ένωσης (2017) Απόφαση της 20ης Δεκεμβρίου. Διαθέσιμο σε: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:62015CJ0521
Πηγή εικόνας:
The Spectator (2021) Is the European Court of Justice about to unravel? 24 Οκτωβρίου. Διαθέσιμο σε: https://www.spectator.co.uk/article/is-the-european-court-of-justice-about-to-unravel/