Γράφει ο Ιωάννης Σαμψών
Μπορεί να μην έχει συγκεντρώσει τα βλέμματα της παγκόσμιας κοινότητας, όμως ο εμφύλιος πόλεμος στην Μιανμάρ έχει τοποθετήσει τη χώρα στη δεύτερη θέση των πιο βίαιων μαχών στον κόσμο για το 2023, πίσω από την Παλαιστίνη (ACLED DATA, 2024). Σχεδόν τρεισήμισι χρόνια μετά γίνεται λόγος για πάνω από 50.000 νεκρούς (εκ των οποίων οι 8.000 ήταν άμαχοι), αλλά και περίπου 3 εκατ. εκτοπισμένων (OCHA, 2024) με τη σύρραξη να αφορά πολλούς και διαφορετικούς πρωταγωνιστές, ανεβάζοντας κατά πολύ τον αριθμό των ένοπλων ομάδων.
Τα πάντα άρχισαν την 1η Φεβρουαρίου του 2021, όταν ο στρατός (γνωστός και ως Tatmadaw) φυλάκισε τη Σύμβουλο του κράτους και ιστορική μορφή αυτού Aung San Suu Kyi, τον Πρωθυπουργό Win Myint και άλλα μέλη του κόμματος NLD (National League of Democracy), το οποίο σε λίγες ώρες θα ορκιζόταν κυβέρνηση, μετά τη νίκη του στις εκλογές του Νοεμβρίου του 2020. Παράλληλα, διέκοψε την πρόσβαση στο διαδίκτυο στη χώρα, ενώ τοποθέτησε στρατιώτες σε όλα τα καίρια σημεία αυτής. Οι ένοπλες δυνάμεις νομιμοποίησαν το πραξικόπημα μιλώντας για απάτη στις εκλογές του Νοεμβρίου, ενώ οι κατηγορίες απέναντι στη Aung San Suu Kyi αφορούσαν την παραβίαση νόμων κατά του Covid 19 (κάτι που συνέβη και στην περίπτωση του Win Myint), αλλά και την προμήθεια walkie talkie στην ομάδα της, κάτι που απαγορεύεται στη Μιανμάρ, διότι χρειάζεται η σύμφωνη γνώμη του στρατού (Ware & Skidmore, 2023: 3-4).
Μετά το πραξικόπημα, δημιουργήθηκε άμεσα το Συμβούλιο Διοίκησης του Κράτους (SAC – State Administration Council), το οποίο αποτελούταν από 11 μέλη του υψηλόβαθμου στρατιωτικού προσωπικού, ηγέτες κομμάτων που είχαν συμμαχήσει με τις ένοπλες δυνάμεις, αλλά και τον Ανώτερο Στρατηγό Min Aung Hlaing, ο οποίος ηγήθηκε της προσπάθειας από τον ρόλο του Αρχιστράτηγου του Συμβουλίου. Παράλληλα, όσα μέλη του NLD κατάφεραν να διαφύγουν από τη χώρα, δημιούργησαν από την εξορία την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας (NUG – National Unity Government), η οποία αποτελείται από γραφειοκράτες και νομοθέτες, με αρχικό στόχο την κινητοποίηση της υποστήριξης προς την οντότητά της (Kapur, 2022: 202-203). Η NUG ανακοίνωσε τη σύνταξη των Δυνάμεων Λαϊκής Άμυνας (PDFs, People Defence Forces), ενός στρατιωτικού σκέλους, αποτελούμενου από εθνοτικές ένοπλες ομάδες αλλά και ομάδες αντίστασης, οι οποίες τέθηκαν εξαρχής απέναντι στον κατασταλτικό ρόλο του, αφού σε σύντομο χρονικό διάστημα η αντίσταση μετατράπηκε από άοπλη (μέσω διαδηλώσεων κρατικών λειτουργών όπως γιατροί, εκπαιδευτικοί και διοικητικοί υπάλληλοι) σε ένοπλη, με τις πολυάριθμες ομάδες στην περιφέρεια να αφήνουν πίσω τους πολλές από τις τοπικές διαφορές και να συντάσσονται σε κοινά μέτωπα, ειδικότερα από τη στιγμή που η στρατηγική του καθεστώτος πέρασε από το στάδιο της ήπιας καταπίεσης των γενικότερων αντιδράσεων, σε αυτό της βίαιης καταστολής διαδηλώσεων στα αστικά κέντρα (Wiessman, 2024: 7-9).
Οι Μπαμάρ (πλειοψηφούσα βουδιστική εθνότητα που αγγίζει περίπου το 68% του πληθυσμού της χώρας, ο οποίος ζει στην περιφέρεια) φρόντισαν να αναπτύξουν έντονη αντιστασιακή δράση με ένοπλα μέσα σε περιοχές όπως το Chin State, το Kayah State και το Kachin State, ιδρύοντας πολιτοφυλακές, με κυριότερες την Chinland Defence Force, την Kalay Civil Army και την Karenni Nationalities Defence Force. Πολλές ομάδες ακολούθησαν αρχικά μια ήπια στάση αναμονής, όμως φρόντισαν να παραχωρήσουν το απαραίτητο καταφύγιο και τις τεχνικές γνώσεις σε νέους ένοπλους δρώντες, με αποτέλεσμα τη θετική έκβαση πληθώρας επιχειρήσεων των τελευταίων απέναντι στις καλά οπλισμένες δυνάμεις του καθεστώτος (Wiessman, 2024: 7-9). Αξίζει σε αυτό το σημείο να αναφερθεί η αποτελεσματικότητα των δράσεων και η διάδοση αυτών σε περιοχές που ελέγχονταν από Εθνοτικές Ένοπλες Οργανώσεις (EAOs – Ethnic Armed Organisations) στη βορειοδυτική και νοτιανατολική Μιανμάρ, κάτι που τονίζει, όχι μόνο τη δυναμική της περιφέρειας, αλλά και μια αντιστασιακή δράση η οποία ξεκινάει από εκεί και φτάνει μέχρι την ενδοχώρα. Ο κατακερματισμός απέδειξε τα διάφορα κέντρα εξουσίας, αλλά και τα πολλαπλά μέτωπα, τα οποία τέθηκε από νωρίς να αντιμετωπίσει το καθεστώς.
Σε αυτή την πρόκληση, ο στρατός έχει μέχρι και σήμερα τη βοήθεια δικτύων που αποτελούνται από πολίτες, οι οποίοι είναι υπέρ της εδραίωσης της στρατιωτικής δικτατορίας. Τα δίκτυα αυτά έχουν πάρει την ονομασία «Pyusawthi», όνομα που παραπέμπει σε έναν πολεμιστή-βασιλιά μυθικής φύσης από τα χρονικά των Βιρμανών. Η κίνηση αυτή πέρασε τη σύγκρουση από το στάδιο του πραξικοπήματος σε αυτό του εμφυλίου, καθώς ενέτεινε τις αρνητικές προς το αντιστασιακό κίνημα πρωτοβουλίες, κυρίως από την πλευρά των δυνάμεων που έχουν τεθεί υπέρ του καθεστώτος (όπως η συνεργασία με την αστυνομία, οι επιθέσεις με τη συνοδεία στρατού, η παροχή οπλισμού) μεγαλώνοντας το λαϊκό μίσος (International Crisis Group, 2022: 2-3). Αυτό μεταφράζεται σε στοχοποίηση οικογενειών πρώην στρατιωτικών που έχουν πάρει μέρος σε αυτά τα δίκτυα, αλλά και μια γενικότερη βία, τα θύματα της οποίας δεν έχουν κρατική προστασία, ούτε τη δυνατότητα να απευθυνθούν στην ανεξάρτητη δικαιοσύνη. Μοναδικός τρόπος εξομάλυνσης της κατάστασης στο πεδίο των μαχών είναι κάποιες μορφές ανεπίσημης δικαιοσύνης, που βρίσκονται στη δυναμική των πρεσβυτέρων στις τοπικές κοινότητες, αλλά και τον θρησκευτικών ηγετών(International Crisis Group, 2022: 13-14).
Πέραν των παραπάνω, η χούντα χρησιμοποιεί κατά καιρούς και άλλους τρόπους διεύρυνσης της δύναμής της, ενώ παράλληλα (μέσα στο 2023) προσπάθησε να ενισχύσει τη νομιμότητά της μέσω εκλογών. Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναφερθούν δύο στοιχεία αναφορικά με το ισχύον Σύνταγμα του 2008: το πρώτο αφορά την αναγκαία εκπροσώπηση του στρατού στη Βουλή μετά από κάθε εκλογική διαδικασία τουλάχιστον κατά 25% των συνολικών εδρών αυτής, ενώ σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, οι Ένοπλες Δυνάμεις της χώρας έχουν τη δυνατότητα παύσης των δημοκρατικών διαδικασιών για 24 μήνες, με τη διενέργεια νέων εκλογών να μπορεί να λάβει χώρα έξι μήνες μετά το προαναφερθέν χρονικό διάστημα (International Crisis Group, 2023: 4-5). Το καθεστώς άλλαξε άρδην τον εκλογικό νόμο, μετατρέποντας το first-past-the-post των εδρών σε αναλογική αντιπροσώπευση, ώστε να μην χρειαστεί η πλειοψηφία στην υπό εξέταση διαδικασία. Επίσης, τα κόμματα αναγκάστηκαν να επανεγγραφούν στους εκλογικούς καταλόγους εντός δύο μηνών, από τις 26 Ιανουαρίου έως τις 28 Μαρτίου 2023 (International Crisis Group, 2023: 6).
Οι προϋποθέσεις συμμετοχής στην εκλογική διαδικασία μεταβλήθηκαν για τα κόμματα. Αυτές αφορούσαν την ύπαρξη 100.000 εγγεγραμμένων μελών ανά κόμμα (το προηγούμενο όριο ήταν 1.000), την ικανότητα να μπορούν να διεκδικήσουν τουλάχιστον τις μισές από όλες τις εκλογικές περιφέρειες της χώρας (έναντι του ορίου των τριών που ίσχυε μέχρι τότε), ενώ υπήρξαν και δύο νέες: η κατοχή κεφαλαίων που δεν θα είναι λιγότερα από 100 εκατ. kyat (περίπου 35 χιλιάδες δολάρια) στον τραπεζικό λογαριασμό του εκάστοτε κόμματος, αλλά και το άνοιγμα γραφείων στις μισές από τις 330 πόλεις μέσα σε 180 μέρες από την εγγραφή στους καταλόγους. Οι προϋποθέσεις αυτές ήταν αυστηρές, με μόλις 20 από τα 92 κόμματα της χώρας να έχουν τη δυνατότητα να τις υλοποιήσουν (International Crisis Group, 2023: 6). Φυσικά, η νομιμότητα της εκλογικής διαδικασίας δεν θα μπορούσε να προχωρήσει μέσω ήπιων συνθηκών, καθώς μιλάμε για ένα κράτος που δεν διαθέτει ενημερωμένους εκλογικούς καταλόγους. Κατά την προσπάθεια επικαιροποίησής τους, οι κρατικοί λειτουργοί της περιφέρειας δέχτηκαν επιθέσεις από τα τοπικά δίκτυα της αντίστασης και τον εκεί πληθυσμό, δηλώνοντας στη συνέχεια απροθυμία τέλεσης της αποστολής που τους ανατέθηκε. Βασικός στόχος της αντίστασης και των επικριτών του καθεστώτος ήταν το μποϊκοταζ της διαδικασίας, καθώς σε περίπτωση τέλεσής της τα αποτελέσματα θα νομιμοποιούσαν μια κυβέρνηση υπό στρατιωτική εντολή.
Οι εξελίξεις πρόλαβαν την ανωτέρω συζήτηση και επηρέασαν τα τεκταινόμενα της πορείας του εμφυλίου, απόρροια της δράσης νέων αντιστασιακών δυνάμεων, οι οποίες προστέθηκαν στις πάνω από είκοσι ένοπλες ομάδες που υπήρχαν μέχρι το πραξικόπημα του Φεβρουαρίου του 2021 σε όλη την επικράτεια της χώρας (International Crisis Group, 2024: 4)
Η κίνηση που άλλαξε τον ρου της ιστορίας, και έστρεψε τη διεθνή συζήτηση από τη στασιμότητα της κατάστασης (με την εξ αορίστου παραμονή του στρατού στην εξουσία της χώρας) σε μια επίλυση που φαίνεται ότι θα επέλθει μεσοπρόσθεσμα, είναι η «Επιχείρηση 1027», ένα «blitzkrieg» σχεδιασμένο από τρεις εθνοτικές ομάδες του βορρά (Shan State) που κατόρθωσαν να πιάσουν εξαπίνης τις καθεστωτικές δυνάμεις τις κεντρικές δυνάμεις: τον MNDAA (Myanmar National Democratic Alliance Army), τον TNLA (Ta’ang National Liberation Army) και τον Arakan Army, οι οποίες είναι πια γνωστές ως η «Three Brotherhood Alliance». Η Επιχείρηση πήρε το συγκεκριμένο όνομα διότι έλαβε χώρα στις 27 Οκτωβρίου 2023 και είχε ως αποτέλεσμα την ανακατάληψη πολλών πόλεων στα βόρεια της χώρας, με τη σύμφωνη γνώμη του κινεζικού κράτους λόγω της πολύ καλής του σχέσης και με το MNDAA, του οποίου τις κινήσεις γνώριζε πολλούς μήνες πριν την εκδήλωση των επιθέσεων, όπως επίσης και την κατοχή βάσεων του στρατού (International Crisis Group, 2024: 10-14).
Βασική επιτυχία αποτέλεσε η κατοχή της περιοχής Kokang από τον MNDAA, ενός καίριου στρατηγικού σημείου στα βόρεια της χώρας, το οποίο κατοικείται κατά πλειοψηφία από τον κινεζικό λαό. Ο MNDAA είχε εκδιωχθεί από την περιοχή το 2009, με τη συγκεκριμένη επιτυχία να σηματοδοτεί την έναρξη της αντεπίθεσης. Ο Arakan Army κατάφερε να έχει επιτυχίες στο πεδίο της μάχης σε περιοχές όπως το Rakhine State στα δυτικά, με τη δεύτερη φάση τη επιχείρησης να εκκινεί τον περασμένο Ιούνιο (μετά από μια περίοδο κατάπαυσης πυρός, η οποία διήρκησε 5 μήνες) επίσης επιτυχημένα (Strangio, 2024) Ήδη, η συμμαχία έχει προχωρήσει σε νίκες στο Lashio, στη μεγαλύτερη πόλη στη βόρεια πλευρά του Shan State, αλλά και την κατάληψη της πόλης Mongmit στην ίδια περιοχή.
Οι τελευταίες εξελίξεις επιβεβαιώνουν τη σταδιακή μείωση της δύναμης του καθεστώτος σε όλη την επικράτεια της χώρας, σε μια γενικευμένη σύρραξη, η οποία μετράει πια πάνω από τρία χρόνια ζωής. Μάχες έχουν διενεργηθεί σε 233 από τις 330 πόλεις, με τις 45 εξ αυτών να βρίσκονται υπό τον έλεγχο της αντίστασης. Ο αριθμός του στρατιωτικού προσωπικού έχει μειωθεί εξαιρετικά, από περίπου 300.000 σε 130.000, με την αντίσταση να μετράει συνολικά 120.000 μαχητές. Ο στρατός δεν είναι πλέον σε θέση να επανακαταλάβει τα χαμένα εδάφη στην περιφέρεια, αποτελεί τον κύριο δείκτη αποσταθεροποίησης λόγω της οικονομικής και δημοσιονομικής κακοδιαχείρισης, ενώ δέχεται έντονη πίεση και στα αστικά κέντρα (Hein Ye Myo, 2024). Η δράση των Εθνοτικών Ένοπλων Οργανώσεων έχει περάσει από την περιφέρεια (Shan, Kachin, Karen, KarreniState) σε πόλεις όπως η Naypitaw και η Pyin Oo Lwin, βασικά κέντρα εξουσίας του στρατού.
Σε κοινωνικό όμως επίπεδο, η κατάσταση ολισθαίνει από το κακό προς το χειρότερο, με τη χώρα να αδυνατεί να αντιμετωπίσει το οργανωμένο έγκλημα, να βλέπει τη διεθνή οικονομική και μη βοήθεια να μειώνεται σταδιακά (έχει φτάσει στο 15% των όσων ίσχυαν πριν τον Φεβρουάριο του 2021), ενώ πλέον η γενικότερη εγκληματικότητα αφορά κατά βάση τις διαδικτυακές απάτες και εκτείνεται σε γειτονικές χώρες, όπως η Ταϋλάνδη (Taylor, 2024). Η τελευταία άργησε να κατανοήσει τους κινδύνους, αφού αρχικά, μαζί με την Καμπότζη, το Βιετνάμ και τις Φιλιππίνες, δήλωσε ότι το πραξικόπημα ήταν ένα εσωτερικό ζήτημα. Οι παραπάνω χώρες αποτέλεσαν το ένα σκέλος της Ένωσης Χωρών Νοτιοναταλικής Ασίας (ASEAN – Association of Southeast Asian Nations), με το έτερο να αφορά τις Ινδονησία, Σιγκαπούρη, Μαλαισία και Μπρουνέι, οι οποίες προχώρησαν από την αρχή σε έντονη κριτική προς τις πρακτικές του καθεστώτος (Kapur, 2022: 206-207).
Λίγα πράγματα μπορεί και θέλει να κάνει όμως η Ένωση, σε μια παρατεταμένη κρίση, η οποία έχει μπροστά της ακόμα αρκετά κεφάλαια μέχρι την οριστική επίλυσή της. Η ASEAN έχει προβεί σε χαμηλής δυναμικής πρωτοβουλίες κατά της Tatmadaw σε μια προσπάθεια παραμονής εντός των εξελίξεων στη Νοτιανατολική Ασία. Ο εμφύλιος της Μιανμάρ όμως μπορεί να φέρει περισσότερες αρνητικές συνέπειες στην περιοχή, πέραν του εκτοπισμού προσφύγων προς τις γειτονικές χώρες, της αργής οικονομικής ανάκαμψης, της αύξησης της συχνότητας εμπορίας ανθρώπων, αλλά και της επιδείνωσης του διεθνικού εγκλήματος. Το κίνημα της αντίστασης κατάφερε να διατηρηθεί κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες, να δημιουργήσει πολλά κέντρα, τα οποία συχνά συνεργάζονται, και να εντείνει την αποτελεσματικότητά του κατά το τελευταίο έτος. Μέσα σε αυτό το διάστημα δημιουργήθηκε η διαπίστωση εντός της χώρας, ότι η κυριαρχία του στρατού δεν είναι κάτι το δεδομένο. Αυτό όμως απέχει πολύ από την έλευση της επόμενης μέρας, η οποία θα φέρει πολλές ανακατατάξεις στα ενδότερα της Μιανμάρ. Σε περίπτωση πτώσης του καθεστώτος, θα είναι οι δρώντες της αντίστασης αυτοί που θα έχουν τον πρώτο λόγο για το μέλλον της χώρας, με την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας να προσπαθεί εδώ και περίπου τρία χρόνια να παίξει τον ρόλο ρυθμιστή στις εξελίξεις. Το μόνο σίγουρο είναι, ότι σταδιακά «γεννιούνται» περισσότερα ερωτήματα από ότι απατώνται, με τους Βιρμανούς να βλέπουν ότι η έλευση της ειρήνης είναι ένα μακρινό σενάριο.
Βιβλιογραφία
Βιβλία
Ware, A. & Skidmore, M. (eds.) (2023), After the Coup: Myanmar’s Political and Humanitarian Crises. ANU Press
Επιστημονικά Άρθρα
International Crisis Group. (2021). Responding to the Myanmar Coup. ICC. 1-20
International Crisis Group. (2022). Myanmar’s Coup Shakes Up Its Ethnic Conflicts. ICC. 3-8
International Crisis Group. (2022). Resisting the Resistance: Myanmar’s Pro-military Pyusawhti Militias. ICC. 1-20
International Crisis Group. (2023). A Road to Nowhere: The Myanmar Regime’s Stagemanaged Elections. ICC. 1-15
International Crisis Group. (2024). Scam Centers and Ceasefires: China-Myanmar Ties Since the Coup. ICC. 1-23
International Crisis Group. (2024). Ethnic Autonomy and its Consequences in Post-coup Myanmar. ICC. 1-24
Kapur, R. (2022). The Myanmar Coup: Evolving Ethnic Rebel Politics and Civil Resistance, Strategic Analysis, 46(2), 201-210
Medail, C. & Thet Tun, S.Ch. (2024). Instrumentalism or Commitment to Social Justice? Shifting Inter-Ethnic Solidarities in Post-Coup Myanmar, Journal of Contemporary Asia, 54(5), 913-937
Passeri, I. (2021). Myanmar’s Foreign Policy under the NLD Government. Southeast Asian Affairs. 223-233
Rogers, R.A., Liew, W.C., Sidhu. J. S. (2023). The United States’ Myanmar policy after the 2021 military coup and its prospects under China-US strategic competition. Asian Affairs: An American Review. 50 (4), 244-275
Terrorism Research Initiative. (2022). Recent Online Resources for the Analysis of Terrorism and Related Subjects. Terrorism Research Initiative. 16 (1), 145-179.
Thawnghmung, A. M., Aung, S.M.T., Paw, N.M.M and Boughton D. (2023). Water in One Hand, Fire in the Other: Coping with Multiple Crises in Post-coup Burma/Myanmar. Critical Asian Studies. 55 (2), 306-329.
Vrieze, P. (2024). Movement escalation and mobilization for resistance: From anti-coup protest to ‘People’s War’ in Myanmar. Political Geography. 114, 1-10
Wiessman, J. (2024). From unarmed to armed resistance: the anti-coup in Myanmar. Contemporary Politics. 1-19.
Διαδικτυακά Άρθρα
Σχοινάς. Γ. (2024). 4. Μιανμάρ: Εμφύλιος και Δημοκρατία στη Νοτιοανατολική Ασία. Imedd. Διαθέσιμο σε: https://lab.imedd.org/4-mianmar-emfylios-kai-dimokratia-sti-notioanatoliki-asia/
ACLED. (2024). Conflict Index. ACLED. Διαθέσιμο σε: https://acleddata.com/conflict-index/
Hein Y.M. (2024). Nine Things to Know About Myanmar’s Conflict Three Years On. United States Institute of Peace. Διαθέσιμο σε: https://www.usip.org/publications/2024/04/nine-things-know-about-myanmars-conflict-three-years
OCHA. (2024). Myanmar Humanitarian Update No. 40 | 16 April 2024. Relief Web. Διαθέσιμο σε: https://reliefweb.int/report/myanmar/myanmar-humanitarian-update-no-40-16-august-2024
Strangio, S. (2024). Myanmar Junta Extends Post-Coup State of Emergency for Sixth Time. The Diplomat. https://thediplomat.com/2024/08/myanmar-junta-extends-post-coup-state-of-emergency-for-sixth-time/
Taylor, L. (2024). Mind the Gap: Organized crime on the rise in Myanmar as resilience wanes. Global Initiative Against Transational Organized Crime. Διαθέσιμο σε: https://globalinitiative.net/analysis/myanmar-organized-crime-resilience-ocindex/
Πηγή Εικόνας:
Sun Yun (2023). The civil war in Myanmar: No end in sight. Brookings. Διαθέσιμο σε: https://www.brookings.edu/articles/the-civil-war-in-myanmar-no-end-in-sight/