Γράφει η Ίρις Γεωργίου
Η υπόθεση A.R.E. κατά Ελλάδας (αρ. προσφ. 15783/21), αφορά την άτυπη και αναγκαστική επαναπροώθηση (pushback) της κ. A.R.E., πρόσφυγος τουρκικής υπηκοότητας από τις ελληνικές αρχές το Μάιο του 2019. Αποτελεί την πρώτη καταδικαστική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (εφεξής ΕΔΔΑ) για την Ελλάδα αναφορικά με το συγκεκριμένο ζήτημα ενώ η παρούσα ανάλυση επιχειρεί να διερευνήσει εν συντομία το ιστορικό της υπόθεσης και ακολούθως, να εξετάσει την εκδίκασή της από το ΕΔΔΑ. Τέλος, παρατίθεται η απόφαση του Δικαστηρίου μέσω της οποίας καταδεικνύεται η γενικευμένη και συστηματική πρακτική αναγκαστικών και άτυπων απομακρύνσεων που εφαρμόζουν οι αρμόδιες αρχές στα σύνορα του ελληνικού κράτους.
Ξεκινώντας, η κ. A.R.E., όπως προαναφέρθηκε, είναι μία γυναίκα τουρκικής υπηκοότητας, η οποία γεννήθηκε το 1992. Πριν την άφιξή της στην Ελλάδα, είχε διωχθεί και φυλακιστεί από τις τουρκικές αρχές για περισσότερο από δύο χρόνια λόγω της υποτιθέμενης εμπλοκής της σε μία οργάνωση ονόματι «FETÖ/PDY» , η οποία χαρακτηρίζεται ως τρομοκρατική (Τρομοκρατική Οργάνωση Φετουλαχιστών/Παράλληλη Κρατική Δομή). Στις 4 Μαΐου 2019, εισήλθε στην Ελλάδα επιδιώκοντας να υπαχθεί σε καθεστώς διεθνούς προστασίας (ECHR Case Law, 2025). Την ίδια ημέρα συνελήφθη από τις ελληνικές αρχές και τέθηκε σε απομόνωση. Στη συνέχεια επαναπροωθήθηκε στην Τουρκία μέσω του ποταμού Έβρου, παρά το γεγονός ότι είχε ρητά αιτηθεί τη χορήγηση ασύλου. Αμέσως μετά την επαναπροώθηση, συνελήφθη ξανά από τις τουρκικές αρχές και τοποθετήθηκε σε φυλακή τύπου F, κατόπιν αποφάσεως του Ποινικού Δικαστηρίου της Σμύρνης (European Court of Human Rights, 2025).
Τον Ιούνιο του 2019, το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες (εφεξής ΕΣΠ) υπέβαλε έγκληση εκ μέρους της αιτούσας, η οποία απορρίφθηκε από τον εισαγγελέα με την αιτιολογία ότι δεν υπήρχαν επαρκείς αποδείξεις και ότι το ελληνικό κράτος μέσω της ελληνικής αστυνομίας, δεν πραγματοποιεί ποτέ επαναπροωθήσεις στην Τουρκία (ΕΣΠ, 2025). Ωστόσο, η αιτούσα επικαλέστηκε ισχυρά αποδεικτικά στοιχεία και κατά την άποψη τόσο της ίδιας όσο και της κ. Παπαμηνά, δικηγόρου της και συντονίστριας της Νομικής Υπηρεσίας του ΕΣΠ, η υπόθεση αποτελεί ένα σαφές παράδειγμα παράνομης απέλασης από τη χώρα (European Court of Human Rights, 2025). Εν συνεχεία, η κ. A.R.E. προσέφυγε ενώπιον του ΕΔΔΑ επικαλούμενη παραβιάσεις της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (εφεξής ΕΣΔΑ). Η σχετική προσφυγή δε, κατατέθηκε στις 19 Μαρτίου 2021 ενώ ακολούθησαν και παρεμβάσεις τρίτων στο πλαίσιο της συγκεκριμένης υπόθεσης. Ακόμη, ο Συνήγορος του Πολίτη (Greek Ombudsman) και η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου υπέβαλαν παρατηρήσεις αναφορικά με το ζήτημα τυχόν συστηματικής πρακτικής επαναπροωθήσεων από την Ελλάδα προς την Τουρκία.
Κατά την εκδίκαση της υπόθεσης, το ΕΔΔΑ αρχικά αναγνώρισε ότι η αιτούσα είχε προσκομίσει διάφορα στοιχεία που θα μπορούσαν να θεωρηθούν- ακόμη και μεμονωμένα- εκ πρώτης όψεως ως αποδεικτικά μέσα αναφορικά με την εκδοχή των γεγονότων που παρέθεσε. Επίσης, διευκρίνισε ότι εναπόκειτο στις ελληνικές αρχές να αποδείξουν ότι (η αιτούσα) δεν είχε εισέλθει στην Ελλάδα και ότι δεν είχε επαναπροωθηθεί στην Τουρκία στις ημερομηνίες που ισχυρίστηκε. Εντούτοις, η Κυβέρνηση απέτυχε να παρουσιάσει οποιαδήποτε επιχειρήματα ή άλλα αποδεικτικά στοιχεία που να αντικρούουν εκείνα αντίστοιχα της κ. A.R.E.
Ειδικότερα, το Δικαστήριο δέχτηκε δύο βασικά επιχειρήματα και στοιχεία βάσει των οποίων αποδεικνύεται η παρουσία της αιτούσας στην Ελλάδα και η επαναπροώθησή της στην Τουρκία. Πρώτον, το γεγονός ότι εθεάθη για τελευταία φορά υπό την κράτηση Ελλήνων αξιωματούχων στην πλατεία της Νέας Βύσσας το απόγευμα ή νωρίς το βράδυ της 4ης Μαΐου 2019, πριν εμφανιστεί και πάλι τις πρώτες πρωινές ώρες της επόμενης ημέρας στην τουρκική πλευρά του ποταμού Έβρου, όπου συνελήφθη (ECHR Case Law, 2025). Δεύτερον, αναφερόμενο στην απόφαση του Ποινικού Δικαστηρίου της Σμύρνης, το Δικαστήριο έκρινε ότι από τα προαναφερόμενα αναμφισβήτητα γεγονότα μπορούσε να συναχθεί ότι η προσφεύγουσα είχε επαναπροωθηθεί στο μεσοδιάστημα. Από την πλευρά της, η Κυβέρνηση δεν παρουσίασε κανένα πειστικό επιχείρημα για το τι μπορεί να είχε συμβεί κατά το χρονικό διάστημα μεταξύ των δύο γεγονότων (EΣΠ, 2025). Τελικώς, το Δικαστήριο απεφάνθη ότι οι ισχυρισμοί της αιτούσας ήταν επαρκώς τεκμηριωμένοι και πέραν πάσης λογικής αμφιβολίας. Επιπροσθέτως, σε ό,τι αφορά την εξάντληση των εσωτερικών ενδίκων μέσων, το Δικαστήριο έκρινε ότι εκείνα που προτάθηκαν από την Κυβέρνηση υπήρξαν αναποτελεσματικά.
Στις 7 Ιανουαρίου 2025, το ΕΔΔΑ δημοσίευσε τη σχετική απόφαση επί της επίμαχης υποθέσεως με την οποία καταδικάστηκε το ελληνικό κράτος για παραβίαση του άρθρου 3 ΕΣΔΑ (απαγόρευση βασανιστηρίων, απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης) εξαιτίας της επαναπροώθησης (pushback) της κ. Α.R.E. στην Τουρκία –τη χώρα από την οποία είχε διαφύγει– από τις ελληνικές αρχές χωρίς να προηγηθεί εξέταση των κινδύνων που αντιμετώπιζε, αλλά και για την παράνομη κράτησή της που έλαβε χώρα πριν την επαναπροώθηση. Επίσης, κρίθηκε ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 13 (δικαίωμα αποτελεσματικής προσφυγής) σε συνδυασμό με τα αρ. 2 και 3 ΕΣΔΑ, εφόσον οι αρμόδιες δικαστικές αρχές δεν διεξήγαγαν αποτελεσματική έρευνα και αρχειοθέτησαν την έγκληση της προσφεύγουσας παρά τα υπάρχοντα αποδεικτικά στοιχεία (European Center for Constitutional and Human Rights, 2025). Ακόμη, παραβιάστηκε το άρθρο 5 παρ.1 και 2 (δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία και ασφάλεια) εξαιτίας της παράνομης κράτησής της. Τέλος, το ελληνικό κράτος καταδικάστηκε να καταβάλλει το ποσό των 20.000 ευρώ ως αποζημίωση για την ηθική βλάβη που υπέστη η προσφεύγουσα (Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, 1950, European Court of Human Rights, 2025).
Η συγκεκριμένη υπόθεση είναι μείζονος σημασίας, καθώς με βάση αυτή το ελληνικό κράτος θεωρήθηκε υπαίτιο για τη «συστηματική πρακτική επαναπροώθησης από τις ελληνικές αρχές πολιτών τρίτων χωρών από την περιοχή του Έβρου προς την Τουρκία» (European Court of Human Rights, 2025). Το Δικαστήριο τόνισε ότι μέσω πολλών επίσημων εγγράφων καταδεικνύεται πως ένας μεγάλος αριθμός ξένων υπηκόων που εισέρχονται στην ελληνική επικράτεια ως αιτούντες άσυλο, επαναπροωθούνται στην Τουρκία από την περιοχή του Έβρου και τα ελληνικά νησιά (European Court of Human Rights, 2025). Επιπλέον, στα ίδια συμπεράσματα έχουν καταλήξει τόσο οι εθνικές αρχές που είναι αρμόδιες για την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όσο και διεθνείς οργανισμοί, όπως το Συμβούλιο της Ευρώπης και ο ΟΗΕ, του οποίου ο Ειδικός Εισηγητής για τα ανθρώπινα δικαιώματα των μεταναστών είχε υποστηρίξει ότι στην Ελλάδα οι επαναπροωθήσεις στα χερσαία και θαλάσσια σύνορα αποτελούν ουσιαστικά μία τυπική πρακτική (ΕΣΠ, 2025). Συνεπώς, το Δικαστήριο οδηγήθηκε στο συμπέρασμα ότι υφίσταντο επαρκείς ενδείξεις αναφορικά με την εφαρμογή εκ μέρους των ελληνικών αρχών μιας συστηματικής πρακτικής επαναπροωθήσεων πολιτών τρίτων χωρών από την περιοχή του Έβρου στην Τουρκία την επίμαχη χρονική στιγμή (European Court of Human Rights, 2025).
Συνοψίζοντας, η απόφαση του ΕΔΔΑ επί της υποθέσεως A.R.E. κατά Ελλάδας είχε ως συνέπεια την καταδίκη της χώρας εξαιτίας της επαναπροώθησης της προσφεύγουσας, καίτοι οι ελληνικές αρχές εξακολουθούν να αρνούνται ότι προβαίνουν στην εν λόγω πρακτική στα ελληνικά σύνορα. Επομένως, η συγκεκριμένη απόφαση όχι μόνο δικαιώνει την κ. A.R.E., αλλά και αναδεικνύει τη σοβαρότητα του εδώ εξεταζόμενου ζητήματος. Πρόκειται μάλιστα για μια εξέλιξη που ενδέχεται να έχει ευρύτερες επιπτώσεις στη μεταναστευτική πολιτική της Ελλάδας, ενώ παράλληλα κρίνεται μέγιστης σημασίας για την προστασία των δικαιωμάτων των αιτούντων άσυλο στα ευρωπαϊκά σύνορα εν γένει.
Πηγές :
Πρωτογενείς πηγές-Νομοθεσία
Eθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, (2025), Δημοσίευση αποφάσεων ΕΔΔΑ για τις υποθέσεις A.R.E. κ. Ελλάδας και G.R.J. κ. Ελλάδας. Διαθέσιμο σε: https://www.nchr.gr/ta-nea-mas/1914-a-r-e-g-r-j.html
Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, (1950), Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Διαθέσιμο σε: https://www.echr.coe.int/documents/d/echr/convention_ell
Nομολογία
Εuropean Court of Human Rights, (2025), A.R.E. c. GRÈCE (Requête no 15783/21). Διαθέσιμο σε: https://hudoc.echr.coe.int/#{%22fulltext%22:[%22A.R.E.%22],%22documentcollectionid2%22:[%22GRANDCHAMBER%22,%22CHAMBER%22],%22itemid%22:[%22001-238636%22]}
Aρθρογραφία
European Center for Constitutional and Human Rights, (2025), Greece’s systematic pushback practice confirmed by European Court of Human Rights. Διαθέσιμο σε: https://www.ecchr.eu/en/case/greece-before-the-european-court-of-human-rights/
Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες, (2025), Καταδίκη της Ελλάδας για πρώτη φορά για pushback στον Έβρο από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Διαθέσιμο σε: https://gcr.gr/en/news/press-releases/item/katadiki-tis-elladas-gia-proti-fora-gia-pushback-ston-evro-apo-to-eyropaiko-dikastirio-dikaiomaton-toy-anthropoy/
ECHR Case Law, (2025), Pushback of Turkish national to Türkiye without examining risks she faced on her return was in breach of Convention. Διαθέσιμο σε: https://www.echrcaselaw.com/en/echr-decisions/pushback-of-turkish-national-to-turkiye-without-examining-risks-she-faced-on-her-return-was-in-breach-of-convention/
Πηγή Φωτογραφίας: Getty Images. (n.d.). Evros – Stock photos and images. Getty Images. Διαθέσιμο σε https://www.gettyimages.be/search/2/image?sort=mostpopular&phrase=evros&license=rf%2Crm