Loading...
Πρόσφατες αναλύσεις
Διεθνής και Ευρωπαϊκή Πολιτική Επικαιρότητα

Eurogroup: Ένα σκιώδες forum στην καρδία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Γράφει ο Πάνος Βλάχος

Τα τελευταία χρόνια, κυρίως λόγω της οικονομικής κρίσης, το οικονομικό ρεπορτάζ έγινε μέρος της καθημερινότητάς μας. Ανά διαστήματα, τα δελτία ειδήσεων μεταφέρουν τις εξελίξεις από τις Βρυξέλλες, όπου λαμβάνονται οι σημαντικότερες δημοσιονομικές αποφάσεις στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αποφάσεις που μας επηρεάζουν άμεσα, καθώς η χώρα μας υποχρεούται βάσει του Ευρωπαϊκού δικαίου να θέτει σκληρούς στόχους (π.χ. χαμηλό έλλειμα, διαχειρίσιμο δημόσιο χρέος), οι οποίοι συχνά μεταφράζονται σε περικοπές μισθών, συντάξεων, ακόμη και σε ανάληψη μνημονιακών υποχρεώσεων. Ειδικότερα, η χώρα μας από το 2010, όποτε και υπέγραψε το πρώτο Μνημόνιο, μέχρι και το 2018, όπου τυπικά έληξαν οι μνημονιακές της υποχρεώσεις, αναγκάστηκε να λάβει πολλά και αυστηρά μέτρα.

Ποιος όμως αποφασίζει ποια θα είναι τα μέτρα αυτά;

Ποιος κρίνει αν ένα κράτος μέλος χρειάζεται να υπογράψει Μνημόνιο, και με ποιους όρους;

Η απάντηση στα ανωτέρω ερωτήματα είναι λίγο-πολύ αναμενόμενη για όσους ασχολούνται με την οικονομικοπολιτική επικαιρότητα. Το Eurogroup.

Το περίφημο Eurogroup, λοιπόν, το οποίο συχνά συνδέεται με τις σημαντικότερες οικονομικές αποφάσεις της Ε.Ε., δεν υπάρχει, παρά μόνο ονομαστικά, στις συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι μόνες αναφορές στο σκιώδες αυτό forum βρίσκονται στο άρθρο 137 της ΣΛΕΕ (Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ε.Ε), το οποίο παραπέμπει στο Πρωτόκολλο 14, όπου το Eurogroup ορίζεται ως ‘’μία ανεπίσημη συνάντηση μεταξύ των Υπουργών Οικονομικών των κρατών-μελών που έχουν ως νόμισμα το Ευρώ, και της Κομισιόν, που έχει ως σκοπό τη συζήτηση σχετικά με τις συγκεκριμένες ευθύνες που έχουν αναληφθεί από τον κάθε ένα, όσον αφορά το κοινό νόμισμα’’.

Επομένως, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό δίκαιο, το Eurogroup δεν αποτελεί αποφασίζον όργανο, όπως είναι για παράδειγμα η Κομισιόν, το Κοινοβούλιο ή το Συμβούλιο, αλλά απλώς μια ανεπίσημη συνάντηση, χωρίς ιδιαίτερες ονομαστικές εξουσίες, αλλά και χωρίς έλεγχο στις δραστηριότητές του. Κατά τη διάρκεια των συναντήσεων αυτών δεν υπάρχουν κανόνες, ούτε ως προς την διεξαγωγής της συζήτησης, ούτε σχετικά με τη διενέργεια ψηφοφοριών. Επιπλέον, δεν τηρούνται κανενός είδους πρακτικά. Η ενημέρωση σχετικά με το αποτέλεσμα των συνεδριάσεων παρέχεται μετά το τέλος τους με κοινό ανακοινωθέν που συνοψίζει τις ληφθείσες,  τυπικά μη δεσμευτικές αποφάσεις, και υπογράφεται από τον πρόεδρο του Eurogroup.

Υπό κανονικές συνθήκες, η ύπαρξη του Eurogroup θα μπορούσε να θεωρείται ευλογία σε μια Ε.Ε. η οποία κατακλύζεται από οικονομικά προβλήματα και κρίσεις που χρειάζονται άμεση απάντηση. Η ευέλικτη μορφή του βοηθάει σε ταχεία συνεννόηση, συναίνεση και λήψη αποφάσεων από τους Υπουργούς Οικονομικών των κρατών-μελών, χωρίς χρονοβόρες διαδικασίες και περιττές τυπικότητες. Αυτή εξάλλου ήταν και η ιδέα πίσω στο 1997, όταν και έλαβε χώρα η πρώτη συνεδρίαση του Eurogroup.

Από τότε, βέβαια, έχουν αλλάξει πολλά. To Eurogroup, το οποίο συνεδριάζει σε τακτική βάση (μια φορά το μήνα) πριν από το ECOFIN (Συμβουλίου Οικονομικών και Δημοσιονομικών Θεμάτων), έχει μετατραπεί σε de facto αποφασίζον όργανο, στο οποίο πλέον συμμετέχει και ο πρόεδρος της ΕΚΤ. Στην πραγματικότητα, οι συναντήσεις του forum αυτού, αλλά και του προπαρασκευαστικού Euro Working Group, οι οποίες γίνονται άτυπα και πίσω από κλειστές πόρτες, είναι αυτές που καθορίζουν τις αποφάσεις και του ECOFIN. Αυτός είναι και ο λόγος που οι συνεδριάσεις του Eurogroup είναι αυτές που αναμένουν με αγωνία οι πολιτικές δυνάμεις σε όλα τα μήκη της Ευρώπης όταν ξεσπάει μια κρίση, με πρόσφατο παράδειγμα την κρίση του Covid-19. Όπως είναι γνωστό, το Eurogroup της 8ης Απριλίου ήταν αυτό που έδωσε τη χρυσή τομή για την ενιαία, πανευρωπαϊκή αντιμετώπιση της πανδημικής κρίσης, σε μία περίοδο που οι έντονες διαφωνίες μεταξύ του Βορρά και του Νότου για το κορωνοομόλογο απειλούσαν να τινάξουν στον αέρα τις διαπραγματεύσεις, δημιουργώντας ρήξη στα τείχη της Ε.Ε.

Φυσικά, η χώρα μας δεν θα μπορούσε να μείνει στο απυρόβλητο. Κατά καιρούς, οι αποφάσεις του Eurogroup οδήγησαν τους κυβερνώντες μας σε δύσβατα μονοπάτια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ‘’Οδύσσεια’’ του 2015, όπου για μήνες η τότε κυβέρνηση διαπραγματευόταν σε αλλεπάλληλα Eurogroup με τους εταίρους, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και την Κομισιόν, το τρίτο πρόγραμμα στήριξης, γνωστό ως τρίτο μνημόνιο. Τότε, η αδιαφανής λειτουργία του εν λόγω forum είχε δημιουργήσει μεγάλες εντάσεις μεταξύ των συμμετεχόντων, ενώ πολλοί θεωρητικοί άρχισαν να μιλούν ανοιχτά για δημοκρατικό έλλειμα στην Ε.Ε. το οποίο πηγάζει από τον τρόπο λειτουργίας του Eurogroup.

Επιπλέον, σχεδόν ταυτόχρονα με την Ελλάδα (το 2015), η γειτονική μας Κύπρος βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα, εξαρτώμενη κατά πολύ από τις αποφάσεις του Eurogroup. Πιο συγκεκριμένα, στη συνεδρίαση της 25ης Μαρτίου, αποφασίστηκε η αναδιάρθρωση της Λαϊκής Τράπεζας, με ταυτόχρονο κούρεμα όλων των καταθέσεων άνω των 100.000 ευρώ. Το μέτρο αυτό κρίθηκε αναγκαίο ώστε να παρασχεθεί δημοσιονομική στήριξη στην χώρα μέσω του ESM, κάτι που εν τέλει πραγματοποιήθηκε με υπογραφή μνημονίου ένα μήνα μετά. Η σύνδεση μεταξύ της απόφασης του Eurogroup, του κουρέματος καταθέσεων, και του μνημονίου ήταν προφανής. Εξάλλου, ας μην ξεχνάμε ότι τα μέλη του Eurogroup, οι Υπουργοί Οικονομικών της Ευρωζώνης, αποτελούν και μέλη του αποφασίζοντος οργάνου του ESM. Πρακτικά, το μνημόνιο που υπέγραψε η Κύπρος, οι όροι και οι προϋποθέσεις του, προέκυψαν από το επίμαχο Eurogroup.

Το παράδοξο στην εν λόγω υπόθεση είναι ότι όταν δεκάδες καταθέτες προσέφυγαν στο ΔΕΚ (υπόθεση Μάλλης) με σκοπό να προσβάλλουν την απόφαση του Eurogroup της 25ης Μαρτίου, το δικαστήριο αρνήθηκε να αναγνωρίσει τη δεσμευτικότητα της εν λόγω απόφασης, διατείνοντας (βολικώς) ότι το Eurogroup είναι ένα άτυπο σώμα, χωρίς αποφασιστικές αρμοδιότητες! Έτσι, οι καταθέτες έμειναν χωρίς νομική προστασία, αφού το Δικαστήριο δεν καταλόγισε την πράξη ούτε στην ΕΚΤ, αλλά ούτε και στην Κομισιόν. Με λίγα λόγια, το Δικαστήριο, επιρρίπτοντας την ευθύνη στην Κυπριακή Δημοκρατία, υποστήριξε ότι η απόφαση του Eurogroup ήταν αποσυνδεδεμένη τόσο από το μνημόνιο που ακολούθησε, όσο και από το γιγάντιο κούρεμα καταθέσεων, που αναγκαία προβλέφθηκε με Υπουργικές Αποφάσεις.

Η εν λόγω υπόθεση, όπως και δεκάδες όμοιες που ακολούθησαν σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, είναι ενδεικτική της μονόπλευρης προσέγγισης του ΔΕΚ, που σε κάθε ευκαιρία παραγνωρίζει την κεντρική σημασία του Eurogroup ως forum που λαμβάνει όλες τις σημαντικές οικονομικοπολιτιές αποφάσεις της Ε.Ε. χωρίς να ελέγχεται από κανέναν, χωρίς να προβλέπεται στις Συνθήκες, χωρίς να τηρεί πρακτικά, και, κυρίως, χωρίς να υπόκειται σε δικαστικό έλεγχο.

Μέχρι σήμερα, παρά τις έντονες αντιδράσεις και πιέσεις ώστε να περιληφθούν λεπτομερείς διατάξεις στην ΣΛΕΕ με σκοπό να ρυθμιστεί η διεξαγωγή του Eurogroup με σαφείς κανόνες λειτουργίας και διαφάνειας, οι Βρυξέλλες αρνούνται να καλύψουν το δημοκρατικό έλλειμα. Όσο όμως το Eurogroup παραμένει ανεξέλεγκτο, και εκτός δικαιοδοσίας του ΔΕΚ, το αίσθημα αδικίας και ασυδοσίας που καλλιεργείται μεταξύ των αδύναμων της Ευρωζώνης μεγαλώνει, δίνοντας τροφή στον ευρωσκεπτικισμό και υποσκάπτοντας τα θεμέλια της Ε.Ε.

Βιβλιογραφία:

Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, ‘’Το Eurogroup’’, 2020, στην διεύθυνση: https://www.consilium.europa.eu/el/council-eu/eurogroup/ τελευτάια πρόσβαση στις 20/5/2020.

Braun B., Hubner M, ‘’Vanishing Act: The Eurogroup’s accountability’’, Transparency International  EU Report, 2019.

Craig P, ‘’The Eurogroup, power and accountability’’. European Law Journal, Vol. 23, 2017.

Dermine, P., “The End of Impunity?”, European Constitutional Law Review, Vol. 14(1), 2017.

Karatzia Α, ‘Cypriot Depositors Before the Court of Justice of the European Union: Knocking on the Wrong Door?’, Vol. 26(2) King’s Law Journal, 2015.

Lastra, R., Louis, J.-V.,’’European Economic and Monetary Union: History, Trends and Prospect’’, 32(1) Yearbook of European Law, 2013.

Poulou, A., “Financial Assistance Conditionality and Human Rights Protection – What is the Role of the EU Charter of Fundamental Rights?”, Common Market Law Review, Vol. 54(4), 2017.