Γράφει η Μαρία Μπαλτζοπούλου
Οι περιφερειακές παρεμβάσεις στη Συριακή σύγκρουση συμβάδισαν σε μεγάλο βαθμό με τις εσωτερικές διαιρέσεις της Συρίας. Οι σουνίτες ηγέτες στο Κατάρ, την Τουρκία και τη Σαουδική Αραβία άρχισαν να εξοπλίζουν τους αντάρτες, ενώ οι σιιτικές δυνάμεις στο Ιράν, το Ιράκ και τον Λίβανο υποστήριξαν τον Άσαντ. Ακολουθώντας το μοτίβο του Ψυχρού Πολέμου, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο τάχθηκαν στο πλευρό της αντιπολίτευσης, ενώ η Ρωσία και η Κίνα υποστήριξαν την κυβέρνηση (Lund, 2018).
Το κατακερματισμένο και αποδυναμωμένο μωσαϊκό της αντίστασης διαμορφώθηκε βάσει της σεκταριστικής φύσης των επαναστατικών δυνάμεων και της ασυντόνιστης υποστήριξής τους από εξωτερικούς παράγοντες. Κάθε δυτικό κράτος που επιδίωκε την ανατροπή του Άσαντ είχε τη δική του ατζέντα. Η χρηματοδότηση πολλαπλών ομάδων αντί για μία μόνο οντότητα υπονόμευε την αντιπολίτευση, καθώς οι διάφορες πολιτοφυλακές συχνά ανταγωνίζονταν για ξένα κεφάλαια, όπλα και μαχητές αντί να συνεργάζονται. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν μια διασπασμένη δύναμη ανταρτών που, παρά κάποια κέρδη, αποδείχθηκε ανίκανη να νικήσει το καθεστώς (Lund, 2018).
Οι μαχητές τις αντιπολίτευσης ήταν οργανωμένοι κυρίως τοπικά, χωρίς να υπάρχει κάποια συντονιστική ηγεσία. Μόνο κάποιες από τις μυριάδες πολιτοφυλακές ήταν συνδεδεμένες με την ηγεσία του Ελεύθερου Συριακού Στρατού (FSA), της βασικής ένοπλης αντιστασιακής ομάδας με έδρα την Τουρκία (Lund, 2012). Οι περισσότερες πολιτοφυλακές ιδρύονταν για την προστασία διαδηλωτών, και συνεπώς είχαν τοπικό χαρακτήρα. Επομένως, η αποτελεσματικότητά τους ήταν περιορισμένη, αφήνοντας χώρο για την άνθιση ισλαμιστικών οργανώσεων (Phillips, 2020).
Ένας σημαντικός αριθμός ισλαμιστικών ομάδων βρισκόταν στους κόλπους του FSA (Phillips, 2020). Ο ISIS και ο Jabhatal-Nusra ήταν οι δύο τζιχαντιστικές οργανώσεις που προέκυψαν από την al-Qaeda. Ηγέτης του Nusra, και αργότερα του Hay’at Tahriral-Sham (HTS), ήταν ο Ahmed Hussein al-Sharaa, γνωστός με το nom de guerre al-Jolani, Σύριος τζιχαντιστής που εντάχθηκε στην al-Qaeda το 2003, φυλακίστηκε για πέντε χρόνια από αμερικανικές δυνάμεις στο Ιράκ, και σήμερα διατελεί ως Πρόεδρος της μεταβατικής κυβέρνησης της Συρίας, χαίροντας της συνεργασίας της Δύσης (Quilliam, 2025).
Κάποιες από τις σημαντικότερες αντιστασιακές ομάδες αποτελούνταν από Κούρδους, μια μείζονα πληθυσμιακή ομάδα στην περιοχή. Οι κουρδικές ένοπλες δυνάμεις, χωρίζονταν στο Κουρδικό Εθνικό Συμβούλιο (KNC) και το Κόμμα Δημοκρατικής Ένωσης (PYD), που ήταν ευθυγραμμισμένο με το PKK και έχαιρε της αμερικανικής υποστήριξης (Lund, 2018).
Κατά τη διάρκεια της Προεδρικής θητείας του Μπαράκ Ομπάμα, η στάση των ΗΠΑ προς τη Συριακή διαμάχη χαρακτηρίσθηκε από απροθυμία άμεσης εμπλοκής, γεγονός που οφείλεται κατά μεγάλο βαθμό στην πολυπολικότητα, καθώς, παρότι οι ΗΠΑ διέθεταν τη στρατιωτική ικανότητα, σε αντίθεση με τις Ψυχροπολεμικές συνθήκες του διπολισμού, η προσοχή τους δεν ήταν στραμμένη σε έναν μοναδικό γεωπολιτικό στόχο, και έτσι η Συρία δεν έγινε προτεραιότητα. Έτσι, η αμερικανική παρέμβαση περιορίστηκε στην υποστήριξη αντικαθεστωτικών ομάδων και στην αποστολή έξι αντιτορπιλικών, οπλισμένων με πυραύλους Tomahawk, έπειτα από δηλώσεις του Ομπάμα το 2012 πως οποιαδήποτε ανάπτυξη του εκτεταμένου αποθέματος χημικών όπλων από το καθεστώς αποτελούσε «κόκκινη γραμμή» (Phillips, 2022).
Η πρώτη θητεία του Ντόναλντ Τράμπ επέφερε κάποια μείωση της αμερικανικής παρουσίας στη Συρία, με τον τερματισμό του προγράμματος της CIA για οπλισμό των επαναστατών. Σε αυτήν την περίοδο, προτεραιότητες των ΗΠΑ αναφορικά με τον εμφύλιο ήταν η καταπολέμηση του ISIS, ο περιορισμός της Ιρανικής επιρροής και η αποτροπή της χρήσης χημικών όπλων. Όταν ο Άσαντ χρησιμοποίησε χημικά όπλα κατά των αντιστασιακών το 2017 και το 2018, ο Τράμπ εξαπέλυσε αεροπορικές επιθέσεις, οι οποίες όμως αποτελούσαν περιορισμένες στρατιωτικές απαντήσεις που δεν αποσκοπούσαν σε κλιμάκωση και είχαν μικρές επιπτώσεις στην καθεστωτική πολεμική μηχανή (Lund 2018).
Έπειτα από δεκατρία χρόνια πολέμου, τον Νοέμβριο του 2024 η εκστρατεία του HTS οδήγησε στην κατάληψη του Χαλεπιού, της Χάμα, και της Δαμασκού (Hawaleshka, 2024). Η λήξη του εμφυλίου έφερε την εγκαθίδρυση μίας νέας τάξης πραγμάτων, όπου μαχητές της τζιχαντιστικής οργάνωσης έγιναν μέλη της τωρινής μεταβατικής κυβέρνησης (Salhani, 2025).
Την 13η Μαΐου 2025, ο Τράμπ δήλωσε πως οι ΗΠΑ θα άρουν όλες τις κυρώσεις κατά της Συρίας (Salhani, 2025). Την επομένη, συναντήθηκε με τον νέο Πρόεδρο της Συρίας Ahmedal-Sharaa στο Ριάντ, φαινομενικά δίνοντάς του την αμερικανική έγκριση (Quilliam, 2025). Ακόμη, οι ΗΠΑ θα κλείσουν τις περισσότερες στρατιωτικές τους βάσεις στη Συρία, επικεντρώνοντας τις επιχειρήσεις σε μία μόνο τοποθεσία, στο πλαίσιο μιας αναθεωρημένης πολιτικής (Al Jazeera, 2025b).
Από την οπτική του Ισραήλ, ο Συριακός εμφύλιος διατάραξε την περιφερειακή ισορροπία ισχύος, καθώς η αποδυνάμωση του Άσαντ επέφερε ένα κενό ισχύος με πολλούς πρόθυμους εκμεταλλευτές. Στις περιοχές χωρίς αποτελεσματική κυβέρνηση οχυρώθηκαν στοιχεία του ριζοσπαστικοποιημένου Σουνιτικού Ισλάμ, ενώ Ιρανικές πολιτοφυλακές διοικούσαν τις ελεγχόμενες από την κυβέρνηση πόλεις. Η «κόκκινη γραμμή» του Ισραήλ ήταν η παραβίαση της κυριαρχίας του, η εγκατάσταση ριζοσπαστικών στοιχείων στα σύνορά του και ο εξοπλισμός της Χεζμπολάχ (Boms & Cohen, 2022).
Η εγκαθίδρυση της νέας Συριακής κυβέρνησης θορύβησε το Ισραήλ, το οποίο έστειλε στρατεύματα στην υπό την επίβλεψη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) αποστρατικοποιημένη ζώνη ασφαλείας μεταξύ των κατεχόμενων Υψιπέδων του Γκολάν και της Συρίας, καθώς και σε αρκετές παρακείμενες περιοχές και στην κορυφή του όρους Ερμών (Chater, 2025). Ο υπουργός Άμυνας του Ισραήλ επιβεβαίωσε την πρόθεση της χώρας να καταλάβει ένα τμήμα του συριακού εδάφους πέρα από τα αμφισβητούμενα βόρεια σύνορα του Ισραήλ για «απεριόριστο χρονικό διάστημα» (Burke, 2025).
Η Τουρκία αναδείχθηκε ως περιφερειακή δύναμη με μεγάλη επιρροή στην κατανομή ισχύος μέσω του Συριακού εμφυλίου. Χωρίς να εγκαταλείψει επίσημα τον στόχο της απομάκρυνσης του Άσαντ, ο Ερντογάν ώθησε τις συριακές παρατάξεις να λειτουργούν προς όφελος των τουρκικών συμφερόντων, που συνέπιπταν μόνο εν μέρει με την ατζέντα της αντιπολίτευσης (Lund, 2018).
Το πολυπολικό διεθνές σύστημα ευνόησε ιδιαίτερα την Άγκυρα καθώς διεύρυνε τις επιλογές της. Παρότι υποστήριζε αντικαθεστωτικές δυνάμεις, συμμετέχοντας στην ειρηνευτική διαδικασία της Αστάνα, η οποία έθεσε τις βάσεις για την παραμονή του Άσαντ στην εξουσία, η Τουρκία προσέγγισε διπλωματικά τη Μόσχα, η οποία της επέτρεψε την κατοχή τμημάτων της βόρειας Συρίας προς αναχαίτιση των Κούρδων μαχητών. Έτσι, είχε τη δυνατότητα επιλογής συνεργασιών ανάλογα με τις άμεσες ανάγκες και τα συμφέροντά της, όπως η Αίγυπτος στη δεκαετία του 1950 (Phillips, 2022).
Οι στόχοι της Τουρκίας στη Συρία, οι οποίοι διαμορφώθηκαν σε μεγάλο βαθμό από εσωτερικές προτεραιότητες, ήταν ο έλεγχος των συνόρων, η μείωση της επιρροής του Κουρδικού Εργατικού Κόμματος (ΡΚΚ), η αποτροπή της εισροής επιπλέον προσφύγων και η διατήρηση της επιρροής της στη Συρία (Lund, 2018).
Οι μοναρχίες του Κόλπου διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στον Συριακό εμφύλιο, θεωρώντας τον ευκαιρία για να περιορίσουν την ιρανική επιρροή. Εντούτοις, η αντιπαλότητα μεταξύ Κατάρ και Σαουδικής Αραβίας, με την υποστήριξη της Τουρκίας και των ΗΑΕ αντίστοιχα, απέτρεψε τα κράτη από το να χαράξουν μια συντονισμένη πολιτική ενίσχυσης της αντίστασης. Τα κέρδη του πετρελαίου επέφεραν αυξημένη στρατιωτική ισχύ, επιτρέποντάς τους να ενισχύσουν ένοπλες ομάδες, ή, όπως στην περίπτωση των ΗΑΕ, να επέμβουν άμεσα (Phillips, 2022). Έπειτα από τη Ρωσική επέμβαση το 2015, οι Μοναρχίες μείωσαν την εμπλοκή τους στη Συρία και στράφηκαν σε γεωγραφικά εγγύτερες διαμάχες (Lund, 2018). Επομένως, το κέντρο βάρους της υποστήριξης των Σύριων επαναστατών μετατοπίστηκε προς την Άγκυρα, ελλείψει άλλων χορηγών.
Ο διορισμός του ηγέτη του HTS ως Προέδρου της Συρίας τοποθετεί την Τουρκία στην πλέον ευνοϊκή θέση, απολαμβάνοντας σημαντική επιρροή στη δράση της νέας κυβέρνησης. Σύμφωνα με τον al-Sharaa, η συνάντησή του με τον Ερντογάν τον Φεβρουάριο αποσκοπούσε στη διαμόρφωση μιας στρατηγικής συνεργασίας για την αντιμετώπιση απειλών ασφαλείας και την εγγύηση μόνιμης περιφερειακής σταθερότητας (Al Jazeera, 2025a).
Η λήξη του εμφυλίου με τη νίκη του HTS οφείλεται στις διακυμάνσεις της εμπλοκής ξένων δυνάμεων. Πρώτον, η επιδείνωση των σχέσεων του Ισραήλ με το Ιράν και τη Χεζμπολάχ οδήγησε στην αποδυνάμωση της Τεχεράνης (Sallon, 2025). Οι ισραηλινές αεροπορικές επιθέσεις που πέτυχαν τον θάνατο του Νασράλα, Γενικού Γραμματέα της Χεζμπολάχ, και άλλων μελών της οργάνωσης (Al Jazeera, 2024), συντέλεσαν στον περιορισμό της Ιρανικής επιρροής υπέρ του καθεστώτος. Δεύτερον, η Ρωσική εμπλοκή στην Ουκρανία από το 2022, συνδυαστικά με την επιβολή κυρώσεων από την ΕΕ (Santora, 2025), έχει δεσμεύσει τους πόρους της Ρωσίας, μειώνοντας την ισχύ, την επιρροή και την παρουσία της στο πλευρό του Άσαντ. Έτσι προδιαγράφηκε η κατάρρευση της εξαρτημένης από την εξωτερική υποστήριξη κυβέρνησης.
Η επικράτηση του HTS επί των άλλων αντιστασιακών ενόπλων ομάδων βασίζεται σε δύο ακόμη παράγοντες. Αφενός, η απροθυμία των ΗΠΑ για εμπλοκή πέραν της καταπολέμησης του ISIS, και αφετέρου η αποδέσμευση του Κατάρ και της Σαουδικής Αραβίας προς τη διαχείριση διαφορετικών προκλήσεων, άφησαν ένα κενό ισχύος όπου εδραιώθηκε η Τουρκία και οι ομάδες που αυτή υποστήριζε. Έτσι, οι εξωτερικές παρεμβάσεις, υπαγορευόμενες από τις επιταγές του πολυπολικού διεθνούς συστήματος, καθόρισαν την εξέλιξη του εμφυλίου και τη διεθνή ευθυγράμμιση της μετά-πολεμικής Συρίας.
Ο τραγικός απολογισμός του πολέμου αποκαλύπτει μια βίαιη μεταμόρφωση της ανθρωπογεωγραφίας της χώρας, με εκατοντάδες χιλιάδες θανάτους, περισσότερους από τους μισούς Σύριους εσωτερικά ή εξωτερικά εκτοπισμένους, και το 90% του πληθυσμού να ζει υπό του ορίου της φτώχειας (UNHCR, 2025).
Ανακεφαλαιώνοντας, η πολυεπίπεδη εμπλοκή των ΗΠΑ, της Τουρκίας, του Ισραήλ και των Μοναρχιών του Κόλπου στη Συριακή σύγκρουση ανέδειξε τον κατακερματισμό των εξωτερικών παρεμβάσεων και τη διασταύρωση αντικρουόμενων στρατηγικών συμφερόντων. Οι ΗΠΑ, αν και τεχνολογικά κυρίαρχες, υιοθέτησαν επιφυλακτική στάση, υπονομεύοντας τη συνοχή της αντιπολίτευσης με αποσπασματική υποστήριξη και ασταθή πολιτική. Η Τουρκία αξιοποίησε τη συγκυρία για να ενισχύσει την περιφερειακή της επιρροή, εστιάζοντας σε ζητήματα υψηλής εθνικής σημασίας, όπως η παρουσία κουρδικών δυνάμεων στα σύνορά της. Το Ισραήλ, με γνώμονα την εθνική του ασφάλεια, παρενέβη επιλεκτικά για να αποτρέψει την ιρανική στρατιωτική εδραίωση στα βόρεια σύνορά του. Οι μοναρχίες του Κόλπου, αν και αρχικά υπήρξαν βασικοί χορηγοί των ανταρτών, απέτυχαν να συντονίσουν τις κινήσεις τους και τελικά υποχώρησαν από το συριακό μέτωπο, ενώ ταυτόχρονα η απουσία ενιαίας στρατηγικής στο μέτωπο της αντίστασης κατέστησε αδύνατη τη διαμόρφωση μιας αποτελεσματικής αντιπολίτευσης, δημιουργώντας εύφορο έδαφος για τη δράση ισλαμιστικών οργανώσεων.
Βιβλιογραφία/Πηγές
Βιβλία
Howard, P. N., & Hussain, M. M. (2013). Democracy’s Fourth Wave? Digital Media and the Arab Spring. Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199936953.001.0001
Lund, A. (2012). Divided they stand: An overview of Syria’s political opposition factions. Foundation for European Progressive Studies & Olof Palme International Center.
Phillips, C. (2020). The battle for Syria: International rivalry in the new Middle East. Yale University Press.
Waltz, K. N. (1979). Theory of international politics. Long Grove.
Ακαδημαϊκές πηγές
Akbarzadeh, S., Gourlay, W., & Ehteshami, A. (2023). Iranian proxies in the Syrian conflict: Tehran’s ‘forward-defence’ in action. Journal of Strategic Studies, 46(3), 683–706. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.1080/01402390.2021.2023014
Boms, N., & Cohen, S. (2022). Israel and Syria: A decade of war, 2011–2021. Israel Journal of Foreign Affairs, 16(1), 31–51. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.1080/23739770.2022.2078067
Hinnebusch, R. (2020). The battle over Syria’s reconstruction. Global Policy, 11, 113–123. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.1111/1758-5899.12779
Lund, A. (2018). Syria’s civil war: Government victory or frozen conflict? Swedish Defence Research Agency. Διαθέσιμο σε: https://www.foi.se/rest-api/report/FOI-R–4640–SE
Mearsheimer, J. (1990). Why we will soon miss the Cold War. The Atlantic Monthly, 266(2), 35–50.
Phillips, C. (2022). The international system and the Syrian civil war. International Relations, 36(3), 358–381. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.1177/00471178221097908
Πρωτογενείς πηγές
UNHCR. (2025, March 13). Syria refugee crisis explained. Διαθέσιμο σε: https://www.unrefugees.org/news/syria-refugee-crisis-explained/
Ειδησεογραφικές πηγές
Al Jazeera. (2024). Hassan Nasrallah, Hezbollah leader, killed in Beirut in Israeli strike. https://www.aljazeera.com/news/2024/9/28/hassan-nasrallah-hezbollah-leader-killed-in-beirut-in-israeli-strike
Al Jazeera. (2025a). Syria’s al-Sharaa, Turkiye’s Erdogan talk Kurdish fighters, defence pacts. Διαθέσιμο σε: https://www.aljazeera.com/news/2025/2/4/syrias-al-sharaa-meets-erdogan-to-talk-kurdish-fighters-defence-pacts
Al Jazeera. (2025b). US to reduce military presence in Syria, keeping only one base operational. Διαθέσιμο σε: https://www.aljazeera.com/news/2025/6/3/us-to-reduce-military-presence-in-syria-keeping-only-one-base-operational
Burke, J. (2025). Israel to occupy Syrian southern territory for ‘unlimited time’, says minister. The Guardian. Διαθέσιμο σε: https://www.theguardian.com/world/2025/mar/12/israel-to-occupy-syrian-southern-territory-for-unlimited-time-says-minister
Chater, J. (2025). Israel strikes weapons in southern Syria after projectiles fired into Golan. BBC News. Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/articles/czxyr4lvd01o
Hawaleshka, D. (2024). The end of Syria’s forever war. Al Jazeera. Διαθέσιμο σε: https://www.aljazeera.com/gallery/2024/12/10/the-end-of-syrias-forever-war
Quilliam, N. (2025). Τhe meeting of al-Sharaa and Trump has shifted the balance of power in the Middle East. Chatham House. Διαθέσιμο σε: https://www.chathamhouse.org/2025/05/meeting-al-sharaa-and-trump-has-shifted-balance-power-middle-east
Salhani, J. (2025). Trump’s decision to lift Syria sanctions fuels dreams of economic revival. Al Jazeera. Διαθέσιμο σε: https://www.aljazeera.com/features/2025/5/16/trumps-decision-to-lift-syria-sanctions-fuels-dreams-of-economic-revival
Sallon, H. (2025). Israel’s attack on Iran: The collapse of the pro-Tehran “axis of resistance.” Le Monde. https://www.lemonde.fr/en/international/article/2025/06/14/israel-s-attack-on-iran-the-collapse-of-the-pro-tehran-axis-of-resistance_6742345_4.html
Santora, M. (2025). Russian Forces Depleted and Stalling on Eastern Front, Ukraine Says. New York Times. https://www.nytimes.com/2025/03/10/world/europe/ukraine-russia-eastern-front-line.html
Πηγή εικόνας
Phillips, C. (2020). The battle for Syria: International rivalry in the new Middle East. Yale University Press.