Γράφει ο Βασίλης Ψαρράς
Έχει τύχει να αναρωτηθείτε ποτέ πόσο διαφορετικός θα μπορούσε να είναι ο κόσμος μας αν δεν είχαν γεννηθεί ορισμένοι άνθρωποι; Αναμφίβολα, όλοι μας έχουμε σκεφτεί πόσα καλά ή πόσα κακά θα μπορούσαν να έχουν αποφευχθεί αν εξαιρούνταν ορισμένα ιστορικά πρόσωπα. Στο συγκεκριμένο άρθρο θα προσπαθήσω να αναφερθώ στη ζωή και το έργο ενός τέτοιου ιστορικού υποκείμενου.
Φέτος, κλείνουμε 75 χρόνια από τον θάνατο ενός από τους κορυφαίους οικονομολόγους, του John Maynard Keynes, του ανθρώπου που όπως ανέφερε ο Crooks (2008) κατάφερε να σώσει τον καπιταλισμό από τον ίδιο του τον εαυτό. Βρετανικής καταγωγής, γεννήθηκε το 1883, αρχικά ασχολήθηκε με τα μαθηματικά και τη θεωρία πιθανοτήτων, και πολύ αργότερα στη ζωή του και με προτροπή και βοήθεια του σπουδαίου νεοκλασικού οικονομολόγου Alfred Marshall άρχισε να ασχολείται με τα οικονομικά. Χαρακτηρίζεται ως διαπρεπής ακαδημαϊκός, δεινός τεχνοκράτης και οξυδερκής επενδυτής. Όμως πόσο καλά γνωρίζουμε το έργο και την κληρονομιά του Keynes;
Στα χρόνια της ακαδημαϊκής του καριέρας παρέμεινε στο Cambridge, συνεργάστηκε αρχικά με τον Marshall και τον Pigou και αργότερα δημιούργησε μια στενή ομάδα συνεργατών, το λεγόμενο “Cambridge Circus”. Ο Deaton (2020) θεωρεί πως οι θέσεις και οι απόψεις της συγκεκριμένης ομάδας οικονομολόγων καθορίζουν ακόμα και σήμερα την ηθική και ιδεολογική προσέγγιση του Cambridge. Η συγκεκριμένη ομάδα βοήθησε τον Keynes ώστε να δημιουργήσει το magnum opus του.
Το 1936, δημοσιεύει τη «Γενική Θεωρία της Απασχόλησης, του Τόκου και του Χρήματος» και προσπαθεί μέσα από το συγκεκριμένο έργο να παρουσιάσει τον τρόπο και τους μηχανισμούς με τους οποίους κινείται το οικονομικό μας σύστημα. Πολλοί άνθρωποι, εμμένουν στην προσέγγιση του Keynes αναφορικά με την Ενεργό Ζήτηση, δηλαδή τον τρόπο με τον οποίον κρατικές πολιτικές μπορούν να «ενεργοποιήσουν» τη συνολική ζήτηση σε καταστάσεις ύφεσης ώστε να καταφέρουν να τονώσουν την απασχόληση. Η συγγραφή του συγκεκριμένου έργου ξεκινάει λίγο μετά τη Μεγάλη Κρίση του 1929, και είναι λογικό να τίθεται από την ομάδα αυτών των οικονομολόγων η ερώτηση «Τις πταίει;».
Η θεωρία της Ενεργούς Ζήτησης, αποτελεί ένα απλό κομμάτι του συγκεκριμένου βιβλίου, την οποία ο Keynes θεωρεί ως τον τρόπο αντιμετώπισης μιας κρίσης, όμως όσοι τον μνημονεύουν ακόμα και σήμερα δίνουν υπέρμετρη βαρύτητα σε αυτή την απλή άποψη. Ταυτόχρονα, στο συγκεκριμένο έργο βλέπουμε, πέρα από την ενεργοποίηση της συνολικής ζήτησης, την αντίληψη του Keynes για το χρηματοπιστωτικό σύστημα και φυσικά την ίδια τη νομισματική πολιτική.
Μέχρι τότε, κλασικοί και νεοκλασικοί οικονομολόγοι είχαν πλάσει την τέλεια εικόνα του ορθολογικού ατόμου, αλλά ο Keynes στο συγκεκριμένο έργο του θέτει έναν άλλον τρόπο αποτύπωσης συμπεριφορών. Τα ζωώδη ένστικτα αποτελούν τον τρόπο με τον οποίο επενδύουν οι άνθρωποι στις χρηματαγορές, και παρατηρούνται σύγχρονα μακροοικονομικά μοντέλα όπως του Farmer (2011), στα οποία τα ζωώδη ένστικτα μαθηματικοποιούνται ως ένα μέσο πρόβλεψης συμπεριφορών.
Πέρα από τα ζωώδη ένστικτα, ο Keynes στο συγκεκριμένο έργο αναφέρει και την προτίμηση ρευστότητας, ένα καθεστώς ισορροπίας που δημιουργείται στην αγορά επιτοκίων έτσι ώστε οι καταναλωτές που χρησιμοποιούν το ρευστό χρήμα να έχουν το βέλτιστο επίπεδο τόκων. Η συγκεκριμένη αντίληψη του Keynes, όπως και η άποψή του για την αγορά χρήματος και τη νομισματική πολιτική, είναι πολύ κοντά σε προτάσεις μονεταριστών οικονομολόγων, καθώς με έναν καθόλου περίεργο τρόπο ο Friedman κατάφερε να συμπληρώσει με τις θεωρίες του το έργο του Keynes για τη νομισματική πολιτική (De Long, 2006).
Παρόλο που πολλοί πιστεύουν ότι ο Friedman πολέμησε ιδεολογικά τον Keynes, το μεγαλύτερο μέρος της ομιλίας του στην Αμερικανική Οικονομική Ένωση το 1968 αφιερώθηκε στη σημασία και στο έργο του Keynes, το οποίο χαρακτήρισε ως «ενδελεχές και εκλεπτυσμένο» (Friedman, 1968). Η αντίδραση του Friedman και σωρείας άλλων οικονομολόγων, μεταξύ αυτών και του υποφαινόμενου, έγκειται στη διαδικασία στατικής μοντελοποίησης, που επιχείρησε ο Hicks (1937), του υποδείγματος του Keynes δημιουργώντας το λεγόμενο IS/LM.
Αν και το προαναφερθέν είναι ένα πολύ ωραίο υπόδειγμα για να διδάσκεται, δεν έχει καμία σχέση με την πραγματική οικονομία και φυσικά δεν παρουσιάζει το δυναμικό και συνεχούς ροής έργο του Keynes. Ορισμένοι, στη διαδικασία κριτικής των Κεϋνσιανών οικονομικών απλά βρίσκονται σε μια πλάνη κριτικής του στατικού έργου του Hicks και των διαδόχων του που έχουν μικρή σχέση με το έργο του Keynes.
Αναμφίβολα, σήμερα είμαστε όλοι Κεϋνσιανοί, καθώς σ’ όλες τις χώρες εφαρμόστηκαν μέτρα δημοσιονομικής επέκτασης για την αντιμετώπιση της κρίσης που προκάλεσε ο Covid-19 και σίγουρα έχουμε διδαχθεί από το ακαδημαϊκό έργο του Keynes.
Ο Keynes όμως πέρα από διαπρεπής ακαδημαϊκός υπήρξε και ένας ιδιοφυής τεχνοκράτης. Εκπροσώπησε το Ηνωμένο Βασίλειο στις συμφωνίες μετά τον πρώτο και τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και κατάφερε και στις δύο περιπτώσεις να αφήσει πίσω του μια πολύτιμη κληρονομιά. Αν και έφυγε νωρίς από τις Βερσαλλίες, λόγω αρρώστιας, επιστρέφοντας στο Ην. Βασίλειο το 1920 έγραψε το βιβλίο του «Οι Οικονομικές Συνέπειες της Ειρήνης» στο οποίο μέσα από στατιστική και εμπειρική ανάλυση καταλήγει στο συμπέρασμα ότι μια εκδικητική οικονομική πολιτική εις βάρος της ηττημένης Γερμανίας θα οδηγήσει σ’ έναν φαύλο κύκλο οικονομικών και πολιτικών κρίσεων. Αν είχαν ακούσει τις απόψεις του Keynes τότε και η συμπεριφορά των δυνάμεων της Αντάντ θα ήταν πιο διαλλακτική απέναντι στη Γερμανία και ίσως να είχαμε αποφύγει τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, τον όποιον ο Keynes νοητά προβλέπει στο συγκεκριμένο βιβλίο του.
Μετά το τέλος του δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου εκπροσωπεί ξανά το Ηνωμένο Βασίλειο και αποτελεί έναν από τους πρωτεργάτες της δημιουργίας των λεγόμενων θεσμών Bretton Woods (Διεθνές Νομισματικό Ταμείο – Διεθνής Τράπεζα). Έχοντας δει από πρώτο χέρι τις συνέπειες που έχει ένα σκληρό και άναρχο νομισματικό σύστημα, όπως αυτό του κανόνα του χρυσού του Μεσοπολέμου, πρότεινε τη δημιουργία ενός πιο οργανωμένου και ολοκληρωμένου νομισματικού συστήματος, το οποίο θα ενισχύει τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Αν και σ’ έναν βαθμό τα δύο αυτά θεσμικά όργανα δεν έχουν εκπληρώσει πλήρως τον σκοπό τους, παραμένουν ιδιαιτέρως σημαντικά και θα μπορέσουν να συνεισφέρουν στην επίτευξη διεθνών οικονομικών στόχων (Gosh, 2020).
Είναι ακόμα ασαφές αν η κληρονομιά που άφησε πίσω του ο Keynes ως τεχνοκράτης είναι σημαντικότερη από αυτή που άφησε ως ακαδημαϊκός, είναι όμως σίγουρο ότι είτε σε θεωρητικά είτε σε πρακτικά ζητήματα ο Keynes προσφέρει απαντήσεις. Ακόμα και ως επενδυτής στο χρηματιστήριο μας διδάσκει τρόπους συμπεριφορών και προβλέψεων, ενώ υπάρχουν οικονομολόγοι, οι οποίοι ακόμα και σήμερα μελετούν το σύνολο των επενδυτικών χαρτοφυλακίων που είχε στην κατοχή του όσο ζούσε (Chambers, 2020).
Κατά την άποψη μου, δεν έχει υπάρξει άλλος οικονομολόγος, ο οποίος να έχει πετύχει τόσα πολλά σε τόσες διαφορετικές εκφάνσεις της επιστήμης των οικονομικών. Ο Keynes, χωρίς καν πτυχίο οικονομικών, κατάφερε να αλλάξει τον κόσμο που γνώριζαν οι άνθρωποι πριν το 1930, έθεσε τα θεμέλια για τα μακροοικονομικά και προσέφερε καινοτόμες λύσεις για να σώσει τελικά τον καπιταλισμό και να πετύχει τη βιωσιμότητά του συστήματος. Η προσωπική μου άποψη για τον καπιταλισμό ως σύστημα είναι ότι αποτελεί μια παγίδα μεταξύ του φόβου αποφυγής μιας δυστοπικής πραγματικότητας και την ελπίδα δημιουργίας μιας ουτοπίας. Ο Keynes, ήταν ο πρώτος άνθρωπος που κατάλαβε αυτή την παγίδα και έδωσε απαντήσεις στα πιο κρίσιμα ερωτήματα της εποχής του. Αν και είπε κάποτε «στο μακροχρόνιο ορίζοντα είμαστε όλοι νεκροί», θεωρώ πως ο Keynes στο μακροχρόνιο ορίζοντα θα παραμείνει ζωντανός.
Πηγές
- Chambers David, John Maynard Keynes’s Art Portfolio, VoxEU, Απρίλιος 21, 2020. Διαθέσιμο σε: https://voxeu.org/vox-talks/john-maynard-keyness-art-portfolio
- Crooks Ed, Man in the News: John Maynard Keynes, Financial Times, Οκτώβριος 17, 2008. Διαθέσιμο σε: https://www.ft.com/content/a754a046-9c79-11dd-a42e-000077b07658
- De Long Bradford, Friedman Completed Keynes, Project Syndicate, Νοέμβριος 27, 2006. Διαθέσιμο σε: https://www.project-syndicate.org/commentary/friedman-completed-keynes
- Deaton Angus, Inequality in Cambridge and Chicago, Project Syndicate, Ιανουάριος 3, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.project-syndicate.org/onpoint/chicago-school-economics-no-answer-to-rising-inequality-by-angus-deaton-2020-01
- Farmer Roger, Confidence, Crashes and Animal Spirits, The Economic Journal, Royal Economic Society, 2011
- Friedman Milton, The Role of Monetary Policy, The American Economic Review, March 1968, Vol. 58, No 1, p. 1-17
- Ghosh Jayati, Covid-19 is the IMF’s Chance for Redemption, Project Syndicate, Απρίλιος 9, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.project-syndicate.org/commentary/how-imf-can-lead-global-covid19-response-by-jayati-ghosh-2020-04
- Hicks John, Mr. Keynes and the “Classics”; A Suggested Interpretation, Econometrica, Απρίλιος 1937, Τεύχος 5, Τόμος 2, σελ. 147-159
- Keynes John Maynard, The Economic Consequences of the Peace, The Online Library of Liberty, 1920. Διαθέσιμο σε: https://oll-resources.s3.us-east-2.amazonaws.com/oll3/store/titles/303/Keynes_0550_EBk_v6.0.pdf
- Keynes John Maynard, H Γενική Θεωρία της Απασχόλησης του Τόκου και του Χρήματος, Εκδόσεις Παπαζήση, 1936|2001, Αθήνα
- Πηγή Εικόνας: The Economist. Διαθέσιμο σε: https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fwww.economist.com%2Ffree-exchange%2F2013%2F11%2F26%2Fjohn-maynard-keynes&psig=AOvVaw2ZbCJX0LN5TxicTSBCbql8&ust=1622391388772000&source=images&cd=vfe&ved=0CA0QjhxqFwoTCLjqzpCl7_ACFQAAAAAdAAAAABBq