Γράφει η Ελεωνόρα Αλ Νεμίρ
διαδικτυακά μέσα διαδραματίζουν σήμερα καταλυτικό ρόλο στην ζωή μας. Βρισκόμαστε σε έναν χώρο που συγκρούεται με την συμβατική έννοια του χωροχρόνου, όπου ο πολίτης διαμορφώνει πολιτική συνείδηση επιλέγοντας, όπου του το επιτρέπει το καθεστώς της χώρας που διαμένει, τις πηγές που θα ακολουθεί για την ενημέρωση του, αλλά και τον τρόπο που θα αντιδρά σε αυτές (διαδικτυακά ή εκδηλώνοντας τα αιτήματα του στους δρόμους).
Ωστόσο, σε αυτό το σημείο τίθενται πολύ καίρια ερωτήματα που χρήζουν απάντησης. Αποτελεί το διαδίκτυο την επανάσταση στην επιλογή της διαμόρφωσης μας ως πολιτικά όντα συγκριτικά με την τηλεοπτική μετάδοση; Είναι μηχανισμός αποχαύνωσης, διότι αρκούμαστε να υπάρχουμε πλέον ως πολιτικά όντα με την μορφή διαμαρτυρίας μόνο στον κυβερνοχώρο; Είμαστε γνωστικά σύμφωνοι με τις απόψεις που διαμορφώνουμε και δημοσιεύουμε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή υπάρχει ένα χάσμα μεταξύ πίστης και υποστήριξης αυτής όταν αυτή η πίστη μεταφράζεται σε πιο απτούς όρους (οικονομικούς και ψήφου);
Η ελεύθερη έκφραση στο διαδίκτυο είναι σίγουρα αναφαίρετο δικαίωμα μας, το οποίο κατοχυρώνεται ως ανθρώπινο δικαίωμα και συστατικό στοιχείο της προσωπικότητας και συνταγματικά (άρθρο 14, παράγραφος 1 του Συντάγματος και άρθρο 10, παράγραφος 1 ΕΣΔΑ). Στον όρο έκφραση περικλείονται ιδέες, γεγονότα, μηνύματα, ειδήσεις και κάθε άποψη μέσω της οποίας το άτομο προβάλλει τις ιδέες και τα συναισθήματα του. Η παρουσία και έκφραση στο, ελεύθερης πρόσβασης, διαδίκτυο είναι πράξη που διασφαλίζει περισσότερη ιδιωτικότητα εν συγκρίσει με την τοποθέτηση σε φυσικό χώρο, καθώς το άτομο καταφέρνει να είναι στη δημόσια σφαίρα ενώ βρίσκεται στο σπίτι, παραμένοντας ακόμη και ανώνυμο αν το επιθυμεί. Ωστόσο, αποτελεί ταυτόχρονα μία, κατά κάποιο τρόπο, περισσότερο δημόσια πράξη, καθώς οι τρόποι που αφήνει το άτομο το ψηφιακό του αποτύπωμα μπορούν να αναζητηθούν και να είναι προσβάσιμοι στην παγκόσμια κοινότητα, δίνοντας τους έτσι μια πολύ μεγαλύτερη εμβέλεια και δυνητικό κοινό. Μάλιστα, η δυνατότητα μετάδοσης ειδήσεων σήμερα μπορεί να βασιστεί στον καθένα μας και ανάλογα με τον αντίκτυπο τους να συμβάλλουμε, με την περαιτέρω διάδοση τους σε όλο τον κόσμο, στην πρόκληση συναισθημάτων, όπως εκρήξεις πολιτικής συνείδησης.
Ενδεχομένως, αυτές τις εκρήξεις πολιτικής συνείδησης είναι που προσπαθούν να αποφύγουν απολυταρχικά καθεστώτα με την ελεγχόμενη πρόσβαση των πολιτών τους. Σύμφωνα με στατιστικές του Freedom on the net, η Κίνα εξασφάλισε τον τίτλο του μεγαλύτερου καταπατητή της ελευθερίας στο διαδίκτυο για τέταρτη συνεχόμενη χρονιά, με την χρονιά του 2019 να αποτελεί το πιο περιοριστικό περιβάλλον την τελευταία δεκαετία. Το Μπαγκλαντές υπέστη τη μεγαλύτερη, συγκριτικά με το προηγούμενο έτος, πτώση στην κλίμακα ελευθερίας, καθώς, μεταξύ άλλων, οι πολίτες ψήφισαν σε εκλογές που χαρακτηρίστηκαν από βία. Οι αρχές κατέφυγαν στο κλείσιμο ανεξάρτητων ιστοσελίδων ενημέρωσης, στον περιορισμό των δικτύων κινητής τηλεφωνίας και στη σύλληψη τόσο δημοσιογράφων, όσο και απλών χρηστών με απώτερο σκοπό τη διατήρηση του ελέγχου του πληθυσμού και της διάχυσης πληροφόρησης και ενημέρωσης.
H παραμόρφωση του τοπίου πληροφοριών αποτέλεσε άλλη μια τακτική ελέγχου και πολιτικού κέρδους των κρατικών φορέων. Πιο συγκεκριμένα, οι κυβερνήσεις σε εννέα χώρες στρατολόγησαν bots και ψεύτικους λογαριασμούς έτσι ώστε να μεταδώσουν κεκαλυμμένη πολιτική προπαγάνδα, να διαμορφώσουν διαδικτυακές απόψεις και να παρενοχλήσουν τους αντιπάλους τους. Παράδειγμα αποτελούν οι σχεδόν 700 στρατιωτικοί αξιωματούχοι στη Μυανμάρ, οι οποίοι διεξήγαγαν μια συστηματική πενταετή εκστρατεία παραπληροφόρησης στο Facebook έχοντας την βοήθεια λογαριασμών ¨troll¨ .
Επομένως, η δυαδικότητα του διαδικτύου, ως εργαλείο για την προώθηση της δημοκρατίας ή του αυταρχισμού, ή ταυτόχρονα και των δύο, είναι ένα περίπλοκο θέμα. Ωστόσο, οφείλουμε να μην ξεχνάμε ότι το διαδίκτυο έχει πολλές χρήσεις, με την πολιτική χρήση του να κατατάσσεται πολύ χαμηλά παγκοσμίως συγκριτικά με τις υπόλοιπες. Σχετικές έρευνες αποκάλυψαν ότι μόλις το 9% των χρηστών του διαδικτύου δημοσιεύει συνδέσμους με πολιτικές ειδήσεις και μόνο το 10% αναρτά τις δικές του σκέψεις για πολιτικά ή κοινωνικά ζητήματα. Στον αντίποδα, σχεδόν τα τρία τέταρτα (72%) δηλώνουν ότι κάνουν δημοσιεύσεις σχετικές με ταινίες και μουσική, ενώ περισσότεροι από τους μισούς χρήστες (54%) δηλώνουν ότι δημοσιεύουν για θέματα αθλητισμού στο διαδίκτυο. Το διαδίκτυο λοιπόν, ακόμα και σε χώρες με μεγαλύτερη ελευθερία πρόσβασης, δεν ενθαρρύνει απαραίτητα την άνθιση της δημοκρατίας. Αντιθέτως, η δυναμική της εξαρτάται αρκετά από τον τρόπο με τον οποίο οι πολίτες επιλέγουν να το χρησιμοποιήσουν, όπου βέβαια υπάρχει η ελεύθερη επιλογή.
Αυτές οι αναγωγές οδήγησαν σε μελέτη δύο μη δημοκρατικών χωρών, της Ρωσίας και της Ουκρανίας, τις οποίες ενώνει μια κοινή ιστορία, γεωγραφία και πολιτισμός, αλλά και η ευρεία χρήση του διαδικτύου από τον πληθυσμό τους .Οι πολίτες που έκαναν χρήση του διαδικτύου για ειδήσεις και πολιτικές πληροφορίες ήταν πιθανότερο να εκφράσουν μεγαλύτερη κριτική για τους αυταρχικούς πολιτικούς θεσμούς και τους ηγέτες της χώρας τους. Ως επακόλουθο, αυξήθηκε η πιθανότητα απαίτησης μεγαλύτερων δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων. Ωστόσο, όταν η χρήση του διαδικτύου έχει άλλες κατευθύνσεις, οι προσπάθειες εκδημοκρατισμού υπονομεύονται παρά ενισχύονται. Όσοι διέθεσαν το μεγαλύτερο μέρος του διαδικτυακού τους χρόνου στο ψυχαγωγικό περιεχόμενο ήταν πιο ικανοποιημένοι με τη ζωή κάτω από αυταρχικές συνθήκες, καθώς και με τις αυταρχικές ελίτ που τους επέβλεπαν και δεν φάνηκε να διεκδικούν προοπτικές μεγαλύτερης ελευθερίας. Συνοψίζοντας, η διαδικτυακή πολιτική χρήση ενίσχυσε τη δημοκρατική στάση, ενώ η διαδικτυακή ψυχαγωγία συντήρησε παγιωμένες αυταρχικές αντιλήψεις.
Σε τι συμπεράσματα οδηγούμαστε; Αρχικά, οφείλουμε να παραδεχτούμε την δυαδικότητα της πολιτικής μας ύπαρξης, ψηφιακή και φυσική και να υποστηρίζουμε και τις δυο ως θεμελιώδεις . Δεύτερον, η χρήση του διαδικτύου επαφίεται σε εμάς, καθώς μπορεί να είναι αποπροσανατολιστική, αλλά παράλληλα είναι και κομβικής σημασίας για την ενημέρωση και την διεκδίκηση των δικαιωμάτων μας. Με την επιλογή των ίδιων των μέσων ειδήσεων να καλύπτουν κυρίως ζητήματα που έχουν να κάνουν με την διασκέδαση, καταλαβαίνουμε ότι προσανατολίζονται κυρίως σε θεματικές ήπιας ισχύος, που ωστόσο δεν παύουν να είναι πολιτικές απεικονίσεις του σήμερα. Οι διάσημοι άνθρωποι που προβάλλονται, κουβαλούν πάνω τους είτε το σκάνδαλο που ο χώρος της δημοσιογραφίας επιθυμεί, αλλά ξυπνά ταυτόχρονα μηχανισμούς κοινωνικής αποδοκιμασίας, είτε το πρότυπο ζωής που μας επιτάσσουν απλά και μόνο προβάλλοντας τους ως κάτι τόσο σημαντικό για να μονοπωλήσουν τον χρόνο τόσο των μέσων ενημέρωσης, όσο και τον δικό μας. Επομένως, το ποσοστό το οποίο αναφέρθηκε παραπάνω αναφορικά με τις δημοσιεύσεις υλικού σχετικού με ταινίες και μουσική δεν είναι αποκομμένο τελείως από την πολιτική. Κρίνεται αναγκαίο να εξετάσουμε το περιεχόμενο των μέσων αυτών, καθώς έχουν την δυνατότητα ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης και τελικά δημιουργίας πολιτικής συνείδησης. Επιπλέον, πρέπει όλοι να κατανοήσουν ότι εκτός από τις πεποιθήσεις τους, χρειάζεται να αναγνωρίσουν την ύπαρξη και διαφορετικών απόψεων, καθώς η εμμονή τους με συγκεκριμένες πηγές τους στερεί μέρος της πραγματικότητας. Τέλος, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι τα μέσα ενημέρωσης είναι στα χέρια μας και εμείς οι ίδιοι χρειάζεται να είμαστε προσεκτικοί όταν διαχειριζόμαστε το δημόσιο αγαθό της ενημέρωσης χωρίς να πέφτουμε θύματα παραπλάνησης, καθώς και να γνωρίζουμε ότι είναι μία δυνατότητα που καταχρώνται τόσο πολίτες, όσο και κρατικοί φορείς.
Βιβλιογραφία
Μαντζούφας Παναγιώτης, Ελευθερία έκφρασης και διαδίκτυο. Διαθέσιμο σε http://www.icsd.aegean.gr/website_files/proptyxiako/417682748.pdf
Funk Allie (2019). Internet Freedom in Asia Hits Unprecedented Low, The Diplomat. Διαθέσιμο σεhttps://thediplomat.com/2019/11/internet–freedom–in–asia–hits–unprecedented–low/
Jørgensen Rikke Frank, Internet and Freedom of expression. Διαθέσιμο σε https://www.ifla.org/files/assets/faife/publications/ife03.pdf
Stoycheff Elizabeth (2016). Is internet freedom a tool for democracy or authoritarianism, Quartz. Διαθέσιμο σεhttps://qz.com/739198/is–internet–freedom–a–tool–for–democracy–or–authoritarianism/