Γράφει ο Γιάννης Κερεντζής
Η Xinjiang (Σιντσιάνγκ), μια αυτόνομη περιφέρεια της Βορειοδυτικής Κίνας, φιλοξενεί περίπου δώδεκα εκατομμύρια Ουιγούρους, ένα τουρκικό, μουσουλμανικό φύλο, που είναι πολιτιστικά συνδεδεμένο με τη Κεντροανατολική Ασία. Η μειονότητα των Ουιγούρων εκφράζει εδώ και δεκαετίες την πρόθεση της να αποσχιστεί και να γίνει ανεξάρτητη. Η Κίνα δεν είναι διατεθειμένη να επιτρέψει μια τέτοια εξέλιξη και προς αυτή τη κατεύθυνση έχει προχωρήσει στη λήψη και εφαρμογή πολιτικών, οι οποίες εξασφαλίζουν πως η περιοχή θα παραμείνει για πάντα τμήμα της Κινεζικής επικράτειας. Το παρόν άρθρο θα ασχοληθεί με αυτές τις πολιτικές, τους λόγους που οδήγησαν στην εφαρμογή τους, καθώς και τη πιθανή διάπραξη του εγκλήματος της γενοκτονίας από την Κινεζική κυβέρνηση.
Γιατί η Xinjiang είναι τόσο σημαντική περιοχή για τη Κίνα;
Την απάντηση μπορεί εύκολα να δώσει ένας χάρτης της περιοχής. Η γεωγραφία ανέκαθεν αποτελούσε πηγή περιορισμών και ευκαιριών για την Κίνα. Από το Θιβέτ και τη Θάλασσα της Ιαπωνίας μέχρι την Μογγολία, η Κίνα πασχίζει να διαχειριστεί το μέγεθος της. Στη περίπτωση της Xinjiang, η Κίνα καλείται να διαχειριστεί μια τεράστια έκταση (περίπου 17% της Κινεζικής επικράτειας) με μεγάλη γεωπολιτική σημασία, τόσο λόγω της τοποθεσίας της, όσο και των ενεργειακών πηγών που διαθέτει. Η Xinjiang κατέχει μια θέση στρατηγικής σημασίας στον χάρτη, αφού συνορεύει με οκτώ χώρες: Μογγολία, Ρωσία, Καζακστάν, Κιργιστάν, Τατζικιστάν, Αφγανιστάν, Πακιστάν και Ινδία. Είναι φανερό πως θωρακίζει την ενδοχώρα της Κίνας, δίνοντας στρατηγικό βάθος στα ευαίσθητα Βορειοδυτικά της σύνορα. Επιπλέον, η περιοχή είναι πλούσια σε ενεργειακές πηγές, διαθέτοντας μεγάλες ποσότητες κάρβουνου, πετρελαίου και φυσικού αερίου. Εκτός αυτού, την άνοιξη του 2015 η Κίνα προχώρησε σε συμφωνία 46 δισεκατομμυρίων δολαρίων με το Πακιστάν, για τη κατασκευή ενός υπερσύγχρονου δικτύου μεταφορών, μήκους 2.900 χιλιομέτρων. Ο Κινεζο-Πακιστανικός Οικονομικός Διάδρομος, όπως ονομάστηκε, θα ενώνει την Xinjiang με το λιμάνι της Γκουαντάρ και θα δώσει στη Κίνα απευθείας πρόσβαση στον Ινδικό Ωκεανό. Τέλος, στη περιφέρεια της Xinjiang βρίσκεται η αποξηραμένη, πλέον, λίμνη Lop Nur, η μοναδική -σύμφωνα με τη Κίνα- βάση πυρηνικών ασκήσεων του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού.
Η Κίνα δεν θα μπορούσε να επιτρέψει σε μία περιοχή ζωτική σημασίας για την ασφάλεια και την οικονομία της να αποσχιστεί. Προς αυτή τη κατεύθυνση, επένδυσε τεράστια ποσά, ανέπτυξε βαριά βιομηχανία και έπεισε Κινέζους Χαν, τη κυρίαρχη εθνοτική ομάδα της χώρας, να μεταναστεύσουν στην Xinjiang. Οι νέες θέσεις εργασίας έφεραν μαζικές εισροές Κινέζων Χαν στη περιοχή, αλλάζοντας τη δημογραφία της. Υπολογίζεται πως ο πληθυσμός των Χαν αποτελούν περίπου το 40% της Xinjiang, ενώ μάλιστα φέρονται να αποτελούν την πλειοψηφία στη πρωτεύουσα της περιφέρειας, τη πόλη Urumpi (Ουρούμτσι). Πιο συγκεκριμένα, έρευνα του 2009 έδειξε πως από τους 2,41 εκατομμύρια κατοίκους της πόλης, οι 1,75 εκατομμύρια είναι Χαν, με τον αριθμό αυτό να υπολογίζεται ακόμα μεγαλύτερος σήμερα, μια δεκαετία μετά. Οι καταπιεστικές πρακτικές της Κινεζικής κυβέρνησης σε συνδυασμό με την απόκτηση ανεξαρτησίας πολλών Μουσουλμανικών κοινοτήτων μετά τη πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, οι οποίες και ενέπνευσαν τους Ουιγούρους, οδήγησαν σε βίες εξεγέρσεις, που κράτησαν για δεκαετίες και προκάλεσαν το θάνατο σε περισσότερους από δύο χιλιάδες ανθρώπους το 2009. Η Κίνα κατονόμασε τους υπέρμαχους της ανεξαρτησίας «ισλαμιστές τρομοκράτες» και κατηγόρησε την Al Qaeda για παροχή οικονομικής, υλικής και στρατιωτικής βοήθειας στους εξεγερμένους.
Η απάντηση του Πεκίνου ήταν να φυλακίσει εκατοντάδες Ουιγούρους σε -όπως τις ονόμασε- εγκαταστάσεις επανεκπαίδευσης, ώστε να αφομοιωθούν, ενώ ταυτόχρονα αυτές θα αποτελούσαν το στρατηγικό της όπλο στον δικό της «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας». Στη πραγματικότητα, πρόκειται για στρατόπεδα συγκέντρωσης, εντός των οποίων υπολογίζεται πως είναι υπό κράτηση περισσότεροι από ένα εκατομμύριο άνθρωποι. Τα τελευταία χρόνια, έχουν δει το φως της δημοσιότητας πολλές καταγγελίες αναφορικά με τις συνθήκες κράτησης εντός των στρατοπέδων: σωματική βία, εξαναγκαστική μεταφορά παιδιών εκτός της κοινότητας, εξαναγκαστικές στειρώσεις και εκτρώσεις είναι μερικές από τις πρακτικές των αρχών, ενώ νέες καταγγελίες μιλούν για συστηματικούς βιασμούς γυναικών, σεξουαλική κακοποίηση και έλεγχο γεννήσεων. Δεν αποτελεί, βέβαια, έκπληξη το γεγονός πως η Κίνα παραβιάζει ανθρώπινα δικαιώματα, λίγοι θα ανέμεναν σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων από την Κινεζική κυβέρνηση, πόσο μάλλον των δικαιωμάτων των μειονοτήτων. Για πολλά χρόνια, οι ειδικοί έκανα λόγο για πολιτιστική γενοκτονία (cultural genocide), « …αλλά τώρα τα στοιχεία πληρούν ένα από τα πέντε κριτήρια της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τη Πρόληψη και Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας του 1948, η οποία μιλάει για παρεμπόδιση γεννήσεων», ανέφερε ο Adrian Zenz, ειδικός σε θέματα καταπίεσης της μειονότητας των Ουιγούρων. Είναι, επίσης, σημαντικό να αναφέρουμε πως εγκλήματα όπως ο βιασμός, ο εξαναγκασμός σε στείρωση και άλλες μορφές γενετήσιας βίας παρόμοιας βαρύτητας, θεωρούνται εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, σύμφωνα με το Άρθρο 7 του Καταστατικού του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου.
Η Κίνα έχει επικυρώσει τη Σύμβαση κατά της Γενοκτονίας, αλλά δεν την έχει αφομοιώσει εντός του εθνικού ποινικού της κώδικα, αφού δεν υπάρχουν σε αυτόν προβλέψεις σχετικά με την πρόληψη και τιμωρία του εν λόγω εγκλήματος. Η τιμωρία της γενοκτονίας θεωρείται υποχρέωση erga omnes των κρατών, ένα κεκτημένο που προήλθε τόσο από τη νομολογία Διεθνών Δικαστηρίων όσο και του Διεθνούς Εθιμικού Δικαίου. Η απουσία εθνικού νομικού πλαισίου εγείρει αμφιβολίες σχετικά με το αν υπάρχει προληπτικός και κατασταλτικός μηχανισμός εντός της Κίνας, αλλά η Κυβέρνηση του Πεκίνου έχει δείξει θετική απέναντι στη Σύμβαση κατά της Γενοκτονίας. Τόσο πριν την επανάκτηση κυριαρχίας στο Hong Kong, όσο και στο Macao, η Κίνα ενημέρωσε τα Ηνωμένα Έθνη ότι θα σεβαστεί τη Σύμβαση στις εν λόγω περιοχές, κάτι που πράγματι έπραξε. Το 2005 δήλωσε απούσα στο Ψήφισμα 1593 του Συμβουλίου Ασφαλείας, με το οποίο το Συμβούλιο παρέπεμψε στην Εισαγγελία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου την υπόθεση Darfur, στο πλαίσιο του Κεφαλαίου VII του Χάρτη ΟΗΕ. Μπορεί να μη ψήφισε υπέρ, αλλά το γεγονός ότι δεν «έριξε» το Ψήφισμα δείχνει πολλά για τη στάση της απέναντι στο έγκλημα της γενοκτονίας. Οι καταγγελίες που έρχονται στο φως της δημοσιότητας δεν καταδεικνύουν όμως την ίδια ευαισθησία στη περιοχή της Xinjiang. Προς το παρόν, τα στοιχεία δεν επαρκούν για να στοιχειοθετηθούν καταγγελίες εναντίον της κυβέρνησης του Πεκίνου. Αλλά ακόμα κι αν στο μέλλον αυτό αλλάξει, η Κίνα δεν αναγνωρίζει την δικαιοδοσία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου και θα ασκήσει veto σε κάθε προσπάθεια του Συμβουλίου Ασφαλείας να την οδηγήσει ενώπιον του.
Το ποιος ελεγκτικός και κατασταλτικός μηχανισμός θα μπορούσε να ενεργοποιηθεί σε περίπτωση ύπαρξης αδιάσειστων στοιχείων περί διάπραξης γενοκτονίας, είναι κάτι που ακόμα διχάζει τους ειδικούς. Το μόνο σίγουρο είναι πως οικονομικές κυρώσεις δεν απαλύνουν τον ανθρώπινο πόνο, ούτε σταματούν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Ίσως, ήρθε η ώρα για την Κίνα να νομοθετήσει σχετικά με το έγκλημα της γενοκτονίας και να κλείσει τα στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Xinjiang. Αυτό, όχι μόνο θα σταματούσε τις παραβιάσεις θεμελιωδών δικαιωμάτων των πολιτών της, αλλά και θα έβγαζε την διεθνή κοινότητα από τη δυσμενή θέση να λάβει μια πολύ δύσκολη απόφαση, η οποία θα μπορούσε να ταράξει την ασφάλεια της ευρύτερης -και όχι μόνο- περιοχής.
Βιβλιογραφία
- Tim Marshall, Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας, Εκδόσεις Διόπτρα, Αθήνα, 2020.
- Στέλιος Περράκης, Μαρία – Ντανιέλλα Μαρούδα, Διεθνής Δικαιοσύνη: Θεσμοί, Διαδικασίες, Εφαρμογές Διεθνούς Δικαίου, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα, 2018.
- Chung, Chien-peng, “China’s ‘War on Terror’: September 11, and Uighur Separatism.” Foreign Affairs, vol.81, no.4, 2002, pp. 8-12. JSTOR, https://www.jstor.org/stable/20033235?seq=1
- Howell, Anthony & Fan, C.. (2011). Migration and Inequality in Xinjiang: A Survey of Han and Uyghur Migrants in Urumqi. Eurasian Geography and Economics. 52. 119-139. 10.2747/1539-7216.52.1.119.
- William Buchanan, Chinese Nuclear Weapons Testing at Lop Nur. Submitted as coursework for PH241, Standford University, Winter 2018, 2019. Διαθέσιμο σε: http://large.stanford.edu/courses/2018/ph241/buchanan1/
- UN General Assembly, Σύμβαση για την Πρόληψη και Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας 1948.
- Zhu W., Zhang B. (2011) Expectation of Prosecuting the Crimes of Genocide in China. In: Provost R., Akhavan P. (eds) Confronting Genocide. Ius Gentium: Comparative Perspectives on Law and Justice, vol 7. Springer, Dordrecht. https://doi.org/10.1007/978-90-481-9840-5_12
- International Court of Justice, Advisory Opinion concerning the Reservation of the Genocide Convention, 1951. Διαθέσιμο σε: https://www.icj-cij.org/public/files/case-related/12/012-19510528-ADV-01-00-EN.pdf
Weekend Edition Saturday, NPR, China Suppression Of Uighur Minorities Meets U.N. Definition Of Genocide, Report Says. Διαθέσιμο σε: https://www.npr.org/2020/07/04/887239225/china-suppression-of-uighur-minorities-meets-u-n-definition-of-genocide-report-s?t=1612529603254