Γράφει ο Δαλαμήτρος Κωνσταντίνος
Η μητρόπολη του καπιταλισμού, η χώρα – συνώνυμο του ελεύθερου εμπορίου και του φιλελευθερισμού, υπό την ηγεσία των Ρεπουμπλικάνων, άλλοτε δεινών πολεμίων οποιασδήποτε παρέμβασης του κράτους στην οικονομία, επανέφερε, ήδη από την περσινή προεκλογική περίοδο, τους δασμούς ως διαπραγματευτική τακτική της και γενικά οποιαδήποτε προστατευτική και παρεμβατική πολιτική στην οικονομία.
Τίς και τι πταίει όμως; Πώς φτάσαμε ως εδώ;
Η επιστροφή του προστατευτισμού στο επίκεντρο της οικονομικής πολιτικής των Ηνωμένων Πολιτειών δεν έπεσε σαν κεραυνός εν αιθρία. Είχαν προηγηθεί ήδη από την πρώτη θητεία του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ δασμολογικά πακέτα 25% στις εισαγωγές χάλυβα και 10% στις εισαγωγές αλουμινίου (Sachdev & Rao, 2025). Εν αντιθέσει, η μεταπολεμική παγκόσμια οικονομία με πρωταγωνιστή τις Ηνωμένες Πολιτείες, στηρίχθηκε στη μείωση των δασμών και στην προσπάθεια εξάλειψης κάθε προστατευτικού μέτρου. Η φιλελεύθερη πεποίθηση ότι η απελευθέρωση του εμπορίου αποσοβεί, ως επί το πλείστον, τις πιθανότητες συγκρούσεων, ενίσχυσε το εγχείρημα της General Agreement on Tariffs and Trade (εφεξής GATT), η οποία μετεξελίχθηκε στον γνωστό Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (εφεξής ΠΟΕ) μετά το πέρας του Γύρου της Ουρουγουάης, μίας διαρκούς παγκόσμιας συνδιάσκεψης που έλαβε χώρα από το 1986 έως το 1994. Στόχος της ήταν η εξάλειψη του προστατευτισμού, που είχε ταυτιστεί άμεσα με τον κομμουνισμό, αντίπαλο δέος του φιλελευθερισμού μέχρι την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, και την επικράτηση του τελευταίου μέχρι την ύφεση του 2008.
Επιπλέον, δεν θα πρέπει να λησμονηθεί η ραγδαία ανάπτυξη της Κίνας, ιδιαίτερα μετά την προσχώρησή της στον ΠΟΕ. Να σημειωθεί δε, ότι με την ανάληψη των καθηκόντων Γενικού Γραμματέως του Κομμουνιστικού Κόμματος από τον Χου Τζιντάο σημειώθηκαν αρκετές μεταρρυθμίσεις, τις οποίες κάποιοι αποκαλούν και αντιμεταρρυθμίσεις (Scissors, 2023b), λόγω της συμμετοχής του κράτους ξανά στην οικονομία, πλέον όχι απλά ως παίκτη αλλά και ως διαιτητή.
Η παντελής έλλειψη οποιουδήποτε περιβαλλοντικού κανονισμού σε συνδυασμό με το εξαιρετικό χαμηλό μισθολογικό κόστος, λόγου χάρην 123,6 μονάδες στις Η.Π.Α. (Bureau of Labor Statistics) και 54,2 στην Κίνα (Trading Economics), σε συνδυασμό με τις πολιτικές ντάμπινγκ και τα μέτρα ισοδυνάμου αποτελέσματος που εφάρμοζε η Κίνα κατέστησε και συνεχίζει να καθιστά τα προϊόντα της άκρως ανταγωνιστικότερα σε σχέση με τα εγχώρια, γεγονός που οδήγησε το λεγόμενο «Rust Belt» σε μεγαλύτερη αποβιομηχάνιση. Ήδη η συμβολή του «Rust Belt», μίας άτυπης «ζώνης» μεσοδυτικών πολιτειών με ιδιαίτερα βιομηχανικό χαρακτήρα μέχρι τη δεκαετία του 1970, όπως το Οχάιο και το Μίσιγκαν, στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν, είχε βυθιστεί από το 25% τη δεκαετία του 1960 σε λιγότερο από 12% σήμερα. Δεν είναι τυχαίο που όλες αυτές οι πολιτείες, Μίσιγκαν, Πενσυλβάνια, Οχάιο και άλλες, επικρότησαν αυτήν την προστατευτική ρητορική, δίδοντας υψηλά ποσοστά στον Ντόναλντ Τραμπ τον περασμένο Νοέμβριο, δίχως να λάβουν υπόψη τους άλλους παράγοντες, όπως το γεγονός ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες εξαρτώνται σε μέγιστο βαθμό από την Κίνα όσον αφορά στην παραγωγή ημιαγωγών, κρίσιμων για τον τομέα της τεχνολογίας αλλά και στη μεταβολή του παραγωγικού μοντέλου λόγω του αυτοματισμού. Έτσι, στις 23 Ιανουαρίου 2018, επιβλήθηκαν οι πρώτοι δασμοί στα ηλιακά πάνελς και στα πλυντήρια, (BBC News, 2018) με τον Τραμπ να κάνει χρήση του section 232, μίας νομοθετικής διάταξης που επιτρέπει στον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών να επιβάλλει δασμούς, όταν αυτός κρίνει ότι απειλείται η εθνική ασφάλεια.
Το 2018 απετέλεσε χρονιά – ορόσημο για το παγκόσμιο εμπόριο. Μάλιστα, πραγματοποιήθηκε, με την επίκληση λόγων εθνικής ασφαλείας, επιβολή δασμών μεταξύ κρατών τα οποία είναι μέλη της Ζώνης Ελευθέρου Εμπορίου, καθώς αμφότερες οι Ηνωμένες Πολιτείες και ο Καναδάς είναι μέλη της Συμφωνίας Ελεύθερου Εμπορίου Βορείου Αμερικής (εφεξής NAFTA). Η εν λόγω απόφαση οδήγησε στην καταστρατήγηση και στην εκ θεμελίων ακύρωση της ουσίας και του λόγου ύπαρξης μίας τέτοιας Ζώνης. Τον Ιούλιο του 2020 (U.S Custom and Border Protection, 2025) ετέθη σε ισχύ μία νέα συμφωνία, η οποία, ουσιαστικά, υποκατέστησε τη NAFTA.
Η παρούσα τακτική διαφέρει παρασάγγας από τους δασμούς στην Ιαπωνία εποχής Ρέιγκαν, καθώς εκεί είχε εφαρμοσθεί το δόγμα εθελοντικών περιορισμών εξαγωγών για τον ισοσκελισμό του εμπορικού ισοζυγίου μεταξύ Ιαπωνίας και Ηνωμένων Πολιτειών στον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας. Μέχρι τον Δεκέμβριο του 2018 είχαν επιβληθεί δασμοί αξίας 200δις $. Αν και είχαν επιχειρηθεί «εκεχειρίες», (Kollewe & Partington, 2018) από το 2019 ακολούθησε ένα νέο πακέτο δασμών σε ηλεκτρονικά είδη, ένδυση και παιχνίδια που οδήγησε σε κλιμάκωση. Στις αρχές του 2020 έπεσαν οι υπογραφές για τη συμφωνία μεταξύ του Ντόναλντ Τραμπ και του Αντιπροέδρου της Κίνας, Λιου Χε (Office of the United States Trade Representative, 2020) που οδήγησε ως έναν βαθμό σε πάγωμα των αυξήσεων των δασμών.
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, ο εμπορικός πόλεμος αποκλιμακώθηκε, καθώς ανεδείχθη η ανάγκη και η αλληλεξάρτηση των κρατών σε έναν τόσο παγκοσμιοποιημένο κόσμο. Εν προκειμένω, οι Ηνωμένες Πολιτείες αντιμετώπισαν ιδιαίτερες ελλείψεις σε ιατροφαρμακευτικό εξοπλισμό. Στις εκλογές του 2020, οι Ρεπουμπλικανοί και ο Ντόναλντ Τραμπ ηττήθηκαν. Μολαταύτα, την τετραετία του διδύμου Τζο Μπάιντεν -Κάμαλα Χάρις, δεν υπήρξε κάποια ανάκληση δασμού, παρά μόνον μια έτι περαιτέρω στόχευση των δασμών σε πιο συγκεκριμένες κατηγορίες εισαγόμενων ειδών.
Από την επανεκλογή του Τραμπ στον προεδρικό θώκο τον Νοέμβριο του 2024 μέχρι την επιστροφή του στον Λευκό Οίκο τον Ιανουάριο, καταρτίστηκε, ή μάλλον διαμορφώθηκε, το δόγμα των ανταποδοτικών δασμών, μία φόρμουλα που συνυπολογίζει το επενδυτικό ρίσκο, τη φορολογία, το εμπορικό ισοζύγιο και το επίπεδο της τεχνολογίας και εκδίδει το ποσοστό του επιβληθέντος δασμού. Με την επιστροφή του Τραμπ στο Οβάλ Γραφείο και την ταυτόχρονη επίκληση των Ενοτήτων 232 περί εθνικής ασφαλείας και 301 περί αθέμιτων πρακτικών, επιβλήθηκαν δασμοί 25% σε αλουμίνιο και χάλυβα. Με το εκτελεστικό διάταγμα 14257 (The White House, 2025), παρουσιάστηκαν πίνακες οι οποίοι αποτύπωναν τον δασμό που χρεωνόταν για την εισαγωγή οποιουδήποτε αγαθού στις Ηνωμένες Πολιτείες από συγκεκριμένα κράτη και εδάφη. Παραδείγματος χάριν, επεβλήθη βασικός συντελεστής δασμού για προϊόντα και αγαθά από την Ευρωπαϊκή Ένωση 39%, για το Βιετνάμ 90%, για την Κίνα 67%. Η εν λόγω παρουσίαση έγινε έξω από τον Λευκό Οίκο από τον Ντόναλντ Τραμπ, επιβάλλοντας ανταποδοτικούς δασμούς και αποκαλώντας την ημέρα αυτή ως ημέρα ελευθερίας.
Το γεγονός αυτό προκάλεσε τη μεγαλύτερη χρηματιστηριακή κρίση από τον Μάρτιο του 2020 (Cnbc, 2025), όταν και ανακοινώθηκαν τα πρώτα μέτρα κατά της διασποράς του COVID-19. O S&P 500 έκλεισε με απώλειες της τάξεως του 3,9% ο Dow Jones 2,7% ενώ τις μεγαλύτερες απώλειες υπέστη ο NASDAQ με απώλειες 4,7%. Ταυτόχρονα, οι Ευρωπαίοι οι ηγέτες δεν το εξέλαβαν καθόλου ψύχραιμα, καθώς μέσα σε ένα τριήμερο διαπραγματεύσεων επήλθε πτώση της τάξεως του 12,74% στον Εuro Stoxx 50. Εντεύθεν, ξεκίνησε ένα «παιχνίδι» μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Κίνας για το ποιος θα θέσει τον υψηλότερο δασμό με αποκορύφωμα την 17η Απριλίου 2020, όταν η Αμερικανική πλευρά δημοσίευσε ένα έγγραφο για επιβολή δασμού 245% σε συγκεκριμένα κινεζικά προϊόντα (“China, US at Impasse Over Who Should Start Trade Talks,” 2025). Έκτοτε, ξεκίνησε μια υποτυπώδης αποκλιμάκωση και μία προσπάθεια διαπραγματεύσεων τόσο από την Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και από την Κίνα.
Με την επιβολή δασμών στην Ευρωπαϊκή Ένωση και με την επίκληση λόγων εθνικής ασφαλείας, νοούμενη η Ευρωπαϊκή Ένωση ότι υπονομεύει την εθνική ασφάλεια των Ηνωμένων Πολιτειών, σπάει μια συμμαχία που κρατά ογδόντα χρόνια τώρα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ως εγγυητής της ασφάλειας της Ευρώπης, πλέον αντιμετωπίζονται ως αναξιόπιστος εμπορικός εταίρος και με καχυποψία. Ο στενότερος εμπορικός εταίρος των Ηνωμένων Πολιτειών, πλέον είναι ένας αντίπαλος σε ένα παίγνιο μηδενικού αθροίσματος, διαβρώνοντας την όποια αυτονομία διέθετε η Ευρωπαϊκή Ένωση. Πλέον, η κόντρα δεν περιορίζεται στους παραδοσιακούς κλάδους, όπως στην αυτοκινητοβιομηχανία ή στη χαλυβουργία, αλλά εξαπλώνεται και στην τεχνολογία, με τις Ηνωμένες Πολιτείες να προειδοποιούν για αντίποινα κατά της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε κανονιστικές παρεμβάσεις (De Ruiter, 2025). Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τον απογαλακτισμό της Ευρώπης από το ρωσικό φυσικό αέριο, αποτελεί την καλύτερη ευκαιρία για την Ένωση, προκειμένου να σταθεί επιτέλους μόνη της στα πόδια της, χωρίς να εξαρτάται από κανέναν, και να αποτελέσει έναν ισχυρό αυτόνομο πόλο. Οι συγκυρίες με τον προσεταιρισμό πιο αυταρχικών καθεστώτων, όπως η Ρωσία, υπό τη διακυβέρνηση του Τραμπ, αποδεικνύουν αυτήν την αναγκαιότητα για το καλύτερο και των είκοσι επτά κρατών μελών. Ήρθε η ώρα η Ένωση να βγει από τη βολή της.
Οι παραδοσιακές ευρωατλαντικές σχέσεις διαρρηγνύονται και κλυδωνίζονται από την επιστροφή του προστατευτισμού και την κατάρρευση του φιλελευθερισμού. Η Ευρώπη φαίνεται να είναι ανίσχυρη και εκτεθειμένη. Από μία πιο αισιόδοξη οπτική, μάλλον προσπαθεί να βρει τον βηματισμό της. Προσπαθεί να ανεξαρτητοποιηθεί μετά από δεκαετίες υποκινούμενη από τον φόβο του κομμουνισμού, ως ακόλουθος των Ηνωμένων Πολιτειών. Πλέον, η Ευρώπη καλείται να αναθεωρήσει τις προτεραιότητές της, καθώς έχει να αντιμετωπίσει αφενός την απρόβλεπτη και συγκρουσιακή πολιτική της Ουάσινγκτον και αφετέρου την αναδιαμόρφωση της παγκόσμιας γεωπολιτικής σκακιέρας και με τις σωστές κινήσεις, θα διεκδικήσει τον ρόλο που της αξίζει, αυτόν του ισότιμου και αυτόνομου πόλου.
Βιβλιογραφία
- Sachdev, V., & Rao, A. (2025, March 11). What happened the last time Trump imposed tariffs on steel and aluminum. Reuters. https://www.reuters.com/graphics/TRUMP-TARIFFS/STEEL/gdpznwgdzpw/
- Scissors, D. (2023a, July 13). Deng undone: The costs of halting market reform in China. Foreign Affairs. https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2009-05-01/deng-undone-0
- S. Bureau of Labor Statistics. (n.d.). Labor productivity, output, and hours worked indexes, nonfarm business (2017 = 100). U.S. Department of Labor https://www.bls.gov/charts/productivity-and-costs/nonfarm-business-sector-indexes.htm
- Trading Economics. (2025). China – Labour costs https://tradingeconomics.com/china/labour-costs
- BBC News. (2018, January 23). US slaps “America First” tariffs on washing machines and solar panels. https://www.bbc.com/news/business-42784380
- S. Customs and Border Protection. (n.d.). U.S.–Mexico–Canada Agreement (USMCA). U.S. Department of Homeland Security https://www.cbp.gov/trade/priority-issues/trade-agreements/USMCA
- Kollewe, J., & Partington, R. (2018, December 4). Trade war truce: markets jump as Trump says China will halt new car tariffs. The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2018/dec/03/trade-war-china-trump-markets-jump-car-tariffs
- Office of the United States Trade Representative. (2020, January 15). Rebalancing United States – China trade. https://ustr.gov/phase-one
- The White House. (2025, April 2). Regulating imports with a reciprocal tariff to rectify trade practices that contribute to large and persistent annual United States goods trade deficits. https://www.whitehouse.gov/presidential-actions/2025/04/regulating-imports-with-a-reciprocal-tariff-to-rectify-trade-practices-that-contribute-to-large-and-persistent-annual-united-states-goods-trade-deficits/
- Cnbc, B. E. C. J. M. C. P. S. (2025, April 3). Dow nosedives 1,600 points, S&P 500 and Nasdaq drop the most since 2020 after Trump’s tariff onslaught. NBC Los Angeles. https://www.nbclosangeles.com/news/business/money-report/u-stocks-drop-after-hours-as-trump-imposes-sweeping-tariffs-sp-500-etf-falls-2-live-updates/3668750/
- (2025, April 17). China, US at impasse over who should start trade talks. Reuters. https://www.reuters.com/world/china-us-impasse-over-who-should-start-trade-talks-2025-04-17/
- De Ruiter, E. (2025, September 6). Trump threatens retaliation after EU hits Google with antitrust fine. Euronews. https://www.euronews.com/my-europe/2025/09/06/trump-threatens-retaliation-after-eu-hits-google-with-antitrust-fine
- Πηγή εικόνας : ΣΚΑΙ. (2025). Οι πρώτες αντιδράσεις στους δασμούς Τραμπ: Εκτός «σκληρής γραμμής» Ιταλία, Ισπανία – «Δεν συμφέρει ο εμπορικός πόλεμος» συμφώνησαν Αγγλία, Γαλλία. skai.gr. https://www.skai.gr/news/finance/dasmoi-tramp-ektos-skliris-grammis-italia-ispania-ti-symfonisan-agglia-gallia