Γράφει η Νίκη Καραχάλιου
Καταλαυνικά πεδία, πιθανότατα στο Σαλόν της σημερινής Γαλλίας, 20 Ιουνίου, 451 μ.Χ. Η κατάσταση μοιάζει έτοιμη «να εκραγεί». Οι Ρωμαίοι, μαζί με τους βάρβαρους συμμάχους τους ετοιμάζονται να αντιμετωπίσουν τον μεγαλύτερο εχθρό του τότε δυτικού κόσμου, τους Ούννους, υπό την ηγεσία του ανελέητου κατακτητή Αττίλα, γνωστού κι ως «Μάστιγα του Θεού». Αυτή η μάχη, που έμεινε γνωστή ως η Μάχη των Εθνών, όχι μόνο δεν αποτελεί μια τυχαία αναμέτρηση από τις πολλές, που έδωσε η Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, αντιθέτως κατέχει ξεχωριστή θέση στην ευρωπαϊκή ιστορία, καθώς η έκβασή της επηρέασε σημαντικά την πορεία των γεγονότων (Bileta, 2021). Ωστόσο, προκειμένου να γίνουν αντιληπτά τα γεγονότα, που θα αναλυθούν, είναι σκόπιμο «να ξετυλίξουμε το κουβάρι της ιστορίας» από την αρχή, ξεκινώντας μόλις λίγα χρόνια πριν από το 451 μ.Χ.
Ο 5ος αιώνας βρίσκει τη Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία σε δεινή κατάσταση. Η οικονομική δυσχέρεια, οι αδιάκοπες εσωτερικές αναταραχές και η αποδυνάμωση του στρατεύματος μαρτυρούσαν ότι η πάλαι ποτέ κραταιά Ρώμη πλησίαζε αναπόφευκτα στη δύση της (Bileta, 2021). Προφανώς, υπό αυτές τις συνθήκες, η αντιμετώπιση των διαρκώς ισχυρότερων εχθρών από την Ασία, οι οποίοι ασκούσαν σημαντικές πιέσεις, έμοιαζε αδύνατη. Ωστόσο, ούτε στο ανατολικό κομμάτι της αυτοκρατορίας η κατάσταση ήταν ιδιαίτερα ευνοϊκή για την απόκρουση του εξωτερικού κινδύνου. Συγκεκριμένα, όταν μερικά χρόνια νωρίτερα ο Αττίλας κέρδισε τα στρατεύματα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στη Μάχη της Μαρκιανουπόλεως το 447 μ.Χ., ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος Β’ υποχρεώθηκε για μια ακόμα φορά να καταβάλει ετησίως μεγάλα ποσά χρυσού στους Ούννους (Schultheis, 2019, σ. 11-12), εφαρμόζοντας έτσι μια πολιτική κατευνασμού, με την ελπίδα ότι θα απέτρεπε μια νέα εισβολή στα εδάφη της Αυτοκρατορίας, εξαγοράζοντας την ειρήνη (ΧΕΙΛΩΝ, 2012).
Ο θάνατος, όμως, του Θεοδόσιου Β’ και η άνοδος του Μαρκιανού στον θρόνο της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ανατρέπουν τα έως τότε δεδομένα. Ο νέος αυτοκράτορας εγκαταλείπει την πολιτική κατευνασμού του προκατόχου του, αρνούμενος να συνεχίσει την καταβολή του ετήσιου και εξαιρετικά υπέρογκου αντιτίμου στους Ούννους. Αντ’ αυτού, προτιμά την εξολόθρευση του εχθρού στα πεδία των μαχών. Ο Αττίλας στρέφει την προσοχή του στη Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (ΧΕΙΛΩΝ, 2012).
Βέβαια, σημαντική αφορμή γι’ αυτή τη στρατηγική μεταβολή αποτέλεσε μια πρόταση γάμου, που έλαβε ο Αττίλας και μάλιστα από Ρωμαία πριγκίπισσα. Η Ονωρία, αδελφή του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Βαλεντινιανού Γ’, αντιδρώντας στην επιλογή του αδελφού της να την παντρέψει με τον συγκλητικό Ηρακλιανό, στέλνει κρυφά στον εχθρό ένα μήνυμα συνοδευόμενο από το δαχτυλίδι της και χρηματικό ποσό, ζητώντας τη βοήθειά του. Ο Αττίλας, εκλαμβάνοντας την κίνηση αυτή ως πρόταση γάμου, δέχεται τον αρραβώνα, απαιτεί από τον Βαλεντινιανό να του παραδώσει την Ονωρία ως σύζυγο και ζητά ως προίκα… τη δυτική ρωμαϊκή επαρχία της Γαλατίας (Schultheis, 2019, σ. 14-15). Ο Αυτοκράτορας αρνείται. Έτσι, βαθιά πια προσβεβλημένος από την άρνηση του Βαλεντινιανού και από το διπλωματικό εγχείρημα, που αποδείχθηκε φιάσκο, ο Αττίλας προετοιμάζει το στράτευμά του για εισβολή στη Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, κατευθυνόμενος προς τον Ρήνο (Bileta, 2021).
Από την πλευρά των Ρωμαίων, την οργάνωση της αντίστασης ανέλαβε ο Φλάβιος Αέτιος, άξιος Ρωμαίος στρατηγός και παλιός γνώριμος του Αττίλα (Bileta, 2021). Με το στρατιωτικό του δαιμόνιο ο μεγάλος στρατηγός, κατάφερε όχι μόνο να αναστηλώσει τον αποδυναμωμένο ρωμαϊκό στρατό, αλλά συσπείρωσε, επίσης, και τις διάφορες γερμανικές φυλές, που είχαν εγκατασταθεί στην αυτοκρατορία, συγκροτώντας κατά κάποιο τρόπο μια πολυεθνική συμμαχία. Άλλωστε, ο εχθρός όλων ήταν πια κοινός και μόνο με την συγκέντρωση δυνάμεων από διάφορες περιοχές της Αυτοκρατορίας θα ήταν δυνατή η αντιμετώπιση του πολυάριθμου στρατού των Ούννων (Evan Michael Schultheis, 2019, Κεφάλαιο 2ο). Έτσι, συμμετείχαν μαζί με τους Ρωμαίους, Αλεμάνοι, Βουργουνδοί, Σουηβοί, Έρουλοι, Γέπιδοι, Θουρίγγιοι, και Βησιγότθοι (ΧΕΙΛΩΝ, 2012).
Πρώτος στόχος του Αττίλα αποτελεί η ρωμαϊκή επαρχία της Γαλατίας – η «χαμένη του προίκα» – την οποία και λεηλάτησε. Στο πέρασμά τους οι Ούννοι καταστρέφουν, ρημάζουν, ερειπώνουν (Bileta, 2021). Στα χέρια των ανελέητων κατακτητών, μετά από μια σειρά απίστευτων ατυχιών για τους Ρωμαίους, θα πέσει και η Λωραίνη. Ασταμάτητος και ανίκητος, έτοιμος να λυγίσει εντελώς τον δυτικό κόσμο, ο Αττίλας κατευθύνεται για την τελευταία του επίθεση στην Ορλεάνη. Η πόλη ανήκει στους Αλανούς, με τους οποίους ο Αέτιος, αψηφώντας την προαιώνια αντιπαλότητα, συνάπτει συμμαχία (Schultheis, 2019, σ. 61).
Παρότι οι ιστορικές πηγές διίστανται σχετικά με το τι ακριβώς συνέβη στην Ορλεάνη, είναι βέβαιο ότι εκεί, παρά τις άθλιες καιρικές συνθήκες, οι Αλανοί αντιστάθηκαν σθεναρά στους Ούννους. Ωστόσο, περί τις 14 Ιουνίου, ο στρατός του Αττίλα πιθανότατα κατάφερε να διαρρήξει τα ισχυρά τείχη της πόλης, ακριβώς, όμως, την στιγμή της εισβολής τα στρατεύματα του Αέτιου και του Θορισμούνδου, εξαπέλυσαν επίθεση στον Αττίλα, ο οποίος αιφνιδιάστηκε, μιας και για καλή τους τύχη αγνοούσε αυτή την συμμαχία. Το αποτέλεσμα ήταν η Ορλεάνη να παραμείνει ανέγγιχτη κι ο Αττίλας να αναγκαστεί σε υποχώρηση (Schultheis, 2019, σ. 60-64).
Μετά την φυγή από την Ορλεάνη, ο Αττίλας επιλέγει να στρατοπεδεύσει στην πεδιάδα των Καταλαυνικών Πεδίων, ώστε να αντιμετωπίσει εκεί τις δυνάμεις της ρωμαιογερμανικής συμμαχίας (Majorosi, 2022, σ. 85). Ξημερώνει η 20η Ιουνίου. Εκείνη την ημέρα θα εκτυλιχθεί μία από τις πιο αιματοβαμμένες μάχες στην ιστορία της ανθρωπότητας. Πρέπει να αναφερθεί ότι και οι δύο στρατοί ήταν εξαιρετικά μεγάλοι για την εποχή. Αν και οι αριθμοί αμφισβητούνται από σύγχρονους μελετητές, εκτιμάται ότι ο μεν στρατός του Αττίλα αριθμούσε 300.000 άντρες, ενώ του Αέτιου περίπου 260.000 άνδρες (ΧΕΙΛΩΝ, 2012).
Σχετικά με την παράταξη των στρατευμάτων στο πεδίο της μάχης, ο Αέτιος τοποθέτησε στην δεξιά πτέρυγα τους Βησιγότθους, στο κέντρο τους Αλανούς και στην αριστερή παρέμεινε ο ίδιος με τους Ρωμαίους. Από την άλλη, ο Αττίλας επέλεξε να κρατήσει τον εαυτό του και τους πολεμοχαρείς Ούννους στο κέντρο, ενώ στα αριστερά παρέταξε τους Οστρογότθους και στα δεξιά τους υποτελείς (Schultheis, 2019, σ. 73-74).
Στα ανατολικά, μεταξύ των δύο στρατευμάτων, υπήρχε ένας υπερυψωμένος λόφος, ένα φυσικό οχυρό, η κατάληψη του οποίου θα αποτελούσε μεγάλο πλεονέκτημα για όποιον τον καταλάμβανε πρώτος (Schultheis, 2019, σ. 76). Αυτό το καταφέρνουν πρώτοι οι Βησιγότθοι, γεγονός, που έσπειρε μεγάλη αναστάτωση και σύγχυση στο στρατόπεδο των Ούννων (Majorosi, 2022, σ. 89) . Η μάχη είναι αιματηρή και ανηλεής, ενώ κατά τη διάρκεια της συμπλοκής σκοτώνεται ο Βασιλιάς των Βησιγότθων, Θεοδώριχος (Majorosi, 2022, σ. 90). Εξοργισμένοι με την απώλεια του Βασιλιά τους, οι Βησιγότθοι χτυπούν ανελέητα και μανιασμένα τους Ούννους (ΧΕΙΛΩΝ, 2012). Η συμπλοκή διαρκεί τρεις ολόκληρες ημέρες. Ο Αττίλας, φοβούμενος τον κίνδυνο περικύκλωσης, διατάζει υποχώρηση του στρατεύματος του (Schultheis, 2019, σ. 84-85). Περίπου 115.000 άνδρες του Αττίλα έπεσαν στο πεδίο της μάχης, ενώ μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και στο στρατόπεδο των Ρωμαίων και των συμμάχων. Στις 23 Ιουνίου οι δύο αντίπαλοι, Αττίλας και Αέτιος, συνέρχονται, προκειμένου να διαπραγματευτούν για την ειρήνη (Schultheis, 2019, σ. 85).
Μπορεί η μάχη στα Καταλαυνικά Πεδία να μην κατόρθωσε να διασώσει τη Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία από τη φθορά και την αποσύνθεση, αποτέλεσε, όμως, μια πολύτιμη παράταση ζωής (Bileta, 2021). Συνάμα, η συντριβή του Αττίλα, έδωσε την ευκαιρία στο ανατολικό κομμάτι της αυτοκρατορίας να ανασυνταχθεί και εν τέλει να επιβιώσει για μια ακόμη χιλιετία. Την ήττα, όμως, στα Καταλαυνικά Πεδία ο Αττίλας την έφερε βαρέως και έτσι οι Ρωμαίοι, μόλις έναν χρόνο αργότερα, πλήρωσαν το τίμημα της οργής του, όταν η «Μάστιγα του Θεού» εισέβαλε στην Ιταλία, όπου και κυριολεκτικά αφάνισε από τον χάρτη την πόλη της Aquileia (Schultheis, 2019, σ. 89-90).
Όσο για τους δύο ένδοξους στρατηγούς, τον Αττίλα και τον Αέτιο, μόνο ένδοξο τέλος δεν είχαν, καθώς αφενός ο πρώτος το 453 μ.Χ. έχασε τη ζωή του κατά την διάρκεια του γάμου του από εγκεφαλική αιμορραγία (Bileta, 2021) κι αφετέρου ο δεύτερος δολοφονήθηκε το 454 μ.Χ. από αυλικούς του Αυτοκράτορα Βαλεντινιανού Γ’ (Schultheis, 2019, σ. 94).
Πηγές:
Χείλων. (2012). Αττίλας & η μάχη των Εθνών (20 Ιουνίου 451 μ.Χ. πόλη Chalons). chilonas.com. Διαθέσιμο στο: https://chilonas.com/2012/10/18/httpwp-mep1op6y-un-2/
ÁDÁM MAJOROSI (2022/4). The Battle of the Catalaunian Plains. HADTUDOMÁNY Διαθέσιμο στο: https://ojs.mtak.hu/index.php/hadtudomany/article/view/9736/7841
Evan Michael Schultheis. (2019). The Battle of the Catalaunian Fields AD 451. Publisher Pen and Sword Military. Διαθέσιμο στο: https://www.academia.edu/5405694/The_Battle_of_the_Catalaunian_Fields_451_AD_Flavius_Aetius_Attila_the_Hun_and_the_Transformation_of_Gaul
Vedran Bileta (2021). Rome Halts The Huns: The Battle of Châlons (Catalaunian Plains). The Collector. Διαθέσιμο στο: https://www.thecollector.com/the-decisive-battle-of-chalons-catalaunian-plains-an-in-depth-review/
Πηγή εικόνας:
Conosco Team. (2024). Ούννοι: Οι τρομεροί πολεμιστές που έφεραν αλλαγές σε Ευρώπη και Ασία. Διαθέσιμο στο: https://cognoscoteam.gr/archives/46162