Γράφει η Ειρήνη Μανδάνη
Το παγκόσμιο ενεργειακό σύστημα έχει διαταραχθεί σοβαρά από τις ένοπλες επιθέσεις της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας. (Commission, 2022, Questions and Answers on the REpowerEU) Οι υψηλές τιμές της ενέργειας αποτέλεσαν πρόκληση για μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού και δημιούργησαν ανησυχίες για την ενεργειακή ασφάλεια, αναδεικνύοντας την εξάρτηση της ΕΕ από την εισαγωγή φυσικού αερίου, πετρελαίου και άνθρακα από τη Ρωσία. (Commission, 2022, Questions and Answers on the REpowerEU) Σχεδόν 100 δισεκατομμύρια ευρώ δαπανά η Ευρωπαϊκή Ένωση ετησίως για ρωσικά ορυκτά καύσιμα, γεγονός που συμβάλλει στην ικανότητα της Ρωσίας να συνεχίσει τη σύγκρουσή της με την Ουκρανία. (Commission, 2022, Questions and Answers on the REpowerEU) Οι χώρες της ΕΕ συνειδητοποίησαν την κατάσταση έκτακτης ανάγκης και αναδιαμόρφωσαν το ενεργειακό σύστημα της Ευρώπης, σε μια προσπάθεια να ανεξαρτητοποιηθούν σταδιακά από τους ρωσικούς ορυκτούς πόρους. (Commission, 2022, REPowerEU: A Plan to Rapidly Reduce Dependence on Russian Fossil Fuels and Fast forward the Green Transition) Το σχέδιο REPowerEU παρουσιάστηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως αντίδραση στις προκλήσεις και τη διατάραξη της παγκόσμιας αγοράς ενέργειας που προκάλεσε ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία. (Commission, 2022, REPowerEU: affordable, secure and sustainable energy for Europe) Ο κύριος στόχος είναι να απεξαρτηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα πριν από το 2030. (Commission, 2022, REPowerEU: affordable, secure and sustainable energy for Europe)
Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό του REPowerEU είναι ότι, ενώ σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε στο πλαίσιο των επιπτώσεων του ουκρανικού πολέμου, έχει δύο συνδεδεμένους σκοπούς. (Bonciu, 2022, σ.104) Πρώτον, να εξαλείψει την εξάρτηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης από τις εισαγωγές ορυκτών καυσίμων από τη Ρωσία και, δεύτερον, να καταβάλει ουσιαστικές προσπάθειες για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής με τη μετάβαση σε μια βιώσιμη οικονομία και σε καθαρά καύσιμα. (Bonciu, 2022, σ.104)
Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σταθερά στην πρώτη γραμμή της προώθησης απτών προσπαθειών για την προστασία του περιβάλλοντος, τον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και την προώθηση της χρήσης νέων πράσινων τεχνολογιών και πηγών ενέργειας. (Bonciu, 2022, σ.101) Όσο πιο γρήγορα η ΕΕ αλλάξει τον προμηθευτή της, προωθήσει την υιοθέτηση πράσινων ενεργειακών τεχνολογιών και μειώσει τη χρήση ενέργειας, τόσο πιο γρήγορα θα είναι σε θέση να αποκαταστήσει το ρωσικό φυσικό αέριο. (Calanter & Zisu, 2022, σ.26,28)
Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αποτελούν το κλειδί για τη μετάβαση στην καθαρή ενέργεια που απαιτείται για την επίτευξη των στόχων της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, δηλαδή να καταστεί η ενέργεια πιο προσιτή και να μειωθεί η εξάρτηση της Ένωσης από τα ορυκτά καύσιμα και τις εισαγωγές ενέργειας. (Commission, 2022, Recommendation 3219 of 18 May 2022 on speeding up permit-granting procedures for renewable energy projects and facilitating Power Purchase Agreements, σ.1)
Η ενιαία ευρωπαϊκή δράση για πιο προσιτή, ασφαλή και βιώσιμη ενέργεια, καθώς και η συνεχής επέκταση της χρήσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, είναι ζωτικής σημασίας για τη μείωση της εξάρτησης της Ένωσης από τα ορυκτά καύσιμα και την εξάλειψη της χρήσης του ρωσικού φυσικού αερίου.(Commission, 2022, Recommendation 3219 of 18 May 2022 on speeding up permit-granting procedures for renewable energy projects and facilitating Power Purchase Agreements, σ.1) Σύμφωνα με τον Εκτελεστικό Αντιπρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Frans Timmermans, όσο πιο γρήγορα επεκταθούν οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και η ΕΕ αποκτήσει βιομηχανική ηγεσία(Commission, 2022, EU Solar Energy Strategy, σ.1), τόσο πιο γρήγορα οι πολίτες θα “θωρακιστούν” απέναντι στις αυξήσεις των τιμών στον τομέα της ενέργειας.(Euronews, 2021, Europe’s Energy Crisis: EU Calls for Relief Funds to Help Consumers) Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας έχουν πολλά πλεονεκτήματα για τους κατοίκους της ΕΕ.(Commission, 2022, Rec 3219 SWD(2022) 151 final, σ.1) Η συμβολή στα μέτρα για την κλιματική αλλαγή συμβάλλει στην προστασία του περιβάλλοντός, προωθεί την ανάπτυξη συμβάλλοντας στην κυριαρχία της ΕΕ στον τομέα της ενεργειακής καινοτομίας, καθώς και στην ενίσχυση της οικονομικής ευρωστίας της Ένωσης.(Commission, 2022, Rec 3219 SWD(2022) 151 final, σ.1)
Τα έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας πρέπει, θεωρητικά, να λάβουν άδεια προκειμένου να εκτελέσουν την προβλεπόμενη λειτουργία τους.(Commission, 2022, Rec 3219 SWD(2022) 151 final, σ.1) Οι διαδικασίες αδειοδότησης βοηθούν στη διατήρηση της ασφάλειας των έργων.(Commission, 2022, Rec 3219 SWD(2022) 151 final, σ.1) Ωστόσο, η πολύπλοκη φύση, η ποικιλομορφία και η διάρκεια των εν λόγω διαδικασιών αποτελούν σημαντικό εμπόδιο για την έγκαιρη ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και την επίτευξη ενός πιο αποτελεσματικού, ασφαλούς και βιώσιμου ενεργειακού συστήματος της Ένωσης.(Commission, 2022, Rec 3219 SWD(2022) 151 final, σ.1) Τα έργα ανανεώσιμης ενέργειας μπορεί να έχουν ακόμη και δεκαετή καθυστέρηση.(Commission, 2022, REPowerEU: Joint European Action for more affordable, secure and sustainable energy) Όπως αναφέρεται σε επίσημη ανακοίνωση της ΕΕ σχετικά με το REPowerEU, μια προϋπόθεση για την προώθηση της υλοποίησης των έργων ανανεώσιμης ενέργειας είναι η αυτοματοποίηση και η μείωση των αδειοδοτήσεων.(Commission, 2022, REPowerEU: Joint European Action for more affordable, secure and sustainable energy) Αυτό απαιτείται για να επιταχυνθεί η υιοθέτηση της καθαρής ενέργειας σε ολόκληρη την ΕΕ, προκειμένου να επιτευχθούν οι ενεργειακοί στόχοι της ΕΕ για το 2030, καθώς και ο στόχος της κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050.(Commission, 2022, Proposal for a Directive of the European Parliament and of the Council amending Directive (EU) 2018/2001 on the promotion of the use of energy from renewable sources, Directive 2010/31/EU on the energy performance of buildings and Directive 2012/27/EU on energy efficiency, σ.2)
Επιπλέον, ο στόχος της ΕΕ για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας καλείται να καταστεί πιο επιτακτικός.(Dir 2018/2001, 2018) Ο στόχος αυτός είχε ήδη αυξηθεί από 32% σε 40% στην οδηγία (ΕΕ) 2018/2001(Dir 2018/2001, 2018). Ακόμη και έτσι, δεδομένης της δραστικής μεταβολής των συνθηκών της αγοράς για τα ορυκτά καύσιμα, μαζί με την αύξηση των τιμών και με την ανάγκη της ΕΕ να απεξαρτηθεί ενεργειακά από τη Ρωσία, είναι απαραίτητο να αυξηθεί ο στόχος για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας για το 2030 στο 45%, ώστε οι τιμές της ενέργειας να είναι ανταγωνιστικές και ο συνολικός στόχος να καταστεί ρεαλιστικός.(COM(2022) 222 final, 2022, σ.2)
Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία είναι η μακροπρόθεσμη στρατηγική προσέγγιση της ΕΕ με στόχο την επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050.(COM(2022) IP/22/3131, 2022) Ο στόχος αυτός καθορίζεται στον ευρωπαϊκό νόμο για την κλιματική αλλαγή, όπως και η νομικά εκτελεστή δέσμευση για μείωση των καθαρών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 55% έως το 2030 σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990.(COM(2022) IP/22/3131, 2022) Για την υλοποίηση αυτών των στόχων, η Επιτροπή πρότεινε τον Ιούλιο του 2021 τη νομοθετική δέσμη “Fit for 55”.(COM(2022) IP/22/3131, 2022) Οι συστάσεις αυτές θα μειώσουν ήδη τη χρήση φυσικού αερίου κατά 30% έως το 2030. Εκτός από τις πρωτοβουλίες για τη μετάβαση σε μια οικονομία φιλική προς το περιβάλλον που έχει ήδη υιοθετήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση(COM(2022) IP/22/3131, 2022), η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία δημιούργησε μια νέα γεωπολιτική κρίση.(Bonciu, 2022, σ.103) Στο πλαίσιο της δέσμης μέτρων Fit for 55, η Επιτροπή προτείνει την αύξηση του κύριου στόχου για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας για το 2030 από 40% σε 45%.(ΙΕΑ, 2022, Is the European Union on track to meet its REPowerEU goals?)
Οι στόχοι του καινοτόμου έργου REPowerEU, εάν επιτευχθούν παράλληλα με το Fit for 55, μπορούν θεωρητικά να οδηγήσουν σε μειώσεις εκπομπών μεγαλύτερες από τον στόχο του 55%.(Gabbatiss, 2022) Πιο συγκεκριμένα, οι ευρωπαϊκοί νομοθέτες προτείνουν πράγματι να τεθούν πιο επιθετικοί στόχοι από αυτούς που προβλέπονται στη νομοθετική δέσμη που προτείνεται για το Fit for 55.(Calanter & Zisu, 2022, σ.26,29) Η Επιτροπή θέλει να ενισχύσει τα μακροπρόθεσμα μέτρα ενεργειακής απόδοσης, συμπεριλαμβανομένης της αύξησης του δεσμευτικού στόχου ενεργειακής απόδοσης στο πλαίσιο της δέσμης μέτρων Fit for 55 της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για την πράσινη συμφωνία από 9% σε 13%.(COM(2022) IP/22/3131, 2022) Με τη δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών-πλαισίου, η ΕΕ μπορεί να αυξήσει την παραγωγική της βάση, ενώ παράλληλα θα εγγυάται ότι τα φωτοβολταϊκά πληρούν τα υψηλά πρότυπα των καταναλωτών της ΕΕ.(COM(2022) 221 final, 2022, σ.1)
Η ανάπτυξη και η σταθερότητα της ΕΕ εξαρτώνται από τον αξιόπιστο ενεργειακό εφοδιασμό.(Commission, 2022, In focus: Reducing the EU’s dependence on imported fossil fuels) Μια κοινωνία που δεν έχει αξιόπιστη πηγή ενέργειας θέτει σε κίνδυνο την κοινωνική και οικονομική της πρόοδο, και το πρόβλημα αυτό αφορά ολόκληρη την ήπειρο, όχι μόνο την ΕΕ.(Starace et al, 2022) Με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η υπόθεση για μια ταχεία μετάβαση στην καθαρή ενέργεια σύμφωνα με τους κλιματικούς στόχους της ΕΕ για το 2030 και με τον στόχο της κλιματικής ουδετερότητας για το 2050 δεν ήταν ποτέ ισχυρότερη.(Commission, 2022, COM(2022) 231 final) Για να αποφευχθεί η διάλυση της Ενεργειακής Ένωσης, είναι κρίσιμο να προσφερθεί μια ενιαία απάντηση της ΕΕ σε αυτή την πρόκληση και όχι διαδοχικές ασυντόνιστες προτάσεις(Starace et al, 2022) Ο γενικός στόχος του REPowerEU είναι να ενισχυθεί η σταθερότητα του ενεργειακού συστήματος της Ένωσης με τη μείωση της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα και τη διερεύνηση του νέου ενεργειακού εφοδιασμού σε επίπεδο Ένωσης.(Article 1 of the proposal amending Article 4 of Regulation 2021/241 establishing the RRF) Τα κράτη μέλη θα πρέπει να δημιουργήσουν ειδικές “go-to” ζώνες για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, με ταχύτερους και απλούστερους ρυθμιστικούς μηχανισμούς σε περιοχές με λιγότερες περιβαλλοντικές ανησυχίες.(Article 1 of the proposal amending Article 4 of Regulation 2021/241 establishing the RRF) Σύσταση της Επιτροπής για την αντιμετώπιση της μακροχρόνιας και πολύπλοκης διαδικασίας αδειοδότησης για μεγάλα έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας είναι ,επίσης, πρωταρχικού δημόσιου ενδιαφέροντος.(COM(2022) IP/22/3131, 2022) Ενώ τα ήδη υπάρχοντα νομικά μέσα είναι ευπρόσδεκτα, για να ενισχύσουν την εμπιστοσύνη της REPowerEU στα μάτια των σκεπτικιστών πολιτών της ΕΕ, το παρόν άρθρο θα ήθελε να προτείνει, ότι απαιτείται ένα πιο επιθετικό σχέδιο δράσης, δεδομένου ότι οι αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας είναι καλά θεμελιωμένες για μια τέτοια δράση.
Βιβλιογραφία
Calanter P. & Zisu D. (2022). EU policies to combat the energy crisis. Global Economic Observer 26
Bonciu F. I. (2022). The Implications of the REPowerEU Plan in Accelerating the Implementation of the European Union’s Hydrogen Strategy. Romanian Journal of European Affairs διαθέσιμο σε: https://ssrn.com/abstract=4308841
Regulation (EU) 2021/241 of the European Parliament and of the Council of 12 February 2021 establishing the Recovery and Resilience Facility
Directive (EU) 2018/2001 on the promotion of the use of energy from renewable sources (recast)
Commission (2023). ‘Discover the EU-funded projects powering Europe’s clean energy transition’. Διαθέσιμο σε: <https://cordis.europa.eu/article/id/446690-discover-the-eu-funded-projects-powering-europe-s-clean-energy-transition>
Commission (2022). ‘Questions and Answers on the REpowerEU’ (Communication) COM QANDA/22/3132 updated
Commission (2022). ‘REPowerEU: A Plan to Rapidly Reduce Dependence on Russian Fossil Fuels and Fast forward the Green Transition’ (press release) COM (2022) IP/22/3131
Commission (2022). ‘REpowerEU: affordable, secure and sustainable energy for Europe’. Διαθέσιμο σε: <https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/european-green-deal/repowereu-affordable-secure-and-sustainable-energy-europe_en>
Commission (2022). Recommendation 3219 of 18 May 2022 on speeding up permit-granting procedures for renewable energy projects and facilitating Power Purchase Agreements [2022] SWD(2022) 151 final (COM Rec 3219 SWD(2022) 151 final)
Commission (2022). ‘EU Solar Energy Strategy’ (Communication) COM(2022) 221 final (COM(2022) 221 final)
Commission (2022). ‘REPowerEU: Joint European Action for more affordable, secure and sustainable energy’ (Communication) (COM(2022) 108 final)
Commission (2022). ‘Proposal for a Directive of the European Parliament and of the Council amending Directive (EU) 2018/2001 on the promotion of the use of energy from renewable sources, Directive 2010/31/EU on the energy performance of buildings and Directive 2012/27/EU on energy efficiency (COM(2022) 222 final)
Commission (2022). ‘In focus: Reducing the EU’s dependence on imported fossil fuels’ 20 April 2022
Commission (2022). ‘Proposal for a Regulation of the European Parliament and of the Council amending Regulation (EU) 2021/241 as regards REPowerEU chapters in recovery and resilience plans and amending Regulation (EU) 2021/1060’ (COM(2022) 231 final)
Euronews. (2021). Europe’s Energy Crisis: EU Calls for Relief Funds to Help Consumers. Διαθέσιμο σε: <https://www.euronews.com/2021/10/06/europe-s-energy-crisis-eu-calls-for-relief-funds-to-help-consumer>s
Starace F. et al. (2022). Energy prices, geopolitical crisis and net-zero goals: a brave new Europe towards energy independence. Politicο. διαθέσιμο σε <https://www.politico.eu/sponsored-content/energy-prices-geopolitical-crisis-and-net-zero-goals-a-brave-new-europe-towards-energy-independence/>
Gabbatiss J.(2022), ‘In depth Q&A: How the EU plans to end its reliance on Russian fossil fuels’ Carbon brief. διαθέσιμο σε <https://www.carbonbrief.org/in-depth-qa-how-the-eu-plans-to-end-its-reliance-on-russian-fossil-fuels/>
IEA. (2022), Is the European Union on track to meet its REPowerEU goals?. Διαθέσιμο σε: https://www.iea.org/reports/is-the-european-union-on-track-to-meet-its-repowereu-goals