Γράφει ο Γιώργος Βαρσάμης
Το παγκόσμιο εμπόριο του 21ου αιώνα είναι ένα περίπλοκο σύστημα σχέσεων μεταξύ κρατών, το οποίο διαμορφώνει την παγκόσμια οικονομία. Το εμπόριο συνδέει τις οικονομίες όλου του κόσμου, καθώς οι εξαγωγές οποιουδήποτε είδους (πρώτων υλών, προϊόντων και υπηρεσιών) αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό εσόδων των ισχυρών κρατών (Seong et al., 2025, σ. 2-3). Άλλωστε, η αλληλεξάρτηση του εμπορίου μεταξύ των χωρών έγινε φανερή με την οικονομική κρίση του 2008, όταν μικρές αλλαγές στην οικονομία των ΗΠΑ είχαν μεγάλη επίδραση στις οικονομίες όλου του κόσμου (Alezeni, 2025, σ. 2854). Επιπλέον, οι εμπορικές σχέσεις μεταξύ των κρατών μεταβάλλονται συνεχώς, με διαφορετικό χαρακτήρα και διαφορετική ταχύτητα μεταξύ των μεγάλων οικονομιών, με αποτέλεσμα να επηρεάζουν και τις γεωπολιτικές συνθήκες (Seong et al.,2025, σ. 6). Οι νέες τεχνολογίες έχουν επιφέρει τεράστιες αλλαγές στον τρόπο που λειτουργούν οι παγκόσμιες αγορές, καθώς με την εισαγωγή της τεχνητής νοημοσύνης και της τεχνολογίας blockchain έχουν ανατραπεί οι κανόνες των επιχειρήσεων και της αγοράς (Alezeni, 2025, σ. 3854). Σε αυτό το πολύπλοκο οικονομικό και εμπορικό σύστημα, μια χώρα της Μέσης Ανατολής αποτελεί έναν ισχυρό παίκτη του παγκόσμιου εμπορίου.
Η Σαουδική Αραβία έχει έναν εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στο διεθνές εμπόριο. Η οικονομία της βασίζεται κυρίως στο εμπόριο πετρελαίου, καθώς έχει τεράστια αποθέματα και εξάγει τεράστιες ποσότητες μαζούτ και πετρελαϊκών προϊόντων, καθιστώντας τον εαυτό της τον μεγαλύτερο παραγωγό και εξαγωγέα πετρελαίου (Aliedan, 2022, σ. 13). Όμως, αντιμετωπίζει ένα σημαντικό πρόβλημα. Ο τομέας παραγωγής μη πετρελαϊκών προϊόντων δεν είναι τόσο ανταγωνιστικός στη χώρα (Belloumi & Alshehry, 2020, σ. 14). Αυτό έχει ως συνέπεια, το οικονομικό σύστημα της Σαουδικής Αραβίας να χρειάζεται καλύτερη ρύθμιση και οργάνωση, έτσι ώστε να γίνει πιο αποτελεσματικό (Belloumi & Alshehry, 2020, σ. 14).
Ο δημόσιος τομέας, που περιλαμβάνει τον κρατικά ελεγχόμενο τομέα του πετρελαίου, είναι υπεύθυνος για τα δύο τρίτα του ΑΕΠ της χώρας, ενώ ο ιδιωτικός βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε κρατικές συμβάσεις (Aliedan, 2022, σ. 12). Το 2022, οι εξαγωγές πετρελαίου αποτέλεσαν το 75% των εσόδων του κράτους (Benlaria, 2024, σ. 1). Με αυτόν τον τρόπο το κράτος γίνεται ευάλωτο στον πληθωρισμό, ο οποίος μπορεί να περιορίσει τη ζήτηση και την αγοραστική δύναμη ενός κράτους (Benlaria, 2024, σ. 2). Έτσι, όταν υπάρχουν ανατιμήσεις στο πετρέλαιο, η οικονομία της Σαουδικής Αραβίας πλήττεται άμεσα (Aliedan, 2022, σ. 12). Η ανάγκη για διαφοροποίηση της οικονομίας της είναι κρίσιμη για την επιβίωσή της (Aliedan, 2022, σ. 12).
Γι’ αυτόν τον λόγο, η Σαουδική Αραβία έχει προχωρήσει, εδώ και χρόνια, στη δημιουργία ενός προγράμματος αναπροσαρμογής της οικονομία της. Το πρόγραμμα Vision 2030, το οποίο παρουσίασε ο πρίγκιπας Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, τον Απρίλιο του 2016, εστιάζει στην επίτευξη συγκεκριμένων στόχων, οι οποίοι θα μεγαλώσουν την ανταγωνιστικότητα τoυ Βασιλείου και θα διαφοροποιήσουν την οικονομία της, χωρίς να επηρεάζουν τη βιωσιμότητά της (Aliedan, 2022, σ. 12). Ουσιαστικά, επιδιώκει την ταχύτερη και πιο βιώσιμη ανάπτυξη του ΑΕΠ, μέσω της αύξησης του εμπορίου διάφορων προϊόντων σε άλλες χώρες, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν περισσότερες πηγές εσόδων για το κράτος (Aliedan, 2022, σ. 12). Άλλωστε, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, υπάρχει μια στενή σύνδεση μεταξύ της βιώσιμης ανάπτυξης και του παγκόσμιου εμπορίου (Belloumi & Alshehry, 2020, σ. 1).
Το πρόγραμμα βασίζεται σε τρεις πυλώνες: της ενεργητικής κοινωνίας, η οποία θα αποτελέσει την εργατική δύναμη της χώρας και θα βοηθήσει στην οικονομική της ανάπτυξη, της ακμάζουσας οικονομίας, με τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και της ενδυνάμωσης του εμπορίου, και του γεμάτου κίνητρα έθνους (Aliedan, 2022, σ. 13-14). Στόχος του αποτελεί η αύξηση των εξαγωγών μη πετρελαϊκών προϊόντων από το 16% του ΑΕΠ της χώρας, που ήταν το 2016, στο 50% μέχρι το 2030 (Benlaria, 2024, σ. 2). Επιπρόσθετα, στοχεύει στην αύξηση της συμμετοχής του ιδιωτικού τομέα στο ΑΕΠ της χώρας από το 40% στο 50% (Aliedan, 2022, σ. 14). Το Vision 2030 προσπαθεί να βελτιώσει την ποιότητα ζωής στη χώρα, εξαλείφοντας την πείνα και τη φτώχεια, εξασφαλίζοντας στο λαό πρόσβαση στην υγεία, στην ποιοτική εκπαίδευση, στο καθαρό νερό, στην προσιτή οικονομικά ενέργεια και δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας (Almutairi & Alahmadi, 2023, σ. 1).
Σε γενικές γραμμές, το πρόγραμμα της Σαουδικής Αραβίας μοιάζει αρκετά με αυτό των Ηνωμένων Εθνών. Οι στόχοι που έχει θέσει η Sustainable Development Agenda 2030 (SDA) των Ηνωμένων Εθνών, δηλαδή η ατζέντα για τη βιώσιμη ανάπτυξη των χωρών, και οι στόχοι του προγράμματος Vision 2030 της Σαουδικής Αραβίας ταυτίζονται μεταξύ τους, στοχεύοντας στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής, χωρίς να θέτουν σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα της οικονομίας, του περιβάλλοντος και της κοινωνίας (Almutairi & Alahmadi, 2023, σ. 1).
Προκειμένου να πετύχει αυτή τη διαφορετικότητα στην οικονομία της, μέσω του Vision 2030, είναι σημαντική η συνεργασία της με άλλες χώρες, όπως αυτές των χωρών της BRICS και κατά κύριο λόγο τη Ρωσία, την Κίνα, την Ινδία, τη Βραζιλία και τη Νότια Αμερική, αποτελούν τις σημαντικότερες οικονομίες παγκοσμίως (Benlaria, 2024, σ. 2). Η περαιτέρω εμπορική συνεργασία με αυτές τις χώρες μπορεί να ανοίξει πολλές οικονομικές ευκαιρίες, καθώς όλες μαζί συνεισφέρουν στο 23% του παγκόσμιου ΑΕΠ, με ένα συνολικό ΑΕΠ 27,6 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, και αποτελούν πληθυσμιακά το 41% του κόσμου (Benlaria, 2024, σ. 13). Με το να αξιοποιήσει τις εμπορικές σχέσεις μαζί τους, τώρα που σταδιακά αποκτούν μια σημαντική οικονομική δυνατότητα, μέσω της αύξησης της βιομηχανίας τους και την επέκταση των αγορών τους, η Σαουδική Αραβία θα μπορούσε να αυξήσει τις εξαγωγές των μη πετρελαϊκών προϊόντων της (Benlaria, 2024, σ. 3).
Μέσα στις τελευταίες δεκαετίες, η Σαουδική Αραβία έχει σχηματίσει ισχυρές συμφωνίες με χώρες της BRICS, με την Κίνα, μάλιστα να αποτελεί έναν από του μεγαλύτερους εμπορικούς εταίρους της, έχοντας επιλέξει να συνεργάζονται σε πολλούς τομείς, όπως η ενέργεια, οι υποδομές και οι νέες τεχνολογίες (Benlaria, 2024, σ. 3). Το γεγονός ότι η Σαουδική Αραβία, μία χώρα με σημαντική θέση στο εμπόριο πετρελαίου μέσω δολαρίου, ξεκίνησε να διαπραγματεύεται με την Κίνα, προκειμένου να δέχεται από εδώ και στο εξής Κινέζικα Γουάν ως πληρωμή για το πετρέλαιο της, θέτει τις βάσεις για μια ισχυρή εμπορική συμμαχία μεταξύ των δύο χωρών (Ballis, 2025, σ. 5). Βέβαια, το Ριάλ, δηλαδή το νόμισμα της Σαουδικής Αραβίας, είναι άμεσα συνδεδεμένο με το αμερικανικό δολάριο, επομένως οι διακυμάνσεις της συναλλαγματικής ισοτιμίας με τα κράτη μέλη της BRICS μπορεί είτε να ενισχύσει ή να βλάψει τις εξαγωγές της χώρας (Benlaria, 2024, σ. 2). Παρόλο που δεν έχει ληφθεί μία τελική απόφαση ακόμα, η θέληση της Σαουδικής Αραβίας να δεχτεί την τιμολόγηση του πετρελαίου της με άλλο νόμισμα, πέραν του δολαρίου, δείχνει την προσπάθειά της να αναθεωρήσει την οικονομία της (Ballis, 2025, σ. 5).
Η Σαουδική Αραβία πέρα από τις προσπάθειες συνεργασίας με τα κράτη μέλη της BRICS αποτελεί και σημαντικό μέλος του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (GCC), κατέχοντας το 53% της οικονομίας του (Mohaddes et al., 2022, σ. 225). Το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου αποτελείται από έξι χώρες- τη Σαουδική Αραβία, το Κουβέιτ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Κατάρ, το Μπαχρέιν και το Ομάν- και πρόκειται για ένα Συμβούλιο, το οποίο επιδιώκει την ενότητα μεταξύ των κρατών μελών του, σε θέματα που αφορούν τους κοινούς στόχους ανάπτυξής τους (Brittanica, 2025). Για τις χώρες του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου, η επένδυση και η αύξηση της παραγωγής άλλων προϊόντων, πέραν του πετρελαίου, είναι σημαντική για την διαφοροποίηση της οικονομία τους και τη μείωση των δημοσιονομικών προσαρμογών (Mohaddes et al., 2022, σ. 220). Δεδομένης της χαμηλής τιμής του πετρελαίου, πριν την έναρξη της πανδημίας και του πολέμου στην Ουκρανία, οι χώρες του Συμβουλίου προσπάθησαν να αποκτήσουν μια ποικιλομορφία στα έσοδά τους, μέσω του εμπορίου, επικεντρώνοντας τις προσπάθειές τους στην εξαγωγή μη πετρελαϊκών προϊόντων (Mohaddes et al., 2022, σ. 220).
Όμως, οι σχέσεις μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας με τις άλλες χώρες δεν είναι πάντα φιλικές. Στο παρελθόν είχε έρθει σε ευθεία σύγκρουση με το Κατάρ (Alhussein, 2019, σ. 14). Η πολυετής διπλωματική αντιπαράθεση ανάμεσα στις δύο χώρες, που διήρκησε από το 2017 μέχρι το 2021, είχε σημαντικές επιπτώσεις στην εμπορική αποτελεσματικότητα του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (Aliedan, 2022, σ. 14).
Το Βασίλειο της Σαουδικής Αραβίας δεν επικεντρώνεται αποκλειστικά στο εμπόριο, αλλά έχει και επενδυτικές βλέψεις για να ενισχύσει τους στόχους της οικονομία της. Τον Μάιο του 2025, οι Ηνωμένες Πολιτείες, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ευρωπαϊκή Ένωση αποφάσισαν να άρουν πολλές από τις κυρώσεις που είχαν επιβάλλει στη Συρία (Soliman et al. 2025, σ. 1). Η Συρία ήταν αντιμέτωπη με έναν σοβαρό και μακροχρόνιο εμφύλιο πόλεμο, που άφησε τη χώρα σε συντρίμμια και περιόρισε τις οικονομικές της δυνατότητες και ικανότητες (Günay et al., 2025, σ. 5). Η ξαφνική πτώση του καθεστώτος του Άσαντ ήρθε σε μια περίοδο παγκόσμιας και περιφερειακής κρίσης, με τον πόλεμο στη Γάζα να βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη, καθιστώντας δύσκολη την προσπάθεια διεθνούς βοήθειας για την ανοικοδόμηση της Συρίας (Günay et al., 2025, σ. 5). Έτσι, επέτρεψαν τη δυνατότητα εισροής κεφαλαίων μέσω των επενδύσεων, του εμπορίου και ανθρωπιστικής βοήθειας (Soliman et al. 2025, σ. 1). Η απόφαση των δυτικών χωρών να άρουν τις κυρώσεις κατά της Συρίας ήρθε μετά από προτροπή του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (GCC) και των χωρών της G20, οι οποίες θέλουν να επενδύσουν και να βοηθήσουν στην ανάκαμψη της Συριακής οικονομίας (Soliman et al. 2025, σ. 1).
Η άρση των κυρώσεων και των δασμών από πλευράς ΗΠΑ και ΕΕ είναι ένα σημαντικό βήμα για την ανάκαμψη της χώρας, όμως δεν αρκεί από μόνο του (Günay et al., 2025, σ. 7). Οι μοναρχίες του Κόλπου, όντας οι κύριες περιφερειακές δυνάμεις, έχουν να αντιμετωπίσουν εσωτερικές διαμάχες και κοινωνικοοικονομικές μεταβάσεις που εμποδίζουν την προσπάθειά τους να επενδύσουν στη Συρία (Günay et al., 2025, σ. 3). Η Σαουδική Αραβία, για παράδειγμα, είναι λίγο επιφυλακτική με την οργάνωση Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ (HTS), η οποία έχει αναλάβει την κυβέρνηση της Συρίας, καθώς δεν θέλει να χρηματοδοτήσει τις περιφερειακές βλέψεις της Τουρκίας, που επίσης έχει γεωπολιτικές βλέψεις για τη Δαμασκό (Günay et al., 2025, σ. 3).
Παρά τις προσπάθειες της να εκσυγχρονιστεί και να επιδιώξει μια εναλλακτική μορφή οικονομίας, η Σαουδική Αραβία έχει να αντιμετωπίσει και άλλα ζητήματα. Η παγκόσμια αναγέννηση του εθνικισμού έχει επηρεάσει και το Βασίλειο, παρόλο που για δεκαετίες το ιδεολογικό αυτό ρεύμα δε συμβάδιζε με τη θρησκευτική ταυτότητα του (Alhussein, 2019, σ. 2). Η Σαουδική Αραβία αποτελεί ένα κράτος που φιλοξενεί διαφορετικές φυλετικές, εθνοτικές και περιφερειακές ομάδες, γεγονός που ανέκαθεν επηρέαζε σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο με τον οποίο οι ηγέτες της προσπαθούσαν να δημιουργήσουν μια κοινή εθνική ταυτότητα (Alhussein, 2019, σ. 3). Ανέκαθεν προσπαθούσε να ισορροπήσει ανάμεσα στις συντηρητικές και φιλελεύθερες αντιλήψεις του λαού για να επιτύχει την ευημερία της (Alhussein, 2019, σ. 4). Μάλιστα, συχνά αποφεύγει να εμπλέκεται απευθείας σε οποιαδήποτε αντιπαράθεση προκύψει στη Μέση Ανατολή, διατηρώντας μια ουδέτερη προσέγγιση στα ζητήματα που αφορούν τους γείτονες της και τις χώρες που συνεργάζεται (Alhussein, 2019, σ. 4). Καταφέρνει, με αυτόν τον τρόπο, να κρατάει τις ισορροπίες τόσο στο εσωτερικό του κράτους, όσο και στο εξωτερικό του (Alhussein, 2019, σ. 4).
Επίσης, με τα όσα έχουν συμβεί στον κόσμο τα τελευταία χρόνια, όπως η πανδημία του COVID-19, η επιδείνωση του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής και οι διάφορες πολιτικές συγκρούσεις, είναι πολύ πιθανόν ορισμένοι στόχοι βιωσιμότητας του Vision 2030 να καθυστερήσουν να επιτευχθούν (Almutairi & Alahmadi, 2023, σ. 2). Η μείωση εισαγωγών σιτηρών από τη Ρωσία και την Ουκρανία, εξαιτίας του πολέμου, και τα ακραία καιρικά φαινόμενα που προκαλεί η κλιματική αλλαγή, όπως πλημμύρες και ξηρασία, είναι καίρια προβλήματα που απειλούν τους βιώσιμούς στόχους της Σαουδικής Αραβίας (Almutairi & Alahmadi, 2023, σ. 2). Το παγκόσμιο εμπόριο ενέργειας έχει επηρεαστεί από όλα αυτά τα γεγονότα, δημιουργώντας διάφορες γεωπολιτικές αλλαγές και καθιστώντας τις επενδύσεις στη Σαουδική Αραβία δύσκολες, καθώς επενδυτές, τράπεζες και επιχειρήσεις θέτουν ως προτεραιότητα το ρίσκο, λόγω των διάφορων εσωτερικών και περιφερειακών κρίσεων (Aliedan, 2022, σ. 14).
Τέλος, αν και οι εισαγωγές της Σαουδικής Αραβίας την επωφελούν τόσο άμεσα όσο και έμμεσα, επειδή δεν επηρεάζουν την οικονομία της, το ανοιχτό εμπόριο μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη βιώσιμη ανάπτυξη της (Belloumi & Alshehry, 2020, σ. 1). Για να μπορέσει να ισορροπήσει και τα δύο θα πρέπει να μείνει ανοιχτή σε εισροές κεφαλαίων από το εξωτερικό και να βελτιώσει την χρηματοπιστωτική της αγορά (Belloumi & Alshehry, 2020, σ. 15).
Καταληκτικά, η Σαουδική Αραβία είναι ένας ισχυρός περιφερειακός, αλλά και παγκόσμιος παίκτης στη Μέση Ανατολή. Αν θέλει να ενισχυθεί και να αναπτυχθεί η οικονομία της θα πρέπει να αυξήσει τις εξαγωγές άλλων προϊόντων, πέρα του πετρελαίου. Για να επιτευχθεί μια τέτοια τεράστια αλλαγή στις εξαγωγές της, θα πρέπει να συνεργαστεί και με άλλα ισχυρά κράτη, τα οποία θα της επιτρέψουν να ελιχθεί στο διεθνές εμπόριο και, κατά πάσα πιθανότητα, να γίνει μία από τις πιο ισχυρές εμπορικά χώρες. Σε συνδυασμό με το πρόγραμμά της για μια πιο βιώσιμη κοινωνικά, οικονομικά και περιβαλλοντικά οικονομία, το μέλλον της εμπορικής της δύναμης φαντάζει λαμπρό. Όμως, θα πρέπει να προσπεράσει και ορισμένα σημαντικά εμπόδια, για να διασφαλίσει τη σταθερότητα και την ευημερία στο εσωτερικό της.
Βιβλιογραφία/Πηγές
Alenezi, M. (2025). A Comprehensive Exploration of Global Trends Impacting Financial Sustainability in the Middle East (Saudi Arabia). Journal of Ecohumanism, 4(1), 3853 – 3869. Διαθέσιμο σε: https://ecohumanism.co.uk/joe/ecohumanism/article/view/6236/6354
Alhussein, E. (2019). Saudi First: How Hyper-Nationalism is Transforming Saudi Arabia. European Council on Foreign Relations. Διαθέσιμο σε: http://www.jstor.org/stable/resrep21640
Aliedan, M. (2022). The Geopolitics of International Trade in Saudi Arabia: Saudi Vision 2030. Cuadernos de economía. Διαθέσιμο σε: https://cude.es/submit-a-manuscript/index.php/CUDE/article/view/211
Almutairi, K. & Alahmadi, R. (2022). Assessing the Impact of the Recent Unprecedented World Events on the Economic and Environmental Conditions of Saudi Arabia. Sustainability 2023, 15(2), 1610. Διαθέσιμο σε: https://www.mdpi.com/2071-1050/15/2/1610
Ballis, A. (2025). Geopolitical Tensions and Financial Networks: Strategic Shifts Toward Alternatives. ResearchGate. Διαθέσιμο σε: https://www.researchgate.net/publication/392133562_Geopolitical_Tensions_and_Financial_Networks_Strategic_Shifts_Toward_Alternatives
Belloumi, M. & Alshehry, A. (2020). The Impact of International Trade on Sustainable Development in Saudi Arabia. Sustainability 2020, 12(13), 5421. Διαθέσιμο σε: https://www.mdpi.com/2071-1050/12/13/5421
Benlaria, H. (2025). The Impact of Economic Factors on Saudi Arabia’s Foreign Trade with BRICS Countries: A Gravity Model Approach. Economies. Διαθέσιμο σε: https://openurl.ebsco.com/EPDB%3Agcd%3A13%3A27629341/detailv2?sid=ebsco%3Aplink%3Ascholar&id=ebsco%3Agcd%3A181166852&crl=c&link_origin=scholar.google.com
Britannica (χ.χ.). Gulf Cooperation Council. Διαθέσιμο σε: https://www.britannica.com/topic/Gulf-Cooperation-Council
Soliman, T. A., Kendler, T., Hussain, A., Vander Schueren, P., Mizulin, N., Gergondet, E., Hungerford, J., Whitfield-Jones, P., Hickey, A. S., Echarte Morales, G., Bakchi, S., Ford, J. & King, E. (2025). Lifting Of Sanctions On Syria By The United States, European Union, And United Kingdom. Mayer Brown. Διαθέσιμο σε: https://www.mayerbrown.com/en/insights/publications/2025/05/lifting-of-sanctions-on-syria-by-the-united-states-european-union-and-united-kingdom
Günay, C., Paulsen, J., & Adachi, Y. (2025). A Tug-Of-War That Risks Snapping The Rope: Regional Competition Over Post-Assad Syria. Oiip – Austrian Institute for International Affairs. Διαθέσιμο σε: http://www.jstor.org/stable/resrep70401
Mohaddes, K., Raissi, M. & Sarangi, N. (2022). Macroeconomic effects of global shocks in the GCC: evidence from Saudi Arabia. Middle East Development Journal, 14(2), 219–239. Διαθέσιμο σε: https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/17938120.2022.2144022#abstract
Seong, J., White, S., Birshan, M., Smit, S., Lamanna, C. & Devesa, T. (2025). Geopolitics and the geometry of global trade: 2025 update. McKinsey Global Institute. Διαθέσιμο σε: https://www.mckinsey.com/~/media/mckinsey/mckinsey%20global%20institute/our%20research/geopolitics%20and%20the%20geometry%20of%20global%20trade%202025%20update/geopolitics-and-the-geometry-of-global-trade-2025-update.pdf
Πηγή Εικόνας
Cockburn, P. (2017). Saudi Arabia’s dream of becoming the dominant Arab and Muslim power in the world has gone down in flames. INDEPENDENT. Διαθέσιμο σε: https://www.independent.co.uk/voices/saudi-arabia-syria-yemen-oil-prince-salman-down-in-flames-a7513636.html