Γράφει ο Γεώργιος Κατσάνης
Η αντιπαλότητα μεταξύ Δύσης και Ανατολής αποτελεί διαχρονική σύγκρουση, στόχος της οποίας είναι η επαναχάραξη της επιρροής στην παγκόσμια γεωπολιτική σκηνή. Αποτελούμενη από πληθώρα πολιτικών και οικονομικών γιγάντων, η Ευρασία μετατρέπεται σε αρένα ανταγωνισμού των Μεγάλων Δυνάμεων, με αποκορύφωμα της γεωπολιτικής έντασης, την πρόσφατη συνεδρία του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (εφεξής ΟΣΣ), στην οποία αναδείχθηκε η μεθόριος γραμμή, η οποία επιβλήθηκε στην διεθνή πολιτική σκηνή.
Η κατανόηση της σημερινής δυναμικής του ΟΣΣ, προϋποθέτει μία σύντομη αναδρομή στις συνθήκες υπό τις οποίες συγκροτήθηκε, καθώς και τους στρατηγικούς υπολογισμούς που καθόρισαν την αρχική του μορφή και αποστολή. Μετά την κατάρρευση της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, η αντιπαλότητα μεταξύ Ανατολής και Δύσης βρέθηκε σε ξαφνική παύση, καθώς τα κράτη της Δύσης επικράτησαν στη μεταψυχροπολεμική περίοδο, επιβάλλοντας την πολιτική και οικονομική επιρροή των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής (εφεξής Η.Π.Α.) (Σωτηροπούλου, 2018, σ.17).
Το κενό ισχύος το οποίο άφησε η πτώση της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών έδωσε το έναυσμα στην Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας να αναλάβει τον ρόλο του κύριου ανταγωνιστή των Η.Π.Α. Ως εκ τούτου, τέθηκε απαραίτητη η αλλαγή της εξωτερικής πολιτικής της Κίνας έτσι ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί στις νέες εξελίξεις στον ευρασιατικό χώρο. Η διάλυση της υπάρχουσας αρχιτεκτονικής ασφάλειας και οικονομίας υποχρέωσε την δημιουργία νέων δομών. Σε αυτό το πλαίσιο, στις 26 Απριλίου 1996, ιδρύεται η “Σαγκάη 5”, η οποία ήρθε να καλύψει αυτό το κενό, στοχεύοντας σε ανοικοδόμηση εμπιστοσύνης μεταξύ των κρατών.
Αυτό που αρχικά ξεκίνησε ως αποστρατιωτικοποίηση, εξελίχθηκε σε μηχανισμό οριοθέτησης σχέσεων μεταξύ μετα-σοβιετικών κρατών. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, καθορίστηκαν νέοι κανόνες του παιχνιδιού στην Κεντρική Ασία (Center for Security Studies, 2018, pp. 5-8). Οι επιτυχίες του Οργανισμού οδήγησαν, τον Ιούνιο του 2001, στην μετονομασία του ως «Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης» με την Ρωσική Ομοσπονδία και την Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας να ηγούνται του κινήματος για εξασφάλιση οικονομικής ανάπτυξης για τις δύο χώρες.
Με την μετονομασία του Οργανισμού, ορίστηκαν και νέοι στόχοι για την πορεία στην οποία κατευθυνόταν. Πλέον, αποσκοπούσε στην διάπλαση της οικονομικής συνεργασίας ανά την Ευρασία, ενώ παράλληλα προωθούσε την ιδέα της ενσωμάτωσης της πολυπολιτισμικότητας στα κράτη, απορρίπτοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τις αξίες των Δυτικών κρατών, κίνηση η οποία αποτέλεσε σημείο-ορόσημο για την διεθνή πολιτικοοικονομική σκηνή. (Xue & Makengo, 2021, pp. 3-4) Μέσα σε δύο δεκαετίες, ο ΟΣΣ αύξησε τον αριθμό των κρατών-μελών σε 10, εντάσσοντας την Ινδία και το Πακιστάν το 2017, το Ιράν το 2023 και την Λευκορωσία το 2024, ενώ παράλληλα είχε 2 παρατηρητές, το Αφγανιστάν και την Μογγολία, καθώς και 15 εταίρους, την Τουρκία, το Νεπάλ, το Κατάρ, την Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν, την Καμπότζη, την Αίγυπτο, τη Σαουδική Αραβία, τη Σρι Λάνκα, το Μυανμάρ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τις Μαλδίβες, το Μπαχρέιν, το Λάος και το Κουβέιτ, στα συνέδρια της.
Ενδεικτικό της αυξανόμενης σημασίας του ΟΣΣ αποτελεί η 25η Σύνοδος του Οργανισμού, η οποία διεξήχθη στην Τιαντζίν, από τις 31 Αυγούστου έως την 1η Σεπτεμβρίου. Υπό την προεδρία της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, η σύνοδος εστίασε σε ζητήματα πολιτικής σταθερότητας, οικονομικής ολοκλήρωσης, βιώσιμης ανάπτυξης, καθώς και αντιμετώπισης κοινών απειλών (State Council of the People’s Republic of China, 2025). Προτεραιότητα δόθηκε στην Στρατηγική Ανάπτυξης του ΟΣΣ για τα έτη 2026-2035, στόχος της οποίας είναι η περαιτέρω εμβάθυνση των σχέσεων μεταξύ των κρατών-μελών, καθώς και η σύναψη συνεργασίας με τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (Shanghai Cooperation Organization, 2025).
Σε ομιλία του προς τον ΟΣΣ, ο Πρόεδρος της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, Σι Τζινπίνγκ, πρότεινε την δημιουργία μιας νέας Κεντρικής Τράπεζας για τον ΟΣΣ, η οποία θα χρηματοδοτεί καινοτόμες δράσεις για τα κράτη-μέλη του οργανισμού. Η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας θα πληρώσει 1,4 δισεκατομμύρια δολάρια ως αρχικό κεφάλαιο για την Κεντρική Τράπεζα, καθώς και 280 εκατομμύρια δολάρια σε κάθε κράτος-μέλος για να τροφοδοτήσει τις επενδύσεις τους (Reuters, 2025). Επιπλέον, η Κιργιζία αναλαμβάνει την προεδρία του Οργανισμού για την χρονιά 2025-2026, ενώ η πόλη Cholpon-Ata χρίζεται ως η τουριστική και πολιτισμική πρωτεύουσα του ΟΣΣ (Shanghai Cooperation Organization, 2025).
Στην διήμερη συνεδρία, προτάθηκαν και υιοθετήθηκαν 24 συμφωνίες από το Συμβούλιο Αρχηγών Κρατών του ΟΣΣ. Η θεματολογία των συμφωνιών εστίασε στην αύξηση των δαπανών για την πράσινη ενέργεια και την ανάπτυξη των πράσινων περιοχών, την βελτίωση των σχέσεων με λοιπούς οργανισμούς, όπως την Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών (εφεξής CIS), καθώς και την ενίσχυση της τοπικής συνεργασίας με χώρες εκτός του ΟΣΣ. Αναφορά πρέπει επίσης να δοθεί και στην εορταστική δήλωση του ΟΣΣ για τα 80 χρόνια από την ίδρυση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, όπως και στην δήλωση για συνεργασία με τα Ηνωμένα Έθνη για την προώθηση της πολυπολιτισμικότητας εντός του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (Kazinform International News Agency, 2025).
Αποκορύφωμα της συνεδρίας αποτέλεσε η Διακήρυξη της Τιαντζίν, η οποία επέβαλε στα κράτη-μέλη την αύξηση δαπανών σε τρεις βασικούς πυλώνες, την τεχνητή νοημοσύνη, την κυβερνοασφάλεια και την ψηφιακή οικονομία για τις ανερχόμενες οικονομίες (Diplo, 2025). Στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης, η διακήρυξη αποσκοπεί στην δημιουργία ενός κέντρου αφιερωμένου στην τεχνητή νοημοσύνη στην πόλη Dushanbe της Κεντρικής Ασίας και στην δημιουργία ενός μηχανισμού λειτουργίας της τεχνητής νοημοσύνης υπό τις κατευθυντήριες γραμμές του ΟΣΣ, καθώς και την ενίσχυση της συνεργασίας στον τομέα.
Επιπλέον, η διακήρυξη αναφέρθηκε στην εμβάθυνση του κεντρικού ρόλου του ΟΣΣ στον χώρο της κυβερνοασφάλειας. Ως εκ τούτου, ο ΟΣΣ προωθεί την σύναψη συμφωνίας συνεργασίας με τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών για την καταπολέμηση του κυβερνοεγκλήματος, όπως και για την συλλογή πληροφοριών μεταξύ των κρατών-μελών των Ηνωμένων Εθνών και κοινής υιοθέτησης καθολικής κατευθυντήριας γραμμής για τον κυβερνοχώρο και το διαδικτυακό έγκλημα.
Επίσης, υπήρξε αναφορά στην ψηφιακή οικονομία, κατά την οποία προωθήθηκε η ιδέα ενίσχυσης της πολυμερούς συνεργασίας και δημιουργίας ενός προγράμματος το οποίο αποσκοπούσε στην βελτίωση της εμπορίας προϊόντων στο διαδίκτυο εντός των συνόρων των κρατών-μελών του ΟΣΣ. Τελικός σκοπός του προγράμματος είναι η υγιής οικονομική ανάπτυξη, καθώς και η διατήρηση της βιώσιμης τεχνοοικονομικής καινοτομίας στην ευρύτερη περιοχή της Ευρασίας. Για να πετύχει το καινοτόμο πλάνο της τεχνοοικονομικής ανάπτυξης, ο Οργανισμός προτείνει την δημιουργία ενός νέου προγράμματος για εύρεση επενδυτικών κεφαλαίων προς τα αναπτυσσόμενα κράτη-μέλη (State Council of the People’s Republic of China, 2025).
Η ολοκλήρωση της διήμερης συνεδρίας επανάφερε στη διεθνή σκηνή το φάσμα ενός νέου Ψυχρού Πολέμου, καθώς η όποια επανάληψη του μπορεί να επιφέρει απρόβλεπτες συνέπειες στην εύθραυστη παγκόσμια ειρήνη. Οι σχέσεις των κρατών-μελών του ΟΣΣ με τις Η.Π.Α. βρίσκονται σε μία ταραχώδη στιγμή, με αρκετές από αυτές να είναι αντίθετες στην ιδέα της Αμερικανικής ηγεμονίας ανά το παγκόσμιο, η οποία ήρθε ως αποτέλεσμα της ήττας της Σοβιετικής Ένωσης, με κύριο μέλημα την επιλογή του αμερικανικού δολαρίου ως το κεντρικό απόθεμα της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Η ανταγωνιστική φύση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας έναντι των αμερικανικών διώξεων στην περιοχή διακρίνεται σε δύο σημεία. Το πρώτο εντοπίζεται στην ομιλία του προέδρου Σι Τζινπίνγκ, ο οποίος αναφέρθηκε στην διακήρυξη του 1997 κατά την οποία συμφωνήθηκε από τα μέλη των Σαγκάη 5 ότι θα προωθηθεί μία νέα παγκόσμια τάξη με κύριο μόρφωμα την πολυμερή συνεργασία και την πολυπολιτισμικότητα ως η μόνη βιώσιμη λύση για την αντιμετώπιση των Η.Π.Α. (United Nations, 1997), όπως και ότι ο ΟΣΣ θα μετατραπεί σε αμυντική γεωπολιτική ασπίδα (Reuters, 2024). Το δεύτερο σημείο βρίσκεται στο διπλωματικό άνοιγμα προς την Ρωσική Ομοσπονδία και το Ιράν, χώρες κλειδιά τόσο για την γεωοικονομική πολιτική του Πεκίνου, όσο και το διπλωματικό κύρος που αποκτά σε διεθνείς οργανισμούς, το οποίο με την σειρά του επιτρέπει για περαιτέρω διπλωματικά ανοίγματα σε άλλες χώρες με οικονομικά προνόμια και αποστροφή από την Ουάσιγκτον (Παπασωτηρίου, 2025, σσ. 450 και 462).
Ωστόσο, το ενδεχόμενο επιστροφής σε ψυχροπολεμικό διαμελισμό σε Ανατολή και Δύση αποτελεί ένα πολύ δύσκολο επιχείρημα, καθώς καμία πλευρά δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσει την άλλη. Αντιθέτως, βρίσκονται σε κατάσταση συνεταιρικής αντιπαλότητας όπου ακολουθούν στρατηγική καχυποψίας χωρίς στρατιωτική αντιπαράθεση. Αυτό ενισχύεται από το γεγονός ότι τα κράτη-μέλη του ΟΣΣ, αντίθετα προς την πολιτική της Ουάσιγκτον, δεν είναι σε θέση να εφαρμόσουν μία κοινή πολιτική αντιμετώπισης, λόγω αντικρουόμενων συμφερόντων. Ως εκ τούτου, το ενδεχόμενο αυτό παραμένει ως μία εικασία, αλλά η ρητορική του ψυχροπολεμικού κλίματος μπορεί να οδηγήσει σε αντιπαραγωγικές πολιτικές και να αποξενώσει τις Η.Π.Α. από τον Παγκόσμιο Νότο (Kim et al., 2023).
Συμπερασματικά, οι εσωτερικές εντάσεις και οι διαφορετικοί εθνικοί στόχοι είναι αποτρεπτικοί στο ενδεχόμενο επιστροφής στον Ψυχρό Πόλεμο. Όμως, η πρόσφατη αλλαγή στάσης των Η.Π.Α. προς πιο επιφυλακτικές και ασυνεπείς υποχωρήσεις από την δημόσια σφαίρα επιρροής δημιουργεί ευκαιρίες προς την αποτίμηση της αμερικανικής ηγεμονίας και την άμεση επιστροφή προς τις ψυχροπολεμικές τάσεις της δεκαετίας του 1960, με αποκορύφωμα την ενδελεχή πρόσκρουση μεταξύ των δύο γεωπολιτικών συμμαχιών (Boland, 2011).
Βιβλιογραφία και Πηγές:
Βιβλία
Παπασωτηρίου, Χ. (2025). Αμερικανική υψηλή στρατηγική. Εκδόσεις Πατάκη.
Ακαδημαϊκά Άρθρα & Μελέτες
Σωτηροπούλου, Π. (2018). Στρατηγική συνεργασία Ρωσίας – Κίνας: Ενέργεια και άμυνα. Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου Πειραιώς. Διαθέσιμο σε: https://dione.lib.unipi.gr/xmlui/bitstream/handle/unipi/11214/Sotiropoulou_15018.pdf?sequence=1&isAllowed=y
Boland, J. (2011). Ten years of the Shanghai Cooperation Organization: A lost decade? A partner for the United States? Brookings Institution. Διαθέσιμο σε: https://www.brookings.edu/articles/ten-years-of-the-shanghai-cooperation-organization-a-lost-decade-a-partner-for-the-united-states/
Center for Security Studies. (2018). Flexibility by design: The Shanghai Cooperation Organisation and the future of Eurasian cooperation. ETH Zürich. Διαθέσιμο σε: https://css.ethz.ch/content/dam/ethz/special-interest/gess/cis/center-for-securities-studies/pdfs/Maduz-080618-ShanghaiCooperation.pdf
Kim, P. M., Turpin, M., Nye, J. S., Weiss, J. C., Jo, E. A., Hass, R., & Kimball, E. (2023). Should the US pursue a new Cold War with China? Brookings Institution. Διαθέσιμο σε: https://www.brookings.edu/articles/should-the-us-pursue-a-new-cold-war-with-china/
Xue, Y., & Makengo, B. M. (2021). Twenty years of the Shanghai Cooperation Organization: Achievements, challenges and prospects. Open Journal of Political Science, 11(3), 309–325. Διαθέσιμο σε: https://www.scirp.org/journal/paperinformation?paperid=112637
Πρωτογενείς Πηγές
Shanghai Cooperation Organization. (2025). 25th Council of Heads of SCO Member States and the SCO plus in Tianjin. Διαθέσιμο σε: https://eng.sectsco.org/20250901/1963431.html
State Council of the People’s Republic of China. (2025). Xi Jinping’s speech at the “Shanghai Cooperation Organization Plus” meeting. Διαθέσιμο σε: https://www.scochina2025.org.cn/en/n3/2025/0901/c518818-20360666.html
United Nations. (1997). Letter dated 15 May 1997 from the Permanent Representatives of China and the Russian Federation to the United Nations addressed to the Secretary-General (A/52/50). United Nations Digital Library. Διαθέσιμο σε: https://digitallibrary.un.org/record/234074?ln=en&v=pdf
Ειδησεογραφικές Πηγές
Diplo. (2025). Tianjin Declaration of the Shanghai Cooperation Organization. Διαθέσιμο σε: https://www.diplomacy.edu/resource/tianjin-declaration-of-the-shanghai-cooperation-organization/
Kazinform International News Agency. (2025). 20 key documents signed following 2025 SCO Summit in Tianjin. Διαθέσιμο σε: https://qazinform.com/news/20-key-documents-signed-following-2025-sco-summit-in-tianjin-0ea085
Reuters. (2025). China’s Xi pushes a new global order, flanked by leaders of Russia and India. Reuters. Διαθέσιμο σε: https://www.reuters.com/world/china/chinas-xi-pushes-new-global-order-flanked-by-leaders-russia-india-2025-09-01/
Reuters. (2024). Putin and Xi to meet at SCO summit to bolster security and counter the US. Reuters. Διαθέσιμο σε: https://www.reuters.com/world/putin-arrives-kazakhstan-russia-china-dominated-sco-summit-2024-07-03/
Πηγή Εικόνας:
Global Euronews (2025), The SCO countries adopted a Strategy for the development of the association until 2035. Διαθέσιμο σε: https://globaleuronews.com/2025/09/01/the-sco-countries-adopted-a-strategy-for-the-development-of-the-association-until-2035/