Γράφει η Ευαγγελία Καψιμάλη
Η Ευρώπη βρίσκεται σε μια πολύ κρίσιμη ιστορική στιγμή όσον αφορά τη δέσμευσή της για την ενεργειακή μετάβαση και τη δράση κατά της κλιματικής αλλαγής. Οι αυξανόμενες ενδείξεις της κλιματικής αλλαγής και η αυξανόμενη ενεργειακή εξάρτηση έχουν ενισχύσει την αποφασιστικότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης να αποτελέσει την πρώτη ήπειρο που θα εξασφαλίσει κλιματική ουδετερότητα και βιώσιμη οικονομία μέχρι το 2050, στοχεύοντας σε μια ασφαλή, ανταγωνιστική και βιώσιμη ενέργεια. Ωστόσο, δεδομένων των τρεχόντων ζητημάτων, αυτό που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι ότι η ενεργειακή μετάβαση είναι συνυφασμένη με την οικονομική μετάβαση.
Η παρούσα ανάλυση πραγματεύεται ένα εξαιρετικά σημαντικό οικονομικό εργαλείο, το λεγόμενο “energy decoupling” (ενεργειακή αποσύνδεση), το οποίο υποστηρίζει τη σταδιακή αποσύνδεση της παραγωγής από τις πρακτικές που βασίζονται στον άνθρακα. Στόχος είναι να διατηρηθεί η οικονομία σε αρμονία με ένα υγιές περιβάλλον, με την Ευρώπη να κινείται πλέον προς πολιτικές που εστιάζουν – στο μέτρο του δυνατού – σε μηδενικές εκπομπές άνθρακα και αερίων του θερμοκηπίου.
Ορισμός του “energy decoupling”
Η ενεργειακή αποσύνδεση («energy decoupling») είναι η διαδικασία διαχωρισμού της οικονομικής ανάπτυξης από την κατανάλωση ενέργειας. Παραδοσιακά, η οικονομική ανάπτυξη ήταν στενά συνδεδεμένη με την κατανάλωση ενέργειας, καθώς οι βιομηχανίες και τα νοικοκυριά χρειάζονται ενέργεια για να τροφοδοτήσουν τις δραστηριότητές τους. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο ότι το μοντέλο αυτό δεν είναι βιώσιμο, καθώς οι πεπερασμένοι πόροι του πλανήτη εξαντλούνται και οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής γίνονται ολοένα και πιο σοβαρές. Η ενεργειακή αποσύνδεση αποσκοπεί στο να σπάσει αυτή η σχέση μεταξύ οικονομικής ανάπτυξης και κατανάλωσης ενέργειας, προωθώντας την ενεργειακή απόδοση και αποτελεσματικότητα, καθώς και τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Λαμβάνοντας υπόψη την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, μια οικονομία που μπορεί να διατηρήσει την αύξηση του ΑΕΠ χωρίς να βλάψει τις περιβαλλοντικές συνθήκες λέγεται ότι είναι αποσυνδεδεμένη. Ο στόχος είναι να επιτευχθεί οικονομική ανάπτυξη με ταυτόχρονη διατήρηση ενός υγιούς περιβάλλοντος, να συνδυαστεί η αύξηση του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) με τη συρρίκνωση του υλικού αποτυπώματος και να μειωθούν – ή να μηδενιστούν – οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.
Η σημασία ενεργειακής αποσύνδεσης στην ευρωπαϊκή πολιτική για την ενέργεια
Η ενεργειακή αποσύνδεση αποτελεί σημαντικό μέρος της πολιτικής ενεργειακής μετάβασης στην Ευρώπη για διάφορους λόγους. Πρώτον, είναι απαραίτητη για την επίτευξη ουδετερότητας ως προς τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Η χρήση ορυκτών καυσίμων είναι η κύρια αιτία των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, που ευθύνονται για την υπερθέρμανση του πλανήτη και την κλιματική αλλαγή. Με τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας και τη μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η Ευρώπη μπορεί να μειώσει σημαντικά το αποτύπωμα άνθρακα και να σημειώσει πρόοδο προς τον στόχο της για την επίτευξη ουδετερότητας έως το 2050.
Δεύτερον, η ενεργειακή αποσύνδεση είναι μια σημαντική οικονομική στρατηγική. Με την προώθηση της ενεργειακής απόδοσης και της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η Ευρώπη μπορεί να μειώσει την εξάρτησή της από τα εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα, τα οποία μπορεί να είναι ακριβά και να υπόκεινται σε γεωπολιτικούς κινδύνους. Αυτό μπορεί να συμβάλει στη μείωση του ενεργειακού κόστους για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις, δημιουργώντας παράλληλα νέες θέσεις εργασίας στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Τρίτον, η ενεργειακή αποσύνδεση μπορεί να προωθήσει την καινοτομία και την τεχνολογική ανάπτυξη. Καθώς αυξάνεται η ζήτηση για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, θα υπάρχει αυξανόμενη ανάγκη για νέες τεχνολογίες και καινοτόμες λύσεις. Με την προώθηση της ενεργειακής αποσύνδεσης, η Ευρώπη μπορεί να δημιουργήσει ένα περιβάλλον που ενθαρρύνει την έρευνα και την ανάπτυξη στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, οδηγώντας σε νέες και πιο αποτελεσματικές τεχνολογίες.
Αξιολόγηση της πορείας της ΕΕ προς την ενεργειακή απεξάρτηση
Η επίτευξη της ενεργειακής αποσύνδεσης είναι αδύνατο να συμβεί χωρίς προκλήσεις. Μία σημαντική πρόκληση είναι η ανάγκη για σημαντικές επενδύσεις σε υποδομές ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Αυτό περιλαμβάνει την κατασκευή ανεμογεννητριών, ηλιακών πάνελ και άλλων μορφών ΑΠΕ, καθώς και την ανάπτυξη τεχνολογιών αποθήκευσης ενέργειας. Μια άλλη πρόκληση είναι η ανάγκη για συνοχή και συντονισμό των πολιτικών, καθώς η ενεργειακή αποσύνδεση απαιτεί τη συνεργασία πολλών τομέων και ενδιαφερομένων μερών. Οι χώρες που αναπτύσσονται ταχύτερα δυσκολεύονται να μειώσουν τις εκπομπές. Επομένως, θα πρέπει να αναμένεται απαιτητικός και δύσκολος μετριασμός των εκπομπών σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η ΕΕ με τη θέσπιση του Συστήματος Εμπορίας Εκπομπών, έχει θέσει τα όρια των συνολικών επιπέδων εκπομπών αερίων θερμοκηπίου. Έτσι, σύμφωνα με την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει», όλα τα δικαιώματα εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου θα πρέπει να δημοπρατούνται. Ωστόσο, πολλές επιχειρήσεις επιλέγουν να μεταφέρουν την παραγωγή τους σε άλλες χώρες με χαλαρότερους περιορισμούς εκπομπών, δημιουργώντας το φαινόμενο «διαρροής άνθρακα», το λεγόμενο “Carbon Leakage”. Το ζήτημα αυτό μπορεί να οδηγήσει άμεσα σε αύξηση των συνολικών εκπομπών, κυρίως, βιομηχανιών υψηλής έντασης ενέργειας. Για τον λόγο αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει δημιουργήσει έναν κατάλογο τομέων – τη λεγόμενη “Carbon leakage list”- οι οποίοι θεωρούνται ότι διατρέχουν σημαντικό κίνδυνο διαρροής άνθρακα. Ένας τέτοιος τομέας είναι, για παράδειγμα, η χαλυβουργία, για την οποία η Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχει δωρεάν ένα ποσοστό των δικαιωμάτων εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα, το οποίο βέβαια μειώνεται σταδιακά με την πάροδο του χρόνου. Αντίθετα, στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας, όπου οι βιομηχανίες δεν μπορούν να μετεγκατασταθούν, σχεδόν όλα τα δικαιώματα διατίθενται μέσω δημοπρασιών. Με αυτόν τον τρόπο, η ΕΕ επιτυγχάνει να περιορίσει επαρκώς το φαινόμενο της “διαρροής άνθρακα”.
Ακόμη, απαιτείται τεχνολογικός εξοπλισμός και εξειδικευμένο προσωπικό, το οποίο μόνο οι τεχνολογικά προηγμένες χώρες μπορούν να στηρίξουν οικονομικά. Από την άλλη πλευρά, οι λιγότερο προηγμένες τεχνολογικά χώρες, ακόμη και αν έχουν εξασφαλίσει εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό, χρειάζονται τη στήριξη της ΕΕ σε όρους χρηματοδότησης και επιδοτήσεων. Για το λόγο αυτό, το πρόγραμμα της ΕΕ «InvestEU» φαίνεται αρκετά φιλόδοξο, καθώς αποσκοπεί σε μια σειρά μεταρρυθμίσεων διευκολύνοντας την διπλή μετάβαση των χωρών αυτών (πράσινη και ψηφιακή), ενώ παράλληλα παρέχει ιδιωτικές επενδύσεις σε χώρες που πλήττονται από την ενεργειακή μετάβαση.
Για μια επιτυχημένη ενεργειακή απεξάρτηση σημαντικό είναι η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση να χρησιμοποιηθεί από όλες και κυρίως τις τεχνολογικά προηγμένες χώρες ως κίνητρο για την επίτευξη περιβαλλοντικών στόχων και τον μετριασμό των εκπομπών, και όχι ως πρόσχημα για την προώθηση του τεχνολογικού τους εξοπλισμού μέσω επενδύσεων προς οικονομικό τους όφελος.
Πηγές
- Amanatidis G. (2019). European policies on climate and energy towards 2020, 2030, and 2050. European Parliamentary Research Service. Διαθέσιμο σε: https://policycommons.net/artifacts/1335288/european-policies-on-climate-and-energy-towards-2020-2030-and-2050/1941726/
- Noonan E., Vrizzi S. (2020). Decoupling economic growth from environmental harm. European Parliamentary Research Service. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document/EPRS_ATA(2020)651916
- Goldemberg J. (2020). The evolution of the energy and carbon intensities of developing countries. Energy Policy, Volume 137. Διαθέσιμο σε: https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0301421519306470
- Papież M., Śmiech S., Frodyma K. (2021). The role of energy policy on the decoupling processes in the European Union countries. Journal of Cleaner Production, Volume 318. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2021.128484
- Slameršak A., Kallis G., O’Neill D. W. (2022). Energy requirements and carbon emissions for a low-carbon energy transition. Nature communications 13. Διαθέσιμο σε: https://www.nature.com/articles/s41467-022-33976-5
- Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο. (2017). Δράσεις της ΕΕ για την ενέργεια και την κλιματική αλλαγή. Διαθέσιμο σε: https://op.europa.eu/webpub/eca/lr-energy-and-climate/el/
- European Environment Energy (2019). Has there been a decoupling of economic growth from final energy consumption in Europe? Διαθέσιμο σε: https://www.eea.europa.eu/data-and-maps/indicators/final-energy-consumption-intensity-5/has-there-been-a-decoupling
- European Commission (2022). InvestEU: Commission signs agreement with EBRD to unlock €2.1 billion in sustainable infrastructure, green economy and digitalization. EC Press Release. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_22_7629
- European Commission (n.d.) Enabling framework for renewables. Διαθέσιμο σε: https://energy.ec.europa.eu/topics/renewable-energy/enabling-framework-renewables_en
- European Commission (n.d.) Carbon Leakage. Διαθέσιμο σε: https://climate.ec.europa.eu/eu-action/eu-emissions-trading-system-eu-ets/free-allocation/carbon-leakage_en
Πηγή φωτογραφίας
Eric Koons. (2022). The Global Energy Transition: How the World Sees It. Διαθέσιμο σε: https://energytracker.asia/what-is-energy-transition-an-ultimate-guide/