Γράφει ο Γιώργος Βαρσάμης
Τις τελευταίες δεκαετίες η Τουρκία έχει αναδείξει τον εαυτό της σε μια μεγάλη περιφερειακή και παγκόσμια δύναμη. Η παρουσία της Άγκυρας στη Μέση Ανατολή, πιο συγκεκριμένα στη Συρία με τη μάχη κατά των Κούρδων, καθώς και στο λεγόμενο Κέρας της Αφρικής, την έχουν εντάξει στην παγκόσμια πολιτική σκακιέρα ως έναν ισχυρό παίκτη (Geopolitical Monitor, 2024). Η χώρα μέσω της οποίας δραστηριοποιείται η Τουρκία στην Αφρική είναι η Σομαλία. Μία χώρα βυθισμένη στους εμφυλίους πολέμους, στη φτώχεια και στην πείνα, αλλά με μια εξαιρετικά σημαντική γεωστρατηγική θέση στην Ανατολική Αφρική και στο παγκόσμιο εμπόριο. Στόχος αυτής της ανάλυσης είναι να αναδείξει τη σημαντικότητα των σχέσεων των δύο χωρών και να εμβαθύνει στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας στην Αφρική.
Οι σχέσεις των δύο χωρών χρονολογούνται από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (Republic of Türkiye Ministry of Foreign Affairs, 2025). Οι Οθωμανοί είχαν απωθήσει στρατεύματα της Αιθιοπίας και της Πορτογαλίας που επιχείρησαν να εισβάλουν στη Σομαλία, ενώ μέχρι και τον 17ο αιώνα παραθαλάσσιες πόλεις της Σομαλίας αποτελούσαν κομμάτια σουλτανάτων που συνδέονταν με την Οθωμανική Αυτοκρατορία (International Crisis Group Ι, 2012). Στη σημερινή εποχή, η επανασύνδεσή τους έγινε με το άνοιγμα της σομαλικής Πρεσβείας στην Άγκυρα το 1979 (International Crisis Group Ι, 2012). Το 1991 η Σομαλία ήρθε αντιμέτωπη με έναν καταστροφικό εμφύλιο πόλεμο με τις διάφορες φυλές που κατοικούσαν εκεί να μάχονται για την κατάληψη της πρωτεύουσας Μογκαντίσου και άλλων σημαντικών πόλεων της χώρας (International Crisis Group ΙΙ, 2012). Η Τουρκία αναγκάστηκε να κλείσει την Πρεσβεία της και να απομακρύνει το προσωπικό της εξαιτίας της νέας αυτής συνθήκης και για δώδεκα χρόνια οι δύο κυβερνήσεις περιόρισαν τις επίσημες επαφές τους (International Crisis Group ΙΙ, 2012). Για τρεις δεκαετίες, μέχρι και το 2012 που ιδρύθηκε η ομοσπονδιακή κυβέρνηση της Σομαλίας, η χώρα είχε βυθιστεί στη βία, με το κράτος να οδηγείται στην πλήρη κατάρρευση (Eklöw, K., & Krampe, F., 2019). Η επερχόμενη ξηρασία το 1992 και η γενικότερη κατάσταση που επικρατούσε εκείνη την περίοδο οδήγησαν σε αναγκαστική διεθνή παρέμβαση (International Crisis Group ΙΙ, 2012).
Η Τουρκία κατέβαλλε πολλές προσπάθειες να βοηθήσει στην επίτευξη της ειρήνης και της σταθερότητας στη Σομαλία (Republic of Türkiye Ministry of Foreign Affairs, 2025). Η συμμετοχή της στην Επιχείρηση των Ηνωμένων Εθνών στη Σομαλία (UNOSOM) το 1991 και το 1993, αντίστοιχα, και η βοήθεια τουρκικών οργανώσεων κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου λειτούργησαν υπέρ της Τουρκίας σε μεταγενέστερο στάδιο (International Crisis Group Ι, 2012). Τον Αύγουστο του 2011, ο άλλοτε Πρωθυπουργός της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, επισκέφτηκε την Μογκαντίσου την ώρα που η χώρα περνούσε ένα μεγάλο λιμό (International Crisis Group Ι, 2012). Ήταν η πρώτη φορά μετά από είκοσι χρόνια που κάποιος μεγάλος ηγέτης επισκεπτόταν τη Σομαλία. Μάλιστα τον συνόδευαν τέσσερις υπουργοί, καθώς και την οικογένειά του, το οποίο ενίσχυσε το ηθικό των Σομαλών (Ozkan, M., & Orakci, S., 2015). Η κίνηση του Ερντογάν να φέρει την οικογένεια του έδειχνε πόσο σημαντική ήταν για την Άγκυρα η δημιουργία ισχυρών σχέσεων με τη Σομαλία, ειδικά σε μια περίοδο που η χώρα δεν ήταν ιδιαίτερα ασφαλής (Cannon, B. J., 2016). Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του ανακοίνωσε την απόφαση της Άγκυρας να ανοίξει ξανά την τουρκική Πρεσβεία στη Σομαλία και υποσχέθηκε πως η Τουρκία θα βοηθήσει τη χώρα να ανακάμψει πλήρως από το λιμό και τη φτώχεια (International Crisis Group Ι, 2012).
Αμέσως, διάφορες κυβερνητικές και μη κυβερνητικές οργανώσεις της Τουρκίας ξεκίνησαν να προσφέρουν απλόχερα τις υπηρεσίες τους στη Σομαλία, με την ανθρωπιστική και τεχνική βοήθεια να ξεπερνάει μέχρι και σήμερα το ένα δισεκατομμύριο δολάρια (Republic of Türkiye Ministry of Foreign Affairs, 2025). Η ταχύτατη ανταπόκριση της Τουρκίας δημιούργησε ένα αίσθημα ευγνωμοσύνης, με τη Μογκαντίσου να θεωρεί πλέον την Άγκυρα σύμμαχο της (International Crisis Group Ι, 2012). Η απευθείας καταβολή βοήθειας στη χώρα και όχι μέσω ενός οργανισμού, όπως ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), αλλά και η παρουσία εθελοντών και στρατιωτικών της Τουρκίας, ενίσχυσαν την αξιοπιστία της τελευταίας, προκειμένου να γίνει αρεστή στους Σομαλούς πολίτες (Van den Berg, W., & Meester, J., 2019). Ιατρικός εξοπλισμός, οικοδομικά υλικά, σχολεία, νοσοκομεία και πολλά άλλα αγαθά και υπηρεσίες της Άγκυρας άρχισαν να κατακλύζουν τις σομαλικές αγορές και πόλεις (Cannon, B. J., 2016). Βέβαια, η ιδιαίτερη προσοχή που έδειξε η Άγκυρα στην Σομαλική πρωτεύουσα με τις επενδύσεις της, έχει οδηγήσει σε σημαντική κριτική από τις υπόλοιπες περιοχές της Αφρικής που διεκδικούν επενδύσεις (Ozkan, M., & Orakci, S., 2015).
Ο κύριος λόγος που η Σομαλία δέχτηκε με τόσο μεγάλη προθυμία τη βοήθεια της Τουρκίας είναι διότι η πρώτη θεωρούσε για πολλά χρόνια, ότι οι αναταραχές στο εσωτερικό της χώρας ήταν αποτέλεσμα εξωτερικών παραγόντων και κατά κύριο λόγο της Αιθιοπίας (International Crisis Group Ι, 2012). Επομένως, η βοήθεια από μια χώρα που ενδιαφερόταν για την αποκατάσταση της σταθερότητας και επένδυε άμεσα στις υποδομές της χώρας, ήταν προφανώς καλοδεχούμενη (Cannon, B. J., 2016).
Ο Ερντογάν ως Πρόεδρος, επισκέφθηκε εκ νέου τη Σομαλία το 2015 και το 2016, ενώ ο Πρόεδρος της Σομαλίας Μοχάμεντ Αμπντουλαχί Μοχάμεντ συμμετείχε στην ορκωμοσία του Τούρκου ομόλογού του τον Ιούλιο του 2018 (Republic of Türkiye Ministry of Foreign Affairs, 2025). Με την επίσκεψή του το 2015, ο Ερντογάν εξέφρασε την πρόθεσή του να κατασκευάσει ένα νοσοκομείο στη Μογκαντίσου, κάτι που τον έκανε ιδιαίτερα αρεστό στην πρωτεύουσα (Ozkan, M., & Orakci, S., 2015). Ωστόσο, η παρουσία της Τουρκίας στη χώρα δεν έχει αφήσει τους πάντες ευχαριστημένους. Το 2013, η Πρεσβεία της στη Μογκαντίσου δέχθηκε επίθεση από εξτρεμιστές της ισλαμιστικής οργάνωσης Αλ-Σαμπάμπ, τα μέλη της οποίας κατηγορούν την Τουρκία ότι είναι μυστική εισβολέας της Δύσης (Ozkan, M., & Orakci, S., 2015). Βέβαια, υπό μία άλλη οπτική γωνία, η Αλ-Σαμπάμπ εκδιώχθηκε από την πρωτεύουσα μετά την παρουσία των τουρκικών επενδύσεων, ενώ σταδιακά μειώθηκε και η δύναμή της (Cannon, B. J., 2016).
Υπό την ηγεσία του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP), η Τουρκία έχει καταφέρει να αναπροσαρμόσει την εξωτερική της πολιτική και να κάνει τεράστια άλματα στην οικονομία της, με το ΑΕΠ της να πενταπλασιάζεται από 200 δισεκατομμύρια το 2001 σε 950 δισεκατομμύρια το 2013 (Van den Berg, W., & Meester, J., 2019). Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι το 2023 το ΑΕΠ της πλησίαζε τα 1,2 τρισεκατομμύρια, με το Κόμμα Δικαιοσύνης να παραμένει στην κυβέρνηση (World Bank Group, 2025). Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου η Τουρκία έδειξε ενδιαφέρον για μουσουλμανικές χώρες, τόσο της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπως ο Λίβανος και η Ιορδανία, όσο και της Αφρικής, όπως είναι η Λιβύη και η Σομαλία (International Crisis Group ΙI, 2012).
Αναζητώντας μία χώρα για να υλοποιήσει τις οικονομικές και γεωπολιτικές της επιδιώξεις, η Σομαλία αποδείχθηκε η καλύτερη επιλογή, όντας μία χώρα με κοινή θρησκεία, παλαιότερες διμερείς σχέσεις και σημαντική γεωγραφική θέση (International Crisis Group Ι, 2012). Το Κέρας της Αφρικής κατέχει σημαντική θέση στον παγκόσμιο εμπορικό χάρτη τόσο για την ασφάλεια του εμπορίου όσο και για την προσβασιμότητα του, διότι συνδέει την Ερυθρά θάλασσα με τον Ινδικό Ωκεανό (Geopolitical Monitor, 2024). Η ανάπτυξη των εμπορικών δυνατοτήτων των χωρών στο Κέρας της Αφρικής (Σομαλία, Αιθιοπία, Τζιμπουτί, Ερυθραία) έχουν μετατρέψει την περιοχή σε μια εξαιρετικής σημασίας γεωστρατηγική τοποθεσία (Van den Berg, W., & Meester, J., 2019). Η Αιθιοπία, για παράδειγμα, είναι μία από τις χώρες που έχουν αναπτυχθεί εξαιρετικά τα τελευταία χρόνια, με την Τουρκία να αυξάνει τις επενδύσεις και τις εμπορικές σχέσεις μαζί της (Van den Berg, W., & Meester, J., 2019). Αντίστοιχα, άλλες χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και η Κίνα, έχουν επενδύσει, ακόμη και στρατιωτικά, σε χώρες όπως το Τζιμπουτί, διότι γνωρίζουν πόσο σημαντική είναι στην πραγματικότητα η Βόρειο-ανατολική Αφρική (Van den Berg, W. & Meester, J., 2019).
Η εμπλοκή της Τουρκίας στην Αφρική χωρίζεται σε τρεις περιόδους. Η πρώτη περίοδος ξεκινάει το 1998, όταν και υιοθέτησε το πλάνο της για την Αφρική, στοχεύοντας χώρες της Βόρειο- Ανατολικής Αφρικής και κλείνει το 2005, τη «χρονιά της Αφρικής», όπως την ονόμασε (Ozkan, M., & Orakci, S., 2015). Η δεύτερη περίοδος εκτείνεται από το 2005 μέχρι το 2011, όταν και άνοιξε νέες πρεσβείες στην Αφρική και έγινε στρατηγικός εταίρος της Αφρικανικής Ένωσης (Ozkan, M., & Orakci, S., 2015). Η τρίτη και τελευταία περίοδος συνεχίζεται μέχρι και σήμερα, με την Τουρκία να εντείνει την επιρροή της στην Αφρική μέσω της ανθρωπιστικής, οικονομικής και πολιτικής της υποστήριξης στη Σομαλία (Ozkan, M., & Orakci, S., 2015).
Η Τουρκία έχει συνειδητοποιήσει ότι η κατάσταση στη Σομαλία έχει περιφερειακές και διεθνείς διαστάσεις (Ozkan, M., & Orakci, S., 2015). Ως εκ τούτου, με την οικοδόμηση της ειρήνης και της σταθερότητας στην περιοχή, η Άγκυρα δημιούργησε ένα πλάνο παροχής επείγουσας βοήθειας στη Σομαλία, στήριξής της στη μακροχρόνια ανάπτυξή της, θέσπισης υποτροφιών για Σομαλούς μαθητές και βελτίωσης του διμερούς τους εμπορίου (Ozkan, M., & Orakci, S., 2015). Οι συνολικές επενδύσεις της Τουρκίας στη Σομαλία ξεπερνούν τα εκατό εκατομμύρια δολάρια, με το διεθνές αεροδρόμιο και λιμάνι της Μογκαντίσου να διευθύνονται από τουρκικές εταιρείες (Republic of Türkiye Ministry of Foreign Affairs, 2025). Γιατί, όμως, η Τουρκία να επιλέξει τη Σομαλία και όχι κάποια άλλη χώρα, πιθανότατα και περισσότερο αναπτυγμένη; Η επιλογή αυτή βασίζεται στο τεράστιο κέρδος που θα μπορέσει να αποκομίσει η Τουρκία από τη Σομαλία, παρά το εξίσου μεγάλο ρίσκο, εξαιτίας της αστάθειας στην περιοχή (Van den Berg, W., & Meester, J., 2019). Η αδυναμία επιλύσεως των ζητημάτων στη Σομαλία, αποτελεί έφορο έδαφος για τη Τουρκία να επιδείξει ισχύ και να επιβληθεί στη περιοχή (Cannon, B. J., 2016).
Το Σεπτέμβριο του 2017 εγκαινιάστηκε η στρατιωτική βάση της Τουρκίας στη Μογκαντίσου, κόστους πενήντα εκατομμυρίων δολαρίων, ενώ υπολογίζεται πως περίπου δέκα χιλιάδες Σομαλοί στρατιώτες θα εκπαιδευτούν από τις τουρκικές ειδικές δυνάμεις (Asiedu, M., 2017). Μέχρι σήμερα δεν έχουν δοθεί στη δημοσιότητα ακριβείς αριθμοί για τον αριθμό των στρατιωτών που έχουν εκπαιδευτεί εκεί, παρά μόνο το 2024, όταν και αποφοίτησαν 500 στρατιώτες (TRT Afrika, 2024). Η βάση αυτή είναι στρατηγικής σημασίας, καθώς δίνει τη δυνατότητα ανοικοδόμησης της αστυνομίας και του στρατού της Σομαλίας, στην προσπάθειά της να αντιμετωπίσει εξτρεμιστικές ομάδες, όπως η Αλ-Σαμπάμπ, αλλά ταυτόχρονα εδραιώνει την Τουρκία στην Αφρική ως παγκόσμιο παίκτη (Asiedu, M., 2017). Φυσικά, αυτό δεν δέχεται θερμής υποδοχής από ορισμένα Αραβικά κράτη, όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Αίγυπτος, καθώς θεωρούν την κίνηση της Τουρκίας ως μια ένδειξη προβολής ισχύος (Van den Berg, W., & Meester, J., 2019).
Τη θέση της Τουρκίας στο Κέρας της Αφρικής, ήρθε να ενισχύσει η πρόσφατη συμφωνία μεταξύ Αιθιοπίας και Σομαλίας για την αναγνώριση της κυριαρχίας τους και τον προγραμματισμό παροχής ασφαλούς θαλάσσιας πρόσβασης για την Αιθιοπία, μέσα από τα λιμάνια της Σομαλίας (Geopolitical Monitor, 2024). Η Αιθιοπία στις αρχές του 2024, θέλοντας να περιορίσει την εξάρτησή της από το Τζιμπουτί, σε ό,τι αφορά την πρόσβαση στη θάλασσα, στράφηκε στη Σομαλιλάνδη, μία περιοχή της Σομαλίας που κήρυξε την ανεξαρτησία της το 1991, χωρίς φυσικά να αναγνωριστεί από κάποιο άλλο κράτος ή οργανισμό (Geopolitical Monitor., 2024). Αυτή η κίνηση, έμμεσης αναγνώρισης της Σομαλιλάνδης, εξόργισε τη Σομαλία, καθότι αποτελεί απειλή για την εθνική της κυριαρχία, και την ώθησε να ενισχύσει τη στρατιωτική της ετοιμότητα αλλά και να εξαπολύσει μια πυρετώδη διπλωματική εκστρατεία προκειμένου να καταδικαστούν οι πράξεις της Αιθιοπίας (Geopolitical Monitor, 2024). Ο κίνδυνος μιας πιθανής πολεμικής σύρραξης μεταξύ των δύο χωρών οδήγησε την Τουρκία να αναλάβει κομβικό ρόλο στην επαναφορά της σταθερότητας, ενώ η επίτευξη των διαπραγματεύσεων εθεάθη ως τεράστιο επίτευγμα για τη τουρκική κυβέρνηση (Geopolitical Monitor, 2024). Επιπρόσθετο όφελος της συμφωνίας, ήταν η ανάληψη έργων υποδομών στις δύο χώρες, από Τουρκικές εταιρείες (Geopolitical Monitor, 2024).
Η έκβαση των τουρκικών συμφερόντων στο Κέρας της Αφρική δεν είναι σε καμία περίπτωση σίγουρη. Οι μεταβαλλόμενες συνθήκες και η παρουσία πολλών διεθνών δρώντων, περιπλέκουν τις καταστάσεις, δυσχεραίνοντας τη συνεργασία των χωρών της περιοχής (Geopolitical Monitor, 2024). Ακόμα, οι Αραβικές χώρες, όπως η Σαουδική Αραβία, η Αίγυπτος και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, δεν εκλαμβάνουν θετικά τις προθέσεις της Τουρκίας στην Αφρική, γι’ αυτό το λόγο η Άγκυρα θα πρέπει να είναι πολύ προσεκτική στις κινήσεις της (Geopolitical Monitor, 2024). Η Τουρκία με την παροχή ανθρωπιστικής και οικονομικής βοήθειας στη Σομαλία έχει καταφέρει να έχει τον πρώτο λόγο στο εσωτερικό της Σομαλίας, σε αντίθεση με άλλες χώρες. Η στρατηγική θέση της τελευταίας στον παγκόσμιο χάρτη δίνει στην Άγκυρα την ευκαιρία να αναπτύξει τις διπλωματικές της ικανότητες και να αποκτήσει και αυτή θέση στο διεθνές παιχνίδι. Η λειτουργία της στρατιωτικής βάσης στη Μογκαντίσου και η επιτυχία κατευνασμού των εντάσεων μεταξύ Αιθιοπίας και Σομαλίας δείχνουν τα σημαντικά βήματα που έχει κάνει η κυβέρνηση της Άγκυρας, προκειμένου να εδραιωθεί στην Αφρική. Οι παγκόσμιες ισορροπίες βρίσκονται σε στάδιο αλλαγής και η Τουρκία δεν θέλει με τίποτα να χάσει την ευκαιρία της.
Βιβλιογραφία:
Asiedu, M. (2017). Turkey-Africa Relations: Spotlight on Somalia. Global Political Trends Center (GPoT). Διαθέσιμο σε: http://www.jstor.org/stable/resrep14145
Cannon, B. J. (2016). Deconstructing Turkey’s efforts in Somalia. Bildhaan: An International Journal of Somali Studies, 16. Διαθέσιμο σε: https://ssrn.com/abstract=2872980
Eklöw, K., & Krampe, F. (2019). Conflicts and peacebuilding efforts in Somalia. In Climate-related security risks and peacebuilding in Somalia (pp. 4–9). Stockholm International Peace Research Institute. Διαθέσιμο σε: http://www.jstor.org/stable/resrep20064.8
Geopolitical Monitor. (2024). Ethiopia-Somalia Agreement: Turkey’s Rising Influence in the Horn of Africa. Διαθέσιμο σε: https://www.geopoliticalmonitor.com/ethiopia-somalia-agreement-turkeys-rising-influence-in-the-horn-of-africa/
International Crisis Group (Ι). (2012). Assessing Turkey’s Role in Somalia. Διαθέσιμο σε: http://www.jstor.org/stable/resrep32307
International Crisis Group (ΙΙ). (2012). Somalia: An Opportunity that Should Not Be Missed. Διαθέσιμο σε: http://www.jstor.org/stable/resrep32300
Mirzaei, D., & Woertz, E. (2025). Ten Things to Watch in the Middle East and North Africa in 2025. German Institute of Global and Area Studies (GIGA). Διαθέσιμο σε: http://www.jstor.org/stable/resrep66537
Ozkan, M., & Orakci, S. (2015). Viewpoint: Turkey as a “political” actor in Africa – an assessment of Turkish involvement in Somalia. Journal of Eastern African Studies, 9(2), 343–352. Διαθέσιμο σε: https://www.researchgate.net/publication/279219063_Viewpoint_Turkey_as_a_political_actor_in_Africa_-_an_assessment_of_Turkish_involvement_in_Somalia
Republic of Türkiye Ministry of Foreign Affairs. (χ.χ.). Relations between Turkey and Somalia. Διαθέσιμο σε: https://www.mfa.gov.tr/relations-between-turkey-and-somalia.en.mfa
TRT Afrika. (2024). Hundreds of Somali soldiers begin duties after training by Türkiye. Διαθέσιμο σε: https://trtafrika.com/africa/hundreds-of-somali-soldiers-begin-duties-after-training-by-turkiye-17276998
Van den Berg, W., & Meester, J. (2019). Turkey in the Horn of Africa: Between the Ankara Consensus and the Gulf Crisis. Clingendael Institute. Διαθέσιμο σε: http://www.jstor.org/stable/resrep21324
World Bank Group (χ.χ.). World Development Indicators. Διαθέσιμο σε: https://databank.worldbank.org/reports.aspx?source=2&series=NY.GDP.MKTP.CD&country=WLD
Εικόνα: Mukhtar, I. (2021). Turkey’s growing smart power in Somalia. Anadolu Agency. Διαθέσιμο σε: https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/opinion-turkey-s-growing-smart-power-in-somalia/2340384