Γράφει η Μαρία Ελένη Ζαχαρή
Το human trafficking είναι η μοντέρνα εκδοχή της σκλαβιάς. Κάθε χρόνο χιλιάδες άτομα χρησιμοποιούν διαδρομές μέσω των Βαλκανίων και πωλούνται υπό τη νέα μορφή σκλαβιάς στις Ευρωπαϊκές χώρες. Σχεδόν κάθε χωρά υποφέρει από το φαινόμενο της ανθρώπινης διακίνησης ως χώρα καταγωγής, ενδιάμεσης χώρας ή χώρα προορισμού. Οι μορφές που μπορεί να πάρει το human trafficking είναι η διακίνηση με σκοπό το σεξ, αναγκαστικός γάμος ή/και εξαναγκασμένη εγκυμοσύνη, το εμπόριο οργάνων, η εμπορία παιδιών το δουλεμπόριο καθώς και η επαιτεία στο δρόμο. Μολονότι γίνονται προσπάθειες να περιοριστεί το φαινόμενο, ειδικά για τις χώρες της ΝΑ Ευρώπης, δυστυχώς παρατηρείται μερικές φορές σταθερό ποσοστό ή άλλοτε αυξημένο. Αυτό που δυσκολεύει κυρίως την κατάσταση είναι το υψηλό ποσοστό διαφθοράς που υπάρχει στις χώρες αυτές.
Στα Ελληνικά οι όροι λαθρέμπορος, διακινητής και δουλέμπορος χρησιμοποιούνται και για το smuggler και για το trafficker, χωρίς να δίνουν το ακριβές νόημα . Έτσι συχνά συγχέεται η έννοια του human trafficking με εκείνη του human smuggling. Τις προηγούμενες δεκαετίες, το human trafficking δεν είχε αναγνωριστεί πλήρως ως καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αντιμετωπιζόταν συχνά ως παράνομη μετανάστευση η εκπόρνευση. Είναι αλήθεια πως παρουσιάζουν τα ίδια μοτίβα, αλλά βασικές διαφορές που πλέον διαφαίνονται και στη νομοθεσία. Human smuggling ονομάζουμε τη παράνομη διάβαση των συνόρων με την χρήση ανθρώπων για οδηγούς και διαφέρει από το trafficking, όπως οι οδηγοί από τους λαθρέμπορους και τους δουλεμπόρους.
Η διαφορά τους ορίστηκε από τα δύο Πρωτόκολλα του Παλέρμο, που συμπληρώνουν τη Σύμβαση του ΟΗΕ ενάντια στο Διεθνικό Οργανωμένο Έγκλημα και είναι τα εξής : Το πρωτόκολλο ενάντια στη λαθραία μεταφορά μεταναστών μέσω ξηράς, αέρα και θάλασσας το οποίο τέθηκε σε ισχύ το 2003 και το πρωτόκολλο για τη πρόληψη και καταστολή καθώς και τη Δίωξη εμπορίας προσώπων, ιδίως γυναικών και παιδιών, το οποίο τέθηκε σε ισχύ και αυτό την ίδια χρονιά.
Το human trafficking αποτελεί έγκλημα κατά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ενώ το human smuggling είναι έγκλημα κατά των εθνικών και διεθνών συνόρων. Στο human trafficking δεν είναι απαραίτητο να συναντήσουμε παράνομη διάβαση συνόρων, αφού πολλές φορές τα άτομα έχουν ήδη άδεια εισόδου στη χώρα που βρίσκονται ή πρόκειται να οδηγηθούν. Η σκλαβιά μπορεί να υπάρξει και στη χώρα που διαπράττεται το έγκλημα χωρίς να είναι απαραίτητη η μετακίνηση του θύματος. To human smuggling υποχρεωτικά απαιτεί την παράνομη μετανάστευση και η βασική διαφορά είναι η συγκατάθεση του ατόμου. Το λαθρεμπόριο προσφύγων πραγματοποιείται όταν ένα άτομο με τη θέλησή του συμφωνεί για τη μεταφορά του, το λαθρεμπόριο δηλαδή, με στόχο να εισέλθει σε άλλη χώρα περνώντας διεθνή σύνορα, ενώ στο trafficking δεν υπάρχει συγκατάθεση. Με το smuggling ο κύριος σκοπός είναι να περάσουν τα άτομα παράνομα τα σύνορα έχοντας δώσει την συγκατάθεση τους για την διακίνηση.
Η ετήσια έκθεση της Ελληνικής Αστυνομίας για την εμπορία των ανθρώπων για το έτος 2018 καταγράφει 30 θύματα, 21 από αυτά ενήλικα και 9 ανήλικα. Παράλληλα 29 από τα θύματα υπέστησαν σεξουαλική εκμετάλλευση και 1 εργασιακή. Η Ελλάδα φαίνεται πως αποτελεί χώρα προορισμό για τα θύματα, αλλά και ενδιάμεση χώρα, μέσω της οποίας οι διακινητές περνούν τα θύματα σε άλλες χώρες.
Για να κατανοήσουμε τα αυξημένα ποσοστά του human trafficking,ειδικά τις προηγούμενες δεκαετίες συγκεκριμένα στον χώρο των Βαλκανίων, πρέπει να κατανοήσουμε το πολιτικό και οικονομικό πλαίσιο των χωρών αυτών. Η πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος και οι δραματικές εξελίξεις του Ψυχρού Πολέμου ευνοήσαν την ανάπτυξη εγκληματικών κυκλωμάτων σε τέτοιο βαθμό που πλέον το οργανωμένο έγκλημα αποτελούσε το βασικότερο παράγοντα δυσλειτουργίας όλων των δομών των χωρών της περιοχής. Η εγκληματική δραστηριότητα στη ΝΑ Ευρώπη είχε τη μορφή του λαθρεμπορίου ναρκωτικών και όπλων και του συνεχώς αναπτυσσόμενου εμπορίου ανθρώπων. Στις μέρες μας έχει προστεθεί και η παράνομη διακίνηση τσιγάρων και καπνικών ειδών. Βέβαια, οφείλουμε να τονίσουμε πως το οργανωμένο έγκλημα δεν είναι βαλκανική ιδιαιτερότητα καθώς αποτελεί παγκόσμια πρόκληση.
Η παγκοσμιοποίηση προσέφερε την ελεύθερη κυκλοφορία ανθρώπων, ιδεών, κεφαλαίου και αγαθών και οι αναπτυσσόμενες τεχνολογίες ενίσχυσαν ακόμη περισσότερο το οργανωμένο έγκλημα. Στην ΝΑ Ευρώπη το οργανωμένο έγκλημα κ συγκεκριμένα human trafficking γιγαντώθηκε διότι σε αυτές τις χώρες προέκυψε ένα τεράστιο κενό εξουσίας, όταν το σύστημα κατέρρευσε. Δεν υπήρχε διαφύλαξη της έννομης τάξης, αποτελεσματικός έλεγχος των συνόρων ούτε και η ικανότητα των κρατών να παρέχουν τα στοιχειώδη αγαθά στους πολίτες. Ταυτόχρονα εξέλειψε ο κυριότερος έως τότε λόγος συμμόρφωσης των ανθρώπων που ήταν η αυστηρή αστυνόμευση. Έτσι, η κρίση στην κοινωνία οξύνθηκε και οδήγησε στην αντίληψη περί πλουτισμού με κάθε τρόπο και ιδιαίτερα παράνομο. Όπως ανακοίνωσε η αλβανική κυβέρνηση το 2002, πάνω από 100.000 γυναίκες και παιδιά είχαν πέσει θύματα εμπορίας με σκοπό σεξουαλική εκμετάλλευση και καταναγκαστική εργασία. Δεν αποτελεί έκπληξη λοιπόν, πως το 2008 η καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος θεωρήθηκε κεντρικό ζήτημα για την ευρωπαϊκή προοπτική της Αλβανίας.
Παρατηρώντας ποιοι άνθρωποι είναι ευάλωτοι να πέσουν θύματα human trafficking μπορούμε να πούμε πως είναι όσοι έχουν ψυχιατρικά προβλήματα, ζουν στη φτώχεια, έχουν ζήσει συνθήκες εκφοβισμού, προέρχονται από ασταθείς οικογένειες ή συντηρητικό περιβάλλον, προέρχονται από περιβάλλον με βία, παραμέληση ή ήδη υπάρχουσα σεξουαλική παρενόχληση, ζουν σε εμπόλεμες ζώνες, στις μέρες μας άνθρωποι που ζουν σε camp προσφύγων, έχουν διατελέσει εξαναγκαστικούς γάμους, έχουν αρνητική εικόνα για τον εαυτό τους και έχουν υποστεί εκφοβισμό. Αυτά τα χαρακτηριστικά τα συναντάμε και σήμερα σε πολλά θύματα, αλλά βλέπουμε πως πολλά από αυτά, ήταν βασικά γνωρίσματα της κοινωνίας και των ανθρώπων των κομμουνιστικών καθεστώτων (φτώχεια, βία, εκφοβισμός). Σε συνδυασμό με την διαταραγμένη πολίτικη κατάσταση το οργανωμένο έγκλημα και η εμπορία ανθρώπων μπόρεσαν να κυριαρχήσουν στην περιοχή.
Βιβλιογραφία
Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, Στρατηγική για τη διεύρυνση και κυριότερες προκλήσεις για τη περίοδο 2007-2008 ,διαθέσιμο σε : https://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do%3Furi%3DCOM:2007:0663:FIN:EL:PDF&ved=2ahUKEwiYqdnil8LpAhUtmYsKHYvqCbwQFjABegQIBxAI&usg=AOvVaw1SRmRhI2ndl6QJi2q8Tg0e
Ιωάννης Αρμακολας – Θάνος Π. Ντοκος, Απο τα Βαλκάνια στη Νοτιοανατολική Ευρωπη: Προκλήσεις και Προοπτικές στον 21ο Αιώνα, Αθήνα, εκδ. Ι. Σιδέρης,2013
Π.Νασκου – Περρακη , Μηχανισμοί Προστασίας Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Αθήνα, εκδ. ΘΕΜΙΣ-Νικ. Α. Σάκκουλας και ΣΙΑ Ο.Ε, 2014
Υπ. Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης – Ελληνική Αστυνομία , Στατιστικά εμπορίας ανθρώπων & σωματεμπορίας για το 2018, διαθέσιμο σε: https://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&url=http://www.astynomia.gr/index.php%3Foption%3Dozo_content%26perform%3Dview%26id%3D82074%26Itemid%3D73%26lang%3D&ved=2ahUKEwj4lMmImcLpAhUVrosKHSneB30QFjAAegQIARAB&usg=AOvVaw06SbFvR_LXeub6gGQgWPl4
IOM, Changing Patterns and Trafficking in persons in the Balkan Region, International Organisation for Migration, July 2004, διαθέσιμο σε: https://publications.iom.int/books/changing-patterns-and-trends-trafficking-persons-balkan-region
Protocol to Prevent, Suppress and Punish , Trafficking in Persons ,Especially Women and Chlildren , supplementing the United Nations Convention against Transisional Organized Crime , United Nations Treaty Collection διαθέσιμο σε : https://treaties.un.org/pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XVIII-12-a&chapter=18&clang=_en
International Organization for Migration, Needs Assessment: Human Trafficking in the Western Balkans,2014, διαθέσιμο σε: https://publications.iom.int/books/needs-assessment-human-trafficking-western-balkans