Γράφει ο Ιωάννης Ζερβός
Η ανάλυση αυτή εξετάζει τη διπλωματία των πόλεων (city diplomacy) ως έναν ανερχόμενο θεσμό διεθνών σχέσεων, με έμφαση στο πώς οι ευρωπαϊκές μητροπόλεις μπορούν να επηρεάσουν τη διεθνή πολιτική, να ενισχύσουν το κύρος τους και να συμβάλουν στην αντιμετώπιση παγκόσμιων προκλήσεων. Η νέα αυτή μορφή διπλωματίας αναδείχθηκε ιδιαίτερα το 2015, ενώ οι παγκόσμιοι ηγέτες προσπαθούσαν να βρουν μια λύση για τη Συμφωνία του Παρισιού. Τότε, Δήμαρχοι από περισσότερες από 100 πόλεις υπέγραψαν την δική τους συμφωνία για το κλίμα, το Παγκόσμιο Σύμφωνο των Δημάρχων για το Κλίμα και την Ενέργεια (Global Covenant of Mayors for Climate & Energy), αποδεικνύοντας ότι η διεθνής διπλωματία δεν είναι μόνο για αρχηγούς κρατών (Global Covenant of Mayors for Climate & Energy, 2015).
Η διπλωματία των πόλεων είναι ο όρος που χρησιμοποιείται για την περιγραφή των διεθνών σχέσεων και συνεργασιών που αναπτύσσουν οι πόλεις και η τοπική αυτοδιοίκηση, πέρα από το επίπεδο των εθνικών κυβερνήσεων (Espiñeira, 2021). Οι πόλεις είναι αυτές που αντιμετωπίζουν το πρώτο κύμα πολλών σύγχρονων προκλήσεων όπως η κλιματική κρίση, οι μεταναστευτικές ροές και ο τεχνολογικός μετασχηματισμός, γι’ αυτό και ο ρόλος που διαδραματίζουν είναι καθοριστικός. Έχουν όμως και την ικανότητα να ενισχύουν τη φήμη τους διαρκώς, προσελκύοντας έτσι περισσότερες επενδύσεις, ταλέντο αλλά και ταυτόχρονα τουρίστες. Το μέγεθος τους προσφέρει μεγαλύτερη ευελιξία από αυτό των κρατών. Η άσκηση της διπλωματίας των πόλεων προϋποθέτει τόσο εμπειρία τοπικής αυτοδιοίκησης όσο και προηγμένη γνώση των διεθνών σχέσεων. Με πολύ απλά λόγια λοιπόν, η διπλωματία των πόλεων είναι η ικανότητα των πόλεων να ενεργούν σαν μικροί «παίκτες», ενώ ταυτόχρονα δημιουργούν σχέσεις και συνεργασίες πέρα από τα εθνικά τους σύνορα (Acuto, 2016).
Η διπλωματία για δεκαετίες θεωρούταν αποκλειστικό πεδίο εθνικών κυβερνήσεων καθώς και υπουργείων εξωτερικών. Ωστόσο, στον 21ο αιώνα οι πόλεις αναδεικνύονται σε απρόσμενους αλλά εξαιρετικά αποτελεσματικούς δρώντες στη διεθνή σκηνή (Kosovac, Hartley, Acuto, & Gunning, 2020). Σαν ιδέα, δεν είναι κάτι εντελώς καινούργιο. Στα μέσα του 20ού αιώνα και λίγο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, δημιουργήθηκαν προγράμματα αδελφοποιημένων πόλεων. Η ανάγκη για αυτές τις αδελφοποιήσεις ήταν κυρίως συμβολική, με βασικούς λόγους ύπαρξης την καλλιέργεια της ειρήνης και την αμοιβαία κατανόηση ανάμεσα σε κοινωνίες με παρόμοιο παρελθόν. Με αυτόν τον τρόπο, οι πόλεις μετατράπηκαν σε πεδία πολιτιστικών ανταλλαγών και εκπαιδευτικών προγραμμάτων, ενώ επισκέψεις μεταξύ πολιτικών αλλά και πολιτών άρχισαν να λαμβάνουν χώρα, καθιστώντας τη διπλωματία πιο προσιτή (EBSCO, 2023).
Σήμερα, όμως, οι προκλήσεις δεν γνωρίζουν σύνορα. Οι πόλεις δεν μπορούν να περιμένουν τις αργές γραφειοκρατικές διαδικασίες των διεθνών διαπραγματεύσεων —απαιτείται άμεση αλλαγή. Η διπλωματία των πόλεων έχει εξελιχθεί από μια ρομαντική ιδέα πολιτιστικών ανταλλαγών σε μια στρατηγική επιβίωσης και ανάπτυξης. Δίκτυα όπως το C40 Cities ή το Παγκόσμιο Σύμφωνο των Δημάρχων για το Κλίμα και την Ενέργεια συγκεντρώνουν δεκάδες μητροπόλεις, αλλά και μικρότερες πόλεις του κόσμου, έχοντας έναν κοινό σκοπό: τη μείωση των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Με αυτόν τον τρόπο, οι πόλεις είναι σε θέση να μοιραστούν τη διαθέσιμη τεχνογνωσία και να ασκήσουν συλλογικές πιέσεις σε κυβερνήσεις ώστε να δράσουν πιο αποφασιστικά (C40 Knowledge Hub, χ.χ).
Στον 21ο αιώνα, είναι αναγκαίο για τις πόλεις να ασκούν διπλωματία, γιατί τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν δεν είναι πλέον τοπικά αλλά παγκόσμια. Η πανδημία, η κλιματική αλλαγή και οι μεταναστευτικές ροές αποδεικνύουν ότι όσα συμβαίνουν σε μια γωνιά του πλανήτη επηρεάζουν άμεσα την καθημερινότητα στις μητροπόλεις παγκοσμίως. Οι Δήμαρχοι και οι τοπικές αρχές βρίσκονται στην πρώτη γραμμή αυτών των κρίσεων και δεν μπορούν να περιμένουν τις αργές και συχνά δύσκαμπτες διαδικασίες των εθνικών κυβερνήσεων (Just Security, 2020).
Είναι αναμφισβήτητο ότι η επιτυχία των δράσεων αυτών εξαρτάται και από την εικόνα που έχει καλλιεργήσει διεθνώς μια πόλη, δηλαδή από την πρακτική του “city branding”. Σύμφωνα με τον Κριεκούκη (2022), η Αθήνα είναι μία από τις πόλεις που έχει λάβει μέρος σε πολυάριθμες δράσεις για τη βελτίωση της διεθνούς της εικόνας. Μία από αυτές έλαβε χώρα στο Φόρουμ των Μεσογειακών Δημάρχων από τις 25 έως τις 27 Φεβρουαρίου 2022 στη Φλωρεντία (City of Pula, 2022), όπου ο τότε Δήμαρχος Κώστας Μπακογιάννης όχι μόνο συμμετείχε σε συζητήσεις για τα φλέγοντα διεθνή ζητήματα, αλλά και εδραίωσε προσωπικές σχέσεις με τον Πρόεδρο των Eurocities και Δήμαρχο Φλωρεντίας, Dario Nardella. Μάλιστα, ο Κώστας Μπακογιάννης υπήρξε ο μοναδικός ξένος Δήμαρχος που προσκλήθηκε από τον Nardella να συμμετάσχει σε μια πρωτοβουλία αλληλεγγύης προς τον ουκρανικό λαό στην κεντρική πλατεία της Φλωρεντίας (The Florentine, 2022). Η συνεργασία των δύο Δημάρχων συνεχίστηκε με την επίσκεψη του Κώστα Μπακογιάννη στο Κίεβο τον Αύγουστο του ίδιου έτους, όπου, στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης «RebuildUkraine», μαζί με Δημάρχους από επτά ακόμα ευρωπαϊκές πόλεις, συνυπογράφηκε μνημόνιο για την ανοικοδόμηση των κατεστραμμένων πόλεων της Ουκρανίας (Eurocities, 2022).
Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι αρκετές πόλεις έχουν καταφέρει να λειτουργήσουν ως πρωτοπόροι δρώντες στη διεθνή σκηνή, επηρεάζοντας πολιτικές και πρακτικές πέρα από τα εθνικά σύνορα. Η περίπτωση του Παρισιού είναι χαρακτηριστική. Η πόλη αξιοποίησε το δίκτυο C40 και έθεσε νέα πρότυπα για την κλιματική πολιτική, προωθώντας το όραμα της «15λεπτης πόλης». Με αυτόν τον τρόπο, όχι μόνο υιοθέτησε καινοτόμες πολιτικές, αλλά τις μετέτρεψε σε διεθνές αφήγημα, επηρεάζοντας πόλεις και κυβερνήσεις παγκοσμίως, με τρανό παράδειγμα τη Μελβούρνη, η οποία έχει ορίσει σχέδιο για την περίοδο 2017-2050 να θέσει ως κεντρικό στόχο την προσβασιμότητα και να μειώσει τη χρήση του αυτοκινήτου (Victoria Government, χ.χ.). Αντίστοιχα, το Άμστερνταμ έχει αναδειχθεί σε κέντρο κυκλικής οικονομίας και ψηφιακής διακυβέρνησης, με πρακτικές διαφάνειας και καινοτομίας που το καθιστούν σημείο αναφοράς στην Ευρώπη. Οι πολιτικές του γύρω από τα ανοιχτά δεδομένα και την ηθική της τεχνητής νοημοσύνης έχουν «χρησιμοποιηθεί» ως καλές πρακτικές και σε άλλες πόλεις, όπως η Ουτρέχτη, το Ρότερνταμ και η Κοπεγχάγη (Ellen MacArthur Foundation, 2017· Erasmus Centre for Data Analytics, 2021· TheMayor.eu, 2021· Copenhagen Solutions Lab, χ.χ.). Η Βαρκελώνη, από την πλευρά της, πρωτοστάτησε στη διαμόρφωση της ατζέντας των ψηφιακών δικαιωμάτων των πολιτών, προωθώντας ένα συμμετοχικό μοντέλο λήψης αποφάσεων και ενισχύοντας τη διεθνή επιρροή της (Ajuntament de Barcelona, χ.χ.· Greenfield, 2018). Τέλος, το Βερολίνο αξιοποίησε την πολιτιστική διπλωματία και τις συνεργασίες με πόλεις της Ανατολικής Ευρώπης, προβάλλοντας ένα αφήγημα ιστορικής μνήμης, ένταξης και δημιουργικών βιομηχανιών. Έτσι, ενίσχυσε τη διεθνή του εικόνα ως κόμβος πολιτισμού και συνεργασίας (CRISP Berlin, 2022). Τα παραδείγματα αυτά αποδεικνύουν ότι η διπλωματία των πόλεων δεν περιορίζεται σε συμβολικές κινήσεις, αλλά μπορεί να δημιουργήσει πραγματικό πολιτικό και κοινωνικό αποτύπωμα. Έτσι γίνεται φανερό ότι, στη σημερινή εποχή, οι μεγάλες πόλεις δεν μπορούν να εκπληρώσουν αποτελεσματικά τους στόχους τους χωρίς διεθνείς συνεργασίες.
Ως αποτέλεσμα, η διάσταση των πόλεων μεταλλάσσεται —από έκφραση της κοινωνίας των πολιτών, πλέον οι πόλεις αναγνωρίζονται ολοένα και περισσότερο ως πολιτικοί θεσμοί, παρά το γεγονός ότι δεν διαθέτουν ακόμη διεθνή νομική προσωπικότητα. Στο πλαίσιο αυτό, δεν περιορίζονται στην εκπροσώπηση της βούλησης των πολιτών και των τοπικών φορέων, αλλά ταυτόχρονα λειτουργούν ως πρότυπα εργαστήρια καινοτομίας. Η διπλωματία των πόλεων, όμως, αντιμετωπίζει και άλλες σοβαρές προκλήσεις (Κριεκούκης, 2022). Πρώτον, σε θεσμικό επίπεδο, οι πόλεις δεν διαθέτουν διεθνή νομική προσωπικότητα, κάτι που περιορίζει την ικανότητά τους να συνάπτουν δεσμευτικές συμφωνίες χωρίς την έγκριση του κράτους. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε επικαλύψεις ή συγκρούσεις αρμοδιοτήτων με τα υπουργεία. Δεύτερον, οι περιορισμένοι οικονομικοί και ανθρώπινοι πόροι δυσκολεύουν την υλοποίηση φιλόδοξων διεθνών στρατηγικών. Οι μικρότερες πόλεις, ειδικά, συχνά υστερούν σε τεχνική εξειδίκευση και πρόσβαση σε δίκτυα. Τρίτον, υπάρχει το ζήτημα της ασυνέχειας πολιτικής: αλλαγές στη δημοτική διοίκηση μπορούν να διακόψουν συνεργασίες ή να ακυρώσουν πολυετή σχέδια, πλήττοντας την αξιοπιστία μιας πόλης διεθνώς. Τέλος, υπάρχει η πρόκληση του “city branding”: αν η εικόνα που προβάλλεται διεθνώς δεν συνοδεύεται από απτά αποτελέσματα, υπάρχει κίνδυνος απαξίωσης και απώλειας αξιοπιστίας (Nation κ.ά., 2020).
Μια ακόμη ουσιώδης πτυχή της διπλωματίας των πόλεων είναι ότι δεν επιδιώκει την αποδυνάμωση ή την υποκατάσταση των εθνικών κυβερνήσεων, αλλά αντιθέτως εδράζεται στην αρχή της επικουρικότητας, παρέχοντας συμπληρωματική υποστήριξη στις εθνικές πολιτικές. Όπως λέγεται συχνά, κράτη και πόλεις ακολουθούν τον ίδιο δρόμο αλλά σε διαφορετικά αυτοκίνητα (Κριεκούκης, 2022).
Η νέα αυτή πραγματικότητα δείχνει κάτι ξεκάθαρο: η διεθνής πολιτική δεν γράφεται μόνο στις αίθουσες διεθνών οργανισμών ή στις πρωτεύουσες των ευρωπαϊκών κρατών, γράφεται στις πλατείες, στα δημαρχεία και όπου υπάρχει συλλογική θέληση για αλλαγή (Walt, 2020· City of Amsterdam, 2024). Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι διπλωματία των πόλεων δεν είναι απλώς ένα συμπλήρωμα της κρατικής εξωτερικής πολιτικής, είναι ένα νέο μοντέλο συνεργασίας που αντανακλά τον κόσμο μας, τον σύγχρονο κόσμο, έναν κόσμο αστικό, συνδεδεμένο από παντού και γεμάτο προκλήσεις που απαιτούν τοπικές λύσεις με παγκόσμιο αντίκτυπο.
Συμπερασματικά, η διπλωματία των πόλεων αναδεικνύεται ως κρίσιμο εργαλείο για την αντιμετώπιση παγκόσμιων προκλήσεων, την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης και της κοινωνικής συνοχής, και την ενίσχυση της διεθνούς επιρροής των μητροπόλεων (C40 Knowledge Hub, χ.χ.). Οι πόλεις μπορούν να λειτουργήσουν ως πειραματικά εργαστήρια καινοτομίας και πολιτιστικής διπλωματίας, δημιουργώντας πρακτικά αποτελέσματα που εμπλουτίζουν και συμπληρώνουν τις εθνικές πολιτικές (CRISP Berlin, 2022· City of Amsterdam, 2024). Η στρατηγική συνεργασία, η αξιοποίηση διεθνών δικτύων και η συνεχής φροντίδα για την εικόνα τους καθιστούν τις ευρωπαϊκές πόλεις πρωτοπόρους δρώντες στην παγκόσμια σκηνή, ενώ ταυτόχρονα ανοίγουν νέους δρόμους για την προώθηση της ειρήνης, της δημοκρατίας και της βιώσιμης ανάπτυξης σε διεθνές επίπεδο (Walt, 2020). Επιπλέον, η διπλωματία των πόλεων μπορεί να αντιμετωπίσει περιορισμούς λόγω γεωπολιτικών εντάσεων, διαφορετικών εθνικών προτεραιοτήτων και αντιδράσεων τοπικών κοινωνιών, οι οποίες μπορούν να περιορίσουν την αποτελεσματικότητα ή να καθυστερήσουν την εφαρμογή διεθνών πρωτοβουλιών. Παρά την αναγνώρισή τους ως δρώντες στην παγκόσμια σκηνή, οι πόλεις πρέπει να ισορροπήσουν μεταξύ της καινοτομίας και των πραγματικών περιορισμών, ώστε να διατηρήσουν αξιοπιστία και συνέπεια στις διεθνείς τους δράσεις.
Βιβλιογραφία
Βιβλία:
Acuto, M. (2016). City diplomacy. στο J. Edkins, N. Persram, & V. Pin-Fat (επιμ.), Global politics: A new introduction (2η έκδ., σσ. 509–528). Routledge.
Ακαδημαϊκά άρθρα:
Erasmus Centre for Data Analytics. (2021). Digital City Rotterdam: Open Urban Platform. Διαθέσιμο σε: https://ecda.eur.nl/portfolio/digital-city-rotterdam-open-urban-platform/
Espiñeira, T. (2021). Beyond city diplomacy: Urban diplomacy as a translation of active subsidiarity. Διαθέσιμο σε: https://www.regionalstudies.org/rsa-blog/blog-beyond-city-diplomacy-urban-diplomacy-as-a-translation-of-active-subsidiarity/
Kosovac, A., Hartley, K., Acuto, M., & Gunning, D. (2020). Conducting city diplomacy: A survey of international engagement in 47 cities. Chicago Council on Global Affairs. Διαθέσιμο σε: https://globalaffairs.org/sites/default/files/2020-12/ccga_citydiplomacy_2020_0.pdf
Nation, M., Christens, B. D., Bess, K. D., Shinn, M., Perkins, D. D., & Speer, P. W. (2020). Addressing the problems of urban education: An ecological systems perspective. Journal of Urban Affairs, 42(5), 715–730. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.1080/07352166.2019.1705847
McGill University. (2021). Lessons from Amsterdam’s transition towards a circular economy. Διαθέσιμο σε: https://www.mcgill.ca/business-law/article/cities-drivers-sustainable-transformation-lessons-amsterdams-transition-towards-circular-economy
Πρωτογενείς πηγές:
City of Pula. (2022, 3 Ιουνίου). Florence Mediterranean Mayors’ Forum: Final programme. Διαθέσιμο σε: https://www.pula.hr/media/uploads/posts/attachments/Florence_Mediterranean_Mayors_Forum_Final_Program_NAQ5h53.pdf
Eurocities. (2022, 20 Αυγούστου). On Ukraine visit, mayors pledge sustainable rebuilding. Διαθέσιμο σε: https://eurocities.eu/latest/on-ukraine-visit-mayors-pledge-sustainable-rebuilding
Global Covenant of Mayors for Climate & Energy. (2015). About the Global Covenant of Mayors. Διαθέσιμο σε: https://www.globalcovenantofmayors.org
Ηλεκτρονικά άρθρα:
Ajuntament de Barcelona. (χ.χ.). Safeguarding digital rights. Διαθέσιμο σε: https://ajuntament.barcelona.cat/digital/en/technology-accessible-everyone/safeguarding-digital-rights/safeguarding-digital-rights/cities
Amsterdam AI. (χ.χ.). Nationale Conferentie over het Besturen van AI. Διαθέσιμο σε: https://www.amsterdamai.com/en/events/nationale-conferentie-over-het-besturen-van-ai
C40 Knowledge Hub. (χ.χ.). The 15-minute city: International experiences. Διαθέσιμο σε: https://www.c40knowledgehub.org/s/article/The-15-minute-city-International-experiences
City of Amsterdam. (2024). Circular economy policy. Διαθέσιμο σε: https://www.amsterdam.nl/en/policy/sustainability/circular-economy/
CRISP Berlin. (2022). Cultural diplomacy to counter disinformation. Διαθέσιμο σε: https://crisp-berlin.org/activities/activity/cultural-diplomacy-to-counter-disinformation-1
Copenhagen Solutions Lab. (χ.χ.). Smart City Copenhagen. Διαθέσιμο σε: https://international.kk.dk/artikel/copenhagen-solutions-lab
EBSCO. (2023). Twin towns and sister cities: Research starters. Διαθέσιμο σε: https://www.ebsco.com/research-starters/history/twin-towns-and-sister-cities
Ellen MacArthur Foundation. (2017). Shaping a sharing economy: Amsterdam. Διαθέσιμο σε: https://www.ellenmacarthurfoundation.org/circular-examples/shaping-a-sharing-economy-amsterdam
Greenfield, A. (2018). Barcelona’s Decidim platform is reinventing democracy. Διαθέσιμο σε: https://www.wired.com/story/barcelona-decidim-ada-colau-francesca-bria-decode/
Just Security. (2020). Local leaders fill the gap left by Trump’s multilateral retreat. Διαθέσιμο σε: https://www.justsecurity.org/120345/trump-multilateral-orgs-local-leaders/
Κριεκούκης, T. (2022). Η διπλωματία των πόλεων χτίζει γέφυρες. Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/society/562161655/i-diplomatia-ton-poleon-chtizei-gefyres/
Walt, V. (2020). How Paris became a green city. Διαθέσιμο σε: https://time.com/5864707/paris-green-city-2/
The Florentine. (2022, 28 Φεβρουαρίου). In pictures: Florence for Peace in Ukraine rally on Sunday, February 27. Διαθέσιμο σε: https://www.theflorentine.net/2022/02/28/in-pictures-florence-for-peace-protest-on-sunday-february-27/
TheMayor.eu. (2021). UNESCO recognizes Rotterdam as a Digital Pioneer. Διαθέσιμο σε: https://www.themayor.eu/en/a/view/unesco-recognises-rotterdam-as-a-digital-pioneer-7702
Victoria Government. (χ.χ.). 20-minute neighborhoods checklist tool. Διαθέσιμο σε: https://www.planning.vic.gov.au/guides-and-resources/strategies-and-initiatives/20-minute-neighbourhoods/20-minute-neighbourhoods-checklist-tool
Πηγή εικόνας: USC Center on Public Diplomacy. (2022, 10 Νοεμβρίου). City buildings, city diplomacy. Διαθέσιμο σε: https://uscpublicdiplomacy.org/story/city-diplomacy-list