Γράφει η Ερίλντα Γκόγκα
Η ανακατάληψη του Αφγανιστάν από το κίνημα των Ταλιμπάν αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα του 2021 σε επίπεδο διεθνούς πολιτικής. Τι σημαίνει όμως η επανεδραίωση των Ταλιμπάν και γιατί αυτό έχει θορυβήσει ολόκληρη την ακαδημαϊκή κοινότητα;
Αρχικά, θα πρέπει να γίνει αναφορά στην πρωταρχική δράση του κινήματος των Ταλιμπάν, ώστε να καταστεί σαφής η βαρύνουσας σημασίας επανεμφάνισή τους. Στη συνέχεια θα αναλυθεί η αλληλεπίδραση του κράτους του Αφγανιστάν με τις «μεγάλες δυνάμεις» και πως αυτή τροποποιήθηκε μετά την κατάληψη της 15ης Αυγούστου. Συνδυάζοντας τα ανωτέρω προκύπτει η γεωπολιτική σημασία του Αφγανιστάν αλλά και οι συνέπειες της κατάληψης της εξουσίας από το κίνημα των Ταλιμπάν.
Οι Ταλιμπάν είναι ένα φονταμενταλιστικό ισλαμικό κίνημα το οποίο κατείχε τα ηνία του Αφγανιστάν από το 1996 έως το 2001, όταν και η παρουσία τους αναχαιτίστηκε από την αμερικάνικη εισβολή στη χώρα. Η πρώτη εμφάνιση των Ταλιμπάν γίνεται στο νότιο Αφγανιστάν, όπου ο Μουλά Μοχάμεντ Ομάρ γίνεται ηγέτης μιας ομάδας, η οποία βοήθησε στην αναχαίτιση των Σοβιετικών από τη χώρα, το 1989. Μετά από αυτό, το 1994, ο ίδιος προχωράει στη δημιουργία του κινήματος στην Κανταχάρ, με σκοπό την καταπολέμηση της αστάθειας, της διαφθοράς και του εγκλήματος στη χώρα. Ο τρόπος επίτευξης των παραπάνω στόχων σύμφωνα με τους Ταλιμπάν θα γινόταν μέσω της επιβολής του αυστηρού ισλαμικού νόμου ή αλλιώς της σαρία, ο οποίος περιελάβανε απάνθρωπες ποινές σύμφωνα με τη δική τους ερμηνεία του νόμου, όπως δημόσιες εκτελέσεις και ακρωτηριασμούς ως τιμωρία για διάπραξη εγκλημάτων όπως φόνος, μοιχεία ή κλοπή.
Σε πολιτικό επίπεδο, το κίνημα των Ταλιμπάν βρέθηκε στο επίκεντρο της διεθνούς κοινότητας μετά την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους (World Trade Center) στη Νέα Υόρκη το 2001. Μετά από αυτό, υπό την ηγεσία των ΗΠΑ ξεκίνησε μια σειρά επιχειρήσεων για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και μέχρι το Δεκέμβριο του 2001 κατάφεραν να ανατρέψουν το καθεστώς των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν. Έκτοτε και μέχρι την ανακατάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν το 2021, η ειρήνη είχε επέλθει στη χώρα και οι εξτρεμιστικές δράσεις των Ταλιμπάν είχαν αναχαιτισθεί. Το γεγονός της ανακατάληψης της εξουσίας από τους Ταλιμπάν προκάλεσε έντονες αντιδράσεις τόσο σε κρατικό όσο και σε διεθνές επίπεδο.
Η αντίδραση της Δύσης περιορίστηκε σε μετριοπαθείς δηλώσεις που καταδίκαζαν τα αποτρόπαια γεγονότα, χωρίς όμως να υπάρξουν πράξεις αναχαίτισης του καθεστώτος. Συγκεκριμένα, η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω του Ύπατου Εκπροσώπου για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας, Ζοζέπ Μπορέλ, εξέφρασε την αντίθεσή της με τις πράξεις των Ταλιμπάν αλλά και την επιθυμία της για την ανασύσταση των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ ΕΕ και Αφγανιστάν. Μάλιστα ο κ. Μπορέλ αναφέρθηκε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πως «για να υπάρξει έστω η παραμικρή πιθανότητα επηρεασμού και ελέγχου της δράσης των Ταλιμπάν, αυτό μπορεί να γίνει μόνο μέσω της αλληλεπίδρασης μαζί τους».
Πέρα από το διπλωματικό επίπεδο, η Ευρωπαϊκή Ένωση τάσσεται κατά των Ταλιμπάν καθώς η ιδέα ενός καινούργιου μεταναστευτικού κύματος προς την Ευρώπη φαντάζει ως ζοφερή εξέλιξη. Αν και το προσφυγικό κύμα αναμένεται να είναι μικρότερο από αυτό που προκάλεσε ο πόλεμος στη Συρία, η Ευρωπαϊκή Ένωση και πάλι δεν είναι σε θέση να το αφομοιώσει. Απόδειξη αυτού αποτελεί η παραμονή των προσφύγων σε «προσωρινές» δομές φιλοξενίας, όπου οι συνθήκες διαβίωσης δεν είναι οι πρέπουσες, για μεγάλο χρονικό διάστημα από την άφιξή τους.
Σε αυτό το πλαίσιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει προβλέψει την εξασφάλιση ειδικής χρηματοδότησης ύψους 300 εκατομμυρίων ευρώ από τον Ενιαίο Προϋπολογισμό αλλά και από τις κυβερνήσεις των κρατών μελών, ώστε να επιτευχθεί η ομαλή επανεγκατάσταση περίπου 30.000 Αφγανών, σύμφωνα με πηγές του Reuters. Επιπλέον, μπορεί η Επιτροπή να μεριμνά για την υποδοχή των νέων μεταναστευτικών ροών, αλλά η ολοένα και μεγαλύτερη επικράτηση ακροδεξιών δυνάμεων σε πολλά από τα Ευρωπαϊκά κοινοβούλια έρχεται σε ευθεία αντίθεση με αυτό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της αρνητικής στάσης απέναντι στο καθεστώς είναι η Γαλλία, η οποία προέβη σε άρνηση αναγνώρισης της κυβέρνησης των Ταλιμπάν και στην οποιαδήποτε ανάμειξη μαζί τους.
Από την άλλη, η στάση των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής απέναντι στο Αφγανιστάν είναι αυτή που τίθεται στο κέντρο της παγκόσμιας ανάλυσης σε πολιτικό αλλά και γεωπολιτικό επίπεδο. Μία από τις πρώτες κινήσεις της κυβέρνησης Biden ήταν η απόφαση οριστικής απομάκρυνσης των αμερικανικών δυνάμεων από το Αφγανιστάν. Αυτό σήμανε το τέλος της 10ετούς αμερικανικής παρουσίας στην περιοχή αλλά και το τέλος της φιλελεύθερης εποχής για τους κατοίκους του Αφγανιστάν. Βέβαια η κίνηση αυτή δεν ήταν αναπάντεχη, καθώς το έδαφος είχε ήδη προετοιμαστεί από την κυβέρνηση του Donald Trump, ο οποίος είχε συνάψει συμφωνία ειρήνης με τους εκπροσώπους των Ταλιμπάν με σκοπό την αποχώρηση των Αμερικανών από το Αφγανιστάν και την αναχαίτηση των τρομοκρατικών επιθέσεων από την πλευρά του κινήματος.
Η αρχική αυτή συμφωνία όμως φαίνεται να τηρήθηκε κατά το ήμισυ, καθώς ναι μεν οι Αμερικανοί αποχώρησαν από τα αφγανικά εδάφη αλλά η ανακατάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν σε καμία περίπτωση δε σήμανε την αναχαίτηση της τρομοκρατίας. Αντιθέτως, το κίνημα επέβαλε στη χώρα αυστηρότατους κανόνες με βάση τον ισλαμικό νόμο και υποβάθμισε σε μεγάλο βαθμό τα ανθρώπινα δικαιώματα των Αφγανών πολιτών. Ο κύριος προβληματισμός ήταν η απουσία ρήτρας ακύρωσης σε περίπτωση καταστρατήγησης της συμφωνίας από την πλευρά των Ταλιμπάν, δίνοντας έτσι το ελεύθερο στα ακραία γεγονότα που ακολούθησαν μετά την κατάληψη της Καμπούλ. Η εξέλιξη αυτή έρχεται να επιβεβαιώσει την έντονη ανησυχία της παγκόσμιας πολιτικής κοινότητας ως προς την ανάδειξη και έξαρση της τρομοκρατίας.
Η ισχυροποίηση των Ταλιμπάν κατά πολλούς αναλυτές συνεπάγεται την ισχυροποίηση ισλαμιστικών οργανώσεων, όπως η Αλ Κάιντα. Πέραν τούτου, υπάρχει ο φόβος της εξάπλωσης της επικράτειας του καθεστώτος σε γειτονικά μέρη, όπως το – ήδη φιλικά προσκείμενο προς τους Ταλιμπάν- Πακιστάν αλλά και την Ινδία. Μια τέτοια εξέλιξη θα δημιουργούσε προβλήματα τόσο στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, όσο και στον υπόλοιπο «δυτικό» κόσμο, ο οποίος θα ήταν ο επικρατέστερος στόχος των πιθανών τρομοκρατικών επιθέσεων.
Από την πλευρά του, το καθεστώς των Ταλιμπάν έρχεται αντιμέτωπο με διάφορες δυσκολίες μετά την επάνοδό τους. Η μεγαλύτερη από αυτές είναι η απροθυμία της παγκόσμιας κοινότητας για αναγνώριση της κυβέρνησης των Ταλιμπάν ως επίσημο εκπρόσωπο του Αφγανιστάν. Τόσο ο ΟΗΕ όσο και τα υπόλοιπα κράτη αρνούνται να αναγνωρίσουν την επίσημη κυβέρνηση, θέτοντας έτσι ζήτημα νομιμότητας σε διεθνή επίπεδο. Επιπλέον, η διπλωματική απομόνωση των Ταλιμπάν έχει ως συνέπεια την επιδείνωση της οικονομίας του κράτους. Συγκεκριμένα με την αποχώρηση των ΗΠΑ, της Παγκόσμιας Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, η χώρα βρέθηκε αποκομμένη από περίπου $9.5 δις που λάμβανε σε μορφή δανείων, χρηματοδοτήσεων και βοηθημάτων. Μια τέτοια εξέλιξη υποβαθμίζει ακόμη περισσότερο την κατάσταση ισχύος του κράτους στη διεθνή σκακιέρα, καθιστώντας το αδύνατο και ευάλωτο.
Συνοψίζοντας, το Αφγανιστάν ως κράτος έχει μια μακραίωνη ιστορία όπου οι κατακτήσεις από ξένες δυνάμεις έχουν παίξει κομβικό ρόλο στην ανάπτυξη και διεθνή του υπόσταση. Αδιαμφισβήτητα, η περίοδος 1996-2001 -της εξουσίας των Ταλιμπάν- ήταν μια από τις δυσχερέστερες για το κράτος. Για το λόγο αυτό, η επάνοδό τους στην εξουσία το καλοκαίρι του 2021 θορύβησε τη διεθνή πολιτική σκηνή. Οι αυστηροί νόμοι, η υποβάθμιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η διάλυση του κράτους δικαίου μέσω της επιβολής του ισλαμικού νόμου, δημιουργούν φόβο στις Η.Π.Α. για ένα δεύτερο κύμα τρομοκρατικών επιθέσεων σε μεγαλύτερο εύρος. Στην Ε.Ε., ο φόβος ενός μεγαλύτερου προσφυγικού και μεταναστευτικού κύματος φαντάζει εφιάλτης και γίνονται προσπάθειες αποφυγής του με κάθε τρόπο. Από την άλλη, η νεοσυσταθείσα κυβέρνηση των Ταλιμπάν αντιμετωπίζει προβλήματα νομιμότητας, καθώς υστερεί της διεθνούς αναγνώρισης, χάνοντας με τον τρόπο αυτό τη θέση που θα μπορούσε να έχει στη διεθνή σκακιέρα.
Βιβλιογραφία
Latifi, A. M., Taliban still struggling for international recognition. Al Jazeera, October 7, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.aljazeera.com/news/2021/10/7/taliban-afghanistan-international-recognition
Lobel, O. How Afghanistan’s fall to the Taliban increases the global terrorism threat. The Strategist, September 6, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.aspistrategist.org.au/how-afghanistans-fall-to-the-taliban-increases-the-global-terrorism-threat/
McKinley, M. P. We All Lost Afghanistan: Two Decades of Mistakes, Misjudgments, and Collective Failure. Foreign Affair, October 18, 2021. Διαθέσιμο σε:. https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2021-08-16/we-all-lost-afghanistan-taliban?utm_medium=promo_email&utm_source=lo_flows&utm_campaign=registered_user_welcome&utm_term=email_1&utm_content=20211030
Mirchandani, M. The realignment of geopolitics after the Taliban takeover and what it means for India. ORF, September 10, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.orfonline.org/expert-speak/the-realignment-of-geopolitics-after-the-taliban-takeover-and-what-it-means-for-india/
Reuters, & R.R.E.E.C.E.A.M.S. EU says it has no option but to talk to Taliban. Reuters, September 14, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.reuters.com/world/europe/eu-says-it-has-no-option-talk-taliban-2021-09-14/
Sullivan, C. J. White Flags: On The Return Of The Afghan Taliban And The Fate Of Afghanistan. Asian Affairs, 52(2), 273–287. August 15, 2021. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.1080/03068374.2021.1882792 Κουτσομύτης, Γ. Αφγανιστάν: Μία προβλέψιμη καταστροφή με γεωπολιτικές προεκτάσεις. Πρώτο Θέμα, August 15, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.protothema.gr/world/article/1152265/afganistan-mia-provlepsimi-katastrofi-me-geopolitikes-proektaseis/