Γράφει ο Κωνσταντίνος Σωτηρίου
Η Κίνα θεωρείται ένα μοναδικό παράδειγμα χώρας και κοινωνίας στο διεθνές σύστημα. Όλα τα βλέμματα. Αυτό συμβαίνει, όχι μόνο λόγω της εντυπωσιακής και ραγδαίας οικονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής της ανέλιξης στην παγκόσμια σκηνή, αλλά και εξαιτίας της τάσης της προς το διαφορετικό . Η Κίνα ακολουθεί ένα μοναδικό μοντέλο εξέλιξης, που ξεχωρίζει από τις νόρμες, τις πρακτικές και τα πρότυπα της Δύσης και το οποίο παράγει ενδιαφέροντα φαινόμενα και στρατηγικές που ο υπόλοιπος πλανήτης καλείται να αναλύσει .
Ένα από αυτά είναι και το Belt and Road Initiative (B.R.I.), ένα εγχείρημα που ανακοινώθηκε για πρώτη φορά ως ιδέα το 2013 από τον Xi Jinping , τον τωρινό ηγέτη της Κίνας, σε μια επίσκεψη του στο Καζακστάν με τον τίτλο “ Silk Road Economic Belt ” (Garlick, 2024, σ.75). Στην ομιλία του, ο Xi Jinping, έθεσε ως στόχο την βελτίωση της συνδεσιμότητας μεταξύ Ασίας και Ευρώπης μέσω της Κεντρικής Ασίας (Garlick, 2024, σ. 75). Παράλληλα, σε ένα ταξίδι του στην Ινδονησία αναφέρθηκε στο “ Maritime Silk Road ” ως ένα μέσο ενίσχυσης της συνεργασίας στην Νοτιοανατολική Ασία μέσω της θάλασσας (Garlick, 2024, σ.75) . Η έναρξη του πρότζεκτ με επίσημο τίτλο: Belt and Road Initiative πραγματοποιήθηκε το 2015, μέσω ενός επίσημου κυβερνητικού εγγράφου που παρουσίαζε μεταξύ άλλων τους στόχους και τις σχετικές γεωγραφικές περιοχές όπου θα εκτείνονταν (Garlick, 2024, σ. 76). Στην πρώιμη σύλληψή του, κατά τον επίσημο ισχυρισμό, το Belt and Road Initiative στόχευε στην βελτίωση της διασύνδεσης και των υποδομών μεταξύ Ασίας και Ευρώπης μέσω Κινεζικών κεφαλαίων αλλά και στην προώθηση της ειρήνης, της αμοιβαίας ανέλιξης και της πολυπολικότητας (multipolarity) στο διεθνές σύστημα. (Garlick, 2024, σ. 76). Με την πάροδο των χρόνων οι περιοχές δράσεις της Κίνας μέσω του Belt and Road Initiative αυξήθηκαν. Προστέθηκε η Λατινική Αμερική, η Αφρική αλλά και ο Αρκτικός κύκλου, μετατρέποντας τη προσέγγιση σε ένα πραγματικά παγκόσμιο εγχείρημα.
Συνεχίζοντας, είναι σημαντικό να γίνει αναφορά στην οργάνωση και τους σημαντικότερους δρώντες του εγχειρήματος. Η δομή του Belt and Road Initiative δεν βασίζεται σε έναν κεντρικό φορέα, αλλά σε ένα δίκτυο θεσμών και οργανισμών που αντανακλούν τον πολύπλοκο και σε μεγάλο βαθμό αποκεντρωμένο χαρακτήρα της κινεζικής διακυβέρνησης. Δηλαδή, η πλειονότητα των επιχειρησιακών αποφάσεων λαμβάνονται και διέρχονται από διάφορους φορείς και κυβερνητικά στάδια, ενισχύοντας την τεχνογνωσία, την προσοχή στις λεπτομέρειες και το αίσθημα της συνεργασίαςΑπό την άλλη βέβαια, αυξάνονται ταυτόχρονα τόσο ο χρόνος που χρειάζεται για την λήψη αποφάσεων όσο και για την επίλυση διενέξεων μεταξύ των τμημάτων (Ganchev, 2024).
Πιο συγκεκριμένα, στο χρηματοδοτικό κομμάτι και στην παροχή κεφαλαίων για την υλοποίηση των πρότζεκτ του Belt and Road Initiative κυριαρχούν δύο βασικοί θεσμοί, το Silk Road Fund (Ταμείο Δρόμου του Μεταξιού) με έτος ίδρυσης το 2014 και η Ασιατική Τράπεζα Επενδύσεων Υποδομών (Asian Infrastructure Investment Bank) με έτος ίδρυσης το 2016 . Αξίζει να σημειωθεί πως η τελευταία, έχει λάβει την έγκριση και έχει συνεργαστεί με αρκετές εκ των χωρών G7 αλλά και με πολλές άλλες αναπτυγμένες οικονομίες, επιβεβαιώνοντας την έκταση του project Σημαντικό ρόλο στα παραπάνω έπαιξε η προσπάθεια της Κίνας να προωθήσει την εικόνα ενός συνεργατικού θεσμού χωρίς ηγεμονικό ή ανταγωνιστικό προς την Δύση χαρακτήρα (Rogelja and Tsimonis, 2023, σ. 17).
Στο υψηλότερο κυβερνητικό επίπεδο, ο ρόλος του Xi Jinping στην υλοποίηση και την επιβίωση του Belt and Road Initiative κρίνεται αδιαμφισβήτητος. πρότζεκτ αποτελεί μόλις την 2η πολιτική που εφάρμοσε όταν ανέβηκε στην εξουσία, επιβεβαιώνοντας την βαρύτητα και την σημασία του έργου στην σκέψη του. Ταυτόχρονα, η πρωτοβουλία απέκτησε momentum μέσω της προσωπικής επιμονής και του οράματος του Κινέζου ηγέτη (Rogelja and Tsimonis, 2023, σ.29), που μοιάζει να αντιμετωπίζει το B.R.I. όχι απλά σαν μια οικονομική πολιτική ή καμπάνια, αλλά σαν ένα βασικό μέσο για την επίτευξη του απώτερου στόχου του , που δεν είναι άλλος από την επίτευξη της εσωτερικής ευημερίας και της παγκόσμιας αναγνώρισης για την Κίνα (Rogelja and Tsimonis, 2023, σ.29).
Μεταξύ των σημαντικών θεσμών για τη λειτουργία του Belt and Road Initiative, αποτελεί και η Επιτροπή Εθνικής Ανάπτυξης και Μεταρρύθμισης (National Development and Reform Commission), με βασικό έργο τον στρατηγικό σχεδιασμό του πρότζεκτ, την οργάνωση των επενδύσεων και των συντονισμών των δράσεων σε γειτονικές περιοχές (Rogelja and Tsimonis, 2024, σ.30-31). Επιπλέον, η υλοποίηση των κινεζικών επενδύσεων στο εξωτερικό πραγματοποιείται μέσω κρατικά ελεγχόμενων και οικονομικά υποστηριζόμενων επιχειρήσεων (State-owned enterprises) ή θυγατρικών αυτών (Rogelja and Tsimonis, 2023, σ.34). Ιδιαιτέρως, οι επιχειρήσεις αυτές έχουν την δυνατότητα να παρουσιάσουν και να οργανώσουν νέα επιχειρηματικά πρότζεκτ σε συνεργασία με τις τοπικές κυβερνήσεις της χώρας στην οποία βρίσκονται, ενισχύοντας έτσι την ανάπτυξη του Belt and Road Initiative. Ο έλεγχος των κρατικά ελεγχόμενων επιχειρήσεων γίνεται μέσω του State-owned Asset Supervision and Administration Commission (SASAC), ενός κυβερνητικά ελεγχόμενου θεσμού με έτος ίδρυσης το 2003 και στόχο την διατήρηση της ισορροπίας μεταξύ κεντρικά οργανωμένης οικονομίας και ιδιωτικού τομέα, στο πεδίο των επιχειρήσεων (Rogelja and Tsimonis, 2023, σ.32).
Ακόμα, η νομιμοποίηση και η περαιτέρω καθιέρωση του Belt and Road Initiative στην διεθνή σκηνή επιτυγχάνεται μέσω του Belt and Road Forum for International Cooperation, το οποίο έχει πραγματοποιήσει μέχρι στιγμής δύο συναντήσεις (2017 και 2019) και λειτουργεί σαν ένας μηχανισμός προώθησης διακρατικής συνεργασίας . Το 2019 έφερε στο προσκήνιο το “B.R.I. 2.0”, μια ανανεωμένη έκδοση του πρότζεκτ που θα έδινε περισσότερη έμφαση σε τομείς όπως το περιβάλλον, η διαφάνεια και η αντιμετώπιση της διαφθοράς (Rogelja and Tsimonis, 2023, σ.17).
Στο σημείο αυτό, θα ξεκινήσει η ανάλυση των σημαντικότερων στόχων, τόσο αυτών που η Κίνα ελπίζει να πετύχει για προσωπικό όφελος όσο και αυτών που επίσημα παρουσιάζονται για την νομιμοποίηση του πρότζεκτ στην διεθνή σκηνή. Στο επίσημο site του Belt and Road Forum for International Cooperation αναφέρονται 5 στόχοι, οι οποίοι περιλαμβάνουν: α) τον συντονισμό πολιτικών και στρατηγικής μεταξύ των κρατών που συμμετέχουν, β) την βελτίωση των υποδομών και της συνδεσιμότητας αυτών γ) την διευκόλυνση του εμπορίου, δ) την οικονομική ολοκλήρωση και ανάπτυξη και ε) την ενίσχυση των προσωπικών ανθρώπινων σχέσεων μεταξύ των πολιτών των συμμετεχόντων κρατών (Belt and Road Forum for International Cooperation, 2017).
Ωστόσο, πρέπει να θιχθεί πως η Κίνα δεν προχώρησε ενεργά στην υλοποίηση του Belt and Road Initiative ελπίζοντας να επιτύχει μόνο τους παραπάνω 5 στόχους. Αρχικά, αποτελεί μια τεράστια ευκαιρία για οικονομική ανάπτυξη, δίνοντας την ευκαιρία σε Κινεζικές εταιρίες πολλών κλάδων να μετατραπούν σε παγκόσμιες δυνάμεις και να ικανοποιήσουν τις οικονομικές τους ανάγκες με κεφάλαια από το εξωτερικό, αφού η εγχώρια κινεζική αγορά παραμένει αδύναμη. Επιπλέον, επιτρέπει στο Πεκίνο την σύναψη συμφωνιών και την εξασφάλιση ενεργειακών αποθεμάτων, όπως πετρελαίου, από χώρες που το διαθέτουν (Garlick,2024,σ.81) . Ακόμα, στον τομέα της πολιτικής, μέσω του Belt and Road Initiative η Κίνα ελπίζει να βελτιώσει την εικόνα της στην διεθνή σκηνή και να αυξήσει την οικονομική και πολιτική επιρροή της στις χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου και του Global South, ανταγωνιζόμενη έτσι την Δύση και, κατά κύριο λόγο, την Αμερική (Ganchev, 2024). Αξίζει να σημειωθεί, ότι στην προσπάθεια της αυτή η Κίνα έχει με το μέρος της την έλλειψη αποικιοκρατικού παρελθόντος, σε αντίθεση με τις περισσότερες χώρες της Δύσης (Garlick, 2023). Το παραπάνω κάνει τις αναπτυσσόμενες χώρες πιο πρόθυμες να συνεργαστούν μαζί της, ειδικά λαμβάνοντας υπόψιν και τις μεγάλες οικονομικές υποσχέσεις που η Κίνα τους παρέχει (Garlick, 2023).
Ο διττός χαρακτήρας λοιπόν του Belt and Road Initiative, τόσο σαν ένα παγκοσμίου κλίμακας δίκτυο υποδομών όσο και σαν ένα μέσο βελτίωσης της Κινεζικής επιρροής στον πλανήτη, γίνεται σιγά σιγά πιο κατανοητός (Ganchev, 2024). Στο εσωτερικό της χώρας, το Belt and Road Initiative λειτουργεί ως μηχανισμός νομιμοποίησης του κόμματος, προβάλλοντας μια εικόνα εσωτερικής και εξωτερικής σταθερότητας και κυριαρχίας για την Κίνα, σηματοδοτώντας την έναρξη μιας νέας εποχής χαρακτηριζόμενης από επιθυμία για διεθνή αναγνώριση ( Rogelja and Tsimonis, 2023, σ. 4-5). Το παραπάνω έρχεται σε αντίθεση με παλιότερες και πιο διστακτικές νόρμες της Κινεζικής εξωτερικής πολιτικής ( Rogelja and Tsimonis, 2023, σ. 4-5).
Καθώς η παρούσα ανάλυση αφορά ένα ενεργό και συχνά μεταβαλλόμενο πρότζεκτ, θα πρέπει να γίνει μια αναφορά στον τρόπο λειτουργίας και τις φιλοδοξίες που κυριαρχούν αυτή τη χρονική περίοδο. Πιο συγκεκριμένα, το Belt and Road Initiative βρίσκεται σε στάδιο αναπροσαρμογής, με τον ίδιο τον Xi Jinping να κάνει λόγο για την ανάγκη μετάβασης σε “small and beautiful” ( Xiao er Mei / 小而美 ) έργα, αντί των μεγαλεπήβολων και εντυπωσιακών κατασκευών που χαρακτήριζαν το B.R.I. στην αρχή . Απώτεροι στόχοι των παραπάνω αποτελούν η επίτευξη οικονομικής βιωσιμότητας, η προστασία του περιβάλλοντος και η ενίσχυση της γενικότερης αποδοτικότητας του πλάνου. Παράδειγμα αυτής της μετάβασης αποτελούν έργα όπως η βελτίωση των διαδικτυακών συνδέσεων σε διάφορες χώρες της Αφρικής (Global Times, 2024) και η προώθηση έργων περιβαλλοντικής βιωσιμότητας στις χώρες του Ειρηνικού (Chen, 2024). Κατ’ αυτόν τον τρόπο η Κίνα επιδιώκει να βελτιώσει την εικόνα της στην διεθνή σκηνή. Προωθεί μια πιο ανθρωποκεντρική και υπεύθυνη όψη, μέσω έργων που προάγουν την βελτίωση του επιπέδου ζωής σε αναπτυσσόμενες χώρες, και στοχεύει σε στόχους όπως η μείωση της διαφθοράς και της ανεξέλεγκτης σπατάλης χρημάτων.
Εντούτοις, ένα εύλογο ερώτημα που προκύπτει από την ανάλυση του Belt and Road Initiative έχει να κάνει με τη βαρύτητα και τον ρόλο του στην Κινεζική στρατηγική. Πρόκειται δηλαδή, για ένα πρότζεκτ που ταυτίζεται και ενσαρκώνει την Κινεζική Υψηλή Στρατηγική ή απλά λειτουργεί σαν ένα εργαλείο επίτευξης των στόχων της Κινεζικής Εξωτερικής Πολιτικής (Rogelja & Tsimonis, 2023, σ.45-46) ; Ορισμένοι μελετητές, όπως οι κύριοι Rogelja και Τσιμώνης, υποστηρίζουν ότι το BRI δεν συγκροτεί μια ενιαία Κινεζική Ύψηλη στρατηγική (grand strategy), κυρίως λόγω της έλλειψης μιας στρατιωτικής-μιλιταριστικής κατεύθυνσης, αλλά μάλλον ένα ευέλικτο πλαίσιο, προσαρμόσιμο στις διαφορετικές ανάγκες κάθε περιφέρειας (Rogelja & Tsimonis, 2023, σ.47). Είναι σαφές ότι το BRI ξεπερνά τις παραδοσιακές οικονομικές πρωτοβουλίες, καθώς διαπλέκεται με την κινεζική επιδίωξη για ασφάλεια, διεθνή νομιμοποίηση και εσωτερική σταθερότητα. Παρότι δεν υπάρχουν ξεκάθαροι στόχοι ή απόλυτη οργάνωση, η ίδια η διάρκειά του, η θεσμική υποστήριξη και η ταύτισή του με το όραμα του Xi Jinping το καθιστούν αναπόσπαστο κομμάτι της στρατηγικής σκέψης της Κίνας.
Εν κατακλειδι, το Belt and Road Initiative συνιστά ένα από τα πλέον σύνθετα και πολυδιάστατα εγχειρήματα της σύγχρονης διεθνούς πολιτικής. Σίγουρα το BRI δεν αποτελεί ένα τέλειο project, δημιουργώντας πολλές περιβαλλοντικές, οικονομικές και ανθρωπιστικές αμφιβολίες τόσο εντός όσο και εκτός Κίνας (Lane,2025). Ο ρόλος του BRI ωστόσο, στην αναβάθμιση της Κινεζικής θέσης και οικονομίας στην παγκόσμια κοινότητα κρίνεται αδιαμφισβήτητος. Ταυτοχρόνως, οι προσαρμογές στην λειτουργία και τις φιλοδοξίες του πρότζεκτ δείχνουν τον ευέλικτο χαρακτήρα του και την σημασία που έχει η επιβίωσή του BRI για την Κινεζική κυβέρνηση. Επομένως, η πραγματική του σημασία ίσως δεν έγκειται αποκλειστικά στα έργα που υλοποιούνται, αλλά στο ότι προσφέρει στην Κίνα ένα όχημα για την εδραίωση επιρροής, την αναδιαμόρφωση κανόνων και την προβολή ενός εναλλακτικού μοντέλου διεθνούς συνεργασίας. Έτσι, το BRI δεν αποτελεί απλώς ένα έργο υποδομών, αλλά ένα ζωντανό πείραμα για την πορεία της Κίνας προς την παγκόσμια αναγνώριση.
Βιβλιογραφία:
1) Garlick J. (2024). Advantage China: Agent of change in an era of global disruption. Εκδόσεις: Bloomsbury Publishing
2) Rogelja I., & Tsimonis K. (2023). Belt and Road: The first decade. Εκδόσεις: Agenda Publishing
Ακαδημαϊκά άρθρα:
1) Garlick J. (2023). China’s ‘do-as-I-do’ paradigm: practice-based normative diplomacy in the global South. Taylor & Francis online.
Διαθέσιμο σε: https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/09512748.2023.2290619
2) Nymalm N. & Plagemann J. (2018). Comparative Exceptionalism: Universality and Particularity in Foreign Policy Discourses. Oxford Academic.
Διαθέσιμο σε: https://academic.oup.com/isr/article/21/1/12/4951785
Πρωτογενείς πηγές:
1) Belt and Road Forum for International Cooperation (2017). Visions and actions on jointly building Belt and Road.
Διαθέσιμο σε: http://2017.beltandroadforum.org/english/n100/2017/0410/c22-45-3.html
Άρθρογραφία:
1) Bai Yunyi, Zhao Juecheng, Zhang Yiyi and Ma Tong (2024). ‘Small and beautiful’ projects under BRI weave tapestry of China-Africa shared prosperity amid elevated ties. Global Times. Διαθέσιμο σε: https://www.globaltimes.cn/page/202409/1319409.shtml
2) Chen V. (2024). China’s strategic shift to ‘small but beautiful’ projects. Australian Strategic Policy Institute. Διαθέσιμο σε: https://www.aspistrategist.org.au/chinas-strategic-shift-to-small-but-beautiful-projects/
3) Ganchev I. (2024). China and the BRI ten years on: Geopolitics and development. Διαθέσιμο σε: https://regionalintegration.org/china-and-the-bri-ten-years-on-geopolitics-and-development/
4) Lane G. (2025). China’s Belt and Road Initiative in the “Small and Beautiful” Era. The Lookout Report. Διαθέσιμο σε: https://www.lookoutreport.co.uk/p/chinas-belt-and-road-initiative-in
Πηγή φωτογραφίας:
1) Forbes (2020). How China Is Losing Support for Its Belt and Road Initiative. Διαθέσιμο σε: https://www.forbes.com/sites/wadeshepard/2020/02/28/how-beijing-is-losing-support-for-its-belt-and-road-initiative/