Γράφει η Αθηνά Ντεκούλη
Σε έναν όλο και πιο διασυνδεδεμένο κόσμο, η ψηφιακή επανάσταση έχει αναδιαμορφώσει το τοπίο της διπλωματίας και των διεθνών σχέσεων. Η έλευση των ψηφιακών τεχνολογιών όχι μόνο έχει μεταμορφώσει την επικοινωνία, αλλά έχει επαναπροσδιορίζει και τους ποικίλους μηχανισμούς μέσω των οποίων τα κράτη διαπραγματεύονται και συνεργάζονται για τα παγκόσμια ζητήματα. Αυτός ο μετασχηματισμός, που στη βιβλιογραφία διατυπώνεται με τον όρο «ψηφιακή διπλωματία», παρουσιάζει μια σημαντική ευκαιρία και παράλληλα μια πρόκληση για την παγκόσμια διακυβέρνηση, η οποία βασίζεται στην αποτελεσματικότητα της πολυμερής συνεργασίας για την αντιμετώπιση πολύπλοκων προκλήσεων όπως την κλιματική αλλαγή, την παγκόσμια υγεία, την ασφάλεια καθώς και την οικονομική ανισότητα.
Πριν γίνει εκτενής εμβάθυνση στην έννοια της ψηφιακής διπλωματίας, πρέπει να γίνει αντιληπτό το γεγονός ότι η παραδοσιακή αντίληψη σχετικά με τις διπλωματικές πρακτικές δεν μπορεί να εφαρμοστεί στη σύγχρονη εποχή. Η αντίληψη αυτή, που απορρέει από τη βεστφαλική εποχή ενσωματώνει την άποψη «ότι κάθε «κυρίαρχη οντότητα» θα πρέπει να αποφανθεί σε μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή με απόλυτη δύναμη και να αποκλείει όλους τους άλλους»Nowotny, 2013). Ο σύγχρονος κόσμος, όπου ακόμη και τα ισχυρά κράτη εμπλέκονται σε έναν ιστό αλληλεξάρτησης, αντιφάσκει με αυτή την ιδέα. Ένα μεγάλο μέρος της συμβατικής διπλωματίας, επομένως, έχει καταστεί παρωχημένη και περιστασιακά αναποτελεσματική (Nowotny, 2013). Ως αποτέλεσμα, η ανάπτυξη της ψηφιακής τεχνολογίας έχει οδηγήσει τη διπλωματία σε ένα νέο μονοπάτι στον ταχέως μεταβαλλόμενο τομέα των διεθνών σχέσεων. Ο τρόπος με τον οποίο οι χώρες αλληλεπιδρούν, διαπραγματεύονται και διεξάγουν τις διπλωματικές πρακτικές έχει αλλάξει δραματικά στον 21ο αιώνα και οι ψηφιακές πλατφόρμες είναι πλέον πιο σημαντικές από ποτέ για τον προσδιορισμό της παγκόσμιας πολιτικής (Club of Diplomacy & International Relations, 2024).
H έννοια «ψηφιακή» διπλωματία, έχει υιοθετηθεί από πολλούς ακαδημαϊκούς και διπλωμάτες για να περιγράψει το σύνδεσμο μεταξύ των ψηφιακών τεχνολογιών και της παραδοσιακής διπλωματίας (Manor, 2018). Από την πληθώρα ορισμών που υπάρχουν για να περιγράψουν αυτή την εξέλιξη των διπλωματικών πρακτικών, η πιο διαδεδομένη εξηγεί απλοϊκά ότι το συγκεκριμένο φαινόμενο «αναφέρεται στη χρήση ψηφιακών εργαλείων και τεχνολογιών από κυβερνήσεις, διπλωμάτες και διεθνείς οργανισμούς για τη διεξαγωγή διπλωματικών δραστηριοτήτων» (Club of Diplomacy & International Relations, 2024). Οι απαρχές της ψηφιακής διπλωματίας μπορούν να εντοπιστούν στα πρώτα χρόνια του διαδικτύου, όταν οι διπλωμάτες άρχισαν να αλληλεπιδρούν και να επικοινωνούν με τους διεθνείς ομολόγους τους μέσω ιστοσελίδων και μηνυμάτων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (Club of Diplomacy & International Relations, 2024). Στη διπλωματική κοινότητα, μάλιστα, ορόσημο αποτελεί η 5η Φεβρουαρίου 1994. Εκείνη την ημέρα, έλαβε χώρα πρώτη επίσημη ανταλλαγή ηλεκτρονικού ταχυδρομείου μεταξύ Bill Clinton και Carl Bildt και έκτοτε οι διαπραγματευτικές πρακτικές μετεξελίχθηκαν πλήρως (Barman, 2024). Ωστόσο, το γεγονός που κλόνισε τη διεθνή κοινότητα και ανέδειξε την ανάγκη προσαρμογής στις νέες τεχνολογικές εξελίξεις ήταν η Αραβική Άνοιξη του 2011. Συνοπτικά, το 2010 με 2011 ένα κύμα διαδηλώσεων και εξεγέρσεων υπέρ της δημοκρατίας – γνωστών ως Αραβική Άνοιξη – ανέτρεψε ορισμένα από τα πιο μακροχρόνια αυταρχικά καθεστώτα στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική.
Το κύμα ξεκίνησε όταν οι διαδηλώσεις στην Αίγυπτο και την Τυνησία ανέτρεψαν τους κυβερνήσεις τους, ωθώντας τους προσπάθειες ανατροπής και σε άλλα αραβικά έθνη (Britannica, 2015). Για να οργανώσουν τους διαδηλώσεις, να σχεδιάσουν συγκεντρώσεις και να διαδώσουν πληροφορίες οι δυσαρεστημένοι πολίτες συχνά χρησιμοποιούσαν ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης τους το Facebook και το Twitter. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, οι διαδικτυακές πλατφόρμες δεν είχαν χρησιμοποιηθεί μαζικά για πολιτικούς σκοπούς. Το συγκεκριμένο κύμα διαδηλώσεων, λοιπόν, αποτέλεσε τη σπίθα που χρειάζονταν οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο για να αρχίσουν να επενδύουν σε πρωτοβουλίες ψηφιακής διπλωματίας, ώστε να αλληλεπιδρούν καλύτερα με το εκτός συνόρων τους κοινό και να προωθούν τα εθνικά τους συμφέροντα στο διαδίκτυο (Club of Diplomacy & International Relations, 2024).
Κλείνοντας τη σύντομη ιστορική αναδρομή, η πανδημία Covid-19 άλλαξε τις ψηφιακές διαδικασίες και οδήγησε στην έλευση αυτού που ονομάζεται «Zoom Diplomacy» (Sharma, n.d.). Πιο αναλυτικά, η πανδημία του COVID-19 και τα lockdown που ακολούθησε, ανάγκασαν πολλές επιχειρήσεις και κλάδους, συμπεριλαμβανομένου του διπλωματικού τομέα, να προσαρμοστούν στην εξ αποστάσεως εργασία. Ως αποτέλεσμα, συνέδρια, συνομιλίες και άλλες διπλωματικές δραστηριότητες πραγματοποιούνταν συχνά διαδικτυακά, κυρίως χρησιμοποιώντας λογισμικό τηλεδιάσκεψης όπως την πλατφόρμα Zoom (Zoom Diplomacy – Diplo, 2021).
Όπως κάθε φαινόμενο, έτσι και η ψηφιακή διπλωματία, παρουσιάζει μια σειρά από πλεονεκτήματα, αλλά και μειονεκτήματα. Ξεκινώντας από τα πλεονεκτήματα, η ψηφιακή διπλωματία, εξυπηρετεί τη γρήγορη επικοινωνία, προωθεί τη δικτύωση, τη συνεργασία και την ανάπτυξη διασυνοριακών συμμαχιών, διευκολύνοντας τους διπλωμάτες, τις κυβερνήσεις και τους ενδιαφερόμενους στον διαμοιρασμό πληροφοριών. Σε σύγκριση με πιο συμβατικές διπλωματικές προσεγγίσεις, η χρήση ψηφιακών εργαλείων στη διπλωματία μπορεί να είναι πιο προσιτή και να εξοικονομήσει χρόνο κατά τη διεξαγωγή διαφόρων διπλωματικών καθηκόντων. Η ψηφιακή διπλωματία, επίσης, ενθαρρύνει την καινοτομία στις διπλωματικές τακτικές, επιτρέποντας στους διπλωμάτες να χρησιμοποιούν νέες προσεγγίσεις για την επίτευξη στόχων της εξωτερικής πολιτικής και να προσαρμοστούν στη μεταβαλλόμενη δυναμική των διεθνών σχέσεων (Barman, 2024). Μερικές καινοτόμες προσεγγίσεις που μπορούν να αξιοποιήσουν οι διπλωμάτες αποτελούν: α) η χρήση κοινωνικών μέσων δικτύωσης, όπως το Χ, το LinkedIn ή το Instagram για να επικοινωνούν απευθείας με το ευρύ κοινό, να προωθούν την πολιτιστική διπλωματία και να ενισχύουν τη διαφάνεια και την αμεσότητα στις διεθνείς σχέσεις. β) Με την ανάλυση δεδομένων, όπου μέσω εργαλείων ανάλυσης μεγάλου όγκου δεδομένων, οι διπλωμάτες μπορούν να προβλέπουν διεθνείς τάσεις, να παρακολουθούν την κοινή γνώμη και να προσαρμόζουν τις στρατηγικές τους ανάλογα με τις εξελίξεις. γ) Η δημιουργία ψηφιακών διπλωματικών εκδηλώσεων, όπως, εικονικές συναντήσεις, διαδικτυακές σύνοδοι και φόρουμ μπορεί να ενισχύσουν τη συνεργασία μεταξύ κρατών, μειώνοντας τους περιορισμούς του χώρου και του χρόνου. δ) Η προώθηση εθνικών συμφερόντων μέσω ψηφιακών καμπανιών. Η χρήση στρατηγικών ψηφιακού μάρκετινγκ μπορεί να ενισχύσει την εικόνα μιας χώρας σε διεθνές επίπεδο, προβάλλοντας τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα και ενισχύοντας τον τουρισμό ή τις επενδύσεις (Μιχαήλ, 2021).
Επιπλέον, ιστότοποι κοινωνικών μέσων όπως το Facebook, το Instagram και το Χ, επιτρέπουν στους διπλωμάτες να αλληλεπιδρούν άμεσα με τους πολίτες και να επηρεάζουν την κοινή γνώμη σε σημαντικά θέματα (Club of Diplomacy & International Relations, 2024). Τέλος, η ψηφιακή διπλωματία είναι απαραίτητη για την επίλυση των συγκρούσεων και την ανταπόκριση σε κρίσεις. Η τεχνολογία χρησιμοποιείται από διπλωμάτες παγκοσμίως για τον συντονισμό διεθνών προσπαθειών ανθρωπιστικής βοήθειας, την επικοινωνία σε περιόδους ταξιδιωτικών περιορισμών καθώς και τη φροντίδα για τον επαναπατρισμό των πολιτών, κάτι που συνέβη κατά την περίοδο της πανδημίας (Club of Diplomacy & International Relations, 2024). Όπως αποδεικνύεται και από τη χρήση των κοινωνικών μέσων από τα Ηνωμένα Έθνη για τη στήριξη των διαπραγματεύσεων στη Συρία, οι ψηφιακές πλατφόρμες χρησιμοποιήθηκαν επίσης για τη μεσολάβηση στην επίλυση των διαφορών και την ενθάρρυνση της επικοινωνίας μεταξύ των μερών στον πόλεμο (Club of Diplomacy & International Relations, 2024).
Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν και διάφοροι κίνδυνοι και δυσκολίες. Η εξάπλωση των ψεύτικων ειδήσεων και της παραπληροφόρησης στις πλατφόρμες των κοινωνικών μέσων είναι ένα από τα κύρια ζητήματα με την ψηφιακή διπλωματία (Club of Diplomacy & International Relations, 2024). Η πιθανότητα για τη διεξαγωγή κυβερνοεπιθέσεων και διαρροή δεδομένων αποτελεί, επίσης, έναν μεγαλό κίνυδνο για την εθνική ασφάλεια των κρατών. Οι χώρες είναι πιο ευαίσθητες σε κυβερνοεπιχειρήσεις και εχθρικούς παράγοντες, καθώς εξαρτώνται περισσότερο από την ψηφιακή τεχνολογία για διπλωματικούς σκοπούς. Τα ψηφιοποιημένα έγγραφα, τα ευαίσθητα δεδομένα και οι διπλωματικές επικοινωνίες είναι ευάλωτα στη χειραγώγηση, την πειρατεία και τη διαρροή, θέτοντας σε κίνδυνο τόσο τις διεθνείς σχέσεις όσο και την εθνική ασφάλεια (Club of Diplomacy & International Relations, 2024). Επιπροσθέτως, στον ψηφιακό κόσμο η κουλτούρα της ανωνυμίας καλπάζει. Ο καθένας μπορεί να παραποιήσει την ταυτότητα του και να προκαλέσει κινδύνους και παρατυπίες. Αυτός ο τύπος ευρείας παραπληροφόρησης στο διαδίκτυο καθιστά πιο δύσκολο για τους ηγέτες να διαχειριστούν τις επακόλουθες κρίσεις (Sharma, n.d.).
Τέλος, το τεχνολογικό και ψηφιακό κενό αναπτύσσεται γρήγορα σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον παγκόσμιας επικοινωνίας. Ενώ πολλά έθνη έχουν κάνει σημαντικές επενδύσεις για να αναβαθμίσουν τις ψηφιακές τους υποδομές μέσω της υιοθέτησης αναδυόμενων τεχνολογιών, πολλά κράτη από την άλλη πλευρά του ψηφιακού χάσματος δεν είναι σε θέση να κάνουν το ίδιο. Το ψηφιακό χάσμα μεταξύ του Παγκόσμιου Βορρά και του Παγκόσμιου Νότου έχει, επίσης, επιπτώσεις στον τρόπο διεξαγωγής των διπλωματικών και μη διαδικασιών (Sharma, n.d.). Η διαφορά μεταξύ αυτών που έχουν πρόσβαση σε ψηφιακές τεχνολογίες, όπως το διαδίκτυο, και εκείνων που δεν έχουν, είναι γνωστή ως «ψηφιακό χάσμα» (Hanna, 2021). Οι βιομηχανίες, το λιανικό εμπόριο, η υγειονομική περίθαλψη, η εκπαίδευση και τα χρηματοοικονομικά είναι μόνο μερικοί από τους κλάδους και τους τομείς που επωφελούνται από συσκευές και λογισμικό που υποστηρίζονται από τεχνολογία. Η τεχνολογία προάγει την κοινωνική ένταξη και την ισότητα, διευκολύνει τη βιώσιμη ανάπτυξη, βελτιώνει την επικοινωνία και διευκολύνει τις κυβερνήσεις να ξαναβρούν τα πατήματα τους πιο γρήγορα μετά από κρίσεις (Hanna, 2021). Όσα κράτη έχουν πρόσβαση και χρησιμοποιούν την τεχνολογία, επωφελούνται από όλα τα πλεονεκτήματά της, ενώ τα υπόλοιπα αντιμετωπίζουν πολυάριθμα εμπόδια συνδεσιμότητας και κινητικότητας σε κοινωνικούς και οικονομικούς τομείς (Hanna, 2021).
Με βάση τα παραπάνω, γίνεται εύκολα κατανοητό ότι η τεχνολογική εξέλιξη περιπλέκει τη διαδικασία διαπραγμάτευσης και έχει ενσωματώσει νέες δεξιότητες που πρέπει να αποκτήσει ένας μελλοντικός διπλωμάτης στη φαρέτρα του. Σήμερα, οι διπλωμάτες δεν είναι μόνο διαμεσολαβητές και διαπραγματευτές, αλλά επίσης και επαγγελματίες των μέσων ενημέρωσης. Πρέπει να λαμβάνουν υπόψη ότι αντιπροσωπεύουν τα συμφέροντα των κρατών τους σε τρίτους και νέους συνομιλητές. Είναι απαραίτητο για αυτούς να σκεφτούν πώς να συνεχίσουν το ίδιο έργο σε ένα περιβάλλον που είναι πιο ανοιχτό και ανταγωνιστικό από ό, τι πριν (Cachinero, 2017). H επιρροή που έχει προκαλέσει η ψηφιακή διπλωματία στην αντίληψη και διεξαγωγή της παγκόσμιας διακυβέρνησης έχει οδηγήσει στη δημιουργία νέων καταστάσεων που τα κράτη θα πρέπει να αντιμετωπίσουν.
Συγκεκριμένα, ποικίλοι δρώντες ανταγωνίζονται έντονα τις κυβερνήσεις σήμερα και η αυξανόμενη συμμετοχή τους στις διεθνείς αλληλεπιδράσεις μπορεί να οδηγήσει σε αποπροσανατολισμό των εξωτερικών υποθέσεων (Petrovsky, 2024). Οι κυβερνήσεις βρίσκονται υπό διαρκής πίεση από τον ιδιωτικό τομέα, τις θρησκευτικές οργανώσεις, τους μετανάστες, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και άλλες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών για να λάβουν υπόψη τα συμφέροντά τους και να τους δώσουν φωνή στη διαμόρφωση και την εκτέλεση της εξωτερικής πολιτικής.
Παρόλο που η παραδοσιακή μέθοδος διεξαγωγής διπλωματίας εξακολουθεί να είναι κρίσιμη, οι άνθρωποι και οι οργανώσεις – και όχι μόνο τα κράτη- παίζουν μεγάλο ρόλο στις διεθνείς υποθέσεις στον σημερινό συνδεδεμένο κόσμο. Όλες οι πτυχές της ζωής, συμπεριλαμβανομένων των διεθνών σχέσεων και της παγκόσμιας διακυβέρνησης έχουν επηρεαστεί από την επανάσταση του διαδικτύου. Η διπλωματία, ως εργαλείο εξωτερικής πολιτικής έχει επίσης αλλάξει ως αποτέλεσμα αυτής της επανάστασης (Sharma, n.d.). Συμπεραίνοντας, ο τομέας των διεθνών σχέσεων έχει αλλάξει δραματικά σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από συνδεσιμότητα και γρήγορη τεχνολογική ανάπτυξη. Ο τρόπος με τον οποίο οι χώρες εμπλέκονται, επικοινωνούν και διεξάγουν διπλωματία στη διεθνή σκηνή έχει αλλάξει βαθιά από την ανάπτυξη και την εξάπλωση των ψηφιακών τεχνολογιών. Οι συμβατικές προσεγγίσεις για την ανάπτυξη και την εφαρμογή της εξωτερικής πολιτικής έχουν επαναπροσδιοριστεί από τη μετατόπιση προς την «εποχή της ψηφιακής διπλωματίας». Στο παρελθόν, οι διπλωματικές πρακτικές περιορίζονταν σε ιδιωτικές συναντήσεις και διπλωματικές διόδους. Πλέον, η ουσία της διπλωματίας έχει επεκταθεί πέρα από τα γεωγραφικά σύνορα και έχει βρει νέες εκδηλώσεις μέσω ψηφιακών πλατφορμών και καναλιών (Sharma, n.d.).
Βιβλιογραφία:
Barman, S. (2024). Digital Diplomacy: The Influence of Digital Platforms on Global Diplomacy and Foreign Policy. Vidya- a Journal of Gujarat University, 3(1), 61-75. https://doi.org/10.47413/vidya.v3i1.304
Britannica. (2015). Arab Spring. In Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/event/Arab-Spring
Cachinero, J. (2017) Diplomacy and global governance. UNO Magazine. https://www.uno-magazine.com/number-17/diplomacy-and-global-governance/
Club of Diplomacy and International Relations. (2024). The Evolution of Digital Diplomacy in the 21st Century (Academic). https://www.linkedin.com/pulse/evolution-digital-diplomacy-21st-century-gycyc
Hanna, K. T. (2021). What Is The Digital Divide and How Is It Being Bridged? Techtarget.com. https://www.techtarget.com/whatis/definition/digital-divide
Manor, I. (2018). The Digitalization of Diplomacy. Working Paper Series, Oxford Digital Diplomacy Research Group. https://www.qeh.ox.ac.uk/sites/default/files/2023-08/DigDiploROxWP2.pdf
Μιχαήλ, Ν. (2021). Η ψηφιακή Διπλωματία στην Κύπρο: το κοινωνικό δίκτυο Twitter, οι δρώντες και οι στρατηγικές πίσω από τα μηνύματα. Ucy.ac.cy. http://gnosis.library.ucy.ac.cy/handle/7/65057
Nowotny, T. (2013). Diplomacy and global governance: The diplomatic service in an age of worldwide interdependence. Institute for Western Affairs. https://iz.poznan.pl/plik,pobierz,302,f8b96e8fedc0995d6466ed421e53f9fc/72diplomacy.pdf
Petrovsky, V. (2024). Diplomacy as an instrument of good governance. Diplo. https://www.diplomacy.edu/resource/diplomacy-as-an-instrument-of-good-governance/
Sharma, N. (n.d.) Digital Diplomacy: The Evolution of a New Era in Diplomacy. https://ris.org.in/sites/default/files/2023-01/interns/topics/Nandika-Sharma.pdf
Zoom diplomacy – Diplo. (2021). Diplo. https://www.diplomacy.edu/topics/zoom-diplomacy/
Πηγή Εικόνας:
Marius, M. (2024). Unlocking the benefits and opportunities in digital diplomacy for Caribbean countries. ICT Pulse. https://ict-pulse.com/2024/09/unlocking-the-benefits-and-opportunities-in-digital-diplomacy-for-caribbean-countries/