Γράφει η Αντωνία Πετρολέκα
Οι γαλλικές υπερπόντιες κτήσεις, γνωστές ως «Départements et Territoires d’Outre-Mer» (DOM-TOM), αποτελούν ένα διακριτό σύνολο εδαφών, ευρισκομένων εκτός της ευρωπαϊκής ηπειρωτικής Γαλλίας, οι οποίες διευρύνουν σημαντικά τη γαλλική επιρροή πολύ πέρα από τα γεωγραφικά όρια της ευρωπαϊκής ηπείρου. (Jean-Christophe Gay, 2017) Οι εν λόγω περιοχές, κατάλοιπα της αποικιοκρατικής εποχής, διατηρούν ποικίλα θεσμικά καθεστώτα, προσδίδοντας σημαντικό γεωπολιτικό βάρος τόσο στη Γαλλία, όσο και στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.).
Οι υπερπόντιες κτήσεις αυτές είναι γεωγραφικά διασκορπισμένες σε όλη την υφήλιο, από την Καραϊβική (Γουαδελούπη, Άγιος Βαρθολομαίος, Άγιος Μαρτίνος και Μαρτινίκα), τη Βόρεια (Άγιος Πέτρος και Μικελόν) και τη Νότια Αμερική (Γαλλική Γουιάνα) έως τον Ινδικό Ωκεανό (Ρεϋνιόν και Μαγιότ) και τον Ειρηνικό Ωκεανό (Νέα Καληδονία, Γαλλική Πολυνησία, Ουώλλις και Φουτούνα και Νησί Κλίπερτον), καθώς και την Ανταρκτική (Γαλλικά Νότια και Ανταρκτικά Εδάφη). Αυτές οι κτήσεις αντανακλούν την παγκόσμια εμβέλεια της Γαλλίας και τη γεωπολιτική πολυπλοκότητα που προκύπτει από τη διασπορά των εδαφών της. (Carine David, 2020)
Με γνώμονα τα ανωτέρω, το παρόν άρθρο εξετάζει διεξοδικά το νομικό καθεστώς που διέπει αυτά τα εδάφη, τη σχέση τους με την Ε.Ε., καθώς και την έκταση της αυτονομίας που τα διέπει.
Οι γαλλικές υπερπόντιες κτήσεις δεν συγκροτούν μια ενιαία διοικητική οντότητα. Το γαλλικό Σύνταγμα προβλέπει διαφορετικές μορφές διοίκησης και αυτονομίας, οι οποίες διαμορφώνουν ένα πολυεπίπεδο σύστημα εξουσιών και σχέσεων με το κεντρικό κράτος. Συγκεκριμένα, πέντε εκ των προαναφερθέντων εδαφών συνιστούν υπερπόντιους νομούς και περιοχές (γνωστές και ως DOM ή DROM) και αποτελούν περιοχές πλήρως ενσωματωμένες στη Γαλλική Δημοκρατία, καθώς υπάγονται στο ίδιο καθεστώς με τις περιοχές και τα διαμερίσματα της μητροπολιτικής Γαλλίας. Σημειώνεται ότι ο όρος “DOM” έχει τη σημασία του υπερπόντιου νομού (Département d’Outre-Mer), ενώ ο όρος “DROM” εισάγει και την έννοια της περιοχής (Département et Région d’Outre-Mer). (Copernicus, n.d.)
Τα DOM/ DROM υπάγονται στο Άρθρου 73 του Γαλλικού Συντάγματος, με βάση την αρχή της νομοθετικής αφομοίωσης, κατά την οποία οι γαλλικοί νόμοι και κανονισμοί εφαρμόζονται αυτεπάγγελτα, ενώ υπάρχει δυνατότητα προσαρμογής του νομικού πλαισίου, ώστε να αντικατοπτρίζει πιθανές ιδιαιτερότητες του εκάστοτε νομού ή περιοχής. Ειδικότερά, τις πέντε DOM/ DROM συντελούν η Γουαδελούπη, η Γαλλική Γουιάνα, η Μαρτινίκα, η Ρεϋνιόν και η Μαγιότ, η οποία έγινε το 101ο γαλλικό διαμέρισμα και το πέμπτο DOM/DROM στις 31 Μαρτίου 2011. (de Seze, Bardy, Marchand, 2011-2012)
Παρά το γεγονός ότι οι προαναφερθείσες περιοχές ουσιαστικά αποτελούν διοικητικά διαμερίσματα της μητροπολιτικής Γαλλίας, η μεταχείριση που λαμβάνουν από τη Γαλλική Κυβέρνηση δεν θεωρείται ισότιμη με εκείνη που λαμβάνει το ηπειρωτικό μέρος της χώρας. Ως απότοκο αυτού, τον Ιανουάριο του 2009, ξέσπασαν, πρωτίστως, στη Γουαδελούπη σφοδρές διαδηλώσεις και απεργίες, με αιτήματα αφορμώμενα από τους χαμηλούς μισθούς, το υψηλό κόστος ζωής, τα υψηλά επίπεδα φτώχειας και ανεργίας σε σχέση με την ηπειρωτική Γαλλία. (Yarimar Bonilla, 2009) Η απεργία με τα ίδια αιτήματα εξαπλώθηκε και στη γειτονική Μαρτινίκα, παίρνοντας και φυλετική διάσταση, εξαιτίας της συνεχιζόμενης οικονομικής κυριαρχίας των Béké, απογόνων των Ευρωπαίων Γάλλων αποίκων, στο νησί. (France 24, 2010) Η κατάσταση κλιμακώθηκε από την αναποτελεσματική αντίδραση της γαλλικής κυβέρνησης, με την απεργία να διαρκεί συνολικά 44 ημέρες.
Τη λύση προσπάθησε να δώσει ο τότε Γάλλος Πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί, ο οποίος επισκέφθηκε τα νησιά, υποσχόμενος περαιτέρω μεταρρυθμίσεις, ενώ προσέφερε στους κατοίκους της Μαρτινίκας τη δυνατότητα πραγματοποίησης δημοψηφίσματος αναφορικά με το καθεστώς του νησιού και τον επιθυμητό βαθμό αυτονομίας. Η πρόταση για αυξημένη αυτονομία της Μαρτινίκας εν τέλει απορρίφθηκε με ποσοστό 80%. (France 24, 2010) Με την πάροδο των χρόνων αντίστοιχες διαδηλώσεις ξέσπασαν στα δύο νησιά της Καραϊβικής, το 2021 και το 2024, επιβεβαιώνοντας ότι παρά τον δισταγμό αύξησης του βαθμού αυτονομίας, οι ανισότητες και η δυσαρέσκεια παραμένουν. (David A. Vivian, 2024) Στο ίδιο μήκος κύματος, στη Νότια Αμερική, στις 10 Ιανουαρίου του 2010, οι πολίτες της Γαλλικής Γουιάνας απέρριψαν με 69,8% την πρόταση της Γαλλίας για αυξημένη αυτονομία. (Philippe Alcoy, 2021)
Οι προαναφερθείσες περιοχές χαρακτηριζόμενες από την Ε.Ε. ως εξόχως απόκεντρες περιοχές (ΕΑΠ), παρά τη μεγάλη απόσταση που τις χωρίζει, αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της Ένωσης και η ενωσιακή νομοθεσία εφαρμόζεται πλήρως στην επικράτειά τους. Ωστόσο, εξαιτίας κυρίως της ιδιαίτερης γεωγραφικής τους θέσης και των λοιπών δυσκολιών, οι πολιτικές της Ε.Ε. χρειάστηκε να προσαρμοστούν στην ειδική τους κατάσταση, ιδίως σε τομείς, όπως η τελωνειακή και εμπορική πολιτική, η φορολογική πολιτική, οι ελεύθερες ζώνες, η γεωργική και αλιευτική πολιτική και οι όροι της προμήθειας πρώτων υλών και βασικών καταναλωτικών αγαθών. Στις ανάγκες των περιοχών αυτών μπορούν επίσης να προσαρμοστούν οι κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις και οι προϋποθέσεις πρόσβασης στα διαρθρωτικά ταμεία και στα οριζόντια προγράμματα της Ε.Ε.. (Frédéric Gouardères, 2025)
Πέραν των υπερπόντιων νομών και περιοχών, πέντε, εκ των υπολειπόμενων, γαλλικών υπερπόντιων εδαφών υπάγονται στο θεσμικό καθεστώς των υπερπόντιων συλλογικοτήτων (COM), οι οποίες απολαμβάνουν ευρύτερη αυτονομία. Σύμφωνα, με το Άρθρο 74 του Γαλλικού Συντάγματος οι υπερπόντιες συλλογικότητες “διέπονται από ένα καθεστώς που λαμβάνει υπόψη τα ειδικά συμφέροντα της καθεμιάς εξ αυτών εντός της Δημοκρατίας.” Αυτό το καθεστώς καθορίζεται από έναν οργανικό νόμο, ο οποίος ορίζει “τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες οι νόμοι και κανονισμοί ισχύουν σε αυτές, καθώς και τις αρμοδιότητες της συλλογικότητας, κ.λπ.”. Με άλλα λόγια, δεν είναι το Σύνταγμα, αλλά ο οργανικός νόμος που αποφασίζει μεταξύ της προαναφερόμενης αρχής της νομοθετικής αφομοίωσης και εκείνης της νομοθετικής εξαίρεσης (μη εφαρμογή της μητροπολιτικής νομοθεσίας, εκτός εάν προβλέπεται ρητά). Οι πέντε υπερπόντιες συλλογικότητες αποτελούνται από τον Άγιο Βαρθολομαίο, τον Άγιο Μαρτίνο, τον Άγιο Πέτρο και Μικελόν, τα Ουώλλις και Φουτούνα και τη Γαλλική Πολυνησία. (de Seze, Bardy, Marchand, 2011-2012)
Σημειώνεται ότι ο Άγιος Βαρθολομαίος και ο Άγιος Μαρτίνος αποτελούσαν για πολλά χρόνια διοικητικά συνδεδεμένες περιοχές με τη Γουαδελούπη. Αυτό άλλαξε, όταν ύστερα από δημοψήφισμα το 2003, οι κάτοικοι των νησιών αξίωσαν διοικητικό διαχωρισμό από τη Γουαδελούπη, πράγμα που επιτεύχθηκε το 2007. Έκτοτε τα νησιά αποτελούν υπερπόντιες συλλογικότητες. (Gay Nagle Myers, 2007)
Τα άρθρα 198-204 της ΣΛΕΕ αναγνωρίζουν ότι η Γαλλία, μεταξύ άλλων χωρών, έχει ιδιαίτερους δεσμούς με ορισμένες υπερπόντιες χώρες και εδάφη (ΥΧΕ). Μολονότι, οι υπήκοοι των ΥΧΕ είναι πολίτες της Ε.Ε., δεν αποτελούν μέρος της Ε.Ε. και το δίκαιο της Ένωσης δεν εφαρμόζεται σε αυτές. Βέβαια, το 2013 αποφασίστηκε η σύνδεση των ΥΧΕ με την Ένωση, ενώ δυνάμει της ανωτέρω απόφασης, η Ε.Ε. παρέχει χρηματοοικονομική στήριξη στις αναπτυξιακές στρατηγικές των ΥΧΕ. Πέραν του Αγίου Μαρτίνου, που αποτελεί ΕΑΠ, όλες οι υπόλοιπες υπερπόντιες συλλογικότητες, η Νέα Καληδονία, τα Γαλλικά Νότια και Ανταρκτικά και το Νησί Κλίπερτον αποτελούν ΥΧΕ. (EUR-Lex, n.d.)
Το καθεστώς της Νέας Καληδονίας αναλύεται στο Κεφάλαιο XIII “Μεταβατικές διατάξεις που αφορούν τη Νέα Καληδονία” του Γαλλικού Συντάγματος, το οποίο θεσπίστηκε κατά τη συνταγματική αναθεώρηση της 20ής Ιουλίου 1998, μετά τη Συμφωνία της Νουμέα της 5ης Μαΐου 1998, περιέχοντας την αρχή της σταδιακής μεταβίβασης εξουσιών από τη Γαλλία στη Νέα Καληδονία, η οποία αποτελεί μια “sui generis” κοινότητα. Η Συμφωνία της Νουμέα, προβλέπει την τέλεση δημοψηφισμάτων ανεξαρτησίας, με στόχο την αξιολόγηση της βούλησης των κατοίκων σχετικά με το μέλλον της Νέας Καληδονίας, αλλά και την “επίτευξη πλήρους κυριαρχίας” αυτού του εδάφους (Άρθρο 77 του Γαλλικού Συντάγματος). (de Seze, Bardy, Marchand, 2011-2012)
Στο πλαίσιο αυτό έχουν διεξαχθεί τρία δημοψηφίσματα ανεξαρτησίας. Το πρώτο πραγματοποιήθηκε την 4η Νοεμβρίου 2018, όπου το 56,4% των ψηφοφόρων επέλεξαν την παραμονή της Νέα Καληδονίας υπό τη γαλλική κυριαρχία. Το δεύτερο δημοψήφισμα πραγματοποιήθηκε την 4η Οκτωβρίου 2020 και είχε ως αποτέλεσμα το 53,3% να ψηφίσει κατά της ανεξαρτησίας, ενώ το τρίτο δημοψήφισμα διεξήχθη την 12η Δεκεμβρίου 2021, με το 96.5% των ψηφοφόρων να επιλέγει την παραμείνει υπό γαλλική κυριαρχία. Ωστόσο, η συμμετοχή στο τρίτο δημοψήφισμα ήταν ιδιαιτέρως χαμηλή, καθώς πολλοί υποστηρικτές της ανεξαρτησίας προέτρεψαν για αποχή λόγω της πανδημίας COVID-19. (Denise Fisher, 2022)
Τέλος, τα Νότια και Ανταρκτικά Γαλλικά Εδάφη (TAAF) και το Νησί Κλίπερτον αποτελούν περιοχές χωρίς μόνιμο πληθυσμό, που διοικούνται απευθείας από το γαλλικό κράτος και έχουν κυρίως στρατηγική, επιστημονική και περιβαλλοντική σημασία. Το Νησί Κλίπερτον είναι μια κοραλλιογενής ατόλη και κατέχεται ως υπερπόντια κρατική ιδιοκτησία, με επίσημους περιορισμούς πρόσβασης, υπό την άμεση εξουσία της γαλλικής κυβέρνησης και διοικείται από τον Υπουργό Υπερπόντιων Εδαφών της Γαλλίας.Top of Form(de Seze, Bardy, Marchand, 2011-2012)
Τα Νότια και Ανταρκτικά Γαλλικά Εδάφη αποτελούν υπερπόντιο έδαφος της Γαλλίας από το 1956 και συγκροτούνται από πέντε διοικητικές περιφέρειες: τα Νησιά Αγίου Παύλου και Άμστερνταμ, το Αρχιπέλαγος Κροζέ, το Αρχιπέλαγος Κεργκελέν, την Αδελία Γη και τις Διάσπαρτες Νήσους του Ινδικού Ωκεανού. (de Seze, Bardy, Marchand, 2011-2012) Σημειώνεται ότι η γαλλική κυριαρχία σε 2 από τις προαναφερθείσες διοικητικές περιφέρειες αμφισβητείται. Συγκεκριμένα, η γαλλική κυριαρχία σε όλες τις Διάσπαρτες Νήσους τελεί υπό αμφισβήτηση, με διεκδικητές των νήσων αυτών να αποτελούν ο Μαυρίκιος, οι Κομόρες, οι Σεϋχέλλες και η Μαδαγασκάρη. Παράλληλα, η γαλλική κυριότητα στην Αδελία Γη, που εξασκείται σύμφωνα με την Συνθήκη της Ανταρκτικής, αμφισβητείται από πολλές χώρες, μεταξύ των οποίων και οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. (CIA World Factbook, 2023)
Όπως έγινε σαφές από τα ανωτέρω, ζητήματα μεγαλύτερης αυτονομίας και ανεξαρτησίας ανακύπτουν με σημαντική συχνότητα, χωρίς όμως να οδηγούν σε ουσιαστική αλλαγή του θεσμικού καθεστώτος. Οι DOM-TOM δεν απαιτούν επί της ουσίας περαιτέρω αυτονομία ή ανεξαρτησία για διάφορους λόγους που σχετίζονται τόσο με πολιτικά όσο και οικονομικά κριτήρια. Συγκεκριμένα, σε περιοχές όπως ο Άγιος Πέτρος και Μικελόν, ο έντονα γαλλικός εθνοτικός χαρακτήρας οδηγεί στην απουσία επιθυμίας για ανεξαρτησία. Στα νησιά της Καραϊβικής, οικονομικοί παράγοντες, όπως η εξάρτηση από τη γαλλική οικονομική υποστήριξη και τα προνόμια της γαλλικής και ευρωπαϊκής υπηκοότητας δρουν αποτρεπτικά ως προς την επιδίωξη ανεξαρτησίας. Στη Νέα Καληδονία και τη Γαλλική Πολυνησία, η ύπαρξη πλούσιων φυσικών πόρων δημιουργεί συζητήσεις για αυτονομία, αλλά οι εθνοτικές και γεωγραφικές διαφοροποιήσεις του πληθυσμού, επιπλέον των οικονομικών και πολιτικών σταθερών που προσφέρει η γαλλική διοίκηση, διατηρούν το status quo. Οι μικρότερες και πιο απομονωμένες κτήσεις βρίσκονται σε αδύναμη θέση και δεν επιθυμούν να επιδιώξουν την ανεξαρτησία λόγω οικονομικής και γεωγραφικής απομόνωσης.
Συνεπώς, η παρουσία της Γαλλίας σε περιοχές, όπως ο Ινδικός Ωκεανός, ο Ειρηνικός και η Καραϊβική, της προσφέρει μοναδικά στρατηγικά πλεονεκτήματα. Χάρη στις υπερπόντιες περιοχές της, η Γαλλία διαθέτει τη δεύτερη μεγαλύτερη αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ) παγκοσμίως, με έκταση που ξεπερνά τα 11 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα. Αυτή η εκτεταμένη θαλάσσια κυριαρχία της προσφέρει, μεταξύ άλλων, δυνατότητα ελέγχου θαλάσσιων διαδρόμων, πρόσβαση σε φυσικούς πόρους (υδρογονάνθρακες, αλιεία, σπάνια ορυκτά), καθώς και ενίσχυση της ναυτικής παρουσίας σε παγκόσμιο επίπεδο. (Government of France, 2023)
Το σημαντικό εύρος της γαλλικής θαλάσσιας έκτασης, οδήγησε σε διαμάχη τη Γαλλία και τον Καναδά για τα θαλάσσια σύνορα γύρω από τα νησιά Άγιος Πέτρος και Μικελόν. Η διαφωνία μεταξύ των δύο χωρών επικεντρώνεται στην οριοθέτηση της ΑΟΖ γύρω από τα νησιά, γεγονός που επηρεάζει την πρόσβαση στους θαλάσσιους πόρους και τα δικαιώματα αλιείας, και οδήγησαν σε διεθνείς δικαστικές προσφυγές, με στόχο την εύρεση μιας δίκαιης και βιώσιμης λύσης, δεδομένου ότι η περιοχή αποτελεί κομβικό σημείο για την αλιευτική βιομηχανία και των δύο χωρών. (Plantegenest, Iosipescu, Macnab, n.d.) Η οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών μεταξύ των 2 χωρών διευθετήθηκε δικαστικά το 1992, με τη δικαστική απόφαση να αναθεωρεί τη μέχρι τότε υφιστάμενη άποψη για μειωμένη επήρεια των νησιών, αναγνωρίζοντας στα νησιά θαλάσσιες και υποθαλάσσιες Ζώνες 200 ναυτικών μιλίων. Συγκεκριμένα, δόθηκε έμφαση στις σχετικές παράκτιες όψεις των νησιών παρά στο ουσιαστικά μικρότερο μήκος τους σε σχέση με τις απέναντι ακτές, με την απόφαση να μείνει ανεπηρέαστη από το σχετικό μέγεθος, τον πληθυσμό και την οικονομία των νησιών. (Νούλας Γεώργιος, 2025)
Εν κατακλείδι, οι γαλλικές υπερπόντιες κτήσεις αποτελούν έναν ιδιότυπο συνδυασμό αποικιακής κληρονομιάς και σύγχρονης γεωστρατηγικής, ενισχύοντας καθοριστικά τη γεωπολιτική θέση και επιρροή της Γαλλίας. Ωστόσο, οι εσωτερικές κοινωνικές πιέσεις και οι ανισότητες που κυριαρχούν, συγκριτικά με τη μητροπολιτική Γαλλία, έχουν εγείρει ανά τα χρόνια αξιώσεις ανεξαρτησίας, καθώς και την ανάγκη θεσμικής ισορροπίας μεταξύ αύξησης της αυτονομίας και ενοποίησης. Παρά τις όποιες δυσαρέσκειες ταλανίζουν τους ντόπιους πληθυσμούς η γαλλική και ευρωπαϊκή στήριξη δεν είναι αμελητέα, και προς το παρόν φαίνεται σε πολλές περιπτώσεις θέτει τα όρια σε όποια προσπάθεια ανεξαρτησίας ή ενισχυμένης αυτονομίας.
Πηγές:
Ακαδημαϊκές Πηγές
- Νούλας, Γ. (2025). Η αμφισημία των αποφάσεων των διεθνών δικαστηρίων για την αναγνώριση ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας: Η εφαρμογή του δικαίου της θάλασσας και της διεθνούς νομολογίας στο Αιγαίο και η ελληνική διπλωματική ανάγνωση [Διδακτορική διατριβή, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο]. https://apothesis.eap.gr/archive/item/217009
- De Seze, P., Bardy, M., & Marchand, J.-P. (2011–2012). French overseas territories and the euro. IEOM. https://www.ieom.fr/IMG/pdf/l_outre-mer_francais_et_l_euro_-_bdf_bm_186_etu_7_version_anglaise.pdf
- Gay, J.-C. (2017). L’outre-mer en marge, les marges de l’outre-mer. Bulletin de l’Association de Géographes Français, 94(4), 436–452. https://journals.openedition.org/bagf/2119
- Plantegenest, J., Iosipescu, M., & Macnab, R. (n.d.). The French islands of Saint-Pierre et Miquelon: A case for the construction of a discontinuous juridical continental shelf? ABLOS Conference. https://legacy.iho.int/mtg_docs/com_wg/ABLOS/ABLOS_Conf3/PAPER5-1.PDF
Αρθρογραφία
- Alcoy, P. (2021, November 27). France’s discussion of autonomy for Guadeloupe and Martinique is an imperialist maneuver. Left Voice. https://www.leftvoice.org/frances-discussion-of-autonomy-for-guadeloupe-and-martinique-is-an-imperialist-maneuver/
- Bonilla, Y. (2009). Guadeloupe on strike: A new political chapter in the French Antilles. Rutgers University Department of Anthropology. https://www.anthro.rutgers.edu/images/PDFs/Bonilla%202009%20Guadeloupe%20on%20Strike.pdf
- (n.d.). What is the meaning of DROM? Copernicus Land Monitoring Service. https://land.copernicus.eu/en/faq/products/european-ground-motion-service/what-is-the-meaning-of-drom
- David, C. (2020, November 10). French overseas territories: Constitutional statuses and issues. IACL-AIDC Blog. https://blog-iacl-aidc.org/constitutionalism-and-pluralism-in-overseas-france/2020/11/10/zlemu8zm2zu7beiuijw4t99iki6qt1
- EUR-Lex. (n.d.). Υπερπόντιες χώρες και εδάφη (ΥΧΕ). EUR-Lex. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=LEGISSUM:overseas_countries_and_territories
- Fisher, D. (2022, March 1). After three referendums, France still faces major challenges in New Caledonia. EUR-Lex. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=LEGISSUM:overseas_countries_and_territories
- France 24. (2010, January 11). French Guiana, Martinique vote against more autonomy. France 24. https://www.france24.com/en/20100111-french-guiana-martinique-vote-against-more-autonomy
- Governance of France. (2003). Areas of France’s maritime spaces of sovereignty and jurisdiction. Maritime Limits. https://maritimelimits.gouv.fr/sites/default/files/2023-03/Superficies_espaces_maritimes_En_230126.pdf
- Gouardères, F. (2025). Οι εξόχως απόκεντρες περιοχές (ΕΑΠ). Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. https://www.europarl.europa.eu/factsheets/el/sheet/100/las-regiones-ultraperifericas-rup
- Myers, G. N. (2007, February 15). St. Barts and St. Martin break away from Guadeloupe. Travel Weekly. https://www.travelweekly.com/Destinations2001-2007/St-Barts-and-St-Martin-break-away-from-Guadeloupe
- Vivian, D. A. (2024, April 22). The colonial legacy lurking beneath economic unrest in the French Caribbean. The Conversation. https://theconversation.com/the-colonial-legacy-lurking-beneath-economic-unrest-in-the-french-caribbean-242460
Πηγή εικόνας:
Stock Adobe, Image by luzitanija, Διαθέσιμο εδώ: https://stock.adobe.com/gr_en/search/images?k=flagge+frankreich&asset_id=217587717