Γράφει η Εύη Μακρή
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσα από την μακρόχρονη λειτουργία της με σκοπό την συνεργασία των κρατών μελών της και την ευημερία των πολιτών τους, θέτει το απαραίτητο θεσμικό πλαίσιο σύμφωνα με το οποίο θα πρέπει να συμβαδίζουν οι πολιτικές των κρατών μελών αυτών προκειμένου να επιτυγχάνονται στόχοι όπως οι ανωτέρω. Προκύπτει λοιπόν εύλογα, πως το πλαίσιο λειτουργίας της Ένωσης, αφορά και επηρεάζει όλους τους τομείς που διέπουν την πολιτική και την νομοθεσία ενός κράτους. Μεταξύ αυτών, σημαντικό ρόλο στις προτεραιότητές της παίζει η προστασία του περιβάλλοντος, η οποία περιλαμβάνεται σε βασικές διατάξεις που διέπουν την διαμόρφωση της ευρωπαϊκής πολιτικής.
Πιο συγκεκριμένα, στο Αρ. 3, παρ. 3 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ) αναφέρεται πως παράλληλα με την εγκαθίδρυση εσωτερικής αγοράς, η Ε.Ε εργάζεται για την αειφόρο ανάπτυξη, ενώ το Αρ. 37 του χάρτη των θεμελιωδών δικαιωμάτων της Ε.Ε, το οποίο είναι αφιερωμένο στην προστασία του περιβάλλοντος, ορίζει το υψηλό επίπεδο αυτής σε συνδυασμό με την βελτίωση της ποιότητάς του ως στοιχείο που θα πρέπει απαραιτήτως να ενσωματώνεται στις πολιτικές των κρατών.
Αντίστοιχα, το Αρ. 11 της Συνθήκης για την Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) καθορίζει πως είναι αναγκαίο να ενταχθούν συγκεκριμένες απαιτήσεις περιβαλλοντικής προστασίας τόσο στον καθορισμό, όσο και στην εφαρμογή των πολιτικών και των δράσεων που υλοποιούνται στο πλαίσιο της Ένωσης, κυρίως με σκοπό την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης, ενώ με το Άρθρο 191 θέτονται οι βασικές επιδιώξεις της περιβαλλοντικής πολιτικής της Ε.Ε, που δεν είναι άλλες από α) την διατήρηση, προστασία και βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος, β) την προστασία της υγείας του ανθρώπου, γ) τη συνετή και ορθολογική χρησιμοποίηση των φυσικών πόρων και δ) την προώθηση, διεθνώς, μέτρων για την αντιμετώπιση τοπικών ή ευρύτερων περιβαλλοντικών ζητημάτων και ως επί το πλείστον, για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής.
Σημαντικό στοιχείο εδώ αποτελεί το γεγονός ότι η ευρωπαϊκή περιβαλλοντική πολιτική αποκτά για πρώτη φορά ως στόχο, επίσημα αποτυπωμένο, την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Παράλληλα, το άρθρο συνεχίζει αναφέροντας τις αρχές πάνω στις οποίες οφείλει να βασιστεί η πολιτική αυτή ώστε να είναι αποτελεσματική και αυτές είναι: α) η αρχή της προφύλαξης, β) της πρόληψης, γ) της περιβαλλοντικής ευθύνης και αποκατάστασης απέναντι σε περιβαλλοντικές καταστροφές και δ) ως επέκταση της τελευταίας, η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει».
Πέρα όμως από τις διατάξεις που αφορούν τις Συνθήκες για την ίδρυση και λειτουργία της Ε.Ε, πληθώρα οδηγιών και κανονισμών που θεσπίζονται στο πλαίσιο αυτής, δημιουργούν τις προϋποθέσεις για την επί της πράξεως αποτελεσματικότερη δράση των κρατών για την προστασία του περιβάλλοντος. Τα κείμενα αυτά ρυθμίζουν μεταξύ άλλων, τη διαχείριση περιοχών, ειδών και πόρων έτσι ώστε να προάγεται η βιωσιμότητα.
Σε ότι αφορά όμως, συγκεκριμένα την ενεργειακή πολιτική των κρατών μελών της Ε.Ε, τα μέτρα που λαμβάνονται, οι στόχοι που θέτονται και οι στρατηγικές που υιοθετούνται απέναντι στις διεθνείς δεσμεύσεις της Ένωσης – και σε μεγάλο βαθμό στην εφαρμογή της Συμφωνίας του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή του 2015 (COP 21) – επιφέρουν ουσιώδεις αλλαγές επ’ αυτών, τοποθετώντας ως προτεραιότητα αφενός τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και αφετέρου την αύξηση του μεριδίου των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στα ενεργειακά ισοζύγια των εν λόγω κρατών.
Ειδικότερα, ήδη μεταξύ του 2007 και 2009 η Ε.Ε είχε θεσπίσει μια δέσμη μέτρων για την προστασία του περιβάλλοντος με τους τρεις κύριους στόχους αυτών να έχουν άμεση σχέση με την ενεργειακή πολιτική. Ο λεγόμενος Ορίζοντας 20-20-20 αποσκοπούσε σε μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου τουλάχιστον κατά 20% σε σχέση με τα επίπεδα που επικρατούσαν κατά το 1990, σε αύξηση κατά 20% το λιγότερο, της παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ και αύξηση επίσης κατά 20% της ενεργειακής αποδοτικότητας. Μάλιστα, τα κράτη μέλη συμβαδίζοντας με αυτή τη στρατηγική θέτουν δεσμευτικούς εθνικούς στόχους ενσωματώνοντας στις εθνικές νομοθεσίες τους την Οδηγία 2009/28/ΕΚ για την προώθηση της χρήσης ενέργειας από ΑΠΕ, σύμφωνα με την οποία θα πρέπει να επιτευχθεί εκτός από το 20% της προώθησης αυτής στον τομέα της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, ένα επιπλέον 10% στον τομέα των μεταφορών.
Παράλληλα, σημαντικό ρόλο παίζει η Οδηγία 2012/27/ΕΕ, η οποία τροποποιήθηκε από την (ΕΕ) 2018/2002 και θέτει ένα κοινό θεσμικό πλαίσιο μέσα από το οποίο μπορούν να επιτευχθούν όχι μόνο οι στόχοι περί προώθησης της ενεργειακής αποδοτικότητας για το 2020, αλλά να ανοίξει και ο δρόμος για την επίτευξη των ακόμα πιο διευρυμένων στόχων για το 2030. Άλλωστε, το πλαίσιο για την ενέργεια και το κλίμα, που υιοθετήθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο το 2014, θέτει ακόμα πιο φιλόδοξους στόχους που θα πρέπει να έχουν επιτευχθεί έως το 2030. Πιο συγκεκριμένα, αποσκοπεί στην μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε ποσοστό 40% (σε σχέση με τα επίπεδα του 1990), στην αύξηση του ποσοστού των Ανανεώσιμων στο ενεργειακό ισοζύγιο, σε 32%, καθώς και στην αύξηση της ενεργειακής αποδοτικότητας σε ποσοστό 32,5%.
Σημαντικό σημείο αυτού του πλαισίου αποτελεί η νέα υποχρέωση των κρατών να υποβάλουν Εθνικά Σχέδια για την Ενέργεια και το Κλίμα σχετικά με την ενεργειακή και περιβαλλοντική πολιτική που θα ακολουθήσουν για την περίοδο 2021-2030, ενώ παράλληλα, μεγάλο βήμα αποτελεί η προώθηση του εγχειρήματος της Ενεργειακής Ένωσης. Πρόκειται ουσιαστικά, για μία από τις βασικές προτεραιότητες της Ε.Ε που αποσκοπεί στην δημιουργία μιας ένωσης για την παροχή σε όλους τους Ευρωπαίους πολίτες ασφαλούς, βιώσιμης και ανταγωνιστικής ενέργειας. Προκειμένου να επιφέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα, η Ενεργειακή Ένωση βασίζεται σε 5 πυλώνες: 1. Την ασφάλεια, αλληλεγγύη και εμπιστοσύνη μεταξύ των κρατών μελών, 2. Την ανάπτυξη μιας πλήρους διασυνδεδεμένης εσωτερικής αγοράς ενέργειας, 3. Την ενεργειακή αποδοτικότητα, 4. Την δράση κατά της κλιματικής αλλαγής και την απανθρακοποιήση των οικονομιών των κρατών μελών και 5. Την ενίσχυση της έρευνας, της καινοτομίας και της ανταγωνιστικότητας στον τομέα αυτό.
Τέλος, ως πιο πρόσφατο βήμα, εγκρίθηκε από την Επιτροπή το 2018 και ενόψει της Συνδιάσκεψης του ΟΗΕ για το κλίμα στο Κατοβίτσε (COP 24), το μακροπρόθεσμο στρατηγικό όραμα για μια κλιματικά ουδέτερη Ευρώπη έως το 2050 στο οποίο αναπτύσσονται τόσο οι μέθοδοι που απαιτούνται για την υλοποίηση αυτού του σκοπού, όσο και το πλαίσιο μέσα στο οποίο αυτές μπορούν να εφαρμοστούν. Ως εκ τούτου, προκειμένου να είναι εφικτή η ύπαρξη μια ευημερούσας και κλιματικά ουδέτερης οικονομίας στην Ε.Ε ως το 2050 χρειάζεται, μεταξύ άλλων, να μεγιστοποιηθούν τα οφέλη της ενεργειακής αποδοτικότητας επενδύοντας σε κτίρια μηδενικής ή και αρνητικής κατανάλωσης ενέργειας καθώς και η ανάπτυξη παραγωγής και χρήσης ενέργειας από ΑΠΕ. Ακόμα, ανάλογες τροποποιήσεις θα πρέπει να γίνουν και στον τομέα των μεταφορών, ενώ η κυκλική οικονομία θα πρέπει να έχει κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη της βιομηχανίας παράλληλα με την αξιοποίηση της τεχνολογίας δέσμευσης και αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα και της εξέλιξής της.
Κατά συνέπεια, εύλογα προκύπτει πως τα κράτη μέλη της Ε.Ε προκειμένου να συμβαδίσουν με τις ευρωπαϊκές περιβαλλοντικές δεσμεύσεις θα πρέπει να μειώσουν δραστικά το μερίδιο ορυκτών πόρων στο ενεργειακό τους μείγμα και να εστιάσουν στην μετάβαση σε Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Ωστόσο, εξαιτίας της μεταβλητότητας αυτών και τις, σε πολλές περιπτώσεις, μακρόχρονες διαδικασίες που απαιτούνται για την ανάπτυξη σχετικών υποδομών και την παροχή των σχετικών αδειών, φαίνεται πως καθοριστικό ρόλο στη μετάβαση αυτή αποκτά το φυσικό αέριο, το οποίο έχει το ελαφρύτερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα ανάμεσα σε ορυκτά όπως ο λιγνίτης και το πετρέλαιο. Τέλος, σημαντικές είναι οι ανάλογες εξελίξεις και στην αγορά της Ελλάδας, στην οποία παρατηρείται όλο και μεγαλύτερη χρήση φυσικού αερίου με τον τερματικό σταθμό ΥΦΑ στην Ρεβυθούσα να αυξάνει ετησίως τα φορτία που δέχεται, ταυτόχρονα με τις δηλώσεις του πρωθυπουργού και την επικρατούσα πολιτική βούληση να κλείσουν όλες οι λιγνιτικές μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας μέχρι το 2028.
Πηγές:
• Peter Zeniewski, Commentary: A long-term view of natural gas security in the European Union, International Energy Agency, March 2019, available at: https://www.iea.org/newsroom/news/2019/march/a-long-term-view-of-natural-gas-security-in-the-european-union.html?
• Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ)
• Συνθήκη για την Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ)
• Οδηγία 2009/28/ΕΚ για την προώθηση της χρήσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας
• Οδηγία 2012/27/ΕΕ για την ενεργειακή απόδοση
• European Commission website: 2020 climate & energy package, available at: https://ec.europa.eu/clima/policies/strategies/2020_el
• European Commission website: 2030 climate & energy framework, available at: https://ec.europa.eu/clima/policies/strategies/2030_el
• European Commission website: 2050 long-term strategy, available at: https://ec.europa.eu/clima/policies/strategies/2050_en
• European Commission website: Energy strategy and energy union, available at: https://ec.europa.eu/energy/en/topics/energy-strategy-and-energy-union
• Καθαρός πλανήτης για όλους. Ένα ευρωπαϊκό, στρατηγικό, μακρόπνοο όραμα για μια ευημερούσα, σύγχρονη, ανταγωνιστική και κλιματικά ουδέτερη οικονομία, Ευρωπαϊκή Επιτροπή
• Αλ. Λαγάκος, Αν. Γυφτόπουλος, Ο μετασχηματισμός της εθνικής αγοράς αερίου μέσω του LNG, Οκτ. 2019, EnergyPress – https://energypress.gr/news/o-metashimatismos-tis-ethnikis-agoras-aerioy-meso-toy-lng
• Γ. Φιντικάκης, Συμφόρηση στη Ρεβυθούσα – Θέλουν όλοι να φέρουν φθηνό LNG, Νοεμ. 2019, EnergyPress – https://energypress.gr/news/symforisi-sti-revythoysa-theloyn-oloi-na-feroyn-fthino-lng-ayrio-oi-diloseis-gia-ta-fortia-tis
• Θ. Παναγούλης, Ακόμα ταχύτερη απόσυρση λιγνιτικών μελετάει το ΥΠΕΝ – Σενάριο για διατήρηση μόνον δύο μονάδων μετά το 2023, Νοεμ. 2019, EnergyPress – https://energypress.gr/news/akoma-tahyteri-aposyrsi-lignitikon-meletaei-ypen-senario-gia-diatirisi-monon-dyo-monadon-meta
• Μ. Σπυράκη, Φυσικό αέριο: Καύσιμο ενεργειακής μετάβασης, υπό
προϋποθέσεις, Νοεμ. 2019, EnergyPress – https://energypress.gr/news/fysiko-aerio-kaysimo-energeiakis-metavasis-ypo-proypotheseis
• Κ. Μητσοτάκης: Κλείνουν οι λιγνιτικές μονάδες μέχρι το 2028 – Τέλη του χρόνου η νέα εθνική πολιτική για ενέργεια και κλίμα, Σεπτ. 2019, EnergyPress – https://energypress.gr/news/k-mitsotakis-kleinoyn-oi-lignitikes-monades-mehri-2028-teli-toy-hronoy-i-nea-ethniki-politiki