Γράφει η Σταυρούλα Παναγιωτοπούλου
Και όμως στον 21ο αιώνα, όπου η πρόοδος και η γενικότερη εξέλιξη φέρνουν συνεχώς καταιγιστικές αλλαγές, ο διαχωρισμός των δύο φύλων συνεχίζει να απασχολεί. Ο αγώνας για την ισότητα σαφώς δεν αποτελεί κάτι νέο όμως πλέον έχει επεκταθεί σε περισσότερους τομείς. Οι διαφορές στο εργασιακό περιβάλλον, το μισθολογικό χάσμα, οι ευκαιρίες που δίνονται στις γυναίκες για επαγγελματική ανέλιξη και ηγεσία, οι διακρίσεις στην εκπαίδευση αλλά και την υγεία είναι λίγα από τα παραδείγματα μέσα από τα οποία αντιλαμβανόμαστε το μέγεθος του προβλήματος. Για τους ανωτέρω λόγους η Ευρωπαϊκή Ένωση, έχει μεριμνήσει για την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αποσόβηση της ανισότητας. Σήμερα όμως το θέμα βρίσκεται στο προσκήνιο καθώς η ίδια η Ursula von der Leyen, Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τόνισε στις πολιτικές της κατευθύνσεις την βαρύτητα που σκοπεύει να αποδώσει σε μια «Ένωση της Ισότητας» έχοντας δηλώσει πως «η ισότητα των φύλων συνιστά βασική αξία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά δεν αποτελεί ακόμη πραγματικότητα. Στις επιχειρήσεις, την πολιτική και την κοινωνία στο σύνολό της μπορούμε να αξιοποιήσουμε πλήρως τις δυνατότητές μας μόνο αν εκμεταλλευθούμε όλα τα ταλέντα και την πολυμορφία μας».
Η Ένωση λοιπόν (τότε Ε.Ο.Κ.), ήδη από τις απαρχές της, ασχολήθηκε με το εν λόγω θέμα καθώς έσπευσε να εδραιώσει τον σεβασμό απέναντι στα ανθρώπινα δικαιώματα, μέρος των οποίων σαφώς αποτελεί η ισότητα. Έτσι, υπέγραψε το 1950 την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, στο πλαίσιο της οποίας συστάθηκε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Επιπρόσθετα, ήδη από το 1957 είχε μεριμνήσει ώστε η αρχή που κατοχύρωνε την ίση αμοιβή για εργασία ίσης αξίας ανεξαιρέτως φύλου να εδραιωθεί στις Συνθήκες (σήμερα: άρθρο 157 ΣΛΕΕ). Τα πρόωρα αυτά μέτρα που υιοθέτησε, μπορεί να εξηγηθούν αν λάβει κανείς υπόψη τις αξίες πάνω στις οποίες στηρίζεται, που γίνονται αντιληπτές ήδη από τα πρώτα άρθρα της ΣΕΕ (για την ισότητα τόσο γενικότερα όσο και μεταξύ ανδρών και γυναικών: άρθρο2 και άρθρο 3 παράγραφος 3 ΣΕΕ).
Όμως, ίσως υπάρχουν και άλλοι λόγοι που έστρεψαν το ενδιαφέρον της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς την αναζήτηση λύσεων. Αρχικά, ενίοτε έδινε σπουδαία σημασία στην πολιτική του ανταγωνισμού και στις αθέμιτες πρακτικές που θα ήταν ικανές να έχουν αρνητική επιρροή. Έτσι, διαπιστώνουμε ότι πολύ σύντομα συνειδητοποίησε πως αν σε ορισμένα κράτη μέλη της η εργασία των γυναικών αν και ισάξια με εκείνη των ανδρών αμειβόταν λιγότερο, αυτό εύκολα θα οδηγούσε στην διαστρέβλωση του ανταγωνισμού μέσα στην Κοινότητα. Δεύτερον, νωρίς κατέστη σαφές πως τα κράτη μόνα τους αντιμετώπιζαν μεγάλη δυσκολία να λάβουν πρωτοβουλίες για αλλαγές καθώς κανένα από αυτά δεν επιθυμούσε να στρέψει εναντίον του τους όρους του ανταγωνισμού. Αυτό ίσχυε κυρίως για τις βιομηχανίες που είχαν στο ενεργητικό τους μεγάλο ποσοστό γυναικείου εργατικού δυναμικού. Άρα έγινε αποδεκτό πως οι άνισες συμπεριφορές τόσο στην απασχόληση όσο και τις αμοιβές δεν ήταν δυνατό να ελαττωθούν χωρίς την κοινοτική δυναμική.
Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον λοιπόν μέχρι και σήμερα δίνεται στις διαφορές που προκύπτουν στον εργασιακό χώρο. Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων (EIGE) , ο δείκτης απασχόλησης για το 2019 κυμαινόταν στο 67% για τον γυναικείο πληθυσμό και στο 79% για τον αντίστοιχο ανδρικό. Ταυτόχρονα, ενώ παρατηρείται σημαντική εξέλιξη στην άμβλυνση των μισθολογικών διαφορών, είναι άξιο αναφοράς πως το χάσμα βρίσκεται ακόμα στο 16%. Αυτό σημαίνει πως για κάθε 1 ευρώ που κερδίζει ένας άνδρας για εργασία μιας ώρας, η γυναίκα λαμβάνει μόλις 0,84 ευρώ (cents). Τα ποσοστά αυτά όμως κρύβουν από πίσω τους μια σειρά από προβλήματα, όπως είναι παραδείγματος χάρη οι διαφορές που ανακύπτουν στις συντάξεις ή η κυριαρχία απαρχαιωμένων στερεοτύπων.
Σε αυτό το πλαίσιο, στην στρατηγική “Ευρώπη 2020”, συναντάμε το Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για την Ισότητα των Φύλων (2011-2020). Στους σκοπούς του για την αντιμετώπιση της ανισότητας των μισθών, συγκαταλέγεται η προσπάθεια να δοθεί λύση στο πρόβλημα στον κλάδο της απασχόλησης και της κοινωνικής προστασίας. Επίσης, με την Οδηγία 2006/54 για την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών σε θέματα εργασίας και απασχόλησης γίνεται σαφές πως «για όμοια εργασία ή για εργασία στην οποία αποδίδεται η αυτή αξία, καταργούνται οι άμεσες και έμμεσες διακρίσεις λόγω φύλου όσον αφορά όλα τα στοιχεία και τους όρους αμοιβής». Τέλος, στον τομέα αυτό η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει μεριμνήσει ιδιαίτερα για τα ζητήματα που ανακύπτουν με τις άδειες μητρότητας και την αντιμετώπιση εγκύων εργαζομένων. Αναλυτικότερα, έχει νομιμοποιήσει το δικαίωμα παροχής άδειας σε εργαζόμενες για τουλάχιστον 14 εβδομάδες μετά την γέννα αλλά και έχει απαγορεύσει την απόλυση τους (Οδηγία 92/85 και Οδηγία 2007/30). Είναι υποχρέωση δηλαδή των κρατών να θεσπίσουν τα κατάλληλα μέτρα έτσι ώστε να αυξηθούν οι συνθήκες ασφάλειας και υγείας κατά την απασχόληση των εγκύων, λεχώνων ή θηλαζουσών γυναικών.
Παράλληλα, αρκετό ενδιαφέρον για τον επαγγελματικό χώρο παρουσιάζει το γεγονός ότι το χαμηλότερο ποσοστό της Ε.Ε., όσον αφορά το χάσμα των φύλων, παρατηρείται στον τομέα της ηγεσίας (domain of power). Ενώ και η ανάδυση των γυναικών επιχειρηματιών έχει σημειώσει βελτίωση, αυτή λαμβάνει χώρα με πολύ αργότερους ρυθμούς και σε πιο περιορισμένους τομείς σε σχέση με τους άνδρες. Ειδικότερα, υποεκπροσωπούνται σημαντικά στους κλάδους της τεχνολογίας, της μηχανικής και των μαθηματικών, αν και συχνά έχουν καλύτερες αποδόσεις, και αντιμετωπίζουν μεγαλύτερα προβλήματα όταν αποφασίζουν να στραφούν προς την επιχειρηματικότητα (EIGE, 2019). Επιπλέον, έχει παρατηρηθεί πως αρκετές φορές τείνουν προς την αυτοαπασχόληση, είτε για να αποφύγουν τις μισθολογικές διακρίσεις στις μισθωτές εργασίες, είτε επειδή υποτιμούν τις επιχειρηματικές τους ικανότητες λόγω των κυρίαρχων στερεοτύπων.
Έχοντας ως δεδομένο λοιπόν ότι ανάμεσα στα διευθυντικά στελέχη των μεγαλύτερων εταιρειών της Ε.Ε., μόνο το 8% αποτελείται από γυναίκες, το ζήτημα είναι αν η Ένωση προσπαθεί και έμπρακτα να ισορροπήσει την κατάσταση στα ίδια της τα θεσμικά όργανα. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κατέχει εδώ τα ηνία, καθώς από 15,2% των γυναικών-μελών του το 1979, πλέον το ποσοστό ανέρχεται στο 40,4% (2019-2024). Σημαντική άνοδος σημειώνεται όμως και στο κομμάτι της ηγεσίας αφού στην τωρινή κοινοβουλευτική περίοδο, οι γυναίκες ευρωβουλευτές αποτελούν το 57% των αντιπροέδρων και το 54,54% των προέδρων των επιτροπών. Την ίδια στιγμή, διανύουμε την θητεία της πρώτης γυναίκας Προέδρου της Commission, ενώ έχει τεθεί ως βασικό της μέλημα να πετύχει ίση εκπροσώπηση των δύο φύλων σε όλα της τα διοικητικά στάδια μέχρι το πέρας του 2024. Ωστόσο, δεν μπορεί σαφώς να αγνοηθεί το γεγονός ότι χρειάστηκαν τόσες δεκαετίες για την ύπαρξη βελτίωσης αλλά και παγίωσης μιας πιο σταθερής αλλαγής.
Η ΕΕ λοιπόν πραγματοποιεί ενθαρρυντικά βήματα, όμως με πιο αργούς ρυθμούς από αυτούς που επιθυμεί η κοινωνία της. Τροχοπέδη υπήρξε η κρίση και τα μέτρα λιτότητας που ακολούθησαν, καθώς έπληξαν τις κοινωνικές παροχές και τον δημόσιο τομέα, όπου κατά βάση στηρίζεται ο γυναικείος πληθυσμός. Επιπρόσθετα, παρατηρείται ανισορροπία μεταξύ των κρατών μελών, σύμφωνα με τον Δείκτη Ισότητας των Φύλων για το 2019. Ειδικότερα, αποτελεί αδήριτη ανάγκη να δοθεί έμφαση στα μέλη τα οποία αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες δυσκολίες, όπως η Ελλάδα (51,2%) και η Ουγγαρία (51,9%).
Οι αντιξοότητες και τα εμπόδια που καλείται να υπερκεράσει η Ευρωπαϊκή Ένωση εξακολουθούν να υφίστανται. Όμως, θετικό στοιχείο αποτελεί η πρωτοκαθεδρία της στον τομέα της ανισότητας, αφού 14 από τις 20 χώρες με τις υψηλότερες επιδόσεις στον πλανήτη είναι κράτη μέλη της. Ταυτόχρονα, αισιοδοξία προκαλεί το μήνυμα της νέας Επιτροπής, της οποίας η τρέχουσα σύνθεση έχει υπερτονίσει την βαρύτητα που θα δοθεί σε μια Ένωση Ισότητας. Στο πλαίσιο αυτό, η Στρατηγική για την ισότητα των φύλων 2020-2025 καθώς και η απόφαση εδραίωσης της διάστασης του φύλου σε όλες τις ενωσιακές πολιτικές, υπό την καθοδήγηση της Επιτρόπου Ισότητας Helena Dali, αποτελούν βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση. Όπως η ίδια εξάλλου δήλωσε «για την επίτευξη ισότητας δεν απαιτείται καμία ανακατανομή. Η ισότητα είναι ένας ανεξάντλητος πόρος· επαρκεί για όλους μας. Μ’ αυτή τη στρατηγική βάζουμε για τα καλά την ισότητα των φύλων στο επίκεντρο της χάραξης πολιτικής της ΕΕ».
ΠΗΓΕΣ
- Νίκος Μούσης, Ευρωπαϊκή Ένωση: Δίκαιο, Οικονομία, Πολιτική, Αθήνα, εκδ. Παπαζήση, 2018
- Αστέρης Δ. Πλιάκος, Το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Θεσμικό και Ουσιαστικό Δίκαιο, Αθήνα, Νομική Βιβλιοθήκη, 2018
- European Parliament, Women in the European Parliament, Μάρτιος 8, 2018. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/RegData/publications/2018/0001/P8_PUB%282018%290001_EN.pdf
- Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (Θεματολογικά Δελτία για την Ευρωπαϊκή Ένωση), Ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/factsheets/el/sheet/59/equality-between-men-and-women
- European Institute for Gender Equality (EIGE), Gender Equality Index 2019 in brief: Still far from the finish line, Οκτώβριος 11, 2019. Διαθέσιμο σε: https://eige.europa.eu/publications/gender-equality-index-2019-brief-still-far-finish-line
- European Institute for Gender Equality (EIGE), Grey literature on entrepreneurship, Δεκέμβριος 18, 2019. Διαθέσιμο σε: https://eige.europa.eu/publications/grey-literature-entrepreneurship
- Marnie Holborow, The Persistence of Women’s Inequality in the EU, Irish Marxist Review, 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.academia.edu/39136916/The_persistence_of_gender_inequality_in_the_EU
- European Institute for Gender Equality (EIGE), Beijing +25 policy brief: Area F – Women and the economy: care responsibilities and insecure jobs limit women’s empowerment, Μάρτιος 5, 2020. Διαθέσιμο σε: https://eige.europa.eu/publications/beijing-25-policy-brief-area-f-women-and-economy
- Γλυτσού Μαγδαληνή, Οικονομική ύφεση, λιτότητα και ανισότητα των φύλων στην εργασία: οι απόψεις των γυναικών εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα, Διπλωματική εργασία, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Μυτιλήνη, 2018. Διαθέσιμο σε: https://hellanicus.lib.aegean.gr/handle/11610/19382?locale-attribute=en_US
- European Institute for Gender Equality (EIGE), Education is key for breaking gender stereotypes, Σεπτέμβριος 21, 2017. Διαθέσιμο σε: https://eige.europa.eu/news/education-key-breaking-gender-stereotypes
- Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Μια Ένωση ισότητας — Στρατηγική για την ισότητα των φύλων 2020-2025, Βρυξέλλες, Μάρτιος 5, 2020. Διαθέσιμο σε: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=CELEX:52020DC0152
- Βασίλης Χουρσούτογλου, ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΣΕ ΘΕΜΑΤΑ ΦΥΛΟΥ, ΔΙΑΚΗΡΥΞΕΙΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ (Ο.Η.Ε.-ΟΥΝΕΣΚΟ)ΚΑΙ Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Αρχές, στόχοι, πρακτικές, Διατμηματικό μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών στη «Παιδαγωγική της Ισότητας των φύλων», Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 2006. Διαθέσιμο σε: http://ikee.lib.auth.gr/record/74660/files/gri-2007-524.pdf
- Donald R. Williams, Gender Discrimination and Self-Employment Dynamics in Europe, Centre d’Etudes de Populations, de Pauvreté et de Politiques Socio-Economiques, Δεκέμβριος, 2009. Διαθέσιμο σε: http://iriss.ceps.lu/documents/irisswp118.pdf
- Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Οι γυναίκες στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (γραφήματα),2019. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/news/el/headlines/society/20190226STO28804/oi-gunaikes-sto-europaiko-koinovoulio-grafimata
- European Commission, The gender pay gap in the European Union, Νοέμβριος, 2018. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/aid_development_cooperation_fundamental_rights/equalpayday-eu-factsheets-2018_en.pdf
Πηγή Εικόνας: 40 Illustrations Depict What’s Wrong With Our Modern Society, BrightHumanity. Διαθέσιμο σε: https://www.brighthumanity.me/story/2165/40-illustrations-depict-what-s-wrong-with-our-modern-society/?utm_source=social&utm_medium=ff&utm_campaign=shuffle&fbclid=IwAR0nEFJgrl6PpVcOOYDihIvGxzbq0hg0qR5aOZ53zlQ1k1EAW_QcfB6xIcE