Γυναίκα, Ειρήνη και Ασφάλεια: Η γυναίκα στις διαδικασίες οικοδόμησης ειρήνης

Γράφει η Ελένη Ανεσιάδου

Τα τελευταία χρόνια με τη ραγδαία άνοδο των μέσων κοινωνικής  δικτύωσης, συνεχώς κατακλύζομαστε με αναρτήσεις, συνοδευόμενες από περιληπτικά ή μακροσκελή κείμενα προάσπισης και υπενθύμισης της σπουδαιότητας του γυναικείου φύλου, οι διαφημιστικές καμπάνιες τοποθετούν ως κεντρικά πρόσωπα γυναίκες, πρότυπα ή μη, που έχουν να πουν μια ιστορία και γενικότερα ο δημόσιος διάλογος στρέφεται στο ένα από τα δυο, βιολογικά, φύλα.

Η 8η Μαρτίου, η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας δε, αποτελεί γιορτή και υπενθύμιση για την ανάγκη συνέχισης του αγώνα για την ισότητα και τα δικαιώματα των γυναικών σε όλον τον κόσμο. Η γυναίκα μέσα στο πέρασμα των αιώνων έχει καταφέρει να σπάσει τα δεσμά της αιχμαλωσίας της και να αλλάξει πολλούς ρόλους διαλύοντας τις παραδοσιακές νόρμες και τα στερεότυπα της ανδροκρατούμενης κοινωνίας (Tickner, 1997). Παρόλο που για πολλά χρόνια, η συνδυασμένη αρρενοπώτητα με τον μιλιταρισμό και τον πόλεμο, απέκλειε τις γυναίκες από τα θέατρα των επιχειρήσεων, έχει αποδειχθεί πως οι γυναίκες μπορούν να ανταποκριθούν εξίσου καλά με τους άνδρες σε τέτοιες θέσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Kristin Lund, η πρώτη γυναίκα σε θέση διοικητή δυνάμεων στην ειρηνευτική επιχείρηση των Ηνωμένων Εθνών στην Κύπρο (UNFICYP), (Georgetown Institute for Women, Peace and Security, 2017)

Τις τελευταίες δεκαετίες έχει υποστηριχθεί σθεναρά σε πολιτικό επίπεδο πως ο ρόλος της γυναίκας καθίσταται υψίστης σημασίας σε όλους τους τύπους των διεθνών επιχειρήσεων υποστήριξης και οικοδόμησης ειρήνης. Οι ειρηνευτικές επιχειρήσεις συνιστούν αποστολές που αναπτύσσονται από διεθνείς οργανισμούς, όπως ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, η Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ για την διατήρηση, αποκατάσταση ή οικοδόμηση της ειρήνης σε περιοχές πολέμου ή συγκρούσεων και περιλαμβάνουν στρατιωτικό, αστυνομικό και πολιτικό προσωπικό (United Nations Peacekeeping Operations: Principles and Guidelines, 2008).

Η πρώτη ωστόσο φορά που υπογραμμίστηκε από τη διεθνή κοινότητα, η ανάγκη συσχέτισης της γυναίκας με την ειρήνη και την ασφάλεια ήταν ύστερα από την υιοθέτηση του κομβικού και ρηξικέλευθου ψηφίσματος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, 1325 (31 Οκτωβρίου 2000), το οποίο προέβλεπε την ανάγκη ενίσχυσης της πλήρους, ισότιμης και ουσιαστικής συμμετοχής των γυναικών σε όλους τους τομείς λήψης αποφάσεων για την πρόληψη, διαχείριση και επίλυση μιας σύγκρουσης καθώς και της συστηματικής συμμετοχής σε όλες τις επιχειρήσεις υποστήριξης ειρήνης, προωθώντας έτσι την ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου. Επίσης πρωτοποριακό κατέστη το γεγονός πως για πρώτη φορά από αυτό το ψήφισμα εξέρρεε και το θεματολόγιο/ατζέντα «Γυναίκες, Ειρήνη και Ασφάλεια » (ΓΕΑ), το οποίο έδωσε το έναυσμα για τη συγγραφή Εθνικών Σχεδίων Δράσης προς αυτήν την κατεύθυνση.

Το παράδοξο που προκύπτει, παρόλη την προσπάθεια της διεθνούς κοινότητας, είναι οι  αντιφάσεις και η ασυμφωνία που υπάρχει ως προς τη σχέση γυναίκας-ειρήνης σε ακαδημαϊκό επίπεδο από άτομα του κλάδου. Οι φεμινιστές/τριες ασκούν κριτική στη σύνδεση της γυναίκας και της ειρήνης, απορρίπτοντας την αναγκαία άμεση συσχέτιση τους. Συγκεκριμένα, αμφισβητούν την άποψη ότι οι γυναίκες είναι από τη φύση τους ειρηνικές λόγω της μητρότητας ή άλλων έμφυλων χαρακτηριστικών, καθώς τέτοιες αντιλήψεις βασίζονται σε κοινωνικά στερεότυπα (Tickner, 1997). Για να επιτευχθεί μια ειρήνη που βασίζεται στη δικαιοσύνη των φύλων, είναι απαραίτητη η ενίσχυση των δικαιωμάτων των γυναικών, του διεθνούς δικαίου, καθώς και η μετατόπιση της έμφασης από την κλιμάκωση των συγκρούσεων στην πρόληψή τους (Tickner, 1992). Αυτή η γενική μεταβολή στην προληπτική αντιμετώπιση των συγκρούσεων αποτελεί μια στρατηγική που κερδίζει σταδιακά έδαφος στον τομέα της διεθνούς διπλωματίας και της πολιτικής ασφάλειας τα τελευταία 25 χρόνια καθώς η πρόληψη των συγκρούσεων είναι καθοριστική για την εξασφάλιση της ανθρώπινης ασφάλειας, την ευημερία των χωρών και τη διατήρηση της διεθνούς και περιφερειακής ειρήνης και σταθερότητας.

Η ανάγκη για ενίσχυση της γυναικείας παρουσίας κρίνεται επιτακτική σε όλο το εύρος των  ειρηνευτικών επιχειρήσεων των διεθνών οργανισμών καθώς τα αποτελέσματα της συμμετοχής των γυναικών στις διαδικασίες οικοδόμησης ειρήνης είναι άμεσα και σημαντικά (Basu Soumita & Sonalini Sapra, 2016). Δεδομένης της φύσης των ειρηνευτικών επιχειρήσεων, οι οποίες βασίζονται στην ουδετερότητα, τη συναίνεση των μερών και τη χρήση ελάχιστης βίας με στόχο τη διαρκή ειρήνη και σταθερότητα, μεγαλύτερη εκπροσώπηση γυναικών στις ειρηνευτικές αποστολές θα επιδρούσε θετικά στον τοπικό πληθυσμό και θα βοηθούσε στην βελτίωση του επιχειρησιακού περιβάλλοντος της αποστολής, διασφαλίζοντας τη νομιμότητα της αποστολής αλλά και την αποδοχή αυτής από τους ντόπιους.

Η συμμετοχή των γυναικών στις διαδικασίες οικοδόμησης ειρήνης συμβάλλει σημαντικά στην ενίσχυση της επικοινωνίας ανάμεσα στους διεθνείς δρώντες και τις τοπικές κοινωνίες. Χάρη στην ικανότητά τους να υπερβαίνουν πολιτισμικά εμπόδια, οι γυναίκες διευκολύνουν τη συνεργασία με τις τοπικές κοινότητες και ιδιαίτερα με τις γυναίκες που ανήκουν σε αυτές. Έτσι, προωθούνται η προστασία των αμάχων, η συλλογή πληροφοριών για τις τοπικές συνθήκες και η ισότητα των φύλων (Jennings, 2011).

Οι πολιτισμικές προκλήσεις –όπως οι προκαταλήψεις για τον ρόλο των γυναικών στον στρατό και οι δυσκολίες αλληλεπίδρασης με τον τοπικό πληθυσμό– περιορίζονται χάρη στη δράση των ειρηνευτριών. Μέσα από την ουσιαστική επαφή και διασύνδεση με τις τοπικές κοινωνίες, οι γυναίκες αυτές συμβάλλουν στη νομιμοποίηση της παρουσίας των ειρηνευτικών δυνάμεων, ενισχύοντας τη σχέση εμπιστοσύνης με τους κατοίκους και μειώνοντας την αίσθηση αποξένωσης από τους «ξένους» κυανόκρανους (Sabrina Karim & Kyle Beardsley, 2017).Επιπλέον, η παρουσία των γυναικών σε ειρηνευτικές αποστολές μπορεί να λειτουργήσει ως θετικό πρότυπο για τις κοινωνίες στις οποίες δρουν, ενθαρρύνοντας την ενεργότερη συμμετοχή των γυναικών στην πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας.

Η παρουσία γυναικών σε ειρηνευτικές αποστολές του ΟΗΕ δεν είναι μόνο ζήτημα συμμετοχής· έχει και θετική επίδραση στην κουλτούρα και τη συμπεριφορά των ανδρών ειρηνευτών, συμβάλλοντας καθοριστικά στην πρόληψη και καταστολή της σεξουαλικής βίας. Ο ΟΗΕ έχει θεσπίσει έναν Κώδικα Προσωπικής Δεοντολογίας (“Ten Rules – Code of Personal Conduct for Blue Helmets”) που απαγορεύει ρητά «τη σεξουαλική, φυσική ή ψυχολογική κακοποίηση ή εκμετάλλευση του τοπικού πληθυσμού ή του προσωπικού του ΟΗΕ, ιδίως γυναικών και παιδιών». (UN Code of Conduct, 2008). Επιπλέον, η πολιτική του Οργανισμού προβλέπει μηδενική ανοχή (zero‑tolerance) ως προς την εκμετάλλευση και κακοποίηση, συμβάλλοντας στην καταστολή της σεξουαλικής βίας και εκμετάλλευσης, στη μείωση της πορνείας, την εξάπλωση του AIDS και την εγκατάλειψη βρεφών, διαμορφώνοντας ένα πιο ασφαλές και ηθικά υπεύθυνο περιβάλλον για την αποστολή. Είναι γνωστό πως μέσα σε αυτά τα 77 χρόνια, δηλαδή από την εγκαθίδρυση της πρώτης αποστολής διατήρησης ειρήνης στη Μέση Ανατολή (UNTSO) τον Μάιο του 1948, έχουν παρατηρηθεί αρκετά περιστατικά άσκησης σεξουαλικής βίας και σεξουαλικής παρενόχλησης. Μάλιστα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ειρηνευτική αποστολή στην Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (MONUC) λόγω των εκατοντάδων καταγγελιών για σεξουαλική κακοποίηση από τα μέλη της. Άλλο παράδειγμα είναι αυτό της Αποστολής των Ηνωμένων Εθνών για τη Σταθεροποίηση στην Αϊτή (ΜΙNUSTAH), όπου άνδρες κυανόκρανοι προσέφεραν σε 225 γυναίκες τρόφιμα, φάρμακα ή άλλα είδη πρώτης ανάγκης έναντι «ανταποδοτικού σεξ», μίας πρακτικής που είναι απαγορευμένη από τον κώδικα ήθους και δεοντολογίας των Ηνωμένων Εθνών

Δεν είναι λίγες οι φορές που επισημαίνεται στη δημόσια σφαίρα πως οι γυναίκες είναι πάντα πιο κοντά στην ειρήνη. Πράγματι, μια συνθήκη ειρήνης στην οποία συμμετέχει ή υπάρχει η γυναίκα ως υπογραφών μέλος έχει 35% περισσότερες πιθανότητες να έχει 10 με 15 χρόνια μεγαλύτερη διάρκεια, καθιστώντας την συμβολή τους ζωτική στην μακροπρόθεσμη ανάκαμψη της ευπαθούς περιοχής με όρους βιώσιμης σταθερότητας και διαρκούς ειρήνης (Heinrich Böll Stiftung, 2023). Οι γυναίκες, επίσης, μπορούν να συμμετέχουν στις ειρηνευτικές διαδικασίες, ως φορείς ειρήνης, μεσάζοντες, διαμεσολαβητές/τρίες, διαπραγματευτές/τρίες, εκπρόσωποι, υπογράφουσες, μάρτυρες, σύμβουλοι φύλου και μέλη επιτροπών ή κινημάτων (UN WOMEN, 2012). Οι γυναίκες συχνά αξιοποιώντας τις προσωπικές τους σχέσεις και γνώσεις αλλά και δίνοντας περισσότερο έμφαση σε θέματα κοινωνικής συνοχής, ανθρωπίνων δικαιωμάτων και συμφιλίωσης, καλλιεργούν ένα φιλικό κλίμα στις επίσημες διαπραγματεύσεις που δημιουργούν ευνοϊκότερους όρους για σύναψη και την οριστικοποίηση των επίσημων διαπραγματεύσεων.

Μάλιστα, σύμφωνα με τη θεωρία σύγκρουσης, υπάρχουν πέντε κύριοι τύποι διαχείρισης συγκρούσεων: ανταγωνισμός, προσαρμογή, αποφυγή, συνεργασία και συμβιβασμός (Cassandra K. Shepherd Hamline, 2015). Οι τρεις τελευταίοι είναι πιο πιθανόν να χρησιμοποιηθούν από τις γυναίκες, οι οποίες προκρίνουν τις μεθόδους συνεργασίας και σύμπλευσης των αντιμαχόμενων πλευρών.

Δυστυχώς, παρά τις προσπάθειες της διεθνούς πολιτικής και της ακαδημαϊκής κοινότητας να αναγνωρίζει τη σημασία της ισόποσης συμμετοχής, τα ποσοστά εκπροσώπησης των γυναικών στις διαδικασίες οικοδόμησης ειρήνης παραμένουν χαμηλά. Συγκεκριμένα ως προς τις διαπραγματεύσεις, σε διάστημα 27 χρόνων (1992-2019), οι γυναίκες αποτέλεσαν μόλις το 13% των διαπραγματευτών, το 6% των διαμεσολαβητών και το 6% των υπογραφόντων στις υπογράφουσες ειρηνευτικές συμφωνίες (United Nations, Security Council, 2021). Γενικότερα, τα εμπόδια για την αύξηση της συμμετοχής των γυναικών είναι πολλά και συνήθως πηγάζουν από τις πατριαρχικές αντιλήψεις και τα στερεότυπα φύλου, τα οποία δεν συνδέουν το γυναικείο φύλο με θέματα ασφάλειας και στρατιωτικής φύσης. Την ίδια στιγμή, μέχρι και σήμερα, εν έτη 2025, οι γυναίκες υποεκπροσωπούνται σε πολλούς θεσμικούς ρόλους, από την τοπική αυτοδιοίκηση μέχρι το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο, μειώνοντας έτσι την εκκίνηση ανοιχτού διαλόγου για τέτοια θέματα(Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2025).

Ακόμα, μεγάλο αγκάθι στην συμμετοχή των γυναικών είναι η ελλιπής εφαρμογή των υιοθετημένων – δεσμευτικών, πολλές φορές – πολιτικών αποφάσεων από τις ίδιες τις χώρες και τους διεθνούς οργανισμούς και η έλλειψη κυρώσεων για τη μη συμμόρφωση ως προς αυτές (Εθνικό Σχέδιο Δράσης της Ελλάδας για τις Γυναίκες, την Ειρήνη και την Ασφάλεια-ΕΣΔΓΕΑ, 2020-2024). Δεν είναι εξάλλου λίγες οι φορές που οι κυβερνήσεις υιοθετούν σχετικές πολιτικές, απουσία προβλέψεως κάποιου συμπεριληπτικού πλάνου. Και αυτό μόνο για λόγο γοήτρου, εξυπηρέτησης των εκάστοτε παραταξιακών συμφερόντων ή την συμμόρφωση με τις επιταγές των συμμάχων τους. Επίσης, σημαντικό τροχοπέδη αποτελεί η μειωμένη ή περιορισμένη χρηματοδότηση, η οποία οδηγεί πολλές φορές στη σύσταση ενός ανεπαρκή μηχανισμού ελέγχου αποτελεσματικής εφαρμογής των ληφθέντων στρατηγικών (UN  Women, 2025).

Εν κατακλείδι, η γυναικεία συμμετοχή στις ειρηνευτικές επιχειρήσεις, γενικότερα και στις διαδικασίες οικοδόμησης ειρήνης, ειδικότερα, παρά τις προσπάθειες για ουσιαστική ενδυνάμωση, δυστυχώς δεν έχει φτάσει στο επιθυμητό επίπεδο και αυτό είναι ένα κράμα των όσων αναφέρθηκαν παραπάνω. Πολλά πράγματα πρέπει να αλλάξουν. Μέσα σε αυτά και η επικριτική στάση των φεμινιστριών για την συμπερίληψη του γυναίκειου φύλου καθώς πολλές φορές φέρνει τα αντίθετα αποτελέσματα, αλλά κυρίως η βαθιά ριζωμένη πεποίθηση του όλου πως οι γυναίκες δεν έχουν καμία σχέση με τον πόλεμο, άρα και δεν μπορούν να συνδράμουν στην επιστροφή σε ένα status ειρήνης. Εξάλλου σε μια παγκόσμια τάξη πραγμάτων, όπου η ειρήνη ορίζεται ως η απουσία πολέμου, έχοντας ως σταθερά δηλαδή τον πόλεμο, γιατί οι γυναίκες να παραμένουν αποκλεισμένες;

 

Βιβλιογραφία

 

Βιβλιογραφικές πηγές

• Cassandra K . Shepherd Hamline (2015).The Role of Women in International Conflict Resolution, University School of Law
• Jennings, K. M. ( 2011). Women’s participation in UN peacekeeping operations: agents of change or stranded symbols?. NOREF.
• Karim Sabrina & Beardsley Kyle. (2017). Equal Opportunity Peacekeeping, Women, Peace and Security in Post-Conflict States. Oxford University Press
• Tickner A (1992). Gender in International Relations, Feminist Perspective on Achieving Global Security.Columbia University Press
• Tickner Ann (1997). You Just Don’t Understand: Troubled Engagements Between Feminists and IR Theorists”. International Studies Quarterly. Έκδοση  Νούμερο 4
• UN WOMEN ,United Nations Entity for Gender Equality and the Empowerment of Women. (2012). Women’s Participation in Peace Negotiations: Connections between Presence and Influence. Δεύτερη έκδοση

 

Πρωτογενείς πηγές

• Ανεσιάδου Ελένη (2022). Ο ρόλος των γυναικών στις ειρηνευτικές επιχειρήσεις του ΟΗΕ.  Ψηφίδα, Ψηφιακή Βιβλιοθήκη και ιδρυματικό Αποθετήριο. Διαθέσιμο σε: https://dspace.lib.uom.gr/bitstream/2159/27954/4/AnesiadouEleniMsc2022.pdf
• Υπουργείο Εξωτερικών. Εθνικό Σχέδιο Δράσης της Ελλάδας για τις Γυναίκες, την Ειρήνη και την Ασφάλεια-ΕΣΔΓΕΑ (2020-2024). Διαθέσιμο σε: http://www.opengov.gr/ypex/wp-content/uploads/downloads/2021/04/Εθνικό-Σχέδιο-Δράσης-για-τις-Γυναίκες-την-Ειρήνη-και-την-Ασφάλεια-2020-2024_04.2021.pdf
• United Nations Department of Peacekeeping Operations & Field Support (2008). United Nations Peacekeeping Operations: Principles and Guidelines. Διαθεσίμο σε: https://peacekeeping.un.org/sites/default/files/capstone_eng_0.pdf
• United Nations, Security Council. (2021). Women and peace security, Report of the Secretary General. S/2021/827. Διαθέσιμο σε:  https://www.securitycouncilreport.org/atf/cf/{65BFCF9B-6D27-4E9C-8CD3-CF6E4FF96FF9}/spdf

Ειδησεογραφικές πηγές

• Capital.gr. (2025). Η πρόσβαση στη χρηματοδότηση, από τα πιο σημαντικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες επιχειρηματίες. Διαθέσιμο σε: https://www.capital.gr/epixeiriseis/3903299/s-efraimoglou-i-prosbasi-sti-xrimatodotisi-apo-ta-pio-simantika-problimata-pou-antimetopizoun-oi-gunaikes-epixeirimaties/
• alfavita.gr (2015). Ειρηνευτική βοήθεια με αντάλλαγμα το σεξ. Διαθέσιμο σε: https://www.alfavita.gr/koinonia/163601_eirineytiki-boitheia-me-antallagma-sex

Οπτικοακουστικό υλικό

• Heinrich Böll Stiftung. (2023). Επεισοδιο 5: Gender and Peace Building. Retrieved: A Feminist Foreign Policy Series. Διαθέσιμο σε: https://open.spotify.com/episode/7sssO1FTDTh3O4vZpYTdfe?si=C9GSzai8SlG3wh7cjkSb6A&nd=1&dlsi=bc8f89866a5e42db
• Georgetown Institute for Women, Peace and Security. (2017). UN Peacekeeping Commander Kristin Lund. Διαθέσιμο σε: https://giwps.georgetown.edu/video-library/first-female-commander-of-a-un-peacekeeping-operation-major-general-kristin-lund/

 

Φωτογραφία

• United Nations, Exhibits. (2025). Women in Peacekeeping: A Key to Peace. Διαθέσιμο σε: https://www.un.org/en/exhibits/page/women-peacekeeping-key-peace