Loading...
Ιστορία και Πολιτισμός

Η Ισλαμική κουλτούρα στη σύγχρονη εποχή και  η Δύση

Γράφει η Φωτεινή Αλμπάνη

Σε όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες που έχουν αναπτυχθεί, έχει αναπτυχθεί και τουλάχιστον από μία κουλτούρα. Η κοινή γλώσσα, η εθνικότητα, η θρησκεία και ο τόπος αποτελούν δομικά στοιχεία ανάδυσης μιας κουλτούρας.  Σύμφωνα με τον ορισμό που δόθηκε το 2001 στην Οικουμενική Διακήρυξη της UNESCO για την Πολιτισμική Ποικιλότητα, η κουλτούρα είναι «το σύνολο των διακριτών πνευματικών, υλικών, διανοητικών και συναισθηματικών χαρακτηριστικών της κοινωνίας ή μιας κοινωνικής ομάδας και περιλαμβάνει, εκτός από τις τέχνες και τα γράμματα, τρόπους ζωής, συμβίωσης, συστήματα αξιών, παραδόσεις και πεποιθήσεις».

Η κουλτούρα ενός λαού επηρεάζει επίσης και την πολιτική του δράση, δημιουργώντας έτσι αυτό που σήμερα αποκαλείται «πολιτική κουλτούρα». Η τελευταία αντανακλά τους ευρύτερους κοινωνικούς κανόνες που έχουν δημιουργηθεί από το σύνολο των πεποιθήσεων, στάσεων και αξιών μιας κοινωνίας για το πολιτικό σύστημα και την πολιτική εν γένει.

Από όλα τα παραπάνω λοιπόν, ορθώς συμπεραίνεται πως διαφορετική (πολιτική) κουλτούρα  δημιουργούν κοινωνίες στη Δύση και διαφορετική σε χώρες της Ανατολής, με τη μεγαλύτερη διαφορά να διαδραματίζεται στην έμφαση που δίνουν στη θρησκεία και στον ρόλο της στην πολιτική τους δράση. Μέχρι  τη Βιομηχανική Επανάσταση η θρησκεία κατείχε και στις δυτικές κοινωνίες  τον ρόλο του καθοδηγητή, που εμπλέκονταν σε κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής, όπως το φαγητό, η ένδυση αλλά και κάνοντας υποδείξεις για έναν ενάρετο βίο. Ωστόσο, με την έλευση της Βιομηχανικής Επανάστασης και το πέρασμα στη Νεωτερικότητα οι αξίες αναδιαμορφώθηκαν και ο εκσυγχρονισμός ήταν το κύριο μέλημα των δυτικών κοινωνιών. Οι τελευταίες επηρέασαν σημαντικά και τους μουσουλμανικούς λαούς, έτσι Μουσουλμάνοι εκσυγχρονιστές προσπάθησαν να μιμηθούν τις δυτικές αξίες και ιδέες. Εντούτοις, οι προσπάθειες για εκσυγχρονισμό των Μουσουλμανικών λαών έγιναν σε μία περίοδο κρίσης για τις χώρες της Ανατολής, καθώς οι άθλιες συνθήκες ζωής, η κακή οικονομική τους κατάσταση και τα μεγάλα ποσοστά ανεργίας οδήγησαν πολλούς νέους στο να βρουν «καταφύγιο» στην κουλτούρα του Ισλάμ.

Το Ισλάμ είναι το κύριο θρησκευτικό δόγμα των αραβικών χωρών από την απαρχή του τον 7ο αιώνα, το οποίο ρυθμίζει κάθε πτυχή της ζωής των ανθρώπων που το ασπάζονται, βάζοντας φραγμούς στην συμπεριφορά τους ώστε να δημιουργήσουν έναν ενάρετο και συνετό βίο.  Το Κοράνι και η sharia αποτελούν τις κύριες πηγές των απαράβατων κανόνων του και είναι για τους Μουσουλμάνους τα ιερότερα κείμενα. Με την θρησκεία να είναι καθοδηγητής στη ζωή των Μουσουλμάνων, η ισλαμική αφύπνιση εμφανίστηκε με διάφορους τρόπους, όπως την αύξηση της hijab στις νεαρές γυναίκες και την αύξηση προσέλευσης στα τζαμιά από τους νεαρούς άνδρες. Βέβαια, αυτές ήταν μορφές μαχητικής πολιτικής δράσης, οι οποίες είχαν ως αποτέλεσμα δραματικότερες συνέπειες, όπως την τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001. Φανατικοί αγωνιστές του Ισλάμ -που αποκαλούνται ισλαμικοί φονταμενταλιστές- είναι υπέρμαχοι της επιστροφής στα βασικά κείμενα του Ισλάμ, τη δημιουργία ισλαμικού κράτους που θα εφαρμόζει τα βασικά κανονιστικά κείμενα και αντιτάσσονται απέναντι στη δυτική νεωτερικότητα.

Ωστόσο, είναι σημαντικό να διευκρινιστεί ότι η πυξίδα της Ισλαμικής θρησκείας, της δεύτερης μεγαλύτερης θρησκείας στον κόσμο μετά τον Χριστιανισμό, αποτελεί η ειρήνη και όχι ο «ιερός πόλεμος» που θεωρούν οι περισσότεροι. Αυτό είναι φανερό τόσο από την ετυμολογία της λέξης Ισλαμ, της υποταγής δηλαδή τόσο σωματικά όσο και ψυχικά στον Θεό, η οποία έχει την ίδια ετοιμολογία με τη λέξη Σαλάμ. Σαλάμ ορίζεται η ειρήνη και οι Μουσουλμάνοι την χρησιμοποιούν στην καθημερινή τους ζωή ως ευχή. 

Υπάρχουν πέντε πυλώνες πίστης για τους Μουσουλμάνους, αρχικά η φανερή δήλωση πίστης μέσα από τη φράση «Δεν υπάρχει άλλος Θεός πέρα από τον Αλλάχ και ο Μωάμεθ είναι ο απεσταλμένος Του», η προσευχή που πρέπει να κάνουν πέντε φορές κατά τη διάρκεια της ημέρας, η φιλανθρωπία, η νηστεία την περίοδο του Ραμαζανίου και το προσκύνημα στην ιερή πόλη της Μέκκα, τουλάχιστον μια φορά στη ζωή του.

Βασικά θεμέλια τόσο της θρησκείας όσο και του πολιτισμού, αποτελούν η Ταουχίντ, δηλαδή η ενότητα των πιστών, το Τζιχάντ ή αλλιώς ιερός πόλεμος, έννοια η οποία απασχολεί πολύ τα τελευταία χρόνια τη διεθνή κοινότητα και κυρίως τη Δύση και τέλος η Σαρία, ο νομικός κώδικας των πιστών για τη συμβίωση τους.

Ωστόσο, δεν είναι το Ισλάμ ως θρησκεία καθαυτή που έρχεται σε «σύγκρουση» με τη Δύση, αλλά το Πολιτικό Ισλάμ. Ως Πολιτικό Ισλάμ νοείται η έλευση της θρησκείας στην πολιτική μέσα από τα πολιτικά κόμματα. Το πρώτο ισλαμικό κόμμα το ίδρυσε ο, πακιστανικής καταγωγής, Abul A’la Maududi κατά τον 20ο αιώνα, με στόχο να ξανά ενώσει τους πιστούς που είχαν απομακρυνθεί από την πίστη. Σήμερα, το Πολιτικό Ισλάμ πέρα από τα κόμματα εκφράζεται επίσης και από επαναστατικά μορφώματα, για παράδειγμα την Αλ Κάιντα, που προσπαθούν να ανατρέψουν το πολιτικό σύστημα με βίαιο τρόπο.

Με αφετηρία τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001 ο «Ισλαμικός φονταμενταλισμός» χρησιμοποίησε τη τρομοκρατία με στόχο να επιβάλει τους κανόνες που διέπουν το Ισλάμ και να προωθήσουν την πίστη, η οποία θα παρεμβαίνει σε κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής. Οι δυτικές αντιλήψεις που έχουν ως πυρήνα τη Δημοκρατία, τον πλουραλισμό, το κράτος δικαίου, αλλά και έναν ξεκάθαρο διαχωρισμό μεταξύ Εκκλησίας και κράτους λογίζονται ως απειλητικές για την Ισλαμική πίστη. Είναι γεγονός πως οι φανατικοί Ισλαμιστές εξακολουθούν να χρησιμοποιούν τη θρησκευτική βία προς την Δύση και τον εκσυγχρονισμό, έτσι δυτικοί μελετητές διατηρούν τις ανησυχίες τους για το τι μπορεί να ακολουθήσει και ποιες μορφές μπορεί να λάβει.

Βεβαίως, οι δυτικοί μελετητές υποστηρίζουν πως δεν υπάρχει καμία διένεξη με το Ισλάμ καθαυτό, αλλά με τους φανατικούς Ισλαμιστές που προωθούν με τη βία και τη τρομοκρατία την Ισλαμική πίστη. Είναι σημαντικό να τονίσουμε το γεγονός πως βασικό θεμέλιο της δυτικής κουλτούρας αποτελεί η πολυπολιτισμική κοινωνία, η οποία αμφισβητήθηκε από κάποιους ηγέτες της Δύσης, οι οποίοι υποστήριξαν ότι για να υπάρξει μια πολυπολιτισμική κοινωνία θα πρέπει να υπάρχει λιγότερη ανοχή στη διαφορετικότητα, αλλά περισσότερη προσαρμογή των μειονοτήτων στο δυτικό πολιτισμό.

Καταληκτικά, αξίζει να σημειωθεί ότι μερικά κράτη της Δύσης κάνουν προσπάθειες για ομαλοποίηση των σχέσεων μεταξύ Δύσης και Πολιτικού Ισλάμ, πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί η Νορβηγία. Το νορβηγικό υπουργείο εξωτερικών είχε προσκαλέσει τον Ιανουάριο του 2022 αντιπροσωπεία των Ταλιμπάν, με στόχο τη συζήτηση για την κρίσιμη ανθρωπιστική κατάσταση στο Αφγανιστάν, αλλά και την απειλή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Είναι γεγονός πως ακόμα υπάρχει μεγάλο χάσμα Δύσης και Ισλαμικού πολιτισμού λόγω της διαφορετικής κουλτούρας αυτών των πολιτισμών, αφού η κουλτούρα αφορά βασικές αντιλήψεις για τον ανθρώπινο βίο, οι οποίες αποτελούν κατασκεύασμα κατά τη διάρκεια της έλευσης των αιώνων.

Βιβλιογραφία

Ελληνική (και μεταφρασμένα κείμενα)

  • Hague R. et al. (2005), Πολιτική Κουλτούρα στο Συγκριτική Πολιτική και Διακυβέρνηση. Εκδόσεις: Κριτική.
  • Kalin I. (2012), Ισλάμ και Δύση. Εκδόσεις Παπαζήση
  • Λέκκας Π. (2012), Αφαίρεση και Εμπειρία. Μία φορμαλιστική θεώρηση του ιδεολογικού φαινομένου. Εκδόσεις Τόπος.
  • Μούτσογλου Β. (2014), Η αραβική ανατροπή. Η ανοιξιάτικη καταιγίδα του αραβικού κόσμου. Εκδόσεις: Παπαζήση.
  • Murden S. (2013), Η κουλτούρα στις παγκόσμιες υποθέσεις στο Η παγκοσμιοποίηση της Διεθνούς Πολιτικής: Μία εισαγωγή στις διεθνείς σχέσεις, Baylis J. et al. Εκδόσεις Επίκεντρο.
  • Κατσαρού Σ. (2017), Το νεοτερικό χάσμα Δύσης και ισλαμικής Ανατολής, υπό το πρίσμα της Αραβικής Άνοιξης στην Τυνησία (πτυχιακή εργασία) διαθέσιμη στο: https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/frontend/file/lib/default/data/2068716/theFile

Ξενόγλωσση

  • Ayyod M. (2008), The Many Faces of Political Isla: Religion and Politics in the Muslim World. The University of Michigan Press, U.S.A.
  • Korteweg A. & Selby J. (2012), Debating Sharia. Islam, Gender Politics and Family Law Arbitration. University of Toronto Press, Canada.
  • Gonzalez n. (2009), The Sunni-Shia conflict. Understanding Sectarian Violence in the Middle East, Nortia Press, California.
  • Korteweg A. & Selby J. (2012), Debating Sharia. Islam, Gender Politics and Family Law Arbitration. University of Toronto Press, Canada.