Γράφει η Σίλβα Αρμάτσι
Η σύγκρουση στο Ναγκόρνο Καραμπάχ και οι εξελίξεις του 2023 αναδιαμόρφωσαν το γεωπολιτικό περιβάλλον στον Νότιο Καύκασο, μετατοπίζοντας το επίκεντρο από το ίδιο το Καραμπάχ στη νότια Αρμενία. Ο προτεινόμενος Zangezur Corridor, ο οποίος θα συνδέει το Αζερμπαϊτζάν με τον θύλακα του Ναχτσιβάν, αποτελεί πλέον κεντρικό ζήτημα στην περιφερειακή ατζέντα. Το έργο αυτό δεν αφορά μόνο την οικονομική και συγκοινωνιακή διασύνδεση, αλλά συνδέεται άμεσα με τις ισορροπίες ισχύος, την περιφερειακή ασφάλεια και τον ρόλο εξωπεριφερειακών δρώντων, όπως η Τουρκία, η Ρωσία, το Ιράν και οι Ηνωμένες Πολιτείες.
Οι εντάσεις μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν ξεκίνησαν πριν πολλά χρόνια και αφορούσαν την περιοχή Ναγκόρνο Καραμπάχ, ένα ορεινό κομμάτι στον Νότιο Καύκασο που είχε πλειοψηφία αρμενικού πληθυσμού. Η ρίζα της σύγκρουσης εντοπίζεται στην εποχή του Στάλιν, όταν η Σοβιετική Ένωση αποφάσισε να εντάξει το Ναγκόρνο Καραμπάχ διοικητικά στο Αζερμπαϊτζάν, παρά τον αρμενικό του πληθυσμό, με στόχο να διασφαλίσει την εύνοια της Τουρκίας. (Cornell, 1999)
Καθ’ όλη τη διάρκεια της σοβιετικής κυριαρχίας, το ζήτημα έμοιαζε να παραμένει σε ύφεση. Όμως, το 1987 οι Αρμένιοι της περιοχής άρχισαν να ζητούν την ένωση του Καραμπάχ με την Αρμενία. Με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991 και την ανεξαρτητοποίηση των δύο χωρών, ξέσπασε αιματηρός πόλεμος. Μέχρι το 1994, ο πόλεμος είχε στοιχίσει τη ζωή σε χιλιάδες ανθρώπους, είχε τραυματίσει δεκάδες χιλιάδες και είχε δημιουργήσει τεράστιο αριθμό προσφύγων και εκτοπισμένων και από τις δύο πλευρές. (Krüger, 2010) Η εκεχειρία που επιτεύχθηκε το 1994 έθεσε τέλος στις ανοιχτές εχθροπραξίες, με τους Αρμένιους να διατηρούν τον έλεγχο του Ναγκόρνο Καραμπάχ και περιοχών γύρω από αυτό, χωρίς όμως να αναγνωρίζεται διεθνώς η ανεξαρτησία της περιοχής.
Το 2020, μετά από περιόδους μικρής έντασης, ξέσπασε νέος, πιο αιματηρός πόλεμος, με την υποστήριξη της Τουρκίας προς το Αζερμπαϊτζάν. Η σύγκρουση αυτή οδήγησε στην ήττα των Αρμενίων και στην επιστροφή σημαντικού μέρους του Ναγκόρνο Καραμπάχ και των γύρω περιοχών στον έλεγχο του Αζερμπαϊτζάν. Η εκεχειρία, την οποία διαπραγματεύτηκε η Ρωσία, περιέλαβε την τοποθέτηση ρωσικών ειρηνευτών και τη διατήρηση της πρόσβασης στο Ναγκόρνο Καραμπάχ μέσω του Διαδρόμου Λατσίν (Lachin Corridor), ο οποίος αποτέλεσε τον μοναδικό ανθρωπιστικό και εμπορικό σύνδεσμο μεταξύ Αρμενίας και της περιοχής. (Chadoyan, 2022)
Ωστόσο, μετά την πλήρη κλιμάκωση του πολέμου στην Ουκρανία το 2022, η Ρωσία μείωσε σημαντικά την ενεργό εμπλοκή της στην περιοχή, αφήνοντας χώρο για πιο έντονη δράση από το Αζερμπαϊτζάν (Gadimova-Akbulut, 2024, σ. 7). Έτσι, τον Σεπτέμβριο του 2023, το Αζερμπαϊτζάν εξαπέλυσε στρατιωτική επιχείρηση που οδήγησε στην ανάκτηση πλήρους ελέγχου του Ναγκόρνο Καραμπάχ και στην εκτεταμένη εκκένωση της αρμενικής κοινότητας από την περιοχή. Η αυτοανακηρυχθείσα «Δημοκρατία του Ναγκόρνο Καραμπάχ» αναγκάστηκε να ανακοινώσει τη διάλυση της. Ωστόσο, η λήξη της de facto αρμενικής παρουσίας δεν σηματοδότησε το τέλος της κρίσης, αλλά τη μετάβασή της σε νέα φάση. Ο Διάδρομος του Λατσίν, που αποτελούσε το μοναδικό πέρασμα σύνδεσης της Αρμενίας με τον θύλακα του Καραμπάχ, μετατράπηκε σε πεδίο έντονης αντιπαράθεσης. Η επιβολή περιορισμών και ο αποκλεισμός του διαδρόμου από τις αρχές του Αζερμπαϊτζάν προκάλεσαν σοβαρή ανθρωπιστική κρίση, με ελλείψεις σε τρόφιμα, φάρμακα και καύσιμα για τον άμαχο πληθυσμό που είχε παραμείνει στην περιοχή. (Gale, 2023)
Μετά την επικράτηση του Αζερμπαϊτζάν στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, η προσοχή της χώρας στράφηκε στον Zangezur Corridor, έναν νέο διάδρομο που διεκδικεί να ανοίξει μέσα από το νότιο έδαφος της Αρμενίας, ώστε να συνδέεται απευθείας με το Ναχτσιβάν, απομονωμένο κομμάτι του Αζερμπαϊτζάν, και, μέσω αυτού, με την Τουρκία. Η απαίτηση αυτή σηματοδοτεί μια νέα φάση πίεσης προς την Αρμενία, με τη διαδρομή των συγκρούσεων να μετακινείται από το Ναγκόρνο Καραμπάχ στα σύνορα της ίδιας της Αρμενικής Δημοκρατίας.
Στις 8 Αυγούστου 2025 πραγματοποιήθηκε συνάντηση στην Ουάσιγκτον μεταξύ των προέδρων της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν, με τη διαμεσολάβηση του Αμερικανού Προέδρου Ντόναλντ Τραμπ. Η συνάντηση οδήγησε στην υπογραφή μιας Συμφωνίας Ειρήνης, ενώ παράλληλα τέθηκε σε εφαρμογή το σχέδιο για τον Zangezur Corridor. Το έργο, το οποίο αναμένεται να υλοποιηθεί από αμερικανικές εταιρείες, παρουσιάστηκε ως «Trump Route for International Peace and Prosperity» και προβλέπει την κατασκευή σιδηροδρομικών και τηλεπικοινωνιακών γραμμών, καθώς και αγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου. (Kaylan, 2025)
Μέσα από τον Zangezur Corridor διαμορφώνεται μια «γραμμή σύνδεσης» Αζερμπαϊτζάν – Ναχτσιβάν – Τουρκίας, καθώς η χάραξη του διαδρόμου προβλέπεται να καταλήγει στα σύνορα με την τουρκική επαρχία Kars. Η άμεση αυτή χερσαία σύνδεση επιτρέπει τη διευκόλυνση της μετακίνησης εμπορευμάτων, χωρίς την ανάγκη διέλευσης από τρίτες χώρες ή την παράκαμψη μέσω της Αρμενίας. Παράλληλα, ενισχύει τις δυνατότητες στρατιωτικής και οικονομικής συνεργασίας μεταξύ Μπακού και Άγκυρας, προσδίδοντάς τους στρατηγικό πλεονέκτημα λόγω της διέλευσης του διαδρόμου μέσα από το νότιο αρμενικό έδαφος.
Ο διάδρομος αυτός θα περνάει και από το Ιράν, με αποτέλεσμα η χώρα να αντιδρά στην δημιουργία του, όχι μόνο για οικονομικούς λόγους, αλλά επειδή θεωρεί ότι η νέα διαδρομή μειώνει την επιρροή της στην περιοχή. Ο διάδρομος ενισχύει τη συνεργασία Αζερμπαϊτζάν – Τουρκίας και άλλων χωρών, ανοίγοντας νέες εμπορικές και γεωπολιτικές διαδρομές που παρακάμπτουν το Ιράν, με πιθανές συνέπειες για τον ρόλο του στη Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία. (Sakhri, 2024) Μέσα από την υλοποίηση του διαδρόμου αναδιαμορφώνεται η περιφερειακή ισορροπία ισχύος: η σφαίρα επιρροής που παραδοσιακά ασκούσαν το Ιράν και η Ρωσία στον Νότιο Καύκασο τείνει να περιοριστεί, καθώς ενισχύεται η παρουσία και η επιρροή των Ηνωμένων Πολιτειών.
Συγκεκριμένα, μετά την επίσημη συνάντηση στην Ουάσιγκτον, το Ιράν εμφανίζεται επιφυλακτικό απέναντι στη δημιουργία του διαδρόμου, παρά τις διαβεβαιώσεις ότι θα λειτουργεί υπό την κυριαρχία της Αρμενίας. Η πιθανή συμμετοχή αμερικανικής εταιρείας και η διέλευση στρατηγικών μεταφορών ανησυχούν την Τεχεράνη, που βλέπει την επέκταση της επιρροής ΗΠΑ και ΝΑΤΟ στην περιοχή ως απειλή για τα γεωπολιτικά της συμφέροντα. Το Ιράν δηλώνει ότι θα υπερασπιστεί την ασφάλεια και τα συμφέροντά του, παρακολουθώντας στενά τις εξελίξεις και συνεχίζοντας διαβουλεύσεις με Αρμενία και Αζερμπαϊτζάν. (Times Tengri, 2025)
Ο Τούρκος πρόεδρος έχει ήδη ανακοινώσει την κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής Kars–Iğdır–Aralık–Dilucu, έργο που στοχεύει να ενταχθεί στη μελλοντική λειτουργία του Zangezur Corridor και να ενισχύσει την απευθείας σύνδεση με το Ναχτσιβάν. (Caspian Post, 2025)
Ο διάδρομος Zangezur μπορεί να προσφέρει στην Τουρκία πολλαπλά οφέλη, τόσο οικονομικά όσο και πολιτικά. Με τη δημιουργία μιας άμεσης χερσαίας σύνδεσης με το Αζερμπαϊτζάν και από εκεί με την Κεντρική Ασία, η Τουρκία θα ενισχύσει τους δεσμούς της με τον ευρύτερο τουρκικό κόσμο και θα αποκτήσει πιο εύκολη πρόσβαση σε νέες αγορές και πηγές ενέργειας. Παράλληλα, θα αναδειχθεί σε σημαντικό κόμβο του Δρόμου του Μεταξιού, προσφέροντας εναλλακτικές εμπορικές διαδρομές Ανατολής–Δύσης, ειδικά μετά τις δυσκολίες που προκάλεσε ο πόλεμος στην Ουκρανία. (Ateş, 2025, σ. 4)
Επιπλέον, ο διάδρομος θα δώσει στην Τουρκία στρατηγικό ρόλο στη μεταφορά ενέργειας και εμπορευμάτων, συμβάλλοντας και στην ενίσχυση της ενεργειακής και διατροφικής ασφάλειας της περιοχής. Έτσι, η Τουρκία θα ενδυναμώσει τη θέση της ως περιφερειακή δύναμη και θα αυξήσει την επιρροή της τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ασία. (Ateş, 2025, σ. 4)
Η Αρμενία, υπό το βάρος πιέσεων αλλά και με την προσδοκία οικονομικής ανάπτυξης, συναίνεσε στη δημιουργία του διαδρόμου ως μέσο διεθνούς συνεργασίας. Ωστόσο, η πραγματικότητα για τις τοπικές κοινότητες των νότιων συνόρων είναι πιο σύνθετη. Η μνήμη του πολέμου του 2020, των καταστροφών και των εκτοπισμών, παραμένει ζωντανή, τροφοδοτώντας μια διάχυτη αίσθηση ανασφάλειας. Για τους κατοίκους, τα υποσχόμενα οικονομικά οφέλη δεν ταυτίζονται απαραίτητα με την ειρήνη· κάθε νέο έργο υποδομής εμφανίζεται ως δίκοπο μαχαίρι: από τη μία δημιουργεί προοπτικές ανάπτυξης, αλλά από την άλλη ενισχύει την αβεβαιότητα για το μέλλον και την ανησυχία για νέες συγκρούσεις.
Παρόλο που η κυβέρνηση Τραμπ εμφανίζεται ιδιαίτερα φιλόδοξη, παρουσιάζοντας το σχέδιο ως Trump Route for International Peace and Prosperity, η συγκεκριμένη πρωτοβουλία αναδεικνύει την ανάγκη αξιολόγησης του κατά πόσο οι διακηρύξεις της μπορούν να ανταποκριθούν σε πραγματικές συνθήκες. Σε ένα διεθνές περιβάλλον όπου μόλις λίγα χρόνια πριν σημειώθηκε πόλεμος στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ και όπου το Αζερμπαϊτζάν έχει επιβάλει τον αποκλεισμό του διαδρόμου του Λατσίν, η προσδοκία «διεθνούς ειρήνης» φαίνεται μάλλον υπεραισιόδοξη. Αντίθετα, η συμφωνία μπορεί να ιδωθεί περισσότερο ως εργαλείο πολιτικής πίεσης προς την Αρμενία. Παράλληλα, δεν μπορεί να αγνοηθεί ότι η Ουάσιγκτον έχει και δευτερεύοντα κίνητρα: την ενίσχυση του διεθνούς κύρους της αμερικανικής προεδρίας αλλά και τη διεύρυνση της αμερικανικής επιρροής στον Νότιο Καύκασο, μια περιοχή αυξανόμενης στρατηγικής σημασίας.
Ο διάδρομος Zangezur δεν αποτελεί απλώς μια νέα υποδομή μεταφορών, αλλά ένα σημείο συνάντησης, και σύγκρουσης, στρατηγικών επιδιώξεων. Για την Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν λειτουργεί ως μέσο ενίσχυσης της περιφερειακής τους θέσης, για την Αρμενία, πηγή αμφίθυμων προσδοκιών ανάμεσα στην ανάπτυξη και στην ανασφάλεια, για το Ιράν και τη Ρωσία, πρόκληση απέναντι στη διατήρηση της επιρροής τους, ενώ για τις ΗΠΑ και την ΕΕ, εντάσσεται σε μια ευρύτερη λογική αναδιαμόρφωσης εμπορικών και ενεργειακών διαδρομών.
Σε κάθε περίπτωση, το μέλλον του Νότιου Καυκάσου δεν θα κριθεί μόνο από την ύπαρξη ενός νέου διαδρόμου, αλλά από το πώς αυτός θα γίνει αντιληπτός: ως γέφυρα σταθερότητας και συνεργασίας ή ως εργαλείο πίεσης και ανταγωνισμού. Η απάντηση σε αυτό το δίλημμα θα καθορίσει το αν ο Zangezur θα καταγραφεί στην ιστορία ως παράγοντας ειρήνης ή ως νέα εστία σύγκρουσης.
Βιβλιογραφία
Α. Βιβλία
Ateş, E. (2025). The potential effects of the Zangezur Corridor on Türkiye’s foreign trade. doi:10.30855/gjeb.2025.11.2.004
Chadoyan, J. (2022). Nagorno-Karabakh 2020 War Final Version. Human Rights Law.
Cornell, S. E. (1999). The Nagorno-Karabakh Conflict. Ανάκτηση από https://d1wqtxts1xzle7.cloudfront.net/109303173/Cornell_The_Nagorno-Karabakh_Conflict-libre.pdf?1703080012=&response-content-disposition=inline%3B+filename%3DThree_Dimensions_of_the_Post_Soviet_Froz.pdf&Expires=1754568502&Signature=W6RMGTwpUEEnmQSe9m8wit5
Krüger, H. (2010). The Nagorno-Karabakh conflict: A legal analysis. Springer Science & Business Media. Ανάκτηση από https://books.google.gr/books?hl=el&lr=&id=7JDCQu-Us8sC&oi=fnd&pg=PP5&dq=nagorno+karabakh&ots=SUiCr1NBqq&sig=1MZI10XCGM9v5vNLOdR9ecQr_yg&redir_esc=y#v=onepage&q=nagorno%20karabakh&f=false
Β. Ειδησεογραφικές πηγές
Gadimova-Akbulut, N. (2024). The Nagorno-Karabakh conflict in the shadow of the Russian invasion of Ukraine. Ανάκτηση από https://www.ssoar.info/ssoar/handle/document/96265
Gale, R. P. (2023). The humanitarian crisis in Nagorno-Karabakh. Ανάκτηση από https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(23)02034-2/fulltext
Caspian Post. (2025). The Railway That Could Redraw Regional Maps: Why Iğdır–Nakhchivan Matters. Ανάκτηση από https://caspianpost.com/analytics/the-railway-that-could-redraw-regional-maps-why-igdir-nakhchivan-matters
Kaylan, M. (2025). The Armenia-Azerbaijan Peace Deal And The New Trump Corridor. Ανάκτηση από https://www.forbes.com/sites/melikkaylan/2025/08/10/the-armenia-azerbaijan-peace-deal-and-the-new-trump-corridor/
Sakhri, M. (2024). Zangezur Corridor: A Struggle for Influence in the South Caucasus and a Tough Test for Russian-Iranian Relations. World Policy Hub. Ανάκτηση από https://worldpolicyhub.com/zangezur-corridor-a-struggle-for-influence-in-the-south-caucasus-and-a-tough-test-for-russian-iranian-relations/
Times Tengri. (2025). Iranian Foreign Minister says Zangezur corridor issue removed from agenda. Ανάκτηση από https://www.tengritimes.com/en/post/iranian-foreign-minister-says-zangezur-corridor-issue-removed-from-agenda
Πηγή εικόνας:
ΑΠΕ-ΜΠΕ on X: “Στη δημοσιότητα το κείμενο της συμφωνίας ειρήνης . . . (n.d.). www.google.com. https://share.google/images/faMJBtLv0Tx32gT5g