Γράφει ο Ιωάννης Σαμψών
Στο προηγούμενο μέρος αποτυπώθηκε το εύρος των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης στη Νοτιοανατολική Ασία. Για την αντιμετώπιση αυτών των συνεπειών, έχει δημιουργηθεί εδώ και αρκετά χρόνια ένα πλαίσιο διεθνούς και περιφερειακής συνεργασίας μεταξύ φορέων, οργανισμών και κρατών, ώστε να γίνεται κατανοητό το ζήτημα καθώς επίσης και να μελετηθούν οι λύσεις αυτού.
Οδικό χάρτη για την κατεύθυνση που παίρνει η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης σε διεθνές επίπεδο αποτελεί η Συμφωνία του Παρισιού, συνθήκη για την κλιματική αλλαγή, υπογεγραμμένη από 196 μέρη στη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή το 2015 (Anderson, 2025). Η Συμφωνία του Παρισιού έχει υπογραφεί από όλα τα κράτη-μέλη που συμμετέχουν στην ASEAN (Association of Southeast Asian Countries), ενώ αποτελεί τη βάση ουσιαστικής συνεργασίας μεταξύ των χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με την τελευταία να προσβλέπει σε μια θεσμοθετημένη μετάβαση στην περιοχή, κάτι που μπορεί να συμβεί μόνο μέσω ενός νομιμοποιημένου πλαισίου. Τα προβλήματα που προκύπτουν αφορούν την έλλειψη κατανόησης της κρισιμότητας, την προτεραιοποίηση της ασφάλειας, των επενδύσεων και της οικονομικής ανάπτυξης έναντι της δράσης για το κλίμα, κάτι που μειώνει αισθητά τις επενδύσεις στον συγκεκριμένο τομέα (Putra, 2024, σ. 2), αλλά και την έλλειψη «εξουσίας» της ASEAN για την επιβολή στόχων ή δράσεων στα μέλη της (Putra, 2024, σ. 3). Η λειτουργία ως περιφερειακός οργανισμός δημιουργίας νορμών οδηγεί στη χάραξη πολιτικής με τον «μικρότερο κοινό παρονομαστή» και εν συνεχεία στην ασυνεπή τήρηση των πρωτοβουλιών (National Intelligence Council, 2010, σ. 44).
Η διαφορά στα οικονομικά μεγέθη παίζει επίσης σπουδαίο ρόλο στην τήρηση ή μη των συμφωνηθέντων (ASEAN EU – German Climate Action Program, 2024). Τα κράτη της ASEAN βασίζονται κατά πολύ στη διεθνή βοήθεια, όμως κινήσεις όπως η απόσυρση των ΗΠΑ από την Just Energy Transition Partnership (JETP) για την Ινδονησία και το Βιετνάμ, όπως και η αλλαγή πλεύσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) στην πολιτική εκπομπών, φέρνουν στο προσκήνιο την ανησυχία για τη μείωση της πράσινης χρηματοδότησης και πιθανά εμπόδια στην ενεργειακή μετάβαση της περιοχής (Bo-yu, 2025). Δημιουργείται, λοιπόν, έντονη ανισορροπία και απογοήτευση στις συνόδους κορυφής για το κλίμα, όπου οι ευάλωτες χώρες συνεχίζουν να απαιτούν μεγαλύτερη υπευθυνότητα και ισότητα από τα πλουσιότερα έθνη (Anderson, 2025).
Σε περιφερειακό επίπεδο, οι χώρες της ASEAN έχουν δώσει προτεραιότητα στην περιβαλλοντικά βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη, ενσωματώνοντας τις περιβαλλοντικές ανησυχίες στην περιφερειακή τους ατζέντα ήδη από το 1977 (OECD, 2024, σ. 27), υιοθετώντας πλήθος δηλώσεων και σχεδίων δράσης για την πράσινη ανάπτυξη, επιδεικνύοντας πολιτική βούληση σε αυτόν τον τομέα. Οι στόχοι περιλαμβάνουν τη διατήρηση και τη βιώσιμη διαχείριση φυσικών πόρων, την προώθηση περιβαλλοντικά βιώσιμων πόλεων, την ενίσχυση της ικανότητας για την εφαρμογή της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή και του μετριασμού των επιπτώσεων, καθώς επίσης τη στήριξη της βιώσιμης κατανάλωσης και παραγωγής (OECD, 2024, σ. 27). Το Πλαίσιο Ολοκληρωμένης Ανάκαμψης της ASEAN (ACRF), που εγκρίθηκε το 2020, τονίζει την περιβαλλοντική βιωσιμότητα και την ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς για την οικονομική ανάκαμψη μετά την πανδημία, δίνοντας έμφαση στη συνεργασία για την ανάπτυξη ικανοτήτων πράσινης ανάπτυξης, συμπεριλαμβανομένης της αναβάθμισης των δεξιοτήτων για πράσινες θέσεις εργασίας (OECD, 2024, σ. 28).
Τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης (Early Warning Systems – EWS) αποτελούν επίσης βασικό σημείο εστίασης, με την ASEAN να δίνει έμφαση στην ενίσχυση των δράσεων για τη μείωση των απωλειών από καταστροφές και την προστασία βασικών βιομηχανιών, όπως η γεωργία και η ενέργεια (ESCAP, 2023). Στα παραπάνω προστίθεται και ενσωματώνεται το Πλαίσιο της ASEAN για την Προληπτική Δράση στη Διαχείριση Καταστροφών, το οποίο ξεκίνησε το 2022 (ASEAN, 2022). Για τη διαχείριση καταστροφών, η ASEAN έχει θεσμικούς μηχανισμούς, όπως το Όραμα της ASEAN 2025 για τη Διαχείριση Καταστροφών (OECD, 2024, σ. 110) και το «Disaster Resilience Outlook» (ASEAN, 2021). Στον τομέα της χρηματοδότησης κινδύνου καταστροφών, αξιοσημείωτοι μηχανισμοί περιλαμβάνουν την έκδοση ομολόγων καταστροφής (CAT bonds), όπως αυτά που εκδόθηκαν από τις Φιλιππίνες το 2019 (OECD, 2024, σ. 82).
Στη βιώσιμη γεωργία, πρωτοβουλίες όπως οι Ορθές Γεωργικές Πρακτικές της ASEAN (ASEAN GAP) στοχεύουν στη βελτίωση της παραγωγής. Αναγνωρίζονται ολοένα και περισσότερο οι λύσεις βασισμένες στη φύση (Nature based Solutions – NbS) ως συμπληρωματική επιλογή για στρατηγικές πρόληψης πλημμυρών (ASEAN, Aus AID, 2021). Η γεωργία στη Νοτιοανατολική Ασία έχει τις υψηλότερες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στις αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, καθιστώντας την πράσινη μετάβαση σε αυτόν τον τομέα μια πολλά υποσχόμενη ευκαιρία για τους περιφερειακούς δρώντες (Asian Development Bank, 2023, σ. 60).
Όπως προαναφέρθηκε, η ΕΕ συνεργάζεται στρατηγικά με την ASEAN, ειδικότερα από το 2020. Μέσω της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας (EGD) και του Μηχανισμού Συνοριακής Προσαρμογής Άνθρακα (CBAM), η ΕΕ διαμορφώνει το πλαίσιο δημιουργίας νόμου για τη βιομηχανία μηδενικών εκπομπών, νέους κανόνες για το σύστημα εμπορίας εκπομπών της Ένωσης και την επιβολή δίκαιης τιμής στον άνθρακα που εκπέμπεται κατά την παραγωγή ανθρακοβόρων προϊόντων που εισάγονται στην ΕΕ, όπως ο σίδηρος, ο χάλυβας και το αλουμίνιο. Η ΕΕ δεσμεύεται να βοηθήσει τρίτες χώρες αναφορικά με την πράσινη μετάβασή τους, προσφέροντας τεχνική υποστήριξη, αλλά και συνθήκες συνεργασίας, ιδιαίτερα σε επίπεδο εμπορίου και βιομηχανίας. Μέσω της πρωτοβουλίας Global Gateway, η ΕΕ στοχεύει στην κινητοποίηση έως και 300 δισεκατομμυρίων ευρώ παγκοσμίως για βιώσιμες επενδύσεις, με το ήμισυ αυτού του ποσού να κατευθύνεται στην πράσινη μετάβαση, συμπεριλαμβανομένου του πράσινου υδρογόνου και των κρίσιμων πρώτων υλών (Leeb et al., 2024, σ. 9). Για παράδειγμα, στο Βιετνάμ, η ΕΕ χρηματοδοτεί έργο αποθήκευσης υδροηλεκτρικής ενέργειας (Project “BacAi”, 1.200 MW) και χερσαίο αιολικό πάρκο (Project “TraVinh”, 48 MW). Επιπλέον, μέσω των Εταιρικών Σχέσεων Δίκαιης Ενεργειακής Μετάβασης (JETP), κινητοποιούνται 20 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ για την Ινδονησία και 15 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ για το Βιετνάμ (Leeb et al., 2024, σ. 9). Ο προβληματισμός όμως που επικρατεί στον παγκόσμιο Νότο, συμπεριλαμβανομένης της Νοτιοανατολικής Ασίας, αφορά τα πράσινα εμπορικά μέτρα τα οποία αντιστοιχούν σε μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις, οι οποίες δεν έχουν τα μέσα ώστε να υλοποιήσουν τους αυστηρούς κανόνες που θέτει η Ένωση (Leeb et al., 2024, σ. 7).
Αναφορικά με την Κίνα, οι αναπτυξιακές δραστηριότητές της στη Νοτιοανατολική Ασία, όπως η κατασκευή φραγμάτων και η εξόρυξη πόρων, θέτουν περιβαλλοντικές απειλές εξίσου σημαντικές με την κλιματική αλλαγή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα για το γεγονός ότι η Κίνα έχει βάλει σε δεύτερη μοίρα την κλιματική κρίση στην περιοχή, αποτελεί ο ποταμός Μεκόνγκ, ο οποίος ξεκινάει από τη χώρα και καταλήγει στη Μιανμάρ, το Λάος, την Ταϊλάνδη, την Καμπότζη και το Βιετνάμ. Η Κίνα έχει κατασκευάσει έντεκα φράγματα στο δικό της τμήμα του ποταμού, τα οποία συγκρατούν τεράστιες ποσότητες νερού, εμποδίζοντας τη μετανάστευση των ψαριών, αλλά και τη λάσπη που απαιτείται για να αποτραπεί η διείσδυση αλμυρού νερού από τη Θάλασσα της Νότιας Κίνας στο εύφορο Δέλτα του Μεκόνγκ στο Βιετνάμ (Hiebert & Fallin, 2021). Πάνω από 60 εκατομμύρια άνθρωποι στην κάτω ζώνη του Μεκόνγκ ζουν από το νερό και τα ψάρια του, καθώς και από τη λάσπη και τα θρεπτικά συστατικά του για τη γεωργία (Hiebert & Fallin, 2021).
Οι πρόσφατες πολιτικές αλλαγές στις ΗΠΑ, με την επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία της χώρας, οδήγησαν σε άμεση μείωση της εξωτερικής βοήθειας, συμπεριλαμβανομένων προγραμμάτων κλιματικής φύσης, αλλά και την απομάκρυνση της χώρας από τη Συμφωνία του Παρισιού, αλλά και από την JETP (Eucker, 2025). Παράλληλα, η μειωμένη δέσμευση των ΗΠΑ για τη χρηματοδότηση του κλίματος, συμπεριλαμβανομένης της αποχώρησης από το Πράσινο Ταμείο για το Κλίμα (Green Climate Fund) και το Ταμείο Ζημιών και Απωλειών (Loss and Damage Fund), προκαλεί ανησυχία, ιδίως δεδομένου ότι συνεισέφερε σχεδόν το ένα δέκατο της συνολικής παγκόσμιας χρηματοδότησης για το κλίμα (Bo-yu, 2025).
Συμπερασματικά, αν και φαίνεται ότι περιφερειακά υπάρχει διάθεση για μέριμνα και κατανόηση του προβλήματος, η χαμηλή χρηματοδότηση και τα περιορισμένα συχνά εργαλεία κάνουν τις ουσιαστικές λύσεις ένα μακρινό σενάριο. Παράλληλα, από τους διεθνείς δρώντες, μόνο η ΕΕ διαφαίνεται ότι έχει τη διάθεση και την τεχνογνωσία ώστε να παραθέσει λύσεις, όμως το αυστηρό πλαίσιο λειτουργίας της συχνά αποτελεί τροχοπέδη για τις ιδιαίτερες συνθήκες της Νοτιοανατολικής Ασίας. Κίνα και ΗΠΑ δείχνουν έλλειψη κατανόησης της έξαρσης του προβλήματος της κλιματικής κρίσης στις χώρες της ASEAN, γεγονός που τοποθετεί τη συζήτηση της αντιμετώπισης σε μια πρότερη βάση.
Βιβλιογραφία
Βιβλία
Elliott, L. (2012) Climate Change and Migration. S. Rajaratnam School of International Studies. Διαθέσιμο σε: https://www.rsis.edu.sg/wp-content/uploads/2000/01/Monograph24.pdf
Πρωτογενείς πηγές
ASEAN. (2022). ASEAN Framework on Anticipatory Action in Disaster Management.
Asian Development Bank. (2010). Climate Change in Southeast Asia – Focused Actions on the Frontlines of Climate Change. ADB.
Asian Development Bank. (2012). Addressing Climate Change and Migration in Asia and the Pacific. ADB.
Asian Development Bank. (2023). Climate Change Action Plan 2023-2030. ADB. Διαθέσιμο σε: http://dx.doi.org/10.22617/SPR230536-2.
Caballero-Anthony, M., Trajano, J., Cook, A., & Sambanthan, N., Montesclaros, J.M.L., & Landicho, Keith P., & Goh, D., (2024). Climate Change and its Impact on Peace and Security in Southeast Asia. S. Rajaratnam School of International Studies. Διαθέσιμο σε: https://www.rsis.edu.sg/wp-content/uploads/2024/01/UN-Report-RSIS-Climate-Change-and-Its-Impact-on-Peace-and-Security-in-Southeast-Asia-Online-Version.pdf
CENTRA Technology, Inc., and Scitor Corporation. (2010). Southeast Asia: The Impact of Climate Change to 2030: Geopolitical Implications. National Intelligence Council. Διαθέσιμο σε: https://www.dni.gov/files/documents/2010%20Conference%20Report_Southeast%20Asia_The%20Impact%20of%20Climate%20Change%20to%202030.pdf
OECD. (2024). Economic Outlook for Southeast Asia, China and India 2024: Developing amid Disaster Risks. OECD Publishing. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.1787/3bbe7dfe-en.
OECD. (2024). Fostering Catastrophe Bond Markets in Asia and the Pacific, The Development Dimension. OECD Publishing. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.1787/ab1e49ef-en.
OECD. (2024). Towards Greener and More Inclusive Societies in Southeast Asia, Development Centre Studies. OECD Publishing. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.1787/294ce081-en.
Pörtner, H.O. & Roberts, D. C. (2022). Climate Change 2022: Impacts, Adaptation and Vulnerability. Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC).
Vigil, S., Steiner, C., Kim, D., Flores, D., and Davis, M. (2024): Climate change, vulnerability and migration: Impacts on children and youth in Southeast Asia. World Vision International and Stockholm Environment Institute, Bangkok, Thailand. Διαθέσιμο σε: https://www.wvi.org/eastasia/research-climate-change-vulnerability-migration.
Επιστημονικά Άρθρα
Babson, E. (2018). Strained Stability: Climate Change and Regional Security in Southeast Asia. American Security Project. Διαθέσιμο σε: https://www.americansecurityproject.org/perspective-strained-stability-climate-change-and-regional-security-in-southeast-asia/.
Bremberg, N. (2018). European Regional Organizations and Climate-Related Security Risks: EU, OSCE and NATO. Stockholm International Peace Research Institute. Διαθέσιμο σε: https://www.sipri.org/sites/default/files/2018-02/sipriinsight_1802_01_igos_and_climate_change.pdf.
Leeb, Th., Wiesner, M. & Lahner, L. (2024). International cooperation on climate change: Insights from South and Southeast Asia and the EU. Hans Seidel Stiftung. Διαθέσιμο σε: https://europe.hss.de/fileadmin/user_upload/Projects_HSS/Europe/Dokumente/IIZ/International_cooperation_on_climate_change_HSS.pdf
Lokenberg, S., van Schaik L. & Pich, C. (2024). Navigating the climate crisis together EU-ASEAN cooperation on climate adaptation. Clingendael Institute. Διαθέσιμο σε: https://www.clingendael.org/publication/navigating-climate-crisis-together-eu-asean-cooperation-climate-adaptation.
Putra B.A., (2024). The politics of countering climate change in Southeast Asia. Frontiers in Environmental Science.
Διαδικτυακά άρθρα
Anderson, K. (2025). International Cooperation: Key to Combating the Climate Crisis. Greenly. Διαθέσιμο σε: https://greenly.earth/en-gb/blog/ecology-news/international-cooperation-key-to-combating-the-climate-crisis
ASEAN EU. (2024) German Climate Action Program. EU ASEAN Strategic Partnership. Διαθέσιμο σε: https://euinasean.eu/cap-programme/#about
Βο-yu, L. (2025). US, EU climate policy rollbacks threaten Southeast Asia’s energy transition – experts propose 2 key strategies. Reccessary. Διαθέσιμο σε: https://www.reccessary.com/en/news/how-can-asean-energy-transition-progress-amid-setbacks-in-the-west#:~:text=What%20do%20Western%20policy%20shifts,to%20diversify%20their%20energy%20partnerships
Eucker, A. (2025). What the death of USAID means for the climate: Trump cuts threaten environmental programs worldwide. Think Landscape. Διαθέσιμο σε: https://thinklandscape.globallandscapesforum.org/72823/what-the-death-of-usaid-means-for-the-climate/#:~:text=NASA%20was%20another%20notable%20implementing%20partner%20of,help%20communities%20make%20more%20informed%20climate%20decisions
Hiebert, M. & Fallin, D. (2021). Security Challenges of Climate Change in Southeast Asia. CSIS. Διαθέσιμο σε: https://www.csis.org/analysis/security-challenges-climate-change-southeast asia#:~:text=For%20the%20United%20States%20not,of%20the%20author(s)
US Embassy & Consulate in Thailand. (2023). United States Launches SERVIR-Southeast Asia, a USAID-NASA Initiative to Fight Climate Change. Διαθέσιμο σε: https://th.usembassy.gov/united-states-launches-servir-southeast-asia-2023/
Πηγή εικόνας
Chua, Sh. (2020). Impacts of Climate Change in Southeast Asia and Adaptation Measures in the Region. Global Affairs Review. Διαθέσιμο σε: https://wp.nyu.edu/schoolofprofessionalstudies-ga_review/impacts-of-climate-change-in-southeast-asia-and-adaptation-measures-in-the-region/