Οι ομοιότητες και οι αντιθέσεις τους με φόντο την επανεμφάνιση τους στο διεθνές σύστημα
γράφει η Βάσια Χατζηιωάννου
Επιδερμικά υπάρχουν πολλές ομοιότητες μεταξύ των 2 τρομοκρατικών οργανώσεων αρχίζοντας με την κυριότερη, την ιδεολογική αντίθεση τους προς τη Δύση .Πρόκειται φυσικά για δυο ισλαμικές, εξτρεμιστικές τρομοκρατικές οργανώσεις με τζιχαντιστικό προσανατολισμό, που προέκυψαν από τη σαλαφική θεολογική σχολή του Ισλάμ. Είναι αποκεντρωμένα κινήματα, ειδικά εκτός των παραδοσιακών περιοχών λειτουργίας τους, και η ηγεσία τους φαίνεται ασταθής, έχουν αξιοσημείωτα κακή διακυβέρνηση και εσωτερικά οι διαμάχες φαίνεται να αντιμετωπίζονται μέσω της βίας. Τέλος, εμφανίστηκαν σε περιοχές που γνώρισαν αποικιοκρατία και χαρακτηρίζονται από ιστορία εκμετάλλευσης των φτωχών από την ελίτ, με σημειωμένες πράξεις λαϊκής περιθωριοποίησης.
Και οι δύο αυτές οργανώσεις υιοθετούν μια εξωστρεφή αφήγηση, αλλά διαφέρουν σημαντικά όσον αφορά την προσέγγισή τους στη βία, ως προς τους κύριους εχθρούς, στρατηγικές, τακτικές και άλλες βασικές ανησυχίες , ως προς τον τρόπο που επιλέγουν να αξιοποιήσουν το αντιδυτικό συναίσθημα και ως προς τους απώτερους στόχους τους ως τρομοκρατικές οργανώσεις. Ως αποτέλεσμα, η απειλή που θέτουν στη Δύση, και όχι μόνο, διαφέρει.
Al-Qaeda
Απώτερος στόχος της Al-Qaeda είναι η ανατροπή των καθεστώτων της Μέσης Ανατολής, τα οποία θεωρεί «αποστάτες» και η αντικατάστασή τους με ισλαμικά. Οι ΗΠΑ γίνονται στόχος για να εξαναγκαστούν να παύσουν να τα στηρίζουν, ενώ η εξόντωση των σιιτών θεωρείται ως «ακραία» και επιβλαβής για το τζιχαντιστικό κίνημα. Με την στόχευση των Ηνωμένων Πολιτειών, η Al-Qaeda πιστεύει ότι τελικά θα τις εξαναγκάσει να σταματήσουν την υποστήριξη αυτών των μουσουλμανικών κρατικών καθεστώτων και να αποσυρθούν από την περιοχή εντελώς, αφήνοντας τα έτσι ευάλωτα σε επίθεση εκ των έσω. Επίσης, η Al-Qaeda θεωρεί τους Σιίτες Μουσουλμάνους ως αποστάτες, αλλά θεωρεί ότι η δολοφονία τους είναι πολύ ακραία, σπατάλη πόρων και επιζήμια για το ευρύτερο κίνημα του Τζιχαντισμού.
ISIS
Στην άλλη πλευρά, το ISIS προτιμά την αντίληψη του «εχθρού που βρίσκεται κοντά», και συγκεκριμένα σε τοπικό επίπεδο. Ενώ ο πρωταρχικός εχθρός της Al-Qaeda ήταν ανέκαθεν οι Ηνωμένες Πολιτείες, οι στόχοι του ISIS είναι πολύ πιο κοντά στην πατρίδα τους: δηλαδή τα αποστατικά σιιτικά καθεστώτα, όπως η κυβέρνηση Μπασάρ Άσαντ στη Συρία και ο Χαϊντερ αλ-Αμπάντι στο Ιράκ, που εμποδίζουν τη δημιουργία ενός ¨καθαρά¨ ριζοσπαστικού θρησκευτικού ισλαμικού κράτους. Βασικός στόχος δεν είναι οι ΗΠΑ (αν και οι πρόσφατες ενέργειες στη Δύση προφανώς και υποδεικνύουν έναν νέο, πιο διεθνή προσανατολισμό) αλλά τα «καθεστώτα των αποστατών», όπως η Συρία και η Λιβύη, αλλά και οι Ιρακινοί σιίτες, η Χεζμπολάχ του Λιβάνου, οι Γεζίντι και άλλες οργανώσεις στη Συρία. Οι συνεχιζόμενη δυτικές, ρωσικές και ιρανικές εμπλοκές είναι εμφανές ότι εμπλουτίζουν τη λίστα των στόχων.
Οι διαφορές μεταξύ των δύο οργανώσεων δεν έχουν να κάνουν μόνο με μια απλή αντιπαράθεση για την απόλυτη ισχύ στο τζιχαντιστικό κίνημα.
Η κύρια διαφορά μεταξύ των δύο οργανώσεων είναι πως η Al-Qaeda παρουσιάζεται κυρίως ως «μαχητική οργάνωση», με εξειδικευμένους, ελίτ μαχητές και «εγκεφάλους», που ειδικεύονται σε συγκαλυμμένες επιχειρήσεις. Το ISIS επιδιώκει να δημιουργήσει ένα κράτος και να το κυβερνά. Η βασική του αρχή, όπως παρουσιάζεται στο περιοδικό «Dabiq» της οργάνωσης, είναι η αρχή «baqiya wa tatamaddad» (παραμονή και επέκταση). Σκοπός είναι ο έλεγχος περιοχής, η δημιουργία ενός πραγματικού «Ισλαμικού Κράτους», ενός «Χαλιφάτου». Ενώ και οι δύο ομάδες τείνουν να μοιράζονται πολλά από την άποψη του μίσους τους για όσους θεωρούν αποκλίνοντες, σταυροφόρους κλπ., η Al-Qaeda δεν ενδιαφέρεται παραδοσιακά για την καθιέρωση ενός χαλιφάτου. Αντίθετα, το ISIS επιδιώκει να γίνει το μόνο νόμιμο ισλαμικό κράτος στον κόσμο.
Όσον αφορά στην ιδεολογία, το ISIS στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην έννοια του τακφιρισμού (το δόγμα θανάτου και καταστροφής και αποκήρυξης οποιουδήποτε αντιπολιτευόμενου σε αυτούς, μουσουλμάνου ή μη, με στόχο να επισπευθεί η Μεγάλη Σφαγή και ότι αυτή συνεπάγεται), ενώ η Al-Qaeda ακολουθεί παραδοσιακά περισσότερο μια εξτρεμιστική εκδοχή του Σαλαφισμού (μια φονταμενταλιστική προσέγγιση του Ισλάμ, μιμούμενη τον Προφήτη Μωάμεθ και τους πρώτους ακολούθους του απορρίπτοντας το θρησκευτικό νεωτερισμό, ή μπίντα (αίρεση) και υποστηρίζοντας την εφαρμογή της σαρία (ισλαμικό νόμο)).
Η Al-Qaeda χρησιμοποιεί από καιρό ένα συνδυασμό στρατηγικών για την επίτευξη των στόχων της. Για να πολεμήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες, στόχευσε σε θεαματικά φαινόμενα τρομοκρατίας για να “ηλεκτρίσει” τον μουσουλμανικό κόσμο και να πείσει τις Ηνωμένες Πολιτείες να αποχωρήσουν από τον μουσουλμανικό κόσμο, όπως είναι η περίπτωση των ΗΠΑ οι οποίες αποχώρησαν από το Λίβανο μετά την βομβιστική επίθεση της Χεζμπολάχ στο ναυτικό της στρατόπεδο. Επιπλέον, Η Al-Qaeda εκδίδει ένα σμήνος προπαγάνδας για να πείσει τους μουσουλμάνους ότι η τζιχάντ είναι η υποχρέωσή τους και να πείσει τους τζιχάντιστες να υιοθετήσουν τους στόχους της πάνω από τις τοπικές επιδιώξεις. Από την άλλη, το Ισλαμικό Κράτος αγκαλιάζει ορισμένους από αυτούς τους στόχους, αλλά η προσέγγισή του είναι εντελώς διαφορετική. Η στρατηγική του Ισλαμικού Κράτους είναι να ελέγχει την επικράτεια, εδραιώνοντας σταθερά και διευρύνοντας τη θέση της. Ένα μέρος αυτής της πρακτικής είναι ιδεολογικό: θέλει να δημιουργήσει μια κυβέρνηση όπου οι μουσουλμάνοι μπορούν να ζήσουν υπό τον ισλαμικό νόμο. Με τη δημιουργία ενός ισλαμικού κράτους, ηλεκτρίζει πολλούς μουσουλμάνους που στη συνέχεια αγκαλιάζουν την ομάδα και με τον έλεγχο της επικράτειας μπορεί να οικοδομήσει έναν στρατό, και χρησιμοποιώντας το στρατό του μπορεί να ελέγξει περισσότερα εδάφη.
Κομβικό σημείο των πρακτικών του ISIS είναι η βιαιότητα προσανατολισμένη στη διαφθορά κάτι που σημαίνει πως η ομάδα στοχεύει σε μια παράδοση αριστείας στη βία και την σκληρότητα, συγκρινόμενη με εκείνη των λατινοαμερικανικών καρτέλ για τα ναρκωτικά. Η βία είναι ένα περιζήτητο χαρακτηριστικό μεταξύ των μελών και των ηγετών του ISIS. Καμία άλλη ομάδα Τζιχάντ, που έχει καταγραφεί στην ιστορία, ποτέ δεν σκότωσε κρατούμενους με μεθόδους καύσης, σύνθλιψης, πνιγμού κ.λπ. οι οποίες απαγορεύονται στο Ισλάμ και δε δημοσίευσε το υλικό με έναν υπολογισμένο και σκόπιμο τρόπο. Το τμήμα ενημέρωσης του ISIS έχει μακρά ιστορία δημοσιοποίησης του γραφικού περιεχομένου και ο λόγος φαίνεται να είναι ότι προσπαθεί να χρησιμοποιήσει το φόβο ως ψυχολογικό όπλο. Η Al-Qaeda, αντιθέτως, τάσσεται υπέρ μιας πιο ήπιας προσέγγισης, για παράδειγμα, πριν από μια δεκαετία, ο Zawahiri τιμωρούσε τους ιρακινούς τζιχάντιστες για τη βιαιότητα τους, πιστεύοντας ότι αυτό θα μετατρέψει τον πληθυσμό εναντίον τους και θα αποξενώσει την ευρύτερη μουσουλμανική κοινότητα.
Συμπεράσματα
Έχοντας λάβει υπόψη όλα αυτά, καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως ίσως η μεγαλύτερη διαφορά μεταξύ του ISIS και της Al-Qaeda προκύπτει εκ του αποτελέσματος, και δεν είναι άλλη από την επιτυχία του: συγκριτικά, ενώ η Al-Qaeda είναι μια οργάνωση που έδωσε τη μάχη της και φαινομενικά αποδυναμώθηκε και εξαφανίστηκε – αν και φαίνεται να κάνει την επανεμφάνιση της τελευταία με πολλά ανενεργά κύτταρα να έρχονται και πάλι στο φως – το Ισλαμικό Κράτος, δείχνει να θριαμβεύει σε Συρία και Ιράκ – παρά την ήττα του – πλήττοντας καίριους στόχους που ανήκουν σε αυτούς που το ίδιο θεώρει «αποκλίνοντες σταυροφόρους».
Πηγές:
1) Paul Cruickshank and Tim Lister, CNN, A former spy inside Al-Qaeda speaks, May 26, 2018
2) Eric Schmitt, The New York Times, ISIS may be waning, but global threats of terrorism continue to spread, July 6, 2018
3) Donald Holbrook (ED), Al-Qaeda 2.0 A critical reader, November 2017
ISIS vs. AL-QAEDA
