Γράφει ο Ηρακλής Νατσιόπουλος
Δύο βασικές ερωτήσεις σε προεισαγωγικό στάδιο, θα μας βοηθήσουν να εισαχθούμε την διαδικασία αποαποικιοποίησης της ινδικής υποηπείρου και την διχοτόμησή της, την ίδια ημέρα της αποχώρησης των Βρετανών αποίκων. Το πρώτο εξ αυτών, πόσο μεγάλες διαιρέσεις μπορεί να προκαλέσουν οι θρησκευτικές διαφορές σε ένα πολιτικό σύστημα και το έτερο, γιατί η Ινδία και το Πακιστάν, ακόμα και σήμερα διάκεινται εχθρικά η μία προς την άλλη;
Προτού, όμως, προσπαθήσουμε να απαντήσουμε στα ερωτήματα αυτά, χρειάζεται να αιτιολογήσουμε, γιατί αποφασίσαμε να ασχοληθούμε με την μελέτη της αποαποικιοποίησης της Ινδίας. Πρώτον, διότι από τα εδάφη της Ινδίας ως Βρετανικής κτήσης δεν αναδύθηκε μόνο ένα κράτος, αλλά αρχικά δύο διακριτές κρατικές οντότητες, και αργότερα τρεις (Ινδία, Πακιστάν, Μπαγκλαντές). Στην εξέλιξη αυτή σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε ο θρησκευτικός ανταγωνισμός μεταξύ των Μουσουλμανικών και Ινδουιστικών στοιχείων. Και εδώ ερχόμαστε στο δεύτερο λόγο που καθιστά την μελέτη της Ινδίας σημαντική: Η περίπτωσή της μπορεί να αποτελέσει μία case-study των συνεπειών των θρησκευτικών διαιρετικών τομών, δεδομένου ότι το Πακιστάν και η Ινδία παραμένουν ως σήμερα θανάσιμοι εχθροί. Τρίτον, λόγω του μεγέθους της – πληθυσμιακά και εδαφικά – αποτελεί δυνητικά μεγάλη δύναμη με απρόβλεπτες συνέπειες και στον διεθνή αλλά και στον περιφερειακό καταμερισμό της ισχύος. Τέλος, θεωρείται η αρχή του τέλους της αποικιοκρατίας, διότι έδωσε σημαντική ώθηση και σε άλλα αντιαποικιακά κινήματα σε άλλες περιοχές της υφηλίου, ιδιαίτερα δε για τις χώρες της περιοχής, καθώς η αποχώρηση της Βρετανίας από την Ινδία μετατόπισε τα Βρετανικά στρατηγικά συμφέροντα σε άλλες περιοχές του πλανήτη.
Η Βρετανική Ινδία, ως αποικιακή κτήση της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, περιλάμβανε τα εδάφη της σημερινής Ινδίας, του Πακιστάν και του Μπαγκλαντές. Στην κτήση του Βρετανικού Στέμματος περιήλθε κάπου ανάμεσα στην δύση του 18ου αιώνα και στην αυγή του 19ου, με την Ινδική αποικία να αποτελεί έκτοτε, για περίπου ενάμιση αιώνα, την σημαντικότερη Βρετανική αποικία, υπαγόμενη απευθείας στο Στέμμα, καθώς η τότε Βασίλισσα Βικτωρία ανακήρυξε τον εαυτό της ως «Αυτοκράτειρα των Ινδιών». Κύριος – αν όχι αποκλειστικός – στόχος των αποίκων ήταν η οικονομική εκμετάλλευση, με τις νομοθετικές, οικονομικές και διοικητικές μεταρρυθμίσεις σε συνδυασμό με την προσπάθεια εξευρωπαϊσμού, να βοηθούν προς αυτήν την κατεύθυνση.
Οι πρώτες δειλές προσπάθειες οργάνωσης αποαποικιακού κινήματος στην Ινδία υπήρξαν στα τέλη του 19ου αιώνα, και ως στις αρχές του 20ου αιώνα είχε αποκτήσει μαζικότητα. Ενεργό ρόλο προς αυτήν την κατεύθυνση διαδραμάτισε το Ινδικό Εθνικό Κογκρέσο, κόμμα το οποίο εκ της ιδρύσεώς του, το 1885, είχε προβάλει το αίτημα της ανεξαρτησίας της Ινδίας με ειρηνικά μέσα. Ωστόσο στην αυγή της δεκαετίας του 1920 και 1930 το κόμμα ήταν βαθιά διχασμένο, τόσο θρησκευτικά – σε Ινδουιστικό και Μουσουλμανικό σκέλος -, όσο και σε υποστηρικτές της μη-βίας και θιασώτες της δυναμικής διεκδίκησης της ελευθερίας.
Ένας ακόμα πολιτικός σχηματισμός επρόκειτο να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην μετα-αποικιακή τάξη της τότε Ινδίας. Πρόκειται για την Μουσουλμανική Λίγκα, ένα κόμμα που ιδρύθηκε, με αρχικό σκοπό την προστασία των Ινδών Μουσουλμάνων, ενώ τα αιτήματά του αναδιατυπώθηκαν περί το 1940, και η Ένωση ζητούσε την δημιουργία ενός ανεξάρτητου από την Ινδία Μουσουλμανικού κράτους. Το αίτημα αυτό έμελλε να ήταν καθοριστικό για την ιστορία των δύο χωρών: του Πακιστάν και της Ινδίας.
Μια αποτυχία της Βρετανίας θα επισπεύσει τα γεγονότα. Η ήττα της Βρετανίας, μετά την Ιαπωνική επίθεση του 1941-42, που ουσιαστικά σήμανε το τέλος τον Βρετανικών κτήσεων της Σιγκαπούρης, της Μαλαισίας και της Βιρμανίας και την μεταφορά του πολέμου στα ινδικά σύνορα, αύξησαν τις ήδη υπάρχουσες αντιδράσεις, λόγω της κήρυξης του πολέμου το 1939 από την Βρετανία και στο όνομα της Ινδίας, στα πλαίσια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Το Ινδικό Εθνικό Κογκρέσο κάλεσε το λαό σε αποχή και τους αποίκους σε αποχώρηση. Η βρετανική πολιτική σκηνή, σε μια προσπάθεια να κερδίσει την υποστήριξη του Ινδικού λαού, υποσχέθηκε ανεξαρτησία στους Ινδούς.
Όντως, μετά τον πόλεμο, η νέα βρετανική εργατική Κυβέρνηση, υπό τον Κλήμεντ Άττλη, αποφάσισε να παραχώρηση την πολυπόθητη ανεξαρτησία στην Ινδία. Η υλοποίηση, όμως, αυτής της πολιτικής απόφασης δεν αποδείχθηκε καθόλου εύκολη υπόθεση. Τη στιγμή κατά την οποία ο Πρωθυπουργός Άττλη προσπαθούσε να φέρει σε συμφωνία τα δύο κόμματα σε σχέση με την διακυβέρνηση της Ινδίας στα πλαίσια της Κοινοπολιτείας, εκ διαμέτρου διαφορετικές απόψεις εκφράζονταν από την καθεμία πλευρά: το κόμμα του Κογκρέσου επιθυμούσε την διατήρηση του υφιστάμενου εδαφικού status quo της Ινδίας, ενώ η Μουσουλμανική Λίγκα, ανήσυχη για την μετα-αποικιακή κατάσταση των δικαιωμάτων και των προνομίων των Μουσουλμανικών στοιχείων, πρότεινε την δημιουργία ενός ανεξάρτητου μουσουλμανικού κράτους, προβάλλοντας μάλιστα και χάρτες.
Οι στιγμές που ακολούθησαν σε τίποτα δεν έμοιαζαν με αυτές που είχε οραματιστεί η εμπνευσμένη προσωπικότητα του Μαχατμά Γκάντι, πρωτεργάτη του αντιαποικιακού κινήματος από το 1930 και κήρυκα της μη-βίας. Μεταξύ του τέλους του Β’ Π.Π. και των αρχών του 1947 ακολούθησαν σκηνές αποκρουστικής βίας, σε τοπικό κυρίως επίπεδο. Έτσι, η Βρετανική Κυβέρνηση αποφάσισε να παρατείνει την παραμονή της στην Ινδική υποήπειρο, διορίζοντας μάλιστα ως Αντιβασιλέα τον λόρδο Μαουντμπάττεν, με υψηλή αποστολή να παραδώσει την εξουσία του το 1948 σε δύο διακριτές πολιτικές οντότητες, μια Ινδουιστική και μια Μουσουλμανική. Ωστόσο, αποφασίστηκε κατόπιν προτάσεως του Αντιβασιλέα να αναχωρήσουν οι Βρετανοί τον Αύγουστο του ιδίου έτους, λόγω των εξεγέρσεων και των θρησκευτικού πρόσημου συγκρούσεων, με αποτέλεσμα τα σύνορα Ινδίας – Πακιστάν (Δυτικού και Ανατολικού) να οριστούν με προχειρότητα, ζήτημα που αποτέλεσε αιτία συγκρούσεων κατόπιν.
Οι βιαιότητες μεταξύ Ινδουιστικών και Μουσουλμανικών στοιχείων προϋπήρχαν του τέλους του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, καθώς είχε γίνει αντιληπτό πως με την ανεξαρτησία της η Ινδία θα διχοτομούνταν. Ως εκ τούτου, η κάθε θρησκευτική ομάδα θα έπρεπε να αποδείξει πως η περιοχή που επικαλείτο είχε πλειοψηφία είτε Μουσουλμανικού, είτε Ινδουιστικού πληθυσμού. Μετά τον πρόχειρο και βιαστικό ορισμό των συνόρων, πολλοί Μουσουλμάνοι παρέμεναν στην Ινδία και το αντίστροφο. Αυτό οδήγησε σε αιματηρές συγκρούσεις με θύματα κάποια εκατομμύρια, χωρίς να μπορούν, ωστόσο, να υπολογιστούν ακριβώς. Με παρέμβαση του ΟΗΕ, προτάθηκε μα γίνει ανταλλαγή πληθυσμών, στα πρότυπα αυτής της Ελλάδας-Τουρκίας του 1922, κατά την διάρκεια των μεταφορών των 15 εκατομμυρίων ανταλλάξιμων, όμως, έγιναν ασύλληπτες σφαγές. Οι βίαιες συγκρούσεις συνεχίστηκαν για πολλά χρόνια, οδηγώντας μάλιστα σε δύο πολέμους, το 1965 και το 1971.
Η σύγκρουση θρησκευτικών στοιχείων μπορεί ενίοτε να πάρει δραματικές διαστάσεις. Η περίπτωση της Ινδίας το αποδεικνύει. Τα αρχικό αίτημα δημιουργίας χωριστών οντοτήτων με βάση την θρησκεία, κατέληξε στο να πλημμυρίσουν με το αίμα εκατομμύριων ανθρώπων τα χώματα της Ινδίας του Πακιστάν και του Μπαγκλαντές μέχρι και σήμερα. Η κοινωνία της Ινδίας ήταν διαιρεμένη θρησκευτικά, χωρίς όμως οι διαιρέσεις αυτές να μετουσιώνονται σε βίαιες ενέργειες. Αρχικώς εκφράστηκαν σε επίπεδο εσωτερικής πολιτικής μέσω τον δύο κομμάτων, για να καταλήξουν αιματηρές συγκρούσεις να ενδυθούν τον μανδύα της θρησκείας και να οδηγήσουν στην διχοτόμηση και αργότερα την τριχοτόμηση μιας ενιαίας γεωγραφικής οντότητας Στην περίπτωση του Πακιστάν, μάλιστα, η κοινή Μουσουλμανική θρησκεία αποτέλεσε το υποκατάστατο της ανύπαρκτης κοινής εθνικής ταυτότητας. Σήμερα ακόμα η ειρήνη μεταξύ των δύο χωρών παραμένει επισφαλής, δεδομένου και του πυρηνικού ανταγωνισμού. Η ιστορία θα δώσει την απάντηση.
Πηγές:
1) Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Εισαγωγή στην ιστορία του μεταπολεμικού κόσμο, εκδ. Πατάκης, 2019.
2) Χρήστος Γεωργαντής, Η διαδικασία της αποαποικιοποίησης: αίτια, αποτελέσματα και επιμέρους περιπτώσεις 1945-1970, εκδ. Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, 2020, διαθέσιμο σε: http://dspace.lib.uom.gr/handle/2159/23826
3) The Editors of Encyclopaedia of Britannica, Indian National Congress, Encyclopædia Britannica, 2020, διαθέσιμο σε: https://www.britannica.com/topic/Indian-National-Congress
4) The Editors of Encyclopaedia of Britannica, Muslim League, Encyclopaedia Britannica, 2020, διαθέσιμο σε: https://www.britannica.com/topic/Muslim-League
5) Partha Chatterjee, Classes, Capital and Indian Democracy, Economic and Political Weekly, 2008, διαθέσιμο σε: https://shibbolethsp.jstor.org/start?entityID=https%3A%2F%2Faai.heal-link.gr%2Fproxy%2Fsaml2%2Fidp%2Fmetadata.php&dest=https://www.jstor.org/stable/40278188&site=jstor
6) History.com editors, India and Pakistan win independence, A&E Television Networks, 2020, διαθέσιμο σε: https://www.history.com/this-day-in-history/india-and-pakistan-win-independence
7) Time and Date, Independence Day in Pakistan, διαθέσιμο σε: https://www.timeanddate.com/holidays/pakistan/independence-day
8) Muhammad Daim Fazil, PAKISTAN #3 NUCLEAR WEAPON STATE: WHAT NEXT?, South Asian Voices, 2015, διαθέσιμο σε: https://southasianvoices.org/pakistan-3-nuclear-weapon-state-what-next/
Πηγή Εικόνας: