Γράφει ο Νίκος Διονυσάτος,
Οι περισσότεροι άνθρωποι στη Δύση σήμερα, δεν θα συσχέτιζαν τις Μαλδίβες ως προορισμό με πολλές αρνητικές εικόνες. Εξωτικά νησιά με χρυσές αμμουδιές και κοραλλιογενείς υφάλους του Ινδικού Ωκεανού. Ομολογουμένως το μικρό αυτό κράτος της νότιας Ασίας, αποτελεί σήμερα έναν από τους πιο ειδυλλιακούς και ακριβούς προορισμούς διακοπών στον πλανήτη. Το αρχιπέλαγος των 600.000 περίπου κατοίκων, άλλωστε, δέχεται πάνω από τρεις φορές περισσότερους τουρίστες, σε σχέση με τον πληθυσμό του, ετησίως (Travel and Tour World, 2024). Σχεδόν κανείς ωστόσο από όλους αυτούς τους επισκέπτες δεν γνωρίζει τις σκοτεινές αλήθειες που αυτή η χώρα κρύβει στο εσωτερικό της.
Από τα τέλη του 19ου αιώνα, μέχρι και το 1965, όταν απέκτησαν την ανεξαρτησία τους, οι Μαλδίβες υπήρξαν βρετανικό προτεκτοράτο, με ελάχιστο οικονομικό αποτύπωμα. Κατά το μεγαλύτερο μέρος των περασμένων αιώνων, οι κάτοικοι των ατόλων ασχολούνταν ως επί το πλείστον με την αλιεία και δευτερευόντως με το εμπόριο, το οποίο υπήρξε καθοριστικό και στην εξάπλωση του Ισλάμ στην περιοχή κατά τον 12ο αιώνα μ.Χ. Ελάχιστα χρόνια μετά την ανεξαρτησία της χώρας, το 1972, εγκαινιάζεται το πρώτο πολυτελές θέρετρο, με την επωνυμία “Kurumba Maldives” (Η Καθημερινή, 2021) και από την δεκαετία του ’70 και έπειτα, ο τουρισμός εξελίχθηκε ραγδαία ως η ραχοκοκαλιά της τοπικής οικονομίας. Μάλιστα, ενώ η συγκεκριμένη δραστηριότητα, σύμφωνα με διάφορες εκτιμήσεις, σήμερα συνεισφέρει περίπου το 30% του ΑΕΠ, εάν κάποιος συμπεριλάβει στην μέτρηση όλους τους παρακείμενους κλάδους της οικονομίας που εξαρτώνται από την τουριστική βιομηχανία, το ποσοστό αυτό μπορεί να φτάσει έως και σχεδόν το 50% (!) του ΑΕΠ (Bandyopadhyay, 2025). Αυτό το μοντέλο ανάπτυξης έχει αποδειχθεί ουκ ολίγες φορές θνησιγενές κατά το πρόσφατο παρελθόν, ωστόσο όσα θα συζητηθούν παρακάτω, θα κάνουν ξεκάθαρο πως οι Μαλδίβες ενδεχομένως να είναι το πιο μη βιώσιμο κράτος στον πλανήτη.
Πέραν της ευαλωτότητας του τουριστικού προϊόντος – χαρακτηριστικά παραδείγματα της οποίας ήταν οι καταστροφικές επιπτώσεις του τσουνάμι του 2004 που έπληξε διάφορες περιοχές του Ινδικού Ωκεανού, αλλά και η πανδημία του COVID-19, οι Μαλδίβες μαστίζονται από τρία ακόμα κρίσιμα δομικά προβλήματα: ένα περιβαλλοντολογικό, ένα δημογραφικό και ένα πολιτικο-θρησκευτικό. Το πρώτο μέρος αυτής της τριπλέτας είναι και το πιο βαθιά υπαρξιακό για το μέλλον του αρχιπελάγους. Με την κλιματική κρίση να βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη ενώπιον όλων μας και την υπολογίσιμη άνοδο των υδάτων να είναι προ των πυλών, μικρά νησιωτικά συμπλέγματα όπως οι Μαλδίβες, αναμένεται να είναι από τους πρώτους που θα πληρώσουν το βαρύ τίμημα. Πιο συγκεκριμένα, οι Μαλδίβες είναι η “χαμηλότερη” χώρα στον κόσμο, με το υψηλότερο φυσικό ύψωμα της επικράτειας της να μην ξεπερνάει τα 2,5 μέτρα από το επίπεδο της θάλασσας, και το μέσο επίπεδο ανύψωσης να είναι μόλις στο 1,5 μέτρο (Rasheed, 2025). Η πολιτική ηγεσία των νησιών μιλάει εδώ και πάρα πολλά χρόνια για το ζήτημα της διάβρωσης των ακτών και τον κίνδυνο κυριολεκτικού καταποντισμού ολόκληρου του κράτους, ωστόσο μια σειρά αντιφατικών προσπαθειών ανάσχεσης του κινδύνου δεν δείχνουν να μπορούν να αποτρέψουν το αναπόφευκτο. Αυτές οι προσπάθειες δε, σε πολλές περιπτώσεις, φαίνεται να λειτουργούν και αντίστροφα, επιτείνοντας με διαφορετικούς τρόπους ακόμα περισσότερο τόσο την περιβαλλοντική καταστροφή των νησιών, όσο και την δημογραφική τους ασφυξία. Κατά καιρούς έχουν κυκλοφορήσει διάφορες ιδέες ακόμα και για πλήρη μετεγκατάσταση των κατοίκων σε χώρες όπως η Ινδία, η Σρι Λάνκα ή η Αυστραλία, μέσα στις επόμενες δεκαετίες, όταν η στάθμη της θάλασσας θα έχει ανέβει υπερβολικά (Alkhars, 2017).
Διαδοχικές κυβερνήσεις έχουν προωθήσει την κατασκευή νέων τεχνητών νησιών ή την δραστική επέκταση υπαρχόντων νησιών μέσω έργων για ανάκτηση γης, στα οποία συμμετέχουν μεγάλες ξένες εταιρίες, όμως σχεδόν το σύνολο αυτών των δραστηριοτήτων έχει ως στόχο αποκλειστικά την περαιτέρω τουριστική ανάπτυξη. Σε αντίθεση με τη βιωσιμότητα την οποία η Δύση προβάλει, τα εργοτάξια στις Μαλδίβες θα προκαλούσαν αποτροπιασμό σε κάθε ακτιβιστή για την οικολογία. Σημαντικοί υδροβιότοποι κατακρεουργούνται συστηματικά, με τόνους άμμου και τσιμέντου να επιστρατεύονται για την δημιουργία όσων περισσότερων υπερπολυτελών θέρετρων μπορεί να χωρέσει η απεραντοσύνη του ωκεανού. Οι γνώμες των ντόπιων δεν λαμβάνονται υπόψιν, ενώ είναι κάτι παραπάνω από εμφανές ότι ο υπερτουρισμός καταναλώνει ασύστολα τους ενεργειακούς και υδατικούς πόρους του κράτους, παράγοντας παράλληλα αμέτρητους τόνους σκουπιδιών, για των οποίων τη διαχείριση επίσης δεν υπάρχει χώρος.
Περίπου 20 λεπτά με σκάφος μακριά από την πρωτεύουσα της χώρας, Μαλέ, υπάρχει το νησί Thilafushi, γνωστό και ως «νήσος των σκουπιδιών». Πρόκειται για ένα τεχνητό νησί, το οποίο χρησιμοποιείται ως κολοσσιαία χωματερή για την πρωτεύουσα, τις γύρω ατόλες και τα περισσότερα από τα τουριστικά θέρετρα. Αυτό το μέρος, από μόνο του, αποτελεί μια οικολογική καταστροφή, καθώς τα σκουπίδια που καταλήγουν εκεί, είτε καίγονται – εκπέμποντας τεράστιες ποσότητες τοξικών αερίων σε όλη την περιοχή – είτε θάβονται, είτε ακόμα και απελευθερώνονται, όπως είναι, στην θάλασσα. Σε αυτόν τον δυστοπικό ΧΥΤΑ, δεν γίνεται κανένας διαχωρισμός ή εξέταση των απορριμμάτων που καταφθάνουν, οι εργαζόμενοι στις εγκαταστάσεις του δεν τηρούν κανένα μέτρο ασφαλείας, και προφανώς δεν υπάρχει καμία απολύτως σκέψη για προσπάθεια ανακύκλωσης από τους ιθύνοντες του εγχειρήματος (The Independent, 2022). Και η εγκληματική διαχείριση δεν σταματάει καν εκεί, καθώς υπάρχουν αμέτρητες περιπτώσεις από resorts, τα οποία, με ιδιωτική τους πρωτοβουλία, μεταφέρουν τα απορρίμματα τους σε απομακρυσμένες τοποθεσίες του αρχιπελάγους, από όπου επίσης απελευθερώνονται στη θάλασσα.
Μετά από όλο αυτό το πλεόνασμα ρύπων, ήρθε όμως η ώρα να τεθεί επί τάπητος και η απίστευτη περίπτωση αστικοποίησης της πρωτεύουσας. Δυστυχώς για τη βιωσιμότητα και, κυρίως, τη χωρητικότητα του Μαλέ, αυτό το φαινόμενο δεν φαίνεται να συνδυάστηκε – τουλάχιστον όχι εγκαίρως – και με την απότομη δημογραφική κατάπτωση που η ακραία αστικοποίηση συνήθως επιφέρει. Το 1965, κατά την περίοδο της ανεξαρτησίας, στις Μαλδίβες ζούσαν περίπου 100.000 κάτοικοι, ενώ το ποσοστό γονιμότητας ήταν πάρα πολύ υψηλό, με 7.2 παιδιά ανά γυναίκα. Εκείνη την εποχή επίσης, ο πληθυσμός ήταν ακόμα αρκετά αποκεντρωμένος και τα διάφορα νησιά διέθεταν υψηλό ποσοστό αυτονομίας. Με τις οικονομικές αλλαγές των επόμενων δεκαετιών και την επακόλουθη άνθιση του τουρισμού, το βιοτικό επίπεδο ανέβηκε και ο πληθυσμός της χώρας σχεδόν εξαπλασιάστηκε μέσα σε 60 χρόνια. Φυσικά, αυτό δεν συνέβη αποκλειστικά λόγω των γεννήσεων, αλλά και λόγω της σαφούς ανόδου του μέσου προσδόκιμου ζωής, από τα 40 έτη στα μέσα της δεκαετίας του ’60, κοντά στα 80 σήμερα. Αυτό έχει σημασία, καθώς, με την εξέλιξη αυτή, έχουμε και την σταδιακή πτώση των παιδιών που αντιστοιχούν ανά γυναίκα: από τα 7 παιδιά ανά γυναίκα στα μέσα της δεκαετίας του ’70, πέφτουμε στα 5 στις αρχές δεκαετίας του ’90, στα 3.5 στα τέλη της δεκαετίας του ’90, στα 2.5 στα μέσα της δεκαετίας του ’00, στα 2 περί το 2010 και εν τέλει στο 1.5 παιδί ανά γυναίκα γύρω στο 2020, πολύ κοντά στις ευρωπαϊκές στατιστικές δηλαδή (Visaria, 2022, p. 255-276).
Αυτή η κατάπτωση βεβαίως δεν ήταν καθόλου συμπτωματική και είναι μια από τις πιο εντυπωσιακές περιπτώσεις διεθνώς. Η εξωφρενική αστικοποίηση του Μαλέ και η ακραία έλλειψη χώρου ήταν μόνο ένας πυλώνας της νομοτελιακής δημογραφικής κατάρρευσης. Ο άλλος πυλώνας ήταν ένα πολύ επιτυχημένο και δραστικό πρόγραμμα οικογενειακού προγραμματισμού και περιορισμού των γεννήσεων, που εφαρμόστηκε από την δεκαετία του ’80 και μετά, και οδήγησε σε μια άνευ προηγουμένου πολιτισμική και κοινωνική αλλαγή στο αρχιπέλαγος. Μπρος στον κίνδυνο του καλπάζοντος υπερπληθυσμού, θεωρήθηκε προτιμητέο – όπως και στις περιπτώσεις πολύ μεγαλύτερων χωρών, όπως η Ινδία, το Μπαγκλαντές και η Κίνα – να γίνουν συστηματικές προσπάθειες ελάττωσης των γεννήσεων. Αυτό ωστόσο δεν στάθηκε αρκετό για να σταματήσει την ωρολογιακή βόμβα, και σήμερα η πρωτεύουσα των Μαλδιβών θεωρείται από πολλούς ως η πιο πυκνοκατοικημένη πόλη της Γης.
Το Μαλέ αποτελούσε πάντοτε το πολιτιστικό, πολιτικό και οικονομικό κέντρο του αρχιπελάγους, ωστόσο σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί το πραγματικό μέγεθος του συγκεκριμένου νησιού. Χωρίς τα τεχνητά νησιά Hulhule, Hulhumale και Villingili, τα οποία λειτουργούν υποστηρικτικά στο Μαλέ, η μητρόπολη των Μαλδιβών έχει έκταση μόλις 8,3 τ. χλμ. και περίπου 250.000 κατοίκους. Για να δοθεί στον Έλληνα αναγνώστη μια αντίληψη της τάξης μεγέθους, το Μαλέ έχει συνολικά λίγο παραπάνω από την μισή έκταση του Αγαθονησίου, που εκτείνεται σε 13,4 τ. χλμ. Σε αντίθεση με το Μαλέ των 250.000 κατοίκων, το Αγαθονήσι φιλοξενεί περίπου 250 (!) μόνιμους κατοίκους. Και τα προβλήματα για την τόσο πυκνοκτισμένη και αποπνικτική πρωτεύουσα των Μαλδιβών δεν σταματούν να πολλαπλασιάζονται. Παρότι κανείς θα μπορούσε θεωρητικά να περπατήσει μέσα σε 20 λεπτά από την μια άκρη της πόλης ως την άλλη, οι κάτοικοι της είναι διαβόητοι για την ατμοσφαιρική μόλυνση που προκαλούν, εξαιτίας των διαφόρων οχημάτων που κατακλύζουν τους δρόμους της (UN, 2019). Ταυτόχρονα, κι ενώ τα ενοίκια είναι ακριβότερα από πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, η υπερσυγκέντρωση ανθρώπων έχει οδηγήσει σε σημαντική επιδείνωση της ανεργίας, ακραία άνοδο των τιμών σε βασικά αγαθά, αλλά και έντονα φαινόμενα πολιτικής δυσφορίας.
Αυτή ακριβώς η πολιτική δυσφορία βρίσκει πρόσφορο έδαφος στον ισλαμικό χαρακτήρα της μαλδιβιανής κοινωνίας, παρά την τόση τουριστική της ανάπτυξη. Με βάση το σύνταγμα του 2008 – μετά την τελευταία φάση αποκατάστασης της δημοκρατίας – στην χώρα ισχύει Sharia. Το Ισλάμ είναι η επίσημη θρησκεία, το να είναι κάποιος μουσουλμάνος αποτελεί προϋπόθεση για να είναι υπήκοος των Μαλδιβών, ενώ οι περισσότερες γυναίκες – πέραν των τουριστριών – υποχρεούνται να καλύπτουν τα μαλλιά ή το πρόσωπο τους με διάφορα είδη μαντήλας. Εντός των τουριστικών ζωνών, προφανώς, οι ισλαμικοί νόμοι περί αλκοόλ, ομοφυλοφιλίας ή γυναικείας σεμνότητας, δεν εφαρμόζονται, γεγονός που δημιουργεί απέχθεια σε ένα υπολογίσιμο συντηρητικό κομμάτι των Μαλδιβιανών. Αυθόρμητες επιθέσεις σε τουρίστριες ή αλλόθρησκους μετανάστες, πολιτικές δολοφονίες, εκλογικές νίκες σκληροπυρηνικών φωνών, αλλά και παρουσία θυλάκων από οργανώσεις όπως η Al-Qaeda και το ISIS, δίνουν πλέον τον τόνο στην πραγματικότητα του Μαλέ (Borri 2017).
Εάν δε, συνδυάσουμε την άνοδο του Ισλαμισμού, με την στάση του πολιτικού Ισλάμ απέναντι στα ανθρώπινα δικαιώματα, θα οδηγηθούμε και στο τελευταίο σκοτεινό μυστικό αυτού του “απαίσιου Παραδείσου”. Πολλές ξένες, αλλά και τοπικές επιχειρήσεις εισάγουν μαζικά εργαζόμενους από την Ινδία, το Μπαγκλαντές, την Σρι Λάνκα, τις Φιλιππίνες και άλλες χώρες, προκειμένου να εργαστούν σε διάφορα αναπτυξιακά πρότζεκτ. Αυτοί οι εργαζόμενοι δουλεύουν ατελείωτες ώρες, σε απίστευτα αντίξοες συνθήκες, με ελάχιστα χρήματα και καμία δυνατότητα διεκδικήσεων. Μάλιστα δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις στις οποίες οι ίδιοι εργαζόμενοι έχουν παραδώσει τα διαβατήρια τους στους εργοδότες τους, μην μπορώντας να φύγουν στο εξωτερικό, και παραμένοντας δέσμιοι των συμβάσεων τους (Maldives Independent, 2025). Αυτή η σύγχρονη μορφή δουλείας είναι παρόμοια με εκείνη που υπάρχει στα κράτη του Κόλπου, με το σύστημα ‘kafala’, μέσω του οποίου πραγματοποιείται η μαζική εισαγωγή μεταναστών-σκλάβων στη Μέση Ανατολή, τόσο για την κατασκευή μεγάλων έργων, όσο και για πολλές ακόμα καθημερινές εργασίες.
Η αλληλεγγύη των μέσων, των ακτιβιστών, των μεγάλων κυβερνήσεων και της Δυτικής κοινής γνώμης, παρά την ευαισθησία της, παραμένει επιλεκτική και πολλές φορές μυωπική. Ο πολιτισμικός και ηθικός σχετικισμός δεν μπορεί να αποκρούει τις φωνές για σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ούτε επιτρέπεται στον 21ο αιώνα εκατομμύρια επισκέπτες – πολλοί εκ των οποίων ‘ευκατάστατοι αλληλέγγυοι’ – να έρχονται σε ένα μικρό νησιωτικό κράτος αποκλειστικά για διακοπές και να αγνοούν επιδεικτικά ό,τι συμβαίνει ελάχιστα χιλιόμετρα από τα όρια του resort τους. Ας λειτουργήσει λοιπόν αυτή η ανάλυση ως μια μικρή αφύπνιση απέναντι σε όλη αυτήν την υποκρισία που μας περιβάλλει…
Πηγές:
Visaria, L. (2022). South Asia: Did population policies trigger a fertility convergence? In J. F. May & J. A. Goldstone (Eds.), International handbook of population policies (pp. 255–276). Springer International Publishing
Rasheed, S. (2025, January). The Maldives: The future of climate change. FPIF. https://fpif.org/the-maldives-the-future-of-climate-change/
UN Environment Programme. (2019, July). Maldives gets out ahead of air pollution. https://www.unep.org/news-and-stories/story/maldives-gets-out-ahead-air-pollution
Alkhars, A. (2017, July). Climate refugees: Now necessary for island nations to find new homes. The Borgen Project. https://borgenproject.org/climate-refugees/
Bandyopadhyay, S. (2025, April). Tourism and the Maldivian economy: Fragile growth, strategic risks, and policy imperatives. Modern Diplomacy. https://moderndiplomacy.eu/2025/04/28/tourism-and-the-maldivian-economy-fragile-growth-strategic-risks-and-policy-imperatives/
Borri, F. (2017, March). Where jihadists are heroes. NRC. https://www.nrc.no/perspectives/2017/where-jihadists-are-heroes
Maldives Independent. (2025, June). “They took my passport, then they came for my body”: A migrant worker’s story. https://maldivesindependent.com/opinion/they-took-my-passport-then-they-came-for-my-body-a-migrant-workers-story-from-the-maldives-81f0
Travel and Tour World. (2024, November). Maldives tourism soars! New record-breaking 1.7 million visitors have already arrived in 2024 and counting! https://www.travelandtourworld.com/news/article/maldives-tourism-soars-new-record-breaking-1-7-million-visitors-have-already-arrived-in-2024-and-counting/
The Independent. (2022, May). Welcome to Thilafushi, the Maldives island built entirely from trash. https://www.independent.co.uk/climate-change/news/garbage-island-thilafushi-maldives-pollution-b2082328.html
Η Καθημερινή. (2021, Μάιος). Οι Μαλδίβες το ’70: Ένας άγνωστος παράδεισος χωρίς μαζικό τουρισμό. https://www.kathimerini.gr/life/561368410/oi-maldives-to-70-enas-agnostos-paradeisos-choris-maziko-toyrismo-fotografies/
Πηγή εικόνας:
Maldives Finest. Maldives Trash Island – The Little-Known Facts. https://maldivesfinest.com/trash-island