Γράφει η Καλλιόπη-Κωνσταντίνα Παλαιολόγου
Η λανθασμένη προσφώνηση της Δημοκρατίας της Κορέας (Νότια Κορέα), ως Λαϊκή Δημοκρατία της Κορέας (Βόρεια Κορέα) κατά τη διάρκεια των τελευταίων Ολυμπιακών (Παρίσι, 2024) προκάλεσε έντονες αντιδράσεις, φανερώνοντας ένα δείγμα του αντίκτυπου που μπορεί να έχει μία αθλητική εκδήλωση στην εικόνα ενός κράτους (Wertheimer, 2024). Η περίοδος του μεσοπολέμου και ειδικότερα οι συνθήκες του Ψυχρού Πολέμου έδωσαν μία νέα πνοή στη σχέση μεταξύ διπλωματίας και αθλητισμού. Τίθεται, λοιπόν, το ερώτημα: ποια είναι η επιρροή της αθλητικής διπλωματίας στις διεθνείς σχέσεις για όλους τους δρώντες της διεθνούς σκηνής;
Σαφής ορισμός για την έννοια της «αθλητικής διπλωματίας» δεν υπάρχει (Postlethwaite κ.ά., 2022). Μία προσέγγιση που έχει επικρατήσει είναι η κατηγοριοποίησή της, ανάλογα με τον «παίχτη» που την ασκεί. Ο Dichter, (2021) κάνει μία διάκριση μεταξύ της «αθλητικής διπλωματίας» που ασκείται από τα κράτη και τον «αθλητισμό ως διπλωματία» που αξιοποιείται από μη κρατικούς δρώντες. Ανάλογη διάκριση με διαφορετική ορολογία έχει γίνει και από άλλους θεωρητικούς (Abdi κ.ά., 2018). Η μόνη συμφωνία σε επίπεδο ορολογίας είναι η ένταξη της αθλητική διπλωματίας ως μορφής ήπιας ισχύος σύμφωνα με τον ορισμό τον Joseph Nye. Ως «ήπια ισχύς» ορίζεται η ικανότητα ενός κράτους να διαμορφώνει τις προτιμήσεις των άλλων μέσω των αξιών, των θεσμών και του πολιτισμού του (Abdi κ.ά., 2018). Για ευκολία του αναγνώστη η αναφορά στην αθλητική διπλωματία θα αναφέρεται και σε όλους τους δρώντες.
Σε αυτό το σημείο το ενδιαφέρον μπορεί να στραφεί στους παίχτες της αθλητικής διπλωματίας, οι οποίοι μπορεί να είναι: ένα κράτος, ένας διεθνής φορέας, όπως η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή, και ένα άτομο ως μονάδα ένας αθλητής. Το κράτος μέσω των κρατικών αξιωματούχων του αποτελεί τον παραδοσιακό παίχτη της διπλωματίας εν γένει, της αθλητικής διπλωματίας. Η αναφορά σε διεθνείς οργανισμούς σε αυτήν την ανάλυση περιλαμβάνει οργανισμούς που δραστηριοποιούνται στον χώρο του αθλητισμού, όπως η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή και η Fédération Internationale de Football Association (FIFA). Οι οργανισμοί αυτοί έχουν τη δυνατότητα να προβάλουν ιδέες σε παγκόσμιο επίπεδο. Απόδειξη, αποτελεί ο ίδιος ο ορισμός της αθλητικής διπλωματίας από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) ως «εργαλείο για την προώθηση της ειρήνης και της ανάπτυξης στόχων» (Institut des Relations Internationales et Strategiques, 2021). Η δικαιοδοσία αποκλεισμού εθνικών αντιπροσωπειών ενισχύει το πλεονέκτημά τους (Dichter, 2021). Οι αθλητές συμμετέχοντας σε εκδηλώσεις διεθνούς εμβέλειας εκπροσωπούν το κράτος τους συμβάλλοντας στην εικόνα του κράτους διεθνώς. Επιπλέον, ως μονάδες μπορούν να προβάλλουν μηνύματα επηρεάζοντας τη διεθνή κοινότητα (Abdi κ.ά., 2019).
Από αυτή την συσχέτιση καθίσταται δυνατό να προσδιοριστεί η συμβολή της αθλητικής διπλωματίας στην διεθνή σκακιέρα. Υπάρχουν δύο πεδία όπου η αθλητική διπλωματία μπορεί να εφαρμοστεί: στην προώθηση της εικόνας του δρώντα και στην εγκαθίδρυση διεθνών σχέσεων μεταξύ των δρώντων. Μία αθλητική οργάνωση επιτρέπει σε ένα κράτος να προβάλει τα στοιχεία εκείνα που διαμορφώνουν την ήπια ισχύ του: τους θεσμούς, τον πολιτισμό, την ιστορία. Ένα εμφανές παράδειγμα είναι αυτό της τελετής έναρξης και λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων, ή το πλήθος των μεταλλίων που μία εθνική εκπροσώπηση απέσπασε (Institut des Relations Internationales et Strategiques, 2021). Μέσω τέτοιων εκδηλώσεων ένα κράτος προσπαθεί να βελτιώσει την εικόνα του. Ένα παράδειγμα αποτελεί η κοινή αποστολή της Νότιας και Βόρειας Κορέας στους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του 2018. Σχετικά με τους διεθνείς οργανισμούς, η δημοτικότητα των αθλητικών εκδηλώσεων που οργανώνουν, αντικατοπτρίζει τον αντίκτυπο που έχει η αθλητική διπλωματία για αυτούς τους φορείς. Λόγου χάρη, η FIFA όντας ο θεσμός που οργανώνει το παγκόσμιο πρωτάθλημα ποδοσφαίρου είναι πιο γνωστή από ότι ο αρμόδιος οργανισμός για την διοργάνωση του παγκόσμιου πρωταθλήματος υγρού στίβου, ο World Aquatics. Κατ’ επέκταση και οι αποφάσεις φορέων της εμβέλειας της FIFA επιδέχονται μεγαλύτερη κριτική. Ο ρόλος των αθλητών σε αυτό το επίπεδο είναι συμπληρωματικός. Η δράση τους και ο τρόπος που παρουσιάζουν τον εαυτό τους διαμορφώνει την εικόνα των εθνών που αντιπροσωπεύουν. Ωστόσο, υπάρχει ένα ζήτημα που πρέπει να τονισθεί. Σε αντίθεση με τους κρατικούς αξιωματούχους που το αξίωμά τους ορίζει την υπεράσπιση των εθνικών συμφερόντων, οι αθλητές προβάλουν τα δικά τους πιστεύω και τις δικές τους αρχές που μπορεί να μην είναι συμβατά με το μήνυμα που προβάλει το έθνος τους (Abdi κ.ά., 2018).
Σε επίπεδο διεθνών σχέσεων, η αθλητική διπλωματία έχει συμβάλει στην γεφύρωση σχέσεων μεταξύ κρατών. Το ανεπίσημο ύφος που πλαισιώνει τις αθλητικές εκδηλώσεις, επιτρέπει την έναρξη συζητήσεων σε θέματα χαμηλής προτεραιότητας (Dichter, 2021). Παράλληλα επιτρέπει και την προώθηση ιδεών από τα κράτη, με πιο αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αυτό της Ναζιστικής Γερμανίας και των Ολυμπιακών Αγώνων του 1936. Ταυτόχρονα, μία αθλητική οργάνωση μπορεί να λειτουργήσει και ως κίνητρο για την αναγνώριση καθεστώτων από την διεθνή κοινότητα, όπως έγινε με την πτώση του Απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική. Εδώ φαίνεται και η σημασία του δικαιώματος απόκλισης ενός κράτους από μία οργάνωση. Στην περίπτωση της Νότιας Αφρικής τα υπόλοιπα αφρικανικά κράτη άσκησαν τρομερές πιέσεις για τη μη συμμετοχή της χώρας στους Ολυμπιακούς Αγώνες, ως αντίδραση στο ρατσιστικό καθεστώς που επικρατούσε (Postlethwaite κ.ά., 2022).
Τα επιχειρήματα αυτά μπορούν να στηριχθούν περαιτέρω με παραδείγματα που προσφέρει η ιστορία. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά αποτελεί η «Διπλωματία Πινγκ Πονγκ» μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και την Λαϊκής Δημοκρατίας την Κίνας στις αρχές της Δεκαετίας του 1970. Κρίνεται σημαντικό να σημειωθεί ότι το διάστημα αυτό ήταν μία περίοδος ύφεσης του Ψυχρού Πολέμου (Harper, 2021). Η επίσκεψη της αμερικανικής ομάδας στην ηπειρωτική Κίνα αποτέλεσε αφορμή για την έναρξη διπλωματικού διαλόγου μεταξύ των δύο χωρών. Το επόμενο έτος, ο ίδιος ο πρόεδρος των ΗΠΑ Νίξον, επισκέφτηκε την Κίνα. Αποτέλεσμα αυτού: η αναγνώριση του κομμουνιστικού καθεστώτος ως του επίσημου δόγματος στην Κίνα το 1979 (Millwood, 2021).
Μία πιο πρόσφατη περίπτωση όπου ασκήθηκε αθλητική διπλωματία, και στην οποία συνέβαλε και η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή, ήταν η συμμετοχή της Νότιας και της Βόρειας Κορέας κάτω από τη σημαία της Κορεατικής ηπείρου στους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του 2018. Επρόκειτο για την πρώτη φορά που οι δύο χώρες βρέθηκαν τόσο κοντά από την ίδρυσή τους (Guinto, 2018) και μία τεράστια διπλωματική νίκη για τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή (Ingle, 2023).
Τα προνόμια για τη Νότια Κορέα, σύμφωνα με τον Levkowitz (2018), αφορούν και τα δύο πεδία εφαρμογής της αθλητικής διπλωματίας. Η φιλοξενία των Χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων αποτέλεσε ευκαιρία για την προώθηση του πολιτισμού, της ιστορίας, και της τεχνολογικής ανόδου της χώρας. Η άφιξη τουριστών-θεατών των Αγώνων έφερε οικονομικά οφέλη. Σε δεύτερο επίπεδο, η -προσωρινή- συμφιλίωση με τη γείτονα χώρα βελτίωσε τη διεθνή εικόνα της, αλλά εξασφάλισε και την ισορροπία στην περιοχή. Προηγουμένως την ίδια χρονιά η Βόρεια Κορέα είχε εξαπολύσει απειλές περί πυρηνικής επίθεσης.
Στον αντίποδα, η Βόρεια Κορέα, σε αντίθεση με τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1988 που απείχε, επειδή είχαν διοργανωθεί από τη Νότια Κορέα επέλεξε να συμμετάσχει αυτήν τη (Guinto, 2018α). Με αυτόν τον τρόπο, κατάφερε να παρουσιάσει τη θέση ότι το καθεστώς της προάγει την αθλητική διαπαιδαγώγηση και ευγενή άμιλλα (Guinto, 2018β). Παράλληλα, ο δρόμος ομιλιών με τις ΗΠΑ άνοιξε με επίκεντρο τη μείωση των εντάσεων στην περιοχή (Levkowitz, 2018).
Ένα τελευταίο παράδειγμα που αποτυπώνει την επιρροή που έχουν οι αθλητές στη διεθνή κοινή γνώμη και σε δεύτερο επίπεδο στην εικόνα του κράτους που εκπροσωπούν είναι το κίνημα «Me Too» που ξεκίνησε από την αμερικανική ομάδα γυναικών γυμναστικής (Lenthang, 2021). Η επιλογή τους να μοιραστούν την κακοποίηση που βίωσαν κινητοποίησε και άλλα θύματα να μιλήσουν σε παγκόσμιο επίπεδο (Glamour, 2020). Ταυτόχρονα όμως, η συμβολή τους αυτή στη διεθνή κοινότητα, επηρέασε την εικόνα των ΗΠΑ, οι αθλητικοί θεσμοί των οποίων θεωρήθηκαν συνυπεύθυνοι στην κακοποίηση των αθλητριών, από τον αμερικανικό λαό. Αποτέλεσμα αυτού να αμαυρωθεί η εικόνα του αμερικανικού μηχανισμού στο δικό του έθνος (Kitchener & Branigin, 2021).
Σε αυτό το σημείο μπορεί να αναρωτηθεί κανείς: μόνο θετική είναι η επίδραση των αθλητικών οργανώσεων στις διεθνείς σχέσεις; Το μεγαλύτερο μέρος της σχετικής βιβλιογραφίας, αλλά και των ιστορικών παραδειγμάτων αυτό υποστηρίζουν. Ωστόσο, υπάρχουν μεμονωμένες περιπτώσεις που στηρίζουν το αντίθετο. Στην προσπάθεια της να προωθήσει την ιδέα της ευημερίας και της αθλητικής παιδείας που χαρακτηρίζει τον ρωσικό λαό, η Ρωσική Ομοσπονδία εφάρμοζε ένα εθνικό σύστημα χημικής ενίσχυσης (doping) των αθλητών της, το οποίο δημιούργησε μία αρνητική εικόνα και για την ίδια (Harris κ.ά., 2021). Το γνωστό σκάνδαλο είχε ως αποτέλεσμα τον μόνιμο αποκλεισμό των Ρώσων αθλητών και αθλητριών, οι οποίοι μέχρι το ξέσπασμα του ρωσοουκρανικού πολέμου μπορούσαν να συμμετάσχουν υπό τη σημαία την ολυμπιακής επιτροπής (Ingle, 2023). Οι αντιδράσεις τόσο του Παγκόσμιου Οργανισμού Αντιντόπινγκ, όσο και της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής θεωρήθηκε ότι ήρθαν με καθυστέρηση, ενώ ο μη πλήρης αποκλεισμός της Ρωσικής Ομοσπονδίας γέννησε ερωτήματα. Η έλλειψη αυτονομίας των οργανισμών γίνεται εμφανής, καθώς η συμβολή της Ρωσίας στον θεσμό των Ολυμπιακών Αγώνων λήφθηκε υπόψιν στην απόφαση της συμμετοχής των αθλητών κάτω από τη σημαία της Ολυμπιακής Επιτροπής. Το ζήτημα του δημοκρατικού ελλείματος εγείρεται άλλη μία φορά σχετικά με τους Μη Κυβερνητικούς Οργανισμούς (ΜΚΟ). Ενώ τέλος, αποδεικνύει ότι υπάρχουν αντικρουόμενα συμφέροντα μεταξύ των ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στον ίδιο χώρο στην προκειμένη περίπτωση αναφορά γίνεται στη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Αντιντόπινγκ (Harris κ.ά., 2021).
Ένα ακόμη αρνητικό παράδειγμα αποτελεί ο πόλεμος των 100 ωρών μεταξύ Ελ Σαλβαδόρ και Ονδούρας το 1969. Μετά την ανεξαρτησία τους τα κράτη αντιμετώπιζαν εσωτερικά προβλήματα διαχείρισης των καλλιεργήσιμων γαιών, δημιουργώντας μεταναστευτική πίεση. Η ένταση που είχε προκλήθηκε έφτασε στο απόγειο μετά τη νίκη της εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου του Ελ Σαλβαδόρ επί της αντίστοιχης της Ονδούρας, στους προκριματικούς αγώνες για το Παγκόσμιο Κύπελο Ποδοσφαίρου. Τα επεισόδια βίας μεταξύ των οπαδών των δύο ομάδων προκάλεσαν την κήρυξη του πολέμου ονόματι «Πόλεμος Ποδοσφαίρου» (Luckhurst, 2019). Οι Abdi κ.ά. (2018) υποστήριξαν ότι αθλητικές εκδηλώσεις μπορεί να προωθήσουν τη βία ή στην προκειμένη περίπτωση να αποτελέσουν αφορμή σύγκρουσης. Ο Luckhurst (2019) φαίνεται να υποστηρίζει τη δεύτερη περίπτωση. Τονίζει ότι ανάλογα περιστατικά βίας έχουν λάβει χώρα, χωρίς να οδηγηθούν κράτη σε πολεμική σύρραξη. Τέλος, πρέπει να ληφθούν υπόψιν τα ζητήματα που αφορούσαν τα δύο κράτη, εσωτερικά και εξωτερικά (διοίκηση, έλλειψη καλλιεργήσιμης γης, μεταναστευτικό κ.λπ.), γιατί αυτά αποτέλεσαν την αίτια σύγκρουση, ενώ η έκβαση του αγώνα υπήρξε η αφορμή.
Συμπεραίνοντας, η αθλητική διπλωματία έχει κατά κύριο λόγο θετικό αντίκτυπο στις διεθνείς σχέσεις. Αποτελεί τρόπος «διαφήμισης» τόσο για τους κρατικούς όσο και για τους μη κρατικούς φορείς. Προσφέρει, επίσης ένα γόνιμο έδαφος επικοινωνίας σε άτυπο επίπεδο μεταξύ των δρώντων, όπως επιβεβαιώνουν τα ιστορικά παραδείγματα. Στην σύγχρονη εποχή, επιτρέπει σε διακεκριμένους αθλητές να προωθήσουν ιδέες που μπορούν να ταρακουνήσουν την διεθνή κοινότητα, όπως το «Me too». Αν και γεγονότα που μπορούν να υποστηρίξουν το αντίθετο έχουν λάβει χώρα, ο αριθμός τους είναι τόσο μικρό που καθιστούν το επιχείρημα περί «αρνητικής επίδρασης της αθλητικής διπλωματίας» αβάσιμο. Στην περίπτωση του σκανδάλου ντόπινγκ, αν και η εικόνα της Ρωσικής Ομοσπονδίας και των σχετικών ΜΚΟ αμαυρώθηκε, οι Ρώσοι αθλητές δεν αποκλείστηκαν από τον θεσμό, ενώ η Ολυμπιακή Επιτροπή και ο Οργανισμός Αντιντόπινγκ μπόρεσαν να βελτιωθούν, λαμβάνοντας αποφάσεις, όπως η εκπροσώπηση των προσφύγων κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων του 2024. Η ανάλυση αυτή μπορεί να αποτελέσει το κίνητρο συζήτησης για τον αντίκτυπο της τεχνολογίας και της επιστήμης στην αθλητική εξέλιξη με την εμφάνιση νέων αθλημάτων, όπως τα ηλεκτρονικά αθλήματα (e-sports) και οι ενισχυμένοι αγώνες (enhanced games), καθώς και για τη συμβολή του αθλητισμού στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με τη μορφή το «αθλητισμού ως μέσου ανάπτυξης», αφού λόγου χάρη, η φιλοξενία ενός αθλητικού γεγονότος αποτελεί αφορμή για τη βελτίωση των υποδομών μίας χώρας.
Βιβλιογραφία
Harper, J. L. (2021). Ο ΨΥΧΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (Θ. Δ. Σφήκας, Ed.; Κ. Σκορδύλης, Trans.; pp. 241–245). Εκδόσεις Guterberg. (Original work published 2011)
Άρθρα
Abdi, K., Talebpour, M., Fullerton, J., Ranjkesh, M. J., & Jabbari Nooghabi, H. (2018). Converting sports diplomacy to diplomatic outcomes: Introducing a sports diplomacy model. International Area Studies Review, 21(4), 365–381. https://doi.org/10.1177/2233865918808058
Abdi, K., Talebpour, M., Fullerton, J., Ranjkesh, M. J., & Nooghabi, H. J. (2019). Identifying Sports Diplomacy Resources as Soft Power Tools. Place Branding and Public Diplomacy, 15(3), 147–155. https://doi.org/10.1057/s41254-019-00115-9
Dichter, H. L. (2021). The Diplomatic Turn: The New Relationship between Sport and Politics. The International Journal of the History of Sport, 38(2-3), 1–15. https://doi.org/10.1080/09523367.2021.1894135
Guinto, J. (2018a, February 8). North Korea at the Winter Olympics: All you need to know. BBC News. https://www.bbc.com/news/world-asia-42770887
Guinto, J. (2018b, February 9). North Korea got what it wanted from the Winter Olympics. BBC News. https://www.bbc.com/news/world-asia-42983425
Harris, S., Dowling, M., & Houlihan, B. (2021). An analysis of governance failure and power dynamics in international sport: the Russian doping scandal. International Journal of Sport Policy and Politics, 13(3), 1–20. https://doi.org/10.1080/19406940.2021.1898443
Institut des Relations Internationales et Strategiques. (2021). SPORT DIPLOMACY: – A LITERATURE REVIEW OF SCHOLARLY AND POLICY SOURCES [Review of SPORT DIPLOMACY: – A LITERATURE REVIEW OF SCHOLARLY AND POLICY SOURCES]. 3–11. https://policycommons.net/artifacts/1934987/sport-diplomacy/2686757/
Kitchener, C., & Branigin, A. (2021, July 30). It’s the first Summer Olympics since #MeToo — and athletes are speaking out. Survivors say it’s “a reckoning.” Washington Post. https://www.washingtonpost.com/gender-identity/its-the-first-summer-olympics-since-metoo-and-athletes-are-speaking-out-survivors-say-its-a-reckoning/
Lenthang, M. (2021, July 26). How USA Gymnastics Has Changed since the Larry Nassar Scandal. ABC News. https://abcnews.go.com/Sports/usa-gymnastics-changed-larry-nassar-scandal/story?id=78839442
Luckhurst, T. (2019, June 26). Honduras v El Salvador: The football match that kicked off a war. BBC News. https://www.bbc.com/news/world-latin-america-48673853
Millwood, P. (2021, April 29). The Myths and Realities of Ping-Pong Diplomacy | History Today. HISTORY TODAY. https://www.historytoday.com/miscellanies/myths-and-realities-ping-pong-diplomacy
Postlethwaite, V., Jenkin, C., & Sherry, E. (2022). Sport diplomacy: an integrative review. Sport Management Review, 26(3), 1–22. https://doi.org/10.1080/14413523.2022.2071054
Wertheimer, T. (2024, July 26). South Korea wrongly introduced as North Korea at Olympics. Www.bbc.com. https://www.bbc.com/news/articles/cmj2r1403jpo
Ντοκιμαντέρ
Glamour. (2020). Abuse and Healing in Women’s Gymnastics [YouTube Video]. In YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=NyHYzDNUszU
Πηγή εικόνας
Gray, D., & Reuters. (2018). North and South Korean athletes march together at the 2006 Winter Olympics in Turin, Italy. In The Atlantic . https://www.theatlantic.com/international/archive/2018/01/sports-diplomacy/550028/