γράφει ο Παντελεήμων Καραμάλης
Τα τελευταία 10 χρόνια η παγκόσμια οικονομία έχει υποστεί κατά διαστήματα τεράστιους κλυδωνισμούς. Η αρχή έγινε το 2008 με την περίπτωση της Lehman Brothers στην Αμερική, ενώ στη συνέχεια η κρίση και η αβεβαιότητα μεταφέρθηκε στην Ευρώπη. Αρκετές χώρες εντός της Ευρώπης άρχισαν να εμφανίζουν έντονα οικονομικά προβλήματα, η καθεμιά εξαιτίας των δικών της παθογενειών, φτάνοντας στο σημείο μάλιστα ορισμένες εξ αυτών, όπως η Ελλάδα, η Ιρλανδία και η Πορτογαλία, να προσφύγουν στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, γνωστό και ως ΔΝΤ.
Στον κυκεώνα λοιπόν αυτής της οικονομικής κρίσης, οι κεντρικές τράπεζες αρκετών ανεπτυγμένων χωρών, μεταξύ των οποίων και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), διεύρυναν σε μεγάλο βαθμό την ποικιλία των εργαλείων νομισματικής πολιτικής που είχαν στη διάθεσή τους έως τότε. Τα γνωστά ως μέτρα αντισυμβατικής νομισματικής πολιτικής ελήφθησαν καθώς τα περισσότερα συμβατικά μέτρα είχαν χάσει σε μεγάλο βαθμό την ισχύ τους. Όπως επισημαίνεται και από τους Borio και Disyatat (2010) το κυριότερο χαρακτηριστικό γνώρισμα τέτοιου είδους μέτρων είναι ότι η κεντρική τράπεζα χρησιμοποιεί ενεργά τον ισολογισμό της προκειμένου να επηρεάσει τις τιμές και τις συνθήκες στην αγορά πέραν ενός βραχυπρόθεσμου επιτοκίου.
Το γενικό πλαίσιο της αντισυμβατικής νομισματικής πολιτικής αποτελείται από τέσσερα κύρια στοιχεία.
- Παροχή ρευστότητας μεγάλης κλίμακος στις τράπεζες.
- Υιοθέτηση πολιτικής αρνητικών επιτοκίων.
- Υιοθέτηση μιας πολιτικής καθοδήγησης προς τα εμπρός των πολύ χαμηλών επιτοκίων για μία μακροχρόνια περίοδο έτσι ώστε να παρέχονται όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες στις επιχειρήσεις, τις αγορές, αλλά και τους ιδιώτες αναφορικά με τις μελλοντικές κινήσεις.
- Παρεμβάσεις μεγάλης κλίμακος στη χρηματοοικονομική αγορά μέσω κυρίως του διευρυμένου προγράμματος αγοράς περιουσιακών στοιχείων.
Ένα συγκεκριμένο μέτρο αντισυμβατικής νομισματικής πολιτικής που εισήγαγε το 2012 η ΕΚΤ είναι το πρόγραμμα αγοράς κρατικών ομολόγων, γνωστό και ως πρόγραμμα Άμεσων Νομισματικών Συναλλαγών (OMT). Το εν λόγω πρόγραμμα περιλαμβάνει προαιρετικές αγορές βραχυπρόθεσμων κρατικών ομολόγων υπό συγκεκριμένες συνθήκες και έπειτα από σχετικό αίτημα της κυβέρνησης της αντίστοιχης χώρας για διεθνή παροχή βοήθειας μέσω του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSM), με σκοπό την επαναφορά της σωστής μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής σε όλη την Ευρώπη σε περιπτώσεις έντονων αναταραχών στις αγορές.
Σε αυτό το σημείο όμως είναι απολύτως σημαντικό να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα στην αποτελεσματικότητα των ανωτέρω εργαλείων αντισυμβατικής νομισματικής πολιτικής. Πιο συγκεκριμένα, πρέπει να δούμε αν αυτά τα μέτρα βελτίωσαν την κεφαλαιοποίηση των τραπεζών προκειμένου αυτές με τη σειρά τους να διευκολύνουν την παροχή δανείων και να τονωθεί με αυτό τον τρόπο η ευρωπαϊκή οικονομία.
Το πρόγραμμα αγοράς κρατικών ομολόγων έχει αποδειχτεί ότι βελτίωσε την κατάσταση του τραπεζικού συστήματος κυρίως στη περιφέρεια της Ευρωζώνης. Με την αύξηση που επήλθε στις τιμές των περιφερειακών κρατικών ομολόγων, οι τράπεζες που κατείχαν αυτά τα περιουσιακά στοιχεία απέκτησαν απροσδόκητα κέρδη, βελτιώνοντας με αυτόν τον τρόπο την κεφαλαιοποίησή τους. Σε ευρύτερο επίπεδο, αυτή η βελτίωση της τραπεζικής κατάστασης μεταφράστηκε σε μία αυξημένη δανειοδότηση του επιχειρηματικού τομέα. Ωστόσο, αυτά τα δάνεια δόθηκαν κυρίως σε χαμηλής ποιότητας δανειολήπτες, οι οποίοι μάλιστα ήταν παλαιότεροι δανειολήπτες των ίδιων τραπεζών. Το μεγάλο πρόβλημα σε αυτή την περίπτωση είναι ότι αυτές οι επιχειρήσεις με μεγάλες ανάγκες που έλαβαν πάλι κεφάλαια από τις ίδιες τράπεζες, χρησιμοποίησαν το μεγαλύτερο μέρος των κεφαλαίων για την κάλυψη των τρεχουσών αναγκών τους και τη δημιουργία ενός αποθεματικού ασφαλείας και όχι για την επέκταση των δραστηριοτήτων τους που θα συνέβαλε στην τόνωση της απασχόλησης και της ανάπτυξης.
Επιπλέον, ένας από τους βασικότερους στόχους της ΕΚΤ από δημιουργίας της είναι ο πληθωρισμός. Ειδικότερα, η ΕΚΤ έχει θέσει ως πάγιο στόχο της τη διατήρηση του πληθωρισμού σε επίπεδα της τάξεως του 2% και λίγο χαμηλότερα. Ωστόσο, όπως φαίνεται χαρακτηριστικά στο διάγραμμα της Eurostat που παρουσιάζεται παρακάτω, ο στόχος αυτός δεν φαίνεται να επιτυγχάνεται ή να εμφανίζει διάρκεια όταν επιτυγχάνεται ακόμα και μετά την υιοθέτηση της αντισυμβατικής νομισματικής πολιτικής, φθάνοντας ακόμα και σε αρνητικά επίπεδα, όπως για παράδειγμα τον Δεκέμβριο του 2014.
Ετήσιος ρυθμός πληθωρισμού (%) στην Ευρωζώνη και την Ευρωπαϊκή Ένωση
Πηγή: Eurostat
Επίσης, αναφορικά με άλλα μακροοικονομικά μεγέθη όπως είναι για παράδειγμα ο ρυθμός ανάπτυξης και το ποσοστό ανεργίας, από το 2010 και έπειτα οι ρυθμοί ανάπτυξης της Ευρωζώνης κυμαίνονται από -0.9% έως 2.4%, ενώ το ποσοστό ανεργίας από το 2014 και έπειτα κινείται σταδιακά μειούμενο.
Όπως μπορεί να γίνει εύκολα κατανοητό, η ΕΚΤ από το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης και έπειτα έχει κάνει πολλές προσπάθειες κάνοντας χρήση αρκετές φορές ακραίων εργαλείων νομισματικής πολιτικής που έχει στην εργαλειοθήκη της. Τα εργαλεία αυτά σε πολλές περιπτώσεις συνέβαλλαν στο να αποφευχθούν τα χειρότερα, ωστόσο ακόμη δεν έχουν καταφέρει να επιτύχουν τους στόχους στον βαθμό που επιθυμεί η ΕΚΤ. Βέβαια, ο μεγαλύτερος κίνδυνος ελλοχεύει στο να ακολουθήσει η Ευρώπη το (κακό) παράδειγμα της Ιαπωνίας, όπου τα χαμηλά επιτόκια, η χαλάρωση της κυβερνητικής πολιτικής και η αδυναμία περιθωριοποίησης και αποκλεισμού των ζημιογόνων και υπερβολικά χρεωμένων εταιρειών έχουν συμβάλλει αρκετά σε ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα αναιμικής ανάπτυξης.
Βιβλιογραφία
- Borio, Claudio and Pitit Disyatat (2010). Unconventional Monetary Policies: An Appraisal. The Manchester School, 78(s1): 53-89.
- Curdía, Vasco and Michael Woodford (2011). The Central-Bank Balance Sheet as an Instrument of Monetary Policy. Journal of Monetary Economics, 58(1), 54-79.
- Eurostat, https://ec.europa.eu/eurostat
- Ghysels, E., J. Idier, S. Manganelli and O. Vergote, O. (2012). A High Frequency Assessment of the ECB Securities Markets Programme. ECB, mimeo.
- Krishnamurthy, A., S. Nagel, and A. Vissing-Jorgensen (2014): “ECB policies involving government bond purchases: Impact and channels,” Working Paper.
- Saka, O., A.-M. Fuertes, and E. Kalotychou (2015): “ECB policy and Eurozone fragility: Was De Grauwe right?,” Journal of International Money and Finance, 54, 168–185.