Γράφει η Καραμπατζάκη Ευστρατία
Η ανθρωπότητα τον Σεπτέμβριο του 2025 ήρθε πρόσωπο με πρόσωπο με μία κομβική στιγμή στην ιστορία της διεθνούς πολιτικής. Αυτή την φορά η κυβέρνηση Rama της Αλβανίας πρόταξε μία ρηξικέλευθη καινοτομία για το παγκόσμιο πολιτικό γίγνεσθαι, με την δημιουργία και θέσπιση σε λειτουργία της Diella, της πρώτης ΑΙ (Artificial Intelligence) Υπουργού στον κόσμο. Η Diella, θα αναλάβει την διαχείριση των Δημόσιων Προμηθειών, έναν εξειδικευμένο τομέα, που διαχειρίζεται κονδύλια και χαρακτηρίζεται από συχνότατα φαινόμενα διαφθοράς και παρακώλυσης των διαδικασιών. Η παραπάνω κίνηση ανοίγει ευρέως τον ασκό του Αιόλου και καλεί την επιστημονική κοινότητα και τους κυβερνητικούς και πολιτικούς κύκλους συλλήβδην να έρθουν αντιμέτωποι με το πιο σύγχρονο διακύβευμα της ιστορίας: Μπορούν να εφαρμοστούν τα συστήματα της ΤΝ (Τεχνητής Νοημοσύνης) και στην πολιτική; Μπορεί ένα λογισμικό να συνδιαλέγεται, να κυβερνά, να ψηφίζει, να αντιπαραβάλλεται, να επηρεάζει, να νομοθετεί; Μπορεί ένα προϊόν ανθρώπινης διεργασίας να είναι υπεύθυνο για χιλιάδες, αν όχι εκατομμύρια ζωές;
Όλα τα παραπάνω αποτελούν κρίσιμα ερωτήματα, μερίδα εκ των οποίων θα απαντηθούν στις παρακάτω γραμμές. Θέλοντας να γίνει εύπεπτο το περιεχόμενο των παρακάτω γραμμών είναι σώφρον να ξεκινήσει η ανάλυση με μια γνωριμία με την νέα «αξιωματούχο» της Αλβανίας. Ποια είναι λοιπόν, η Diella;
Αρχικά, αξίζει να λάβει χώρα μία ιδιαίτερη μνεία στην μετάφραση του ονόματος της Diella, αφού έχει συμβολική σημασία. Στα αλβανικά, η λέξη «diellit» σημαίνει ήλιος και, αν και δεν μπορούμε να έχουμε την ακριβή μετάφραση του ονόματος, για λόγους ευχρηστίας δυνάμεθα να μεταφράσουμε το όνομα Diella ως «ηλιαχτίδα», ως «φωτεινή» ή ως «την απεσταλμένη από τον ήλιο». H μετάφραση δεν έχει τόση σημασία όσο ο συμβολισμός που υποβόσκει πίσω από την επιλογή. Η χρήση μίας συναισθηματικά φορτισμένης έννοιας έγινε σκοπίμως με στόχο την ευρεία αποδοχή του λογισμικού από την αλβανική κοινωνία αλλά και την γέννηση τη ελπίδας για την αλλαγή δεδομένων και το τέλμα στα λάθη του παρελθόντος, το τέλος του νεποτισμού και της κακοήθους διαχείρισης των δημοσίων προμηθειών. Άλλωστε, η χρήση συμβολικών φράσεων στην πολιτική αποτελεί μέθοδο που χρησιμοποιείται παλαιόθεν, αφού παρακινεί το ακροατήριο συναισθηματικά και το καθιστά φιλικά ή εχθρικά προσκείμενο με την εκάστοτε πολιτική επί τάπητος (Grüning DJ, 2022, σ. 3).
Συνάμα, ούτε η ανάληψη του χαρτοφυλακίου είναι τυχαία επιλογή, αφού η ψηφιακή Υπουργός Diella, θα αναλάβει έναν τομέα της πολιτικής ο οποίος βρίθει από παραδείγματα συμπεριφορών διαφθοράς, με το πρόσχημα αλλά και την υπόσχεση από τον Πρωθυπουργό της Αλβανίας, Edi Rama, πως η Diella θα αποτελεί «υπηρέτη των δημόσιων συμβάσεων». Στην πραγματικότητα, σκοπός της εν λόγω καινοτομίας σύμφωνα με τον ίδιο τον Πρωθυπουργό της χώρας είναι «Η Αλβανία να είναι μια χώρα όπου οι δημόσιοι διαγωνισμοί είναι εκατό τοις εκατό άφθαρτοι, όπου κάθε δημόσιο ταμείο που περνάει από τη διαδικασία διαγωνισμού να είναι εκατό τοις εκατό διάφανο» (Taylor, 2025b).
Είναι σημαντικό να υπογραμμίσουμε σε αυτό το σημείο την πρώτη σημαντική λεπτομέρεια της παρούσας ανάλυσης. Ποια είναι ενδεχομένως η ανάγκη της Αλβανίας να μειώσει διακαώς τους δείκτες διαφθοράς της, ώστε να εξουσιοδοτήσει ένα λογισμικό φαινομενικά αδιάβλητο να αναλάβει να διαχειρίζεται κρατικά κονδύλια; Είναι γεγονός πως Αλβανία κατέχει πολύ χαμηλή θέση στις παγκόσμιες κατατάξεις, με τις παθογένειες της διαφθοράς να βρίσκονται πανταχού παρούσες στις δημόσιες διαδικασίες. Μάλιστα, οι πολίτες της βρίσκονται στην 80η θέση στην παγκόσμια κατάταξη του Δείκτη Αντίληψης Διαφθοράς, σύμφωνα με την Transparency International, συγκρινόμενοι στο σύνολο με άλλες 180 χώρες (Transparency International, 2025). Πρόκειται για μία εξαιρετικά χαμηλή θέση στην παγκόσμια κατάταξη, η οποία στέκεται τροχοπέδη στην ένταξη της Αλβανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Αλβανία κατέχει το καθεστώς της «υποψήφιας προς ένταξη χώρας» από το 2014. Επικουρικά, εξαιτίας της γεωγραφικής της θέσης στα νότια της Βαλκανικής Χερσονήσου, υποχρεούται στα πλαίσια της «Ειδικής Διαδικασίας για τα Δυτικά Βαλκάνια» (Ευρωπαική Επιτροπή, 2025), να παρουσιάσει σύμπνοια με τα Ευρωπαϊκά δεδομένα και αξίες, όπως άλλωστε και κάθε υποψήφιο κράτος προς ένταξη, απλά με ιδιαίτερη έμφαση σε κάποιους τομείς, ένας εκ των οποίων είναι και η διαφθορά (European Commission , 2025, p. 10).
Στα πρακτικά της Διάσκεψης προσχώρησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τον Μάιο του 2025, λίγους μήνες πριν τεθεί σε λειτουργία η Diella, αναφέρεται επί λέξει «Η ΕΕ εκφράζει ικανοποίηση για το γεγονός ότι η Αλβανία διαθέτει νομικό και στρατηγικό πλαίσιο για την καταπολέμηση της διαφθοράς στον τομέα του ψηφιακού μετασχηματισμού» (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, 2025). Το εν λόγω εδάφιο υποδηλώνει πως οποιαδήποτε κίνηση ψηφιακού μετασχηματισμού στην αλβανική κοινωνία παρακολουθείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και αξιολογείται στην προσπάθεια ένταξης στους ευρωπαϊκούς κόλπους. Ενώ, επιπροσθέτως, λίγο διάστημα μετά το πέρας της Διάσκεψης, ο Πρωθυπουργός της Αλβανίας, προχώρησε σε πλειάδα δηλώσεων σχετικά με την χρησιμότητα των τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης και η ενδεχόμενη συνεισφορά τους στην πολιτική και στην προσπάθεια συρρίκνωσης της διαφθοράς, θεωρώντας μάλιστα την συνεισφορά των εν λόγω τεχνολογιών ως το «εισιτήριο εισόδου» στα ευρωπαϊκά τεκταινόμενα (Taylor, 2025a).
Καταλαβαίνουμε λοιπόν, πως η παρουσίαση μίας ΑΙ Υπουργού δεν αποτελεί απλά ρηξικέλευθη καινοτομία και τομή για την παγκόσμια ιστορία αλλά εξυπηρετεί και τον βαθύτερο στόχο της ενωσιακής ένταξης της Αλβανίας. Επομένως, εύκολα μπορεί να υποθέσει κανείς πως η Αλβανική κυβέρνηση στηρίζεται εξ ολοκλήρου στην νέα αυτή υποσχόμενη καινοτομία. Εφόσον ο ανθρώπινος παράγοντας δεν στάθηκε ικανός στην επιτέλεση του έργου αν όχι της πάταξης, του περιορισμού τότε της διαφθοράς, η κυβέρνηση Rama, η οποία μάχεται για την ένταξη της χώρας στους ευρωπαϊκούς κόλπους από την πρώτη θητεία της εκλογής της, δεν έχει περιθώρια αμφισβήτησης ή την δυνατότητα να αποσύρει την ΑΙ Υπουργό. Η λέξη αμφισβήτηση στην συγκεκριμένη περίπτωση είναι άκρως βαρύγδουπη αν αναλογιστεί κανείς τις αντιδράσεις του αλβανικού κοινοβουλίου, όταν η Υπουργός Diella έδωσε την πρώτη της ομιλία, η οποία συνοδεύτηκε από έντονο αποδοκιμασμό (ΑΡΤ, 2025).
Ένα ακόμα καίριο ερώτημα είναι το να αναρωτηθούμε, εάν νομιμοποιείται μία μη ανθρώπινη παρουσία να αναλάβει πολιτικές ευθύνες. Μια υγιής δημοκρατία απαιτεί οι πολίτες να είναι σε θέση να θεωρούν τους κυβερνητικούς αξιωματούχους υπόλογους για τις πράξεις τους, πράγμα το οποίο πλαισιώνεται κυρίως μέσω ελεύθερων και δίκαιων εκλογών. Ωστόσο, για να είναι αποτελεσματική η λογοδοσία στις κάλπες, οι ψηφοφόροι πρέπει να έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με τις ενέργειες που αναλαμβάνουν οι εκπρόσωποί τους εξ ονόματός τους (Kreps, 2023, p. 5). Η συγκεκριμένη προσθήκη της Diella στον κυβερνητικό κορμό δεν αποτελεί μία έννομη πράξη, αφού δεν έχει εκλεγεί από τον αλβανικό λαό, ενώ μπορεί να χειραγωγηθεί από τους προγραμματιστές της ανά πάσα ώρα και στιγμή. Από την άλλη, πρόκειται για μία το λιγότερο αντισυνταγματική κίνηση, αφού η θέσπιση σε λειτουργία της Diella έγινε χωρίς συνταγματική βάση. Η Αλβανία δεν έχει νομικές διατάξεις για υπουργό Τεχνητής Νοημοσύνης και η πρώτη ΑΙ Υπουργός του κόσμου, θα έπρεπε το λιγότερο να κατοχυρώνεται συνταγματικά, εάν όντως πιστεύεται, πως θα αντικρούσει το φαινόμενο της διαφθοράς. Η επιλογή αυτή καθ’ αυτή αλλά και ο τρόπος που απλά παρουσιάστηκε σε έναν ανασχηματισμό, τον ανασχηματισμό του Σεπτεμβρίου 2025, αντανακλά ένα μοτίβο κατάφορης περιφρόνησης των δημοκρατικών κανόνων (Hasa, 2025).
Η χρήση τεχνολογιών ΤΝ συγκεντρώνει τόσο υπερασπιστές όσο και και πολίτες που εναντιώνονται στην συγκεκριμένη επιλογή. Το ερώτημα εν προκειμένω δεν είναι να αναλυθούν οι θετικές παράμετροι, που είναι σημαντικές, ή οι κίνδυνοι της χρήσης της τεχνητής νοημοσύνης στην πολιτική αλλά το αν η επιλογή της αλβανικής κυβέρνησης εντεύθεν αποφέρει καρπούς ή υποθάλπει την αλβανική δημοκρατία. Στην προκειμένη περίπτωση, η κυβέρνηση δεν έχει παράσχει σαφείς πληροφορίες σχετικά με την ανθρώπινη εποπτεία της Diella, γεγονός που εγείρει ανησυχίες για την υπευθυνότητα και τη διαφάνεια στις αποφάσεις της (Reuters, 2025). Από την άλλη, η κίνηση αυτή μπορεί να ερμηνευτεί ως προσπάθεια συγκέντρωσης εξουσίας και αποφυγής πολιτικής λογοδοσίας, ενισχύοντας την αίσθηση της αυταρχικής διακυβέρνησης (Hasa, 2025). Το νομικό κενό που τίθεται επί τάπητος είναι γιγαντιώδες, αφού εγείρεται το εξής βασικό ερώτημα «Ποιος θα λογοδοτήσει για τον τρόπο λειτουργίας και τα νομοσχέδια τα οποία θα φέρει προς ψηφοφορία η νέα ψηφιακή Υπουργός;».
Η διάτρηση του δημοκρατικού ιστού δεν αποτελεί σενάριο αλλά πραγματικότητα, με την χρήση της τεχνητής νοημοσύνης σε ένα τόσο υπεύθυνο αξίωμα, που περιλαμβάνει την διαχείριση κρατικών κονδυλίων. Η χρήση ΑΙ τεχνολογιών, μπορεί να δημιουργήσει ρήγμα στην εμπιστοσύνη των πολιτών προς τους αξιωματούχους της κυβέρνησης, αφού οι πολίτες καθίστανται ανίκανοι να εμπιστευτούν την Diella και τον τρόπο που εκείνη λαμβάνει αποφάσεις εξ ονόματός τους. Μάλιστα, η υπονόμευση της δημοκρατίας υπογραμμίζεται και στην ανακοίνωση που έβγαλε στις 15 Σεπτεμβρίου 2024 η επίσημη σελίδα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, με τίτλο «Unchecked AI threatens democracy, warns UN chief» (Mishra, 2024). Στην ανακοίνωση του παγκόσμιου οργανισμού η οποία περιλάμβανε την συνέντευξη του Γενικού Γραμματέα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, Antonio Guterres, ενθαρρύνεται η χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης εφόσον «υπηρετεί την ανθρωπότητα δίκαια και με ασφάλεια». Σε αντιδιαστολή, ο ίδιος προειδοποίησε πως «Αν αφεθεί ανεξέλεγκτη, η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει τα δημοκρατικά συστήματα διαδίδοντας παραπληροφόρηση, τροφοδοτώντας τη ρητορική μίσους και διαστρεβλώνοντας την κοινή γνώμη μέσω deepfakes» (Mishra, 2024). Εάν η κυβέρνηση Rama δεν προσδιορίσει τον ασφαλή τρόπο λειτουργίας με τον οποίο θεωρητικά αποφασίζει η Diella, και δεν δώσει στην δημοσιότητα τα στοιχεία που θα διασφαλίζουν την ασφάλεια των Αλβανών πολιτών, τότε ναι θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε ως «ανεξέλεγκτο» τον τρόπο δράσης της ΑΙ Υπουργού και συνεπώς επικίνδυνο για την δημοκρατία.
Εν κατακλείδι, οι παραπάνω γραμμές δεν επιχειρούν την δαιμονοποίηση της αλβανικής καινοτομίας. Προφανώς και μία τεχνολογία από μόνη της δεν μπορεί να αποτελέσει τροχοπέδη στην δημοκρατική διαδικασία. Η κακοήθης χρήση της όμως, ή η άγνοια που δυστυχώς υπάρχει εν πολλοίς για αυτό το νέο είδος τεχνολογίας, μπορούν να αποβούν καταστροφικές και να θίξουν αξίες και ιδανικά τα οποία η ανθρωπότητα κατέβαλε σημαντικές προσπάθειες για να κατοχυρώσει. Μακάρι, η λειτουργία της Diella να συνδράμει στην συρρίκνωση της διαφθοράς που τόσο ταλανίζει την Αλβανική κοινωνία. Μέχρι όμως η θητεία ΑΙ Υπουργών να προβλεφθεί συνταγματικά, να μην υπάρχουν νομικά κενά και ασάφειες και οι ΑΙ Υπουργοί να «εκλέγονται με δημοκρατικές διαδικασίες» είναι σώφρον η παγκόσμια κοινότητα να είναι επιφυλακτική ως προς αυτό το νέο είδος τεχνολογίας και στην ευρεία ενσωμάτωσή του στην πολιτική ζωή του τόπου.
Βιβλιογραφία
Ακαδημαϊκά Άρθρα
Πηγές στα Αγγλικά
Ekeli, K. S. (2020). Democratic legitimacy, political speech and viewpoint neutrality. Philosophy & Social Criticism,, σσ. 47(6), 723-752. Διαθέσιμο σε https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0191453720931902
Grüning DJ, S. T. (2022). Emotional Campaigning in Politics: Being Moved and Anger in Political Ads Motivate to Support Candidate and Party. Frontiers in Psychology, σ. 3. Διαθέσιμο σε https://www.frontiersin.org/journals/psychology/articles/10.3389/fpsyg.2021.781851/full
Hasa, G. (2025). Albania’s AI Minister dilemma. European Western Balkans. Διαθέσιμο σε https://europeanwesternbalkans.com/2025/09/25/albanias-ai-minister-dilemma/?utm_source=chatgpt.com
Kovic, M. (2018). Digital astroturfing in politics: Definition, typology, and countermeasures. Διαθέσιμο σε https://www.journalofdemocracy.org/articles/how-ai-threatens-democracy/#f13
Kreps, S. &. (2023). How AI Threatens Democracy. Journal of Democracy. Διαθέσιμο σε https://www.journalofdemocracy.org/articles/how-ai-threatens-democracy/?utm_source=chatgpt.com
Mishra, V. (2024). Unchecked AI threatens democracy, warns UN chief. Επίσημη σελίδα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Διαθέσιμο σε https://news.un.org/en/story/2024/09/1154316
Mishra, V. (2024). Unchecked AI threatens democracy, warns UN chief. Ανάκτηση από UN News of United Nations, Διαθέσιμο σε https://news.un.org/en/story/2024/09/1154316
Transparency International. (2025). Corruption Perceptions Index. Ανάκτηση από Corruption Perceptions Index.
Επίσημη σελίδα της Ευρωπαικής Ένωσης. (2025). Διεύρυνση της ΕΕ. Διαθέσιμο σε https://european-union.europa.eu/principles-countries-history/eu-enlargement_el
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2025). 2025 Rule of Law Report Country Chapter on the rule of law situation in Albania. COMMISSION STAFF WORKING DOCUMENT, σ. 10. Διαθέσιμο σε https://commission.europa.eu/document/download/3732ae59-5ab4-48a6-a3e6-0ef9aa593863_en?filename=2025+Rule+of+Law+Report+-+Country+Chapter+Albania.pdf&utm_source=chatgpt.com
Ευρωπαική Επιτροπή. (2025). Enhanced EU engagement with the Western Balkans. Διαθέσιμο σε https://enlargement.ec.europa.eu/enlargement-policy/enhanced-eu-engagement-western-balkans_en
Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. (2025). ΚΟΙΝΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ, Ομάδα κεφαλαίων 3: Ανταγωνιστικότητα και χωρίς αποκλεισμούς., (σ. 5). Βρυξέλλες. Διαθέσιμο σε https://data.consilium.europa.eu/doc/document/AD-6-2025-INIT/el/pdf
Reuters. (2025). Albania appoints AI bot as minister to tackle corruption. Reuters. Διαθέσιμο σε από https://www.reuters.com/technology/albania-appoints-ai-bot-minister-tackle-corruption-2025-09-11/?utm_source=chatgpt.com
Taylor A. (2025a). Albania turns to AI to beat corruption and join EU. Politico. Διαθέσιμο σε https://www.politico.eu/article/albania-use-ai-artificial-intelligenve-join-eu-corruption/
Taylor A. (2025b). Albania appoints world’s first AI-made minister. Politico. Διαθέσιμο σε https://www.politico.eu/article/albania-apppoints-worlds-first-virtual-minister-edi-rama-diella/
ΑΡΤ. (2025). Albanian AI Minister’s First Parliament Speech Drowned Out by Opposition Uproar- YouTube VIdeo. Albanian AI Minister’s First Parliament Speech Drowned Out by Opposition Uproar – YouTube Video. Τίρανα. Διαθέσιμο σε https://www.youtube.com/watch?v=I_LtsXg83w8
Φωτογραφία:
TNX Africa, (2025), Diella: Albania appoints world’s first AI cabinet minister. Διαθέσιμο σε: https://www.tnx.africa/tech/article/2001529348/diella-albania-appoints-worlds-first-ai-cabinet-minister