Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου 

Γράφει ο Ηλίας Τσακαγιάννης

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ), είναι ο μοναδικός διεθνής οργανισμός που ασχολείται με τους κανόνες που διέπουν το εμπόριο μεταξύ των χωρών. Περιλαμβάνει μια σειρά από συμφωνίες, οι οποίες είναι αποτέλεσμα διαπραγματεύσεων της μεγάλης πλειοψηφίας των χωρών της παγκόσμιας κοινότητας και έχουν επικυρωθεί από τα εθνικά κοινοβούλια. Σκοπός του οργανισμού είναι η διευκόλυνση τόσο των παραγωγών, αγαθών και υπηρεσιών, όσο και των εξαγωγέων και εισαγωγέων. Η Έδρα του Οργανισμού βρίσκεται στη Γενεύη της Ελβετίας. Ιδρύθηκε την 1^η Ιανουαρίου 1995 ως συνέχεια της Γενικής Συμφωνίας Δασμών και Εμπορίου (GATT) και σήμερα αριθμεί 164 κράτη-μέλη. Ο σκοπός του συγκεκριμένου άρθρου είναι μέσω μιας σύντομης ιστορικής αναδρομής, είναι να αναλυθεί ο ρόλος του ΠΟΕ, 30 χρόνια μετά την ίδρυση του και τι ρόλο διαδραματίζει στην παγκόσμια οικονομική κοινότητα. 

Ιστορικά Στοιχεία 

Το 1945 οι ΗΠΑ και η Μεγάλη Βρετανία εισηγήθηκαν στη διεθνή κοινότητα την ίδρυση ενός παγκόσμιου οργανισμού που να επιλαμβάνεται θεμάτων των διεθνών εμπορικών συναλλαγών, εμπορικών επενδύσεων και της εξ’αυτών ανάπτυξης των χωρών και των καρτέλ.

Την περίοδο 1947-1948, στην πρωτοβουλία αυτή των παραπάνω δύο χωρών ανταποκρίθηκαν 23 χώρες μεταξύ των ανεπτυγμένων, οι οποίες κατόπιν πολλών διαπραγματεύσεων επί ενός αρχικού σχεδίου καλούμενου «Χάρτης της Αβάνας» διατύπωσαν τελικά ένα πληρέστερο σχέδιο κανόνων που αφορούσε δασμούς και την προστασία του ελεύθερου εμπορίου που έλαβε την ονομασία «Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου». Η Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου, αποτέλεσε πρόδρομο για τη δημιουργία του παγκόσμιου οργανισμού, που μέσα από θεσμοθετημένες συνεδρίες-διαπραγματεύσεις επιβάλλει κανόνες αναγκαστικού χαρακτήρα, επί της αρχής της αμοιβαιότητας, επιδιώκοντας την βελτίωση και επέκταση των όρων και δυνατοτήτων του διεθνούς εμπορίου. Βασικότερη σήμερα σε ισχύ συμφωνία, είναι αυτή του 1994.  Τα επιτεύγματα της συμφωνίας του γύρου της Ουρουγουάης είναι πρώτον, μια συμφωνία-ομπρέλα για την ίδρυση του Π.Ο.Ε. Δεύτερον, υπήρχαν διάφορες συμφωνίες για αγαθά, επενδύσεις και υπηρεσίες. Τρίτον, περιελάμβανε ζητήματα διανοητικής ιδιοκτησίας, επίλυσης διαφορών και τον μηχανισμό εποπτείας εμπορικών πολιτικών. 

Έτσι στο «γύρο διαπραγματεύσεων» των αντιπροσώπων Χωρών που έλαβε χώρα  στις 24 Σεπτεμβρίου 1947, στη Γενεύη τη Συμφωνία αυτή υπέγραψαν 18 Χώρες. Η Συμφωνία θα τιθόταν σε εφαρμογή  από τη 1 Ιανουαρίου του 1948 με κύριο στόχο, την ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου με παράλληλη χαλάρωση δασμολογικής προστασίας και κατάργησης συναφών περιορισμών. Αυτή ακολούθησε η διάσκεψη της Ανεού (1951), της Τόρκι (1951) και της Γενεύης (1956), κοινός στόχος των οποίων και ήταν η δραστική αμοιβαία μείωση των δασμών εκ μέρους των κρατών μελών. Την περίοδο 1960-1961, επιδιώχθηκε συμφωνία με την ΕΟΚ ως προς ένα κοινό εξωτερικό δασμολόγιο. Στις συζητήσεις εκείνες αντιπροτάθηκε  από την ΕΟΚ μείωση μέχρι και 20%  κατά προϊόν. Τελικά, η μείωση δεν υπερέβη το 7-8%. 

Την περίοδο 1964-1967 αν και τα διάφορα θέματα δασμολογικών εμποδίων δεν παρουσίαζαν καμία πρόοδο, η προσοχή στράφηκε στα γεωργικά προϊόντα και στην απελευθέρωση των τιμών τους καθώς και στα θέματα που αφορούσαν αθέμιτους ανταγωνισμούς και πρακτικές, όπως π.χ ανταγωνισμούς μέσω επιδοτήσεων. Συνέπεια δε αυτών των διαπραγματεύσεων ήταν η μείωση των δασμών των διακινούμενων βιομηχανικών προϊόντων κατά 35%  μέχρι 40%, ενώ η ΕΟΚ αποδέχθηκε τη φιλελευθεροποίηση των διεθνών συναλλαγών καθώς και την ισχύ του κοινού εξωτερικού δασμολογίου. 

Την περίοδο 1973-1979 στις διαπραγματεύσεις του Τόκιο στα παραπάνω θέματα προστέθηκαν, η εξάλειψη ή η μέγιστη δυνατή μείωση όλων των μη δασμολογικών περιορισμών και ό,τι συναφών μέτρων περιοριστικών στο ελεύθερο εμπορικό ανταγωνισμό, καθώς και η ευνοικότερη διακρατική μεταχείριση των λιγότερο αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών. Την πρωτοβουλία του «γύρου» είχαν η ΕΟΚ, οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία, οι οποίες και καθόρισαν  τις επιδιώξεις τους με επιπλέον δασμολογικές μειώσεις στη λεγόμενη  «Διακήρυξη του Τόκιο». 

Για το θεσμικό πλαίσιο του ΠΟΕ υπογράφηκε συμφωνία στο Μαράκες του Μαρόκο, τον Απρίλιο του 1994, η οποία υπογράφηκε από 117 κράτη μέλη και περιελάμβανε 28 επιμέρους Συμφωνίες. Οι Συμφωνίες που υπογράφηκαν αφορούσαν κυρίως, την επέκταση των κανόνων του διεθνούς εμπορίου στα αγροτικά προϊόντα, τις ρυθμίσεις για την διεθνή διακίνηση των υπηρεσιών, και τις ρυθμίσεις για θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας και διευκόλυνση των επενδύσεων σε διεθνές επίπεδο. Στο σημείο αυτό χρειάζεται να τονιστεί ότι το κύριο καθήκον του Π.Ο.Ε είναι η επίβλεψη στην υλοποίηση των 28 συμφωνιών του Γύρου της Ουρουγουάης (1996). 

Πως λειτουργεί ο Π.Ο.Ε.

Τα Όργανα του ΠΟΕ είναι  η Υπουργική Διάσκεψη, όπου το κάθε κράτος μέλος έχει μία ψήφο, και συνήθως αφορά την εκκίνηση ή την ολοκλήρωση κάποιου γύρου εμπορικών διαπραγματεύσεων. Το Γενικό Συμβούλιο, όπου είναι ένα όργανο ελέγχου εμπορικής πολιτικής και όργανο επίλυσης διαφορών. Τέλος, υπάρχουν και τα Επικουρικά Συμβούλια και ο Γενικός Διευθυντής του ΠΟΕ, που έχει ένα πιο συντονιστικό και ηγετικό ρόλο στον οργανισμό.

Οι λόγοι που οδήγησαν αρχικά στη δημιουργία της GATT (Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου)  και στη συνέχεια στην δημιουργία του ΠΟΕ ήταν αρχικά, η φιλελευθεροποίηση του εμπορίου, ειδικότερα μετά από τους δύο παγκόσμιους πολέμους, μέσω της μείωσης των δασμών και της ρύθμισης των δασμολογικών εμποδίων (non tariffs barriers-ΝΤΒs), που μέχρι και τις μέρες μας μετράμε περίπου εννέα γύρους εμπορικών διαπραγματεύσεων. Επιπλέον, σημαντικό ήταν, το κομμάτι της αμεροληψίας, όπου υπάρχει η εξωτερική διάσταση, με την μεταχείριση του ευνοούμενου κράτους, κάθε πλεονέκτημα σε ένα κράτος επεκτείνεται αμέσως και  σε όλα τα άλλα κράτη μέλη και η εσωτερική διάσταση, όπου όλα τα προϊόντα εισαγόμενα και εγχώρια έχουν τους ίδιους φόρους και κανονισμούς. Μία ακόμα αρχή, ήταν και η αρχή της αμοιβαιότητας, όπου το κράτος που επωφελείται από εμπορικές παραχωρήσεις πρέπει να παρέχει σε αντάλλαγμα σχεδόν ισάξια οφέλη, για την αποφυγή free riding στην αρχή της εξωτερικής αμεροληψίας. Επιπλέον υπάρχουν μέτρα διασφάλισης και έκτακτα εμπορικά μέτρα, όπως κυβερνητικές δράσεις και περιορισμό εισαγωγών σε ευαίσθητους τομείς, όπως δασμοί αντι-ντάμπινγκ και αντισταθμιστικά οφέλη. Τέλος, η άνθιση του διεθνούς εμπορίου, φέρνει συνήθως ανάπτυξη και ευημερία. 

Παγκόσμιος  Οργανισμός Εμπορίου και ο Γύρος της Ντόχας 

Αμέσως μετά τον γύρο της Ουρουγουάης το 1996 και την ίδρυση του ΠΟΕ, στην διάσκεψη της Σιγκαπούρης τα κράτη- μέλη του ΠΟΕ, έθεσαν ως στόχο την έναρξη του «εμπορικού γύρου της χιλιετίας» και τη διαμόρφωση της νέας διεθνούς εμπορικής  αρχιτεκτονικής. 

Μετά την αποτυχημένη προσπάθεια στο Seattle το 1999, λόγω ασυμφωνίας μεταξύ των κρατών μελών του ΠΟΕ, ξεκίνησαν στη Ντόχα το Νοέμβριο του 2001 οι νέες διαπραγματεύσεις. Τα κράτη μέλη συμφώνησαν οι διαπραγματεύσεις να κλείσουν την 1.1.2005 με συνολική αποδοχή των αποτελεσμάτων (single undertaking), μετά από μια ενδιάμεση υπουργική διάσκεψη στο Cancun του Μεξικό, το φθινόπωρο του 2003. 

Οι βασικοί και επιμέρους στόχοι του γύρου, οι αρχές διαπραγμάτευσης  και οι διαδικασίες, περιέχονται στη σχετική Υπουργική Δήλωση. Ειδικότερα, ως βασικός στόχος τέθηκε η περαιτέρω ενίσχυση του πολυμερούς εμπορικού συστήματος μέσω της ολοκλήρωσης της εφαρμογής των αποτελεσμάτων του γύρου της Ουρουγουάης. 

Ως βασικές αρχές των διαπραγματεύσεων συμφωνήθηκαν το ενιαίο του εγχειρήματος (single undertaking), σύμφωνα με το οποίο κάθε θέμα των διαπραγματεύσεων είναι τμήμα ενός ενιαίου και αδιαίρετου πακέτου και τίποτα δε μπορεί να συμφωνηθεί ξεχωριστά. Συμπληρωματικά, συμφωνήθηκαν και οι βασικές αρχές  της ανοιχτής συμμετοχής και διαφάνειας. Όλα τα κράτη μέλη αλλά και οι χώρες με καθεστώς παρατηρητή δύνανται να συμμετάσχουν στις διαπραγματεύσεις τόσο των αναπτυσσόμενων, όσο και των πλέον φτωχών αναπτυσσόμενων χωρών. 

Ως  βασικός στόχος του Γύρου της Ντόχας, τέθηκε η περαιτέρω ενίσχυση του πολυμερούς εμπορικού συστήματος. Αυτο θα γινόταν μέσω της ολοκλήρωσης της εφαρμογής των αποτελεσμάτων του γύρου της Ουρουγουάης, του περαιτέρω ανοίγματος των αγορών αγαθών και υπηρεσιών. Επιπλέον, θα βελτιωνονταν οι κανόνες και οι πειθαρχικές διαδικασίες. Τέλος, θα υπήρχε η συμπερίληψη νέων θεμάτων, όπως για παράδειγμα “εμπόριο και περιβάλλον”, “σχέση μεταξύ εμπορίου και της πολιτικής ανταγωνισμού”. 

Τα θέματα των διαπραγματεύσεων αφορούσαν: θέματα σχετικά με την εφαρμογή των αποτελεσμάτων του προηγούμενου γύρου της Ουρουγουάης καθώς και αγροτικά θέματα και ζητήματα σχετικά με τον τομέα των υπηρεσιών . Επιπλέον, περιλάμβανε ζητήματα όπως η πρόσβαση στις αγορές μη αγροτικών αγαθών, ζητήματα προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας που σχετίζονται με το εμπόριο (TRIPS) και ζητήματα που άπτονται του ηλεκτρονικού εμπορίου. Τέλος, συζητιούνταν θέματα όπως ο μηχανισμός διευθέτησης διαφορών και κανόνων του ΠΟΕ. 

Συμπερασματικά, ο γύρος της Ντόχας, δεν έχει καταλήξει σε κάποια συμφωνία, όπως ο γύρος της Ουρουγουάης. Ο λόγος είναι οι συνεχείς διεθνείς εξελίξεις και οι αλλαγές στις οικονομικές και εμπορικές δυνάμεις των κρατών μελών το άθροισμα των οποίων φαντάζει ως μια δυσεπίλυτη εξίσωση για τον ΠΟΕ. Από την άλλη, η κλιματική κρίση, η ραγδαία άνοδος της τεχνολογίας, με την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης, καθιστούν αναγκαία και επιβεβλημένη, μια συμφωνία που θα οδηγήσει τον ΠΟΕ στον 21^ο αιώνα. Επιπλέον, 30 χρόνια μετά την ίδρυση του ΠΟΕ, μπορούμε να αναφέρουμε ότι ο ΠΟΕ έχει επιτύχει, όχι απόλυτα, τον ρόλο και τον σκοπό του αφού κατάφερε να βελτιώσει τους όρους και κανόνες του παγκόσμιου εμπορίου. Όπως και να εντάξει στο παγκόσμιο εμπόριο σημαντικούς οικονομικούς παίκτες, όπως Ινδία και Κίνα. 

Βιβλιογραφία 

Παπαστάμκος, Γ (2000) Κοινοτικός Οικονομικός Χώρος, 2^η αναθεωρημένη έκδοση, Αθήνα-Κομοτηνή, Εκδ. Αντ. Ν.Σακκούλα

Πηγές  

1. World Trade Organization. WTO. (25/12/2023) https://www.wto.org/english/tratop_e/dda_e/dda_e.htm 
2. Tarver, E. (n.d.). World Trade Organization (WTO): What it is and what it does. Investopedia. https://www.investopedia.com/terms/w/wto.asp 
3. World Trade Organization. WTO. (25/12/2023). https://www.wto.org/english/tratop_e/dda_e/dda_e.htm 
4.  Αναστάσιος Μπρεδήμας και Αναστάσιος Γουργουρίνης  (2018) ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ. ΑΘΗΝΑ, ΕΛΛΑΔΑ: ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ.

Πηγή φωτογραφίας: pixabay