Γράφει ο Ιωάννης Ξαφέλης
Το θεσμικό πλαίσιο μιας χώρας διαμορφώνει τη διακυβέρνηση, την οικονομική πολιτική και την κοινωνική συνοχή της (North, 1990). Στην Ελλάδα και την Τουρκία, η θεσμική αναποτελεσματικότητα εμποδίζει τη βιώσιμη ανάπτυξη και τη δημοκρατική ανθεκτικότητα (Anderson & Tollenaere, 2020). Οι δύο χώρες αντιμετωπίζουν αδύναμη διακυβέρνηση, αναποτελεσματική δημόσια διοίκηση και έλλειψη κράτους δικαίου (Johnston, 2006). Αυτή η αναποτελεσματικότητα που εντείνει την ανισότητα και την αστάθεια, πηγάζει από τη γραφειοκρατία, τη διαφθορά και την έλλειψη εμπιστοσύνης στους θεσμούς (Uslaner, 2008· Gong & Yang, 2019). Η ανάλυση αυτή εξετάζει τη θεσμική αποτελεσματικότητα των ετών 2018-2023 σε Ελλάδα και Τουρκία, κάνοντας αναφορά στην επίδραση των θεσμών στην κοινωνία και στις αναγκαίες για κοινωνική ευημερία μεταρρυθμίσεις.
Η ευημερία μιας χώρας εξαρτάται από τους θεσμούς που ρυθμίζουν τις οικονομικές δραστηριότητες πολιτών, επιχειρήσεων και κράτους (Kay, 2004· Acemoglou & Robinson, 2012). Η ποιότητά τους ενισχύει την ανάπτυξη και μειώνει τη διαφθορά, οδηγώντας σε κοινωνική και οικονομική ευημερία (Sklias & Maris, 2013). Η θεσμική αποτελεσματικότητα αφορά την επίτευξη στόχων μέσω πρακτικών, νόμων και κανόνων που επιφέρουν σταθερότητα και ευημερία (North, 1990). Η μέτρησή της είναι σύνθετη και περιλαμβάνει ποσοτικούς και ποιοτικούς δείκτες. Σύμφωνα με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, τέτοιοι δείκτες είναι το κατά κεφαλήν Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (εφεξής κκ ΑΕΠ), η φτώχεια, η ανεργία, η διαφθορά, το κράτος δικαίου, η πολιτική σταθερότητα, η αποτελεσματικότητα του κράτους, δείκτες που αναλύονται κατωτέρω. Εδώ, συμπεραίνεται η «αλληλεπίδραση της οικονομίας με την πολιτική», που απαιτεί συνεργασία όλων των φορέων για μέγιστη αποτελεσματικότητα (Μανώλη & Μαρής, 2015, σ. 12).
Σύμφωνα με τον ιστότοπο Trading Economics, η σύγκριση του κκ ΑΕΠ Ελλάδας και Τουρκίας σε νόμισμα δολαρίων ΗΠΑ, φανερώνει ότι το κκ ΑΕΠ της Ελλάδας ήταν σημαντικά υψηλότερο από αυτό της Τουρκίας – περίπου 2 φορές μεγαλύτερο. Και στις δύο χώρες υπάρχει αυξητική τάση μετά το 2020, με μεγαλύτερο ποσοστιαίο άλμα 10% στην Τουρκία από το 2021 προς το 2023, αλλά η διαφορά παραμένει μεγάλη. Η Ελλάδα επηρεάστηκε από την κρίση της πανδημίας του Covid-19 το 2020, με πτώση 9% σε σχέση με το 2019, όπως και η Τουρκία, αν και η πτώση της Ελλάδας είναι ασύγκριτα μεγαλύτερη.
Όπως εμφανίζεται στο ακόλουθο συγκριτικό διάγραμμα, η Ελλάδα διατηρεί μεγαλύτερο κκ ΑΕΠ που από το 2018 ξεπερνά τις 18,5 χιλιάδες δολάρια, ενώ της Τουρκίας τις 12 χιλιάδες. Το 2023, το κκ ΑΕΠ Ελλάδας και Τουρκίας, ολοένα αυξανόμενο την εξεταζόμενη πενταετία, βελτιώθηκε κατά 2,5 χιλιάδες δολάρια. Αυτό οφείλεται καθόσον η Ελλάδα, με εξαίρεση το 2020, και η Τουρκία, παρουσίασαν υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης παρά την οικονομική κρίση μέχρι το 2018 και την κρίση του πληθωρισμού του 2021 αντίστοιχα (Κατσίκας et al., 2017). Ωστόσο, η Ελλάδα διατηρεί υψηλότερο κκ ΑΕΠ παρά τον μικρότερο αριθμητικά πληθυσμό της (Altobelli et al., 2024).
Στην Τουρκία και στην Ελλάδα παρουσιάστηκαν μεταβολές στα επίπεδα φτώχειας, επηρεαζόμενες από κοινωνικούς, οικονομικούς και πολιτικούς παράγοντες. Ως αποτέλεσμα της ισχυρής οικονομικής ανάπτυξης, ο δείκτης φτώχειας στην Τουρκία ακολούθησε πτωτική πορεία (TUIK-TURKSTAT, 2024). Ωστόσο, ο υψηλός πληθωρισμός, η υποτίμηση της τουρκικής λίρας και οι επιπτώσεις της πανδημίας Covid-19, ανέτρεψαν αυτήν την τάση, οδηγώντας σε αύξηση της ποσόστωσης (Yasar, 2024).
Στην Ελλάδα, το ποσοστό φτώχειας βελτιώθηκε από τα υψηλότερα ποσοστά προηγούμενων περιόδων μέχρι το 2021, υποχωρώντας στο 18%. Η μεταβολή αυτή, χωρίς σημαντικές αυξομειώσεις όπως συνέβη στην Τουρκία, οφείλεται στα μέτρα ανάκαμψης από την οικονομική κρίση και σε πρωτοβουλίες υποστηριζόμενες από την Ευρωπαϊκή Ένωση (εφεξής ΕΕ). Ωστόσο, η Ελλάδα συνεχίζει να κατέχει υψηλή θέση στις ευρωπαϊκές χώρες (Eurostat, 2024).
Το ποσοστό ανεργίας, παρουσίασε σημαντικές διακυμάνσεις, καθώς στο ακόλουθο διάγραμμα, παρατηρείται σημαντική μείωση της ανεργίας σε Ελλάδα και Τουρκία, με την Ελλάδα να ξεκινά από υψηλότερα ποσοστά και να παραμένει υψηλότερα συγκριτικά με την Τουρκία (World Bank, 2024). Εντούτοις, η Τουρκία παρουσίασε σταθερή μείωση μετά το 2019, ενώ η Ελλάδα από το 2020 παρουσίασε πιο έντονη πτώση. Η Ελλάδα παρουσίασε μεγαλύτερη βελτίωση στην ανεργία, ενώ η Τουρκία διατηρεί χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας, ωστόσο, οι διαφορές μεταξύ των κοινωνικών ομάδων είναι έντονες (Demiralp, 2024).
Σύμφωνα με το ακόλουθο διάγραμμα, ο Δείκτης Αντίληψης της Διαφθοράς (CPI) της Ελλάδας, αυξήθηκε από 45 το 2018 σε 49 το 2023 (World Βank, 2024). Η αύξηση αυτή υποδηλώνει βελτίωση του ποσοστού αντίληψης περί διαφθοράς. Ωστόσο, από το 2022, έτος με το υψηλότερο ποσοστό δείκτη εντιμότητας, αυτό βαίνει μειούμενο. Οι βασικές αιτίες αναζητούνται σε διάφορα κυβερνητικά σκάνδαλα, όπως το ζήτημα παρακολουθήσεων Ελλήνων αξιωματούχων μέσω του “Predator”, οι επιθέσεις κατά του δικαιώματος της ελευθερίας του Τύπου από κυβερνητικούς και μη θεσμούς και η περιορισμένη δικαστική ανεξαρτησία (Human Rights Watch, 2024). Η Ελλάδα για το 2023 κατατάσσεται στη λίστα με τα πιο διεφθαρμένα κράτη-μέλη της ΕΕ (Lucarelli et al., 2024).
Η συμμόρφωση των χωρών με την έννοια του κράτους δικαίου, αποτελεί σημαντικό δείκτη αναφοράς θεσμικής αποτελεσματικότητας. Η Ελλάδα είχε αξιοσημείωτες βελτιώσεις στους δείκτες ύπαρξης κράτους δικαίου, καθόσον υπήρξε πρόοδος στην καταπολέμηση της διαφθοράς, στη διαφάνεια στον δημόσιο βίο, ενώ βελτιώθηκε η αποτελεσματικότητα της Δικαιοσύνης (European Commission, 2023). Η Ελλάδα προχώρησε σε μεταρρυθμίσεις που αφορούσαν στην ελευθερία του Τύπου και τη διαφάνεια στη Δικαιοσύνη, οι οποίες άρχισαν να ενισχύουν τους δημοκρατικούς θεσμούς και μέχρι το 2022 επέφεραν μείωση του δείκτη διαφθοράς (European Commission, 2023). Σύμφωνα με το World Justice Project, το 2024 η Ελλάδα κατετάγη στην 47η θέση μεταξύ 142 χωρών στον Δείκτη Κράτους Δικαίου, ευρισκόμενη σχεδόν πάντα στη μέση της λίστας κατάταξης στους εξεταζόμενους δείκτες (World Justice Project, 2024). Πρέπει να επισημανθεί ότι το 2018, η Ελλάδα βρέθηκε στην 39η θέση μεταξύ 113 χωρών (World Justice Project, 2024).
Αντίθετα, η Τουρκία παρουσίασε σημαντική πτώση στην κατάταξή της ένεκα της δικαστικής διαφθοράς, της ασύδοτης κυβερνητικής εξουσίας και του περιορισμού των δικαιωμάτων (Kurban, 2024). Σύμφωνα με το World Justice Project, το 2024, η Τουρκία κατετάγη στην 117η θέση μεταξύ 142 χωρών, με ιδιαίτερα χαμηλές επιδόσεις στη διαφθορά, στα θεμελιώδη δικαιώματα, στην εφαρμογή του Νόμου και στην Πολιτική Δικαιοσύνη (World Justice Project, 2024). Αντίστοιχα, το 2018 η Τουρκία βρέθηκε στις τελευταίες θέσεις (101η θέση) μεταξύ 113 χωρών (World Justice Project, 2024).
Ελλάδα και η Τουρκία παρουσίασαν αντικρουόμενα ποσοστά του Δείκτη Πολιτικής Σταθερότητας και Απουσίας Βίας/Τρομοκρατίας στη χώρα. O δείκτης κυμαίνεται από ποσοστό -2,5 (πολύ ασταθής) έως 2,5 (πολύ σταθερός), αντιπαραβολικά για τις δύο χώρες, σε επίπεδα μέσης κατάστασης, με την Τουρκία να προσεγγίζει το πολύ κατώτατο επίπεδο αστάθειας.
Στην Ελλάδα, η σταθερότητα βελτιώθηκε σταδιακά, φτάνοντας στο 0,24 το 2023. Αυτό αντικατοπτρίζει τη σχετική ηρεμία μετά την οικονομική κρίση, τη σταθερή διακυβέρνηση και την έλλειψη ένοπλων συγκρούσεων και βίαιων κοινωνικών εκδηλώσεων (Petrakis, 2024). Αντίθετα, στην Τουρκία η πολιτική σταθερότητα κινείται σε ποσοστό μεγάλης αστάθειας και κυμαίνεται στο -1,01 για το 2023. Σε αυτό συντελέσαν βασικοί παράγοντες όπως, ο συγκεντρωτισμός του Τούρκου Προέδρου, R.T. Erdoğan, οι διάφορες εντάσεις και αναταραχές στο εσωτερικό και εξωτερικό περιφερειακό περιβάλλον, αλλά και η οικονομική κατάσταση, που χειροτερεύει με την αύξηση του πληθυσμού (Caliskan, 2024).
Η αποτελεσματικότητα της κυβέρνησης αποτελεί δείκτης που μετρά την επιτυχία, την ποιότητα και αξιοπιστία των κυβερνητικών πολιτικών και δεσμεύσεων , την ποιότητα των δημόσιων υπηρεσιών, την ανεξαρτησία των πολιτικών αποφάσεων και τη σωστή εφαρμογή τους (Kaufmann et al., 2008· Kim & Voorhees, 2011). Αναφορικά με τον δείκτη κυβερνητικής αποτελεσματικότητας, η Ελλάδα παρουσίασε σταδιακή βελτίωση, με τον δείκτη να αυξάνεται από το 2018 έως το 2021, αντικατοπτρίζοντας μέτρια πρόοδο στην ποιότητα των κυβερνητικών επιλογών και εφαρμογών. Εν συνεχεία, ακολούθησε η περίοδος της πανδημίας του Covid-19, όπου δοκιμάστηκε η ελληνική διακυβέρνηση, φανερώνοντας τις ελλείψεις στη διαχείριση της υγειονομικής περίθαλψης, επιφέροντας μείωση της κυβερνητικής αποτελεσματικότητας.
Αντίθετα, ο δείκτης στην Τουρκία παρέμεινε χαμηλότερος και ολοένα μειούμενος τα τελευταία έτη, φανερώνοντας τις προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν για τη δημόσια διοίκηση, την ποιότητα των πολιτικών εφαρμογών και την εμπιστοσύνη των Τούρκων πολιτών στο κυβερνητικό έργο (Öztürk, 2024). Η διμερής σύγκριση, αντικατοπτρίζει σημαντικό χάσμα κυβερνητικής αποτελεσματικότητας, με εμφανή στοιχεία προόδου και οπισθοδρόμησης.
Οι επιπτώσεις της θεσμικής αναποτελεσματικότητας σε Ελλάδα και Τουρκία ξεπερνούν την Πολιτική, εμποδίζοντας την ανάπτυξη και περιορίζοντας την πρόσβαση σε υπηρεσίες, εντείνοντας την κοινωνική δυσαρέσκεια (Atiyas, 2012). Στην Ελλάδα η θεσμική αναποτελεσματικότητα πηγάζει από τη γραφειοκρατία και την αστάθεια λόγω των συνεχών μεταρρυθμίσεων. Παρά την ανάκαμψη μετά την κρίση, οι πολιτικές έμειναν ανεπαρκείς, με χαμηλές επενδύσεις και περιορισμό στην προσέλκυση ξένων κεφαλαίων (Kotios et al., 2017). Η αδυναμία του Δημοσίου υπονόμευσε την εμπιστοσύνη, αφήνοντας ομάδες εκτός δημόσιου βίου (Mitrakos, 2018). Παρά τις βελτιώσεις, η αναποτελεσματικότητα δεν ξεπεράστηκε, οδηγώντας σε μερική ανάκαμψη.
Στην Τουρκία η θεσμική αναποτελεσματικότητα συνδέεται με τον συγκεντρωτισμό και την έλλειψη διαφάνειας (Caliskan, 2024). Παρεμβάσεις στη Δικαιοσύνη και στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και οι ανεπαρκείς μεταρρυθμίσεις, μείωσαν την εμπιστοσύνη των πολιτών (Esen, 2024). Δυσκολίες πρόσβασης σε υπηρεσίες, η διαφθορά και η κακοδιαχείριση υπονόμευσαν τους θεσμούς, ενώ η αστάθεια εντάθηκε από τον πληθωρισμό και την υποτίμηση της λίρας, επηρεάζοντας αρνητικά την ποιότητα ζωής (Poniatowicz et al., 2020· Yasar, 2024).
Οι θεσμοί που στηρίζουν την αποτελεσματικότητα – διακυβέρνηση, χρηματοπιστωτικό σύστημα, εκπαίδευση, υγεία, δικαιοσύνη – πρέπει να εναρμονίζονται με τους στόχους ευημερίας (North, 1990, Johnston, 2006· Acemoglou & Robinson, 2012· Anderson & Tollenaere, 2020). Η αποτελεσματικότητα απαιτεί σταθερότητα και δίκαιη κατανομή πόρων, ώστε οι πολίτες να εμπιστεύονται το κυβερνητικό σύστημα, ενώ οι θεσμοί οφείλουν να προσαρμόζονται σε αλλαγές από εσωτερικές και εξωτερικές επιρροές (North, 1990· Poniatowicz et al., 2020· OECD, 2024).
Στην Ελλάδα οι θεσμοί επηρεάζονται από την ιστορική κληρονομιά και την ΕΕ, ενώ η δεκαετής κρίση αποδυνάμωσε οικονομία και εργασία (Κατσίκας κ.ά., 2017· Maris et al., 2022). Για τη βελτίωση του κκ ΑΕΠ απαιτούνται ανταγωνιστικότητα, επενδύσεις σε καινοτομία, τεχνολογία και υποδομές, ανεξαρτητοποίηση από τον τουρισμό και τη ναυτιλία, καθώς και στροφή στην πράσινη ενέργεια (Κατσίκας et al, 2017· Kotios et al., 2017). Παράλληλα, απαιτείται ενίσχυση του κοινωνικού κράτους, μείωση της φτώχειας, αύξηση εργατικού δυναμικού, καταπολέμηση φοροδιαφυγής και ενίσχυση πρωτογενούς τομέα. Οι ρυθμισμένες εργασιακές σχέσεις, η κοινωνική ασφάλιση και τα συνδικάτα, αποτελούν πλεονέκτημα έναντι της Τουρκίας (Kotios et al. 2017· Petrakis, 2024). Η θεσμική αποτελεσματικότητα βελτιώνεται με ταχύτερη Δικαιοσύνη, διαφάνεια και περιορισμό διαφθοράς (Kotios et al. 2017· Petrakis, 2024). Σταθερότητα και καλή διακυβέρνηση εξασφαλίζονται με συνεργασία των πολιτικών δυνάμεων, ενίσχυση της αυτοδιοίκησης και ψηφιοποίηση για μείωση της γραφειοκρατίας (Johnston, 2006· Petrakis, 2024).
Η Τουρκία χαρακτηρίζεται από δυναμικό και αντιφατικό τρόπο διακυβέρνησης των θεσμών, η οποία παρεμβαίνει στην οικονομία, ειδικά στους τομείς της ενέργειας και των υποδομών, όμως, τα τελευταία έτη έχει υιοθετήσει πιο φιλελεύθερες οικονομικές πολιτικέςtiyas, 2012· Caliskan, 2024). Το μοντέλο ανάπτυξης βασισμένο σε εξαγωγές και βιομηχανία, δημιουργεί ανισότητες και ευαλωτότητα (Caliskan, 2024). Όπως αναφέρει ο Yasar, προτεραιότητες για την Τουρκία αποτελούν η μείωση του πληθωρισμού, η ανεξαρτητοποίηση από ξένες επενδύσεις, η στροφή σε νέες αγορές και οι μεταρρυθμίσεις στην Κεντρική Τράπεζα και το κράτος δικαίου, ώστε να ενισχυθεί η εμπιστοσύνη και να προσελκυστούν επενδύσεις. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας μπορούν να αυξήσουν τα έσοδα, ενώ μειώνουν την ενεργειακή εξάρτηση. Παράλληλα, απαιτούνται δίκαιες εργασιακές σχέσεις, τεχνική εκπαίδευση και ενίσχυση της κοινωνικής ασφάλισης και υγείας, για μείωση της ανεργίας και της φτώχειας. Ωστόσο, η πολιτική κουλτούρα και το νομικό πλαίσιο έχουν γίνει πιο αυταρχικά, με περιορισμό της Δικαιοσύνης και των δικαιωμάτων (Esen, 2024). Για σταθερότητα στη χώρα, απαιτούνται ανεξάρτητη Δικαιοσύνη, σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, διαφανείς εκλογές, μείωση της γραφειοκρατίας και αποφυγή της πόλωσης (Demiralp, 2024· Kurban, 2024).
Κλείνοντας, Ελλάδα και Τουρκία εμφανίζουν διαφορετικές επιδόσεις σε οικονομικούς και θεσμικούς δείκτες. Η Ελλάδα υπερτερεί στο κκ ΑΕΠ σχεδόν στο διπλάσιο, αφού ο δείκτης φτώχειας βελτιώθηκε, ενώ στην Τουρκία επιδεινώθηκε ένεκα του πληθωρισμού. Η ανεργία μειώθηκε στην Ελλάδα, αλλά παραμένει υψηλότερη από την Τουρκία. Στη διαφθορά και στο κράτος δικαίου και οι δύο χώρες αντιμετωπίζουν σοβαρές αδυναμίες, με την Ελλάδα να παρουσιάζει για μερικά έτη σχετική πρόοδο και η Τουρκία επιδείνωση. Το ίδιο παρατηρείται και στον δείκτη πολιτικής σταθερότητας. Η θεσμική αναποτελεσματικότητα οδηγεί σε στασιμότητα και κοινωνική δυσαρέσκεια, καθιστώντας αναγκαία την υλοποίηση μεταρρυθμίσεων. Για την Ελλάδα, απαιτείται ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, επενδύσεις στην καινοτομία και βελτίωση του συστήματος απονομής δικαιοσύνης και των κοινωνικών πολιτικών, ενώ για την Τουρκία, απαιτείται οικονομική σταθεροποίηση, μείωση του πληθωρισμού, ανεξάρτητη Δικαιοσύνη και καταπολέμηση των ανισοτήτων και της διαφθοράς.
Βιβλιογραφία/Πηγές
Acemoglou, D. & Jobinson, J. A. (2012). Why Nations Fail: The Origins of Power, Prosperity and Poverty. New York: Crown Publishers.
Uslaner, EM. (2008). Corruption, Inequality, and the Rule of Law: The Bulging Pocket Makes the Easy Life. Cambridge: Cambridge University Press.
Κατσίκας, Δ., Φιλίνης, Κ. & Αναστασάτου, Μ. (επιμ.) (2017). Κατανοώντας την Ελληνική Κρίση: Απαντήσεις σε Καίρια Ερωτήματα για το Κράτος, την Οικονομία και την Ευρώπη, Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.
North, D. C. (1990). Institutions, Institutional Change and Economic Performance (p. 33). Cambridge: Cambridge University Press.
Altobelli, E., Karim Guergache, A., Galassi, F., Petrocelli, R. & Marziliano, C. (2024). Cost Analysis of Penitentiary Systems and Comparison Between the Countries of the Council of Europe. Economies 12, no. 11: 311. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.3390/ economies12110311.
Anderson, C. & Tollenaere M. De (2020). Supporting institutional resilience, in OECD, Development Co-operation Report 2020: Learning from Crises, Building Resilience, Paris: OECD Publishing. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.1787/5f8f7af9-en.
Atiyas, İ. (2012). Economic institutions and institutional change in Turkey during the neoliberal era. New Perspectives on Turkey. (pp. 57-81). Διαθέσιμο σε: doi:10.1017/S0896634600001709.
Caliskan, M. (2024). Turkey: A rising star with structural problems. In Defense Planning for Small and Middle Powers (pp. 160-181). London: Routledge. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.4324/9781003398158.
Demiralp, S. (2024). Turkey after the 2024 elections: Transition to democracy or bumpy road to authoritarian consolidation? Washington, DC: Middle East Institute. Διαθέσιμο σε: https://www.mei.edu/publications/turkey-after-2024-elections-transition-democracy-or-bumpy-road-authoritarian.
Esen, B. (2024). Judicial Transformation in a Competitive Authoritarian Regime: Evidence from the Turkish Case. Law & Policy (pp. 1-22). Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.1111/lapo.12250.
European Commission (2023). Commission staff working document: 2023 Rule of Law Report Country Chapter on the rule of law situation in Greece. Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities. Διαθέσιμο σε: https://commission.europa.eu/system/files/202307/21_1_52575_coun_chap_greece_en.pdf.
Eurostat (2024). Relative at risk of poverty gap by poverty threshold. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.2908/ILC_LI11.
Gong, T., & Yang, S. (2019). Controlling Bureaucratic Corruption. Oxford Research Encyclopedia of Politics. Διαθέσιμο σε: https://oxfordre.com/politics/view/10.1093/acrefore/9780190228637.001.0001/acrefore-9780190228637-e-1463.
Human Rights Watch (n.d.). Greece Events of 2023. Διαθέσιμο σε: https://www.hrw.org/world-report/2024/country-chapters/greece.
Johnston, M. (2006). Good Governance: Rule of Law, Transparency, and Accountability (pp. 1-32). United Nations Public Administration Network.
Kaufmann, D., Kraay, A. & Mastruzzi, M. (June, 2008). Governance matters VII: aggregate and individual governance indicators 1996-2007. Washington, DC: World Bank Policy Research Working Paper 4654.
Kay, J. (2004). Culture and Prosperity: The truth about markets –Why some nations are rich but most remain poor. New York: HarperBusiness.
Kim, M. & Voorhees, M. (2011). Government effectiveness and institutional trust in Japan, South Korea, and China, Asian Politics and Policy, Vol. 3 No. 3 (pp. 413-443). Διαθέσιμο σε: 10.1111/j.1943-0787.2011.01278.x.
Kotios, A., Galanos, G. & Koutoulakis, M. (2017). How Greece’s Systemic Weaknesses Limited the Effectiveness of the Adjustment Programmes. Intereconomics 52, (pp. 293-301). Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.1007/s10272-017-0692-5.
Kurban, D. (2024). Authoritarian Resistance and Judicial Complicity: Turkey and the European Court of Human Rights, European Journal of International Law, Volume 35, Issue 2, (pp. 355-387). Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.1093/ejil/chae018.
Lucarelli, S., Klodian, M., & Valentini, E. (2024). Short Run and Long Run Effects of Corruption on Economic Growth: Evidence from Balkan Countries. Economies 12: 86. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.3390/economies12040086.
Μανώλη, Π., & Μαρής, Γ., (2015). Εισαγωγή στη διεθνή πολιτική οικονομία. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Διαθέσιμο σε: http://hdl.handle.net/11419/3945.
Maris, G., Sklias, P. & Maravegias N. (2022). The political economy of the Greek economic crisis in 2020, European Politics and Society, 23:4, (pp. 447-467). Διαθέσιμο σε: 10.1080/23745118.2021.1895552.
OECD (2024). Society at a Glance 2024: OECD Social Indicators, Paris: OECD Publishing. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.1787/918d8db3-en.
Öztürk, İ. (2024). Towards the Fall of ‘Erdoganism’ in Turkey. European Center for Populism Studies. Διαθέσιμο σε: https://www.researchgate.net/publication/379656723_Towards_the_Fall_of_’Erdoganism’_in_Turkey_-_ECPS.
Petrakis, P. E. (2024). The Legislative Process and Regulatory Interventions in the Greek Democracy: Deep-Rooted Weaknesses and Recommendations for Improvement, Statute Law Review, Volume 45, Issue 1. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.1093/slr/hmae001.
Poniatowicz, Μ., Dziemianowicz, R., & Kargol-Wasiluk, Α. (2020). Good Governance and Institutional Quality of Public Sector: Theoretical and Empirical Implications, European Research Studies Journal, European Research Studies Journal, vol. 0(2), (pp. 529-556).
Sklias, P. & Maris, G. (2013) The Political Dimension of the Greek Financial Crisis, Perspectives on European Politics and Society, 14:1, (pp. 144-164). Διαθέσιμο σε: 10.1080/15705854.2012.732392.
Trading Economics (n.d.). Indicators. https://tradingeconomics.com/indicators.
Tuik (2024). Yoksulluk ve Yaşam Koşulları İstatistikleri, 2023. Türkiye: Tuik. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Yoksulluk-ve-Yasam-Kosullari-Istatistikleri-2023-53841.
World Bank (n.d.). Data for Greece, Türkiye. https://data.worldbank.org/?locations=GR-TR.
World Justice Project (2024). Rule of Law Index 2024. Washington: World Justice Project.
Yasar, Α. (2024). Ankara’s economic policy dilemma: Europe’s options for economic and security cooperation with Turkey, SWP Comment, No. 2/2024, Berlin: Stiftung Wissenschaft und Politik. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.18449/2024C02.
Πηγή εικόνας: Διαθέσιμη σε: https://www.tanea.gr/2023/03/25/economy/ellada-tourkia-oikonomiko-kras-test-misthoi-times-plithorismos/.