Loading...
Latest news
Διεθνής και Ευρωπαϊκή Πολιτική Επικαιρότητα

Οι σχέσεις Ε.Ε.- Ιράν και η συμφωνία “Joint Comprehensive Plan of Action”

Γράφει η Παντελιάνα Παπαμιχάλη

Το Ιράν αποτελεί ένα κράτος με σημαντική και μακραίωνη ιστορία αλλά και με τεράστιο πολιτισμικό αποτύπωμα. Η εξωτερική πολιτική και οι σχέσεις του Ιράν με άλλα κράτη παρουσιάζουν ενδιαφέρον, γι’ αυτό και κρίνεται σημαντική η εξερεύνηση των σχέσεων αυτών. Συγκεκριμένα, στην εν λόγω ανάλυση θα ασχοληθούμε με τις σχέσεις του Ιράν με την Ευρωπαϊκή Ένωση, εστιάζοντας στα γεγονότα μετά την Ιρανική επανάσταση του 1979.

Αρχικά, θα γίνει αναφορά σε ορισμένα βασικά στοιχεία σχετικά με το Ιράν αλλά και την στρατηγική της εξωτερικής πολιτικής του. Σε δημογραφικό επίπεδο, η χώρα μπορεί να χαρακτηριστεί πολυπολιτισμική, αφού ο πληθυσμός της αποτελείται από πολλά έθνη (Jalilvand, 2019, σ.118). Η επίσημη θρησκεία του κράτους είναι η Μουσουλμανική και συγκεκριμένα επικρατεί το δόγμα του Σιισμού. Η Κυβέρνηση έχει τον κυρίαρχο λόγο στην εξωτερική πολιτική της χώρας ενώ παράλληλα υπάρχουν και κάποιοι οργανισμοί καίριας σημασίας, όπως το Supreme National Security Council (Jalilvand, 2019, σ.119-120).

Μετά την επανάσταση του 1979 παρατηρείται μια σταθερότητα και ηπιότητα στις επαφές με άλλες χώρες ενώ κάποιοι μελετητές χαρακτηρίζουν την στάση αυτή του κράτους ως «απομονωτική» κι εσωστρεφή (Golmohammadi, Vali, 2018, σ. 93-94).Αυτό δικαιολογείται από το γεγονός πως το Ιράν έχει μια ιστορία αλληλεπίδρασης με άλλες χώρες η οποία έσπρωξε την στρατηγική του προς αυτή την κατεύθυνση λόγω παρελθοντικών συμβάντων. Ένα συμβάν από αυτά είναι η επίθεση με χημικά όπλα από το Ιράκ κατά τον οκταετή πόλεμο τον δύο χωρών (1980-1988). Η επίθεση αυτή δεν στόχευε μόνο το στρατό αλλά και τον άμαχο πληθυσμό. Το γεγονός πως τα Ηνωμένα Έθνη δεν πήραν θέση υπέρ του Ιράν ενέτεινε την αντίληψη πως δεν λαμβάνει υποστήριξη από το εξωτερικό ενισχύοντας έτσι την απομονωτική στάση του (Jalilvand, 2019, σ.122).

Οι σχέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης με το Ιράν προ της επανάστασης του 1979 ήταν κυρίως οικονομικές. Έπειτα όμως, υπήρξε μια σταδιακή επιβράδυνση καθώς η νέα εξωτερική πολιτική του Ιράν έδινε έμφαση στην ένωση των μουσουλμανικών κοινοτήτων παγκοσμίως. (Khelghat-Doost, H., 2023 σ.118-119). Αυτό ήταν ασυμβίβαστο με την δυτικοκεντρική πολιτική που επικρατούσε εκείνη τη περίοδο αλλά και τις συνδηλώσεις της ένωσης αυτής που θα μπορούσαν να επηρεάσουν εν δυνάμει τη παγκόσμια σταθερότητα. (Khelghat-Doost, H., 2023 σ.118-119). Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη δεν πρέπει να υπάρχει οποιαδήποτε παρέμβαση σε κράτος που δεν εμπίπτει στην δικαιοδοσία ενός άλλου κράτους (Khelghat-Doost, H., 2023 σ.σ 118-119). Αυτό δείχνει ότι υπήρξαν φόβοι πως η έμφαση που έδωσε το Ιράν στην ένωση των μουσουλμανικών κοινοτήτων παγκοσμίως, εκλήφθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη ως πρόθεση επέμβασης σε άλλα μουσουλμανικά κράτη. Έτσι δημιουργήθηκε μια απόκλιση ανάμεσα στην Ε.Ε και το Ιράν.  Εντούτοις, οι διπλωματικές τους σχέσεις δεν διακόπηκαν. Συγκεκριμένα, μετά τον πόλεμο μεταξύ του Ιράν και του Ιράκ, υπήρξαν επαφές για οικονομικούς και πολιτικούς σκοπούς (Jalilvand, 2019, σ. 123-124).

Ένα σημείο που δυσχέρανε περεταίρω της σχέσεις εκατέρωθεν, ήταν η ενασχόληση του Ιράν με την πυρηνική ενέργεια, και συγκεκριμένα το άνοιγμα της έρευνας στο τομέα των πυρηνικών όπλων, από το 2003 κι έπειτα (Jalilvand, 2019, σ. 124). Η κίνηση αυτή δημιούργησε ανησυχία παγκοσμίως λόγω της επικινδυνότητας της καθώς θα μπορούσε να δημιουργήσει σημαντικά ζητήματα ασφαλείας. Οι Η.Π.Α., για παράδειγμα θεώρησαν πως η χρήση αυτή της πυρηνικής ενέργειας μπορεί να αποτελέσει απειλή για την περιφερειακή σταθερότητα και να φέρει αλλαγή ισορροπιών στην Μέση Ανατολή. Επιπλέον, υπέθεταν την διάδοση των πυρηνικών όπλων ή και ακόμα την υποστήριξη και εφοδιασμό τρομοκρατικών ομάδων (Eisenstadt, 2004). Επακόλουθο αυτής της πολιτικής του Ιράν, ήταν η χρήση εκ της Ε.Ε. της μεθόδου «unilateral sanctions» (Jalilvand, 2019, σ. 124). Η μέθοδος αυτή στοχεύει σε τμήματα της οικονομίας μιας χώρας, πλήττοντας την συστηματικά μέσω της επιβολής οικονομικών περιορισμών και κυρώσεων με σκοπό την αλλαγή μιας συγκεκριμένης πολιτικής (Bogdanova, 2022, σ.60).  Σύμφωνα με τον Perry Bechky είναι «ένα πολιτικό εργαλείο, αλλά ένα πολιτικό εργαλείο που λειτουργεί μέσα από οικονομικές ρυθμίσεις» (Bogdanova, 2022, σ. 60). Ο αντίκτυπος για την χώρα ήταν ιδιαίτερα αρνητικός αφού η κίνηση αυτή οδήγησε σε πτώση του Α.Ε.Π. του Ιράν για αρκετά έτη (Jalilvand, 2019, σ. 129).

Σχετικά πρόσφατα, τον Ιούλιο του 2015 επιτεύχθηκε μια σημαντική συμφωνία από την Ευρωπαϊκή Ένωση και κρατών μελών της (Γαλλία, Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο), της Ρωσίας, της Κίνας και των Η.Π.Α. με το Ιράν. Πιο συγκεκριμένα, η συμφωνία αυτή ονομάζεται  Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA) και αφορά την διαχείριση της πυρηνικής ενέργειας του Ιράν με σκοπό την αποτροπή χρήσης της για μη ειρηνικούς σκοπούς (E.E.A.S., 2022).  Σύμφωνα με αυτή την διπλωματική ενέργεια, η πρόσβαση και χρήση πυρηνικής ύλης από πλευράς του Ιράν περιορίζεται και μάλιστα στους όρους της συμφωνίας εμπεριέχεται κι ο έλεγχος της δραστηριότητάς του Ιράν από τον οργανισμό “International Atomic Energy Agency” (E.E.A.S., 2022). Η συμφωνία αυτή, μπόρεσε να εξομαλύνει αρκετά ένα ζήτημα το οποίο είχε σημαντικό αντίκτυπο στις σχέσεις του Ιράν με την Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και με τις λοιπές παγκόσμιες δυνάμεις (Η.Π.Α.++) (Jalilvand, 2019, σ. 125). Αξίζει να σημειωθεί, βέβαια, πως η συμφωνία αυτή, σύμφωνα με κάποιους αναλυτές είχε υποτιμηθεί όταν αποχώρησαν οι Ηνωμένες Πολιτειες της Αμερικής (Η.Π.Α) από αυτήν, λίγα χρόνια αφού επιτεύχθηκε,  το 2018. (Besliu, 2023). Συγκεκριμένα, ο τότε πρόεδρος των Η.Π.Α., Ντόναλντ Τραμπ, δήλωσε πως η συμφωνία αυτή δε θα μπορούσε να αποτρέψει μια ενδεχόμενη δημιουργία «ιρανικής πυρηνικής βόμβας». (Besliu, 2023).  Κάλεσε μάλιστα και την Ε.Ε. σε αποχώρηση, η οποία όμως δεν άλλαξε τη θλεση τηςυπογραμμίζοντας την σταθερότητα της πολιτικής της και διασφαλίζοντας την σημαντικότητα της συμφωνίας (Besliu, 2023). Ένα ακόμα σημαντικό στοιχείο, ωστόσο, που υποδεικνύει μια επιπλέον αστάθεια στην συμφωνία είναι η δημιουργία ψηφίσματος από τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου του I.A.E.A. το οποίο επέκρινε την έλλειψη συνεργασίας του Ιράν με τους πυρηνικούς ελέγχους του I.A.E.A (Voa, 2024). Το ψήφισμα αυτό, το οποίο ξεκίνησε από τη Βρετανία, τη Γαλλία και τη Γερμανία, δημιουργήθηκε καθώς ανιχνεύτηκαν σωματίδια ουρανίου σε άγνωστες τοποθεσίες στο Ιράν, πράγμα που θεώρησαν στοιχείο που προδίδει την μη τήρηση της συμφωνίας «Joint Comprehensive Plan of Action» (Voa, 2024). Η χώρα ανέφερε το ότι το ψήφισμα αυτό στρέφεται κατά του ειρηνικού πυρηνικού προγράμματος του Ιράν και έκανε νύξη για προσπάθεια εκμετάλλευσης του Joint Comprehensive Plan of Action από ορισμένες χώρες, για την εξυπηρέτηση πολιτικών σκοπιμοτήτων (Voa, 2024).

Είναι σημαντικό να αναφερθεί ένα από τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δημιουργήθηκε με σκοπό την χάραξη μιας ενιαίας εξωτερικής πολιτικής είναι η Υπηρεσία Ευρωπαϊκής Εξωτερικής Δράσης (European External  Action Service). Η συγκεκριμένη διπλωματική υπηρεσία δημιουργήθηκε το 2011 και ασχολείται με την προάσπιση της ειρήνης και της ασφάλειας αλλά και την διασφάλιση των συμφερόντων των ευρωπαίων πολιτών παγκοσμίως και στην προκειμένη περίπτωση εκπρόσωπος της σε συνδυασμό με τον αρμόδιο Ύπατο Αρμοστή της Ε.Ε. έχει ο στόχο την διασφάλιση και την τήρηση της συμφωνίας (E.E.A.S., 2021).

Το Ιράν από πλευράς του, επιδιώκει να διατηρεί σχέσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση τα τελεταία χρόνια· oι οικονομικές σχέσεις τους είναι, άλλωστε, σημαντικές για την χώρα, καθώς έχει ως στόχο την εκτενέστερη οικονομική ανάκαμψη, μετά την συμφωνία Joint Comprehensive Plan of Action, έπειτα από την οποία η Ε.Ε. έπαψε την οικονομική πίεση στην ιρανική οικονομία (Jalilvand, 2019, σ. 125).Υπάρχει  διάθεση για συνεργασία με σκοπό την επίτευξη πληθώρας στόχων σε πολλούς τομείς, όπως η οικονομία, το εμπόριο, η εκπαίδευση, η επιστήμη, και η διαχείριση των περιβαλλοντικών  προβλημάτων μεταξύ άλλων, όπως αναφέρει και η υπηρεσία European External Action Service (E.E.A.S., 2022). Παρ’ όλα αυτά, ένα ακόμα στοιχείο που εντοπίζουν ορισμένοι αναλυτές, είναι πως μετά και την έναρξη της ένοπλης διαμάχης/πολέμου μεταξύ Παλαιστίνης και Ισραήλ, διαταράχθηκαν εκ νέου οι σχέσεις τους, καθώς εντοπίζουν διαφορετική στάση από το Ιράν και την Ε.Ε.  (Besliu, 2023).

Η σχέση του Ιράν με την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πολυδιάστατη και γεμάτη προκλήσεις, οι οποίες προκύπτουν από ιστορικούς, πολιτικούς αλλά και γεωπολιτικούς παράγοντες. Από την επανάσταση του 1979 έως και σήμερα, οι διμερείς σχέσεις επηρεάστηκαν, κυρίως λόγω ανησυχιών της διεθνούς κοινότητας για την πυρηνική του δραστηριότητα. Τα γεγονότα που περιεγράφηκαν υπογραμμίζουν τις δυσκολίες στην επίτευξη μιας ομαλής συνεργασίας ακόμα και σήμερα. Οι προσπάθειες για εξομάλυνση των σχέσεων, όμως, είναι ένα στοιχείο που είναι συχνά παρόν.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Bogdanova, I. (2022). Unilateral Sanctions in International Law and the Enforcement of Human Rights. Leiden, The Netherlands: Brill | Nijhoff. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.1163/9789004507890

Golmohammadi, Vali. (2018). The Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran: Prospects for Change and Continuity. All Azimuth: A Journal of Foreign Policy and Peace. 8. Διαθέσιμο σε:  https://www.researchgate.net/publication/327654859_The_Foreign_Policy_of_the_Islamic_Republic_of_Iran_Prospects_for_Change_and_Continuity

D. R.Jalilvand, (2019). Chapter 4: EU- Iran Relations: Iranian Perceptions and European Policy στο Görgülü, A., Dark Kahyaoğlu, G. , The Remaking of the Euro-Mediterranean Vision. (σ.σ. 117-145). Lausanne, Switzerland: Peter Lang Verlag. Διαθέσιμο σε: https://www.peterlang.com/document/1068830 

Khelghat-Doost, H. (2023). THE FOREIGN POLICY OF POST-REVOLUTIONARY IRAN: EXPEDIENCY AT THE CROSSROAD OF SUPRA-NATIONALISM AND SOVEREIGNTY. AUSTRAL: Brazilian Journal of Strategy & International Relations, 11(22). Διαθέσιμο σε:  https://doi.org/10.22456/2238-6912.116576

Besliu, R. (2023). EU-Iran: A crucial dialogue, Green European Journal. Διαθέσιμο σε:  https://www.greeneuropeanjournal.eu/eu-iran-a-crucial-dialogue/  (Επίσκεψη: 29 Ιουνίου 2024). 

EEAS. (2021).  About the European External Action Service . Διαθέσιμο σε: https://www.eeas.europa.eu/eeas/about-european-external-action-service_en 

Eisenstadt, M. (2004, Ιούνιος 24). Implications of a nuclear deal. Washington Institute. Διαθέσιμο σε: https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/implications-nuclear-iran

EEAS. (2022). Iran and the EU. Διαθέσιμο σε: https://www.eeas.europa.eu/eeas/iran-and-eu-0_en

Voa News. ( 2024, Ιούνιος 05). IAEA board censures Iran for not cooperating with watchdog. Voanews.com. Διαθέσιμο σε: https://www.voanews.com/a/iaea-board-censures-iran-for-not-cooperating-with-watchdog/7644565.html

Πηγή εικόνας: https://themedialine.org/mideast-daily-news/iran-signals-readiness-to-strengthen-eu-regional-state-relations/