Γράφει η Όλγα Τσουκαλά
Είκοσι οκτώ Σεπτεμβρίου δύο χιλιάδες είκοσι ένα. Με την ολογράφως καταγραφή της ημερομηνίας της 28.9.2021 επιδιώκεται με ενάργεια να στραφεί η προσοχή σε τούτη την σημαντική κομβική στιγμή για την Ελλάδα, την ελληνογαλλική συμμαχία, την άμυνα και ασφάλεια στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο και την σταθερότητα στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Στον επιβλητικό και ιστορικό χώρο του Μεγάρου των Ηλυσίων Πεδίων, τα οποία κατά τη μυθολογία αποτελούσαν τον Παράδεισο των ηρώων και των ενάρετων, προστέθηκε ακόμη μία ψηφίδα στην ελληνογαλλική συμμαχία. Ο λόγος γίνεται για την πρόσφατη και πολυσήμαντη ελληνογαλλική αμυντική συμφωνία στρατηγικής εταιρικής συνεργασίας.
Προτού εκτεθεί το διπλωματικό προσκήνιο και η τεχνική επεξήγηση των επίμαχων άρθρων της παρούσης συμφωνίας είναι απαραίτητο να περιγραφεί επί της ουσίας το πραγματικό όφελος και τα εξοπλιστικά, τα οποία θα ενδυναμώσουν το «Μέγα το της θάλασσας κράτος» στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Αρχικά, η εν λόγω συμφωνία, δυνάμει του άρθρου 28 παρ. 1 του Συντάγματος, υπερψηφίστηκε από την Βουλή των Ελλήνων την 7.10.2021 με 191 ψήφους υπερ ενώ η αξιωματική αντιπολίτευση καταψήφισε την εν λόγω συμφωνία (CNN Greece, 2021). Πλέον η εν λόγω συμφωνία αποτελεί νόμο του ελληνικού κράτους.
Στην παρούσα αμυντική εταιρική συμφωνία περιλαμβάνονται τα 6 επιπλέον καινούρια Rafale F3-R, τα οποία ανακοίνωσε ο Έλληνας Πρωθυπουργός στο πλαίσιο της πρόσφατης ΔΕΘ, καθώς και οι 6 μονάδες επιφάνειας του Πολεμικού Ναυτικού. Πρόκειται για τις γνωστές φρεγάτες FDI (Frégate de Taille Intermédiaire) Belharra και τις κορβέτες κλάσης Gowind-2500, της κατασκευάστριας Naval Group (Naval News, 2021). Μεταξύ άλλων οι νέες φρεγάτες διαθέτουν το ισχυρό Thales Sea Fire AESA Radar (έως 200 χλμ. κάλυψη), το οποίο τις καθιστά ελκυστικό όπλο υπεροχής και ελέγχου του πολεμικού ναυτικού στις μονάδες επιφάνειας και την υφαλοκρηπίδα της Ελλάδος στο Αιγαίο. Με το παρόν εξοπλιστικό deal, η Ελλάδα αποκτά 3 φρεγάτες Belharra -με δυνατότητα προμήθειας ακόμα μίας- και 3 κορβέτες Gowind-2500 και 4 εκσυγχρονισμένες ΜΕΚO200HN, με τις πρώτες δύο φρεγάτες να παραδίδονται το έτος 2025 ενώ η τρίτη θα παραδοθεί στο ελληνικό ΠΝ το έτος 2026 (Naval Defense, 2021).
Η θέση της συμφωνίας στην διεθνή έννομη τάξη: Πρωτοκαθεδρία ή συνύπαρξη;
2, 5, 6 και 51 είναι οι αριθμοί που αντιστοιχούν στις διατάξεις εκείνες, οι οποίες έχουν απασχολήσει την επικαιρότητα σχετικά με το εν γένει δικαίωμα των κυρίαρχων κρατών στην συλλογική ή ατομική αυτοάμυνα εν όψει επίθεσης από άλλο κράτος. Πρόκειται για το φλέγον άρθρο 2 της παρούσης συμφωνίας, τα άρθρα 5 και 6 της Βορειοατλαντικής Συνθήκης (1949) και το άρθρο 51 του Χάρτη Ηνωμένων Εθνών, το οποίο εισάγει στη διεθνή κοινότητα το ως άνω δικαίωμα αυτοάμυνας.
Συνοπτικά το επίμαχο άρθρο 2 της συμφωνίας προβλέπει τη δυνατότητα αμοιβαίας αμυντικής συνδρομής των συμβαλλομένων κρατών σε περίπτωση που έκαστο δεχθεί επίθεση στην επικράτεια του. Επι της ουσίας το εν λόγω άρθρο εισάγει ρήτρα αμοιβαίας αμυντικής συνδρομής μεταξύ Ελλάδος και Γαλλίας. Συνακόλουθα, η προσοχή αξίζει να στραφεί στο άρθρο 51 του Χάρτη Ηνωμένων Εθνών (εφεξής ΧΗΕ) το οποίο εισάγει το δικαίωμα συλλογικής ή ατομικής αυτοάμυνας για τα κράτη μέλη του ΟΗΕ όταν αυτά γίνουν δέκτες ένοπλης επίθεσης από άλλο κράτος-μέλος του ΟΗΕ. Σύμφωνα με τους θεωρητικούς του Δημόσιου Διεθνούς Δικαίου το δικαίωμα αυτοάμυνας, όπως ορίζεται ρητώς στο άρθρο 51 του ΧΗΕ, μπορεί να ασκηθεί τόσο από κράτη που δέχονται εν τοις πράγμασι ένοπλη επίθεση στην επικράτεια τους όσο και κατά κρατών που φαλκιδεύουν τον ΧΗΕ με πολλαπλές επιθέσεις εναντίον άλλων κρατών (Ρούκουνας, 2010).
Ασφαλώς δεν μπορεί να τεθούν εκτός πλαισίου συζήτησης τα άρθρα 5 και 6 της Συνθήκης ΝΑΤΟ. Αναφορικά με το άρθρο 5 τούτο αποτελεί μία ειδικότερη διάταξη του άρθρου 51 του ΧΗΕ καθώς τούτο εφαρμόζεται εντός πλαισίου ΝΑΤΟ υπογραμμίζοντας επι της ουσίας το δικαίωμα συλλογικής αυτοάμυνας όταν άλλο κράτος μέρος του Συμφώνου υφίσταται με οποιονδήποτε τρόπο επίθεση στην επικράτεια του. Υπενθυμίζεται ότι η Ελλάδα και η Γαλλία αποτελούν μέλη του ΝΑΤΟ, τα έτη 1952 και 1949, αντίστοιχα. Συνεκδοχικά, η προβληματική έγκειται στην διάταξη του άρθρου 6 η οποία μεταξύ άλλων εξειδικεύει ότι ως ένοπλη επίθεση θεωρείται και η επίθεση στο κράτος της Τουρκίας (ΝΑΤΟ, 2008).
Κατ΄ακολουθίαν των ανωτέρω, δημιουργούνται ευλόγως τα εξής ερωτήματα:
1. Σε τυχόν επίθεση της Τουρκίας προς την Ελλάδα, είτε στη στερεά είτε στη θαλάσσια επικράτεια της, ήτοι το Αιγαίο και τα σύνορα στην Ανατολική Μεσόγειο, τι θα υπερισχύσει;
2. Θα εφαρμοστεί η πρωτοκαθεδρία του άρθρου 51 του ΧΗΕ επιτρέποντας την άσκηση του δικαιώματος της αυτοάμυνας από πλευράς ελληνικού κράτους, θα εφαρμοστεί stricto sensu η ρήτρα αμοιβαίας αμυντικής συνδρομής (άρθρο 2) με τη Γαλλία;
3. Η παρούσα συμφωνία εισάγει τίνα τρόπω εξαίρεση από τις επιταγές της Βορειοατλαντικής συνθήκης (άρθρα 5 και 6) επιτρέποντας την εντός πλαισίου ΝΑΤΟ συνδρομή κατά άλλου κράτους -μέρους του Συμφώνου, ήτοι της Τουρκίας;
Ασφαλώς, η απάντηση στα ανωτέρω ερωτήματα καθίσταται αμφίσημη καθότι τούτες οι σκέψεις δεν επιδέχονται μίας ρητής απάντησης δημοψηφισματικού χαρακτήρα «ΝΑΙ/ΟΧΙ». Σε κάθε περίπτωση είναι πρόδηλη και γνωστή η πρωτοκαθεδρία του άρθρου 51 ΧΗΕ αφού κατά ορθή σκέψη αποτελεί τον «ακρογωνιαίο λίθο του Εθνικού Αμυντικού Δόγματος» της Ελλάδος από την περίοδο της μεταπολίτευσης έως τη σήμερον (Μαλλιάς, 2021).
Το διπλωματικό προσκήνιο της συμφωνίας
Σε πρώτο πλάνο, μόλις δύο εβδομάδες προ της υπογραφής της παρούσης, την 16.9.2021, έλαβε χώρα η υπογραφή της νέας στρατηγικής αμυντικής συνεργασίας μεταξύ των ΗΠΑ, της Αυστραλίας και του Η.Β., γνωστή ως συμφωνία «AUKUS». Δια της παρούσης, συμφωνήθηκε νέα αμυντική συνεργασία των τριών κρατών ως στρατηγική αποτροπής κατά της Κίνας ενώ παράλληλα η Αυστραλία θα εξοπλιστεί με νέα σύγχρονα πυρηνικά υποβρύχια (Atlantic Council, 2021). Εύλογα, ως εκ τούτου, κανείς μπορεί να αντιληφθεί τον «διπλωματικό» εκνευρισμό της Γαλλίας απέναντι στις ΗΠΑ και την Αυστραλία, μάλιστα δε αν αναλογιστεί ότι ο Γάλλος Πρόεδρος, Emmanuel Macron, ανακάλεσε τον πρέσβη στις ΗΠΑ μετά από 243 έτη ισχυρής γαλλοαμερικανικής συμμαχίας (Atlantic Council Experts, 2021).
Δεδομένης της ως άνω υπογραφής της συνεργασίας AUKUS, η Γαλλία εκμεταλλεύτηκε την χρονική συγκυρία και παρα τον διπλωματικό της εκνευρισμό χρησιμοποίησε το διάλογο, ο οποίος είχε ξεκινήσει το 2018, για την ελληνογαλλική αμυντική συμφωνία ως προγεφύρωμα ώστε να αποκτήσει κυρίαρχο λόγο στην ευρωπαΐκή αμυντική παρουσία στη Μεσόγειο. Με δυναμισμό και αποφασιστικότητα τα δύο κράτη χρησιμοποίησαν με ενάργεια το πολεμικό αλφάβητο στο συγκεκριμένο διάλογο καταλήγοντας ότι ως κύριοι εκπρόσωποι της ελληνογαλλικής συμμαχίας στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο θα καλούνται οι 3 φρεγάτες Belharra, οι 3 κορβέτες Gowind-2500 και τα 24 μαχητικά αεροσκάφη κρούσης Rafale F3-R.
Στρεφόμενοι προς Ανατολάς, αξίζει να σταθεί κανείς στην αντίδραση της γείτονος Τουρκίας προς την παρούσα συμφωνία. Κατά πρωτοφανή τρόπο, η Τουρκία έκανε λόγο για παραβίαση του Διεθνούς Δικαίου από την υπογραφή της εν λόγω συμφωνίας καθώς η εφαρμογή της και η εν δυνάμει εξοπλιστική κούρσα κατατείνει σε αλλαγή ισορροπιών στην περιοχή (Carassava, 2021). Σε ένα ιδιαιτέρως επιφορτισμένο και ανήσυχο κλίμα τα φιλοκυβερνητικά τουρκικά μέσα διακατέχονται από ομοβροντία δηλώσεων παραληρηματικού χαρακτήρα. Δια στόματος του εκπροσώπου τύπου του τουρκικού Υπουργείου Εξωτερικών, Tanju Bilgiç, ακούστηκε μεν ότι η εν λόγω συμφωνία αποκρυσταλλώνει την μαξιμαλιστική τάση της Ελλάδος σχετικά με την θαλάσσια δικαιοδοσία και κυριαρχία της στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο (Hurriyet, 2021). Υπογράμμισε, δε, ότι δια της παρούσης συμφωνίας διακυβεύεται το μέλλον και η πορεία της συμμαχίας εντός πλαισίου ΝΑΤΟ (AP, 2021).
Στο ίδιο εκνευρισμένο ύφος, ο εκπρόσωπος τύπου Bilgiç, αποκαλύπτοντας τις προθέσεις του, έκανε λόγο για την προάσπιση των δικαιωμάτων της Τουρκίας και της -παρανόμως αναγνωρισμένης εκ Τουρκίας- Τουρκικής Δημοκρατίας Βορείου Κύπρου (ΤΔΒΚ) στην θαλάσσια περιοχή (Hurriyet, 2021). Προς επίρρωση τούτου, ήδη από το σταθμό της Αττάλειας εξεδόθη με ημερομηνία την 8.10.2021, NAVTEX για παράνομες σεισμικές έρευνες, το διάστημα 8.10-16.12.2021, από το γνωστό πλέον τουρκικό σεισμογραφικό, Oruç Reis, στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου στην ΑΟΖ Ελλάδος-Κύπρου, το οποίο θα συνοδεύεται από τα υποστηρικτικά πλοία Ataman και Cengiz Han (SHOD, 2021). Η εν λόγω κίνηση δεν μπορεί παρά να έχει το δικό της διττό συμβολισμό. Αφενός μεν, η έκδοση της εν λόγω NAVTEX ακολουθεί την επικύρωση της ελληνογαλλικής αμυντικής συμφωνίας από την Βουλή των Ελλήνων, ως αναφέρθηκε ανωτέρω, αφετέρου δε, την 8.10.2021 ολοκληρώθηκε η πολυεθνική αεροναυτική άσκηση «Ευνομία 2/2021» στην οποία συμμετείχαν η Ελλάδα, η Κύπρος, η Γαλλία και η Ιταλία (Nedos, 2021).
Σταχυολογώντας τα ως άνω εκτεθειμένα γεγονότα εξάγονται ορισμένα συμπεράσματα και σκέψεις για την πορεία των σχέσεων με την γείτονα Τουρκία και το μέλλον της κυριαρχίας της Ελλάδος στη θαλάσσια επικράτειά της. Κατά γενική ομολογία, η Ελλάδα και το αξιόμαχο αυτής στην πολεμική αεροπορία και το πολεμικό ναυτικό θωρακίζεται με τα σύγχρονα υπερόπλα, Belharra, Rafale και Gowind-2500, αποκτώντας υπεροχή στους αιθέρες και τη θάλασσα. Φανερά ενοχλημένη και ανήσυχη, η Τουρκία διατρανώνει παραληρηματικά την προάσπιση των δικαιωμάτων της κατηγορώντας την Ελλάδα για μαξιμαλιστική πολιτική σε μια πρόδηλη αδυναμία να κοιτάξει την εξωτερική πολιτική της στον καθρέπτη εντοπίζοντας την πραγματικά μαξιμαλιστική πολιτική. Εν κατακλείδι, με το βλέμμα στραμμένο στα έτη 2025-2026, οπότε θα ολοκληρωθεί η παράδοση των 24 μαχητικών Rafale καθώς και των φρεγατών Belharra και κορβέτων Gowind-2500, η θουκυδίδεια ρήση για το «μέγα το της θάλασσας κράτος» (Θουκ. Ι 143, 5) θα αποδίδεται με όρους αμυντικής συνεργασίας σε δύο γλώσσες, την γαλλική και την ελληνική._
Πηγές
Εμμανουήλ Ρούκουνας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Σειρά Δημόσιου Διεθνούς Δικαίου, εκδ. 1η (αναθεωρημένη), εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2010
Γιώργος Παπακωνσταντίνου, Ελληνογαλλική συμφωνία: Τα αποτελέσματα για την κυβέρνηση και τη χώρα, CNN Greece, Οκτώβριος 8, 2021, διαθέσιμο σε: https://www.cnn.gr/politiki/story/284534/ellinogalliki-symfonia-ta-apotelesmata-gia-tin-kyvernisi-kai-ti-xora (Ανακτήθηκε την 8.10.2021)
Η Συνθήκη Του Βορείου Ατλαντικού, (ενημερωμένη έως 9.12.2008) διαθέσιμο σε: https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_17120.htm?selectedLocale=el (Ανακτήθηκε την 8.10.2021)
Κύρωση της Συμφωνίας μεταξύ́ της Κυβέρνησης της Ελληνικής Δημοκρατίας και της Κυβέρνησης της Γαλλικής Δημοκρατίας για την εγκαθίδρυση στρατηγικής εταιρικής σχέσης για τη συνεργασία στην άμυνα και την ασφάλεια, Αρχείο της Βουλής των Ελλήνων, διαθέσιμο σε: https://www.hellenicparliament.gr/UserFiles/bcc26661-143b-4f2d-8916-0e0e66ba4c50/ellinogalliki-symfonia-apospasma-pap.pdf (Ανακτήθηκε την 8.10.2021)
Αλέξανδρος Π. Μαλλιάς, Ελληνογαλλική συμφωνία και άρθρο 51 Χάρτη του ΟΗΕ, Η Καθημερινή, Οκτώβριος 7, 2021, διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/politics/561527431/ellinogalliki-symfonia-kai-arthro-51-charti-toy-oie/ (Ανακτήθηκε την 8.10.2021)
Lorenzo Tual, FDI Frigates and Gowind Corvettes For Greece?, Naval News, Σεπτέμβριος 27, 2021, διαθέσιμο σε: https://www.navalnews.com/naval-news/2021/09/new-development-in-greece-french-frigates-for-the-future-hellenic-navy/ (Ανακτήθηκε την 8.10.2021)
Η Naval Group και το ΠΝ τα βρήκαν! Έρχεται αγορά 3 FDI που συνδυάζεται -επιτέλους- με Gowind;, Naval Defense, Σεπτέμβριος 26, 2021, διαθέσιμο σε: https://navaldefence.gr/naval-group-3-fdi-3-gowind-for-hellenic-navy/ (Ανακτήθηκε την 8.10.2021)
Atlantic Council, Experts React: The US, UK, and Australia struck a nuclear submarine deal. What does it mean?, Σεπτέμβριος 15, 2021, διαθέσιμο σε: https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/experts-react-the-us-uk-and-australia-struck-a-nuclear-submarine-deal-what-does-it-mean/ (Ανακτήθηκε την 8.10.2021)
Atlantic Council Experts, Experts react: The AUKUS deal has shaken the transatlantic alliance. What should the US and its allies do now?, Σεπτέμβριος 21, 2021, διαθέσιμο σε: https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/experts-react-the-aukus-deal-has-shaken-the-transatlantic-alliance-what-should-the-us-and-its-allies-do-now/ (Ανακτήθηκε την 8.10.2021)
Anthee Carassava, Greece, France Seal Strategic Defense Deal, Angering Turkey, voanews, Οκτώβριος 3, 2021, διαθέσιμο σε: https://www.voanews.com/a/greece-france-seal-strategic-defense-deal-angering-turkey-/6255367.html (Ανακτήθηκε την 8.10.2021)
Turkey says Greek-French defense pact harms NATO alliance, Hyrriyet Daily News, Οκτώβριος 1, 2021, διαθέσιμο σε: https://www.hurriyetdailynews.com/turkey-condemns-greeces-maritime-jurisdiction-say-on-defense-deal-with-france-168288 (Ανακτήθηκε την 8.10.2021)
Turkey says Greek-French defense pact harms NATO alliance, AP News, Οκτώβριος 1, 2021, διαθέσιμο σε: https://apnews.com/article/business-middle-east-europe-greece-turkey-9b911ab4fbb99ed0f0107314e28dafa4 (Ανακτήθηκε την 8.10.2021)
Vassilis Nedos, Turkey issues Navtex in area north of Cyprus, ekathimerini, Οκτώβριος 8, 2021, διαθέσιμο σε: https://www.ekathimerini.com/news/1169462/turkey-issues-navtex-in-area-north-of-cyprus/ (Ανακτήθηκε την 8.10.2021)
NAVTEX 8.10.2021, Office Of Navigation, Hydrography and Oceanography, διαθέσιμο σε: https://www.shodb.gov.tr/shodb_esas/index.php/en/safety-of-navigation/navigational-warnings/all-stations/23-all-stations/antalya-navtex-station/10195-turnhos-n-w-0929-21 (Ανακτήθηκε την 8.10.2021)
Πηγή εικόνας
Φρεγάτες Belharra: Έτσι τις κατασκευάζει η Naval Group (pics), New Money, Σεπτέμβριος 29, 2021, διαθέσιμο σε: https://www.newmoney.gr/roh/politiki/fregates-belharra-etsi-tis-kataskevazi-i-naval-group-pics/ (Ανακτήθηκε την 8.10.2021)