Γράφει η Αθανασία Μουρίκη
Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, η Ε.Ε έχει αναπτύξει ένα φιλόδοξο σχέδιο για την αποκατάσταση της ευρωπαϊκής φύσης. Αποσαφηνίζοντας τους όρους, σύμφωνα με τις επίσημες ιστοσελίδες της Ε.Ε, «αποκατάσταση της φύσης» σημαίνει «στήριξη της ανάκαμψης των υποβαθμισμένων ή κατεστραμμένων οικοσυστημάτων μέσω βελτίωσης της δομής και των λειτουργιών τους, με γενικό στόχο τη βελτίωση της ανθεκτικότητας και της βιοποικιλότητας στη φύση». Η «Στρατηγική της Ε.Ε για τη Βιοποικιλότητα έως το 2030» έχει στόχο να θέσει τη βιοποικιλότητα της Ευρώπης σε τροχιά ανάκαμψης έως το 2030. Στο σημείο αυτό, επισημαίνεται, ότι η διατήρηση και επέκταση της βιοποικιλότητας θεωρείται απαραίτητη για τη μείωση της υπερθέρμανσης του πλανήτη και, τελικά, για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας και της στρατηγικής ανεξαρτησίας της Ευρώπης.
Σε μια προσπάθεια ενίσχυσης του υφιστάμενου νομικού πλαισίου, η Επιτροπή πρότεινε τον Ιούνιο του 2022 έναν κανονισμό για την αποκατάσταση της φύσης, τον λεγόμενο “EU Restoration Law”. Ωστόσο, ενώ το ζήτημα υποστηρίχθηκε θερμά από τους πολίτες των ευρωπαϊκών χωρών, η πρόταση προκάλεσε αρχικά ανησυχίες σχετικά με τη ρεαλιστικότητα των στόχων, τις πιθανές επιπτώσεις, την προστασία των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας και τη χρηματοδότησή της. Οι ανησυχίες αυτές είχαν ως αποτέλεσμα την αρχική απόρριψη του νομοσχεδίου από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 2022 και την επαναφορά του θέματος στη σύνοδο του Ιουνίου 2023. Μετά από μήνες έντονων διαβουλεύσεων και αντιπαραθέσεων, η ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου μπόρεσε να υιοθετήσει την πρόταση με οριακή πλειοψηφία. Τί είναι όμως αυτή η νέα νομοθεσία που δίχασε τους ευρωβουλευτές και μετέπειτα χαρακτηρίστηκε ως μια “τεράστια κοινωνική νίκη” από τον ευρωβουλευτή César Luena;
«Είναι ένας νόμος για λογαριασμό της φύσης», περιέγραψε ο Luena, «…και συνιστά τον πρώτο ολοκληρωμένο ευρωπαϊκό νόμο του είδους του». Στόχος του «Νόμου για την Αποκατάσταση της Φύσης» είναι η δημιουργία ενός μηχανισμού για την αποκατάσταση των υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων και την πρόληψη και μείωση των επιπτώσεων των φυσικών καταστροφών έως το 2050. Οι απώτεροι στόχοι είναι να προωθηθεί η μακροπρόθεσμη και βιώσιμη ανάκαμψη της βιοποικιλότητας και της ανθεκτικότητας της φύσης και να βοηθηθεί η Ε.Ε να επιτύχει τους στόχους της για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και την τήρηση των διεθνών της δεσμεύσεων.
Με τον εν λόγω Kανονισμό, η αποκατάσταση της φύσης καθιερώνεται πλέον ως δεσμευτικός στόχος σε επίπεδο Ε.Ε, ο οποίος καλύπτει τόσο τον γενικό στόχο αποκατάστασης για τη μακροπρόθεσμη ανάκαμψη της φύσης όσο και ειδικότερους στόχους αποκατάστασης για συγκεκριμένους οικοτόπους και είδη. Αυτός ο πρωτοποριακός νόμος απαιτεί από τα κράτη μέλη να θέσουν σε εφαρμογή αποτελεσματικά μέτρα αποκατάστασης που θα καλύπτουν το 20% της χερσαίας και θαλάσσιας έκτασης της Ε.Ε έως το 2030, με την προοπτική να καλύψουν όλα τα υποβαθμισμένα οικοσυστήματα έως το 2050. Εμβαθύνοντας στους στόχους και το πεδίο δράσης του “EU Restoration Law”, η νομοθεσία καλύπτει τους υποβαθμισμένους χερσαίους και θαλάσσιους οικοτόπους, τους επικονιαστές, τα γεωργικά οικοσυστήματα, τις αστικές περιοχές, τα ποτάμια και τις πλημμυρικές εκτάσεις όπως, επίσης, και τα δάση. Οι περιοχές που χρησιμοποιούνται για έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και για λόγους εθνικής άμυνας εξαιρούνται από ορισμένους κανονισμούς αποκατάστασης.
Προχωρώντας σε μια ανάλυση των κατηγοριών που αφορά η νομοθεσία, αναφερόμαστε αρχικά στις προβλέψεις της νομοθεσίας και τους στόχους της Ε.Ε ως προς τα υποβαθμισμένα θαλάσσια, παράκτια και χερσαία οικοσυστήματα, καθώς και τα οικοσυστήματα γλυκού νερού. Συγκεκριμένα, ο στόχος είναι να θεσπιστούν μέτρα αποκατάστασης για τουλάχιστον το 30% αυτών των οικοτόπων σε ολόκληρη την Ε.Ε μέχρι το 2030. Το 60% θα πρέπει να καλυφθεί μέχρι το 2040 και το 90% μέχρι το 2050. Πρόκειται για έναν φιλόδοξο στόχο στον οποίο έρχεται να προστεθεί η ανάγκη συνδεσιμότητας μεταξύ των οικοτόπων. Με στόχο τη διευκόλυνση της μετακίνησης της άγριας ζωής μεταξύ των βιοτόπων, τα κράτη μέλη θα πρέπει να αναπτύξουν και να εφαρμόσουν μέτρα που εγγυώνται τη διασύνδεσή τους. Τέλος, τα κράτη μέλη θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι υπό αποκατάσταση περιοχές παρουσιάζουν συνεχή βελτίωση της κατάστασης και ότι η κατάσταση των οικοσυστημάτων δεν επιδεινώνεται.
Συνεχίζοντας, η νομοθεσία αφορά στους επικονιαστές. Στους επικονιαστές περιλαμβάνονται οι πεταλούδες, τα σκαθάρια, οι μέλισσες, οι συρφίδες, οι σκώροι και οι σφήκες, με τις άγριες μέλισσες να αποτελούν το πιο γνωστό είδος επικονιαστών. Οι επικονιαστές όπως προδίδει το όνομά τους, συμβάλλουν στην επικονίαση των ανθέων, η οποία είναι κρίσιμη για την ανάπτυξη των καλλιεργειών. Σχεδόν 5 δισεκατομμύρια ευρώ της ετήσιας γεωργικής παραγωγής της Ε.Ε αποδίδεται άμεσα στα έντομα-επικονιαστές. Με το “EU Restoration Law” τα κράτη μέλη έχουν την υποχρέωση να αντιστρέψουν τη μείωση των πληθυσμών επικονιαστών έως το 2030 και να επιτύχουν ανοδική τάση στους πληθυσμούς τους. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, θα πραγματοποιούνται μετρήσεις κάθε τρία χρόνια μετά το 2030, έως ότου επιτευχθούν ικανοποιητικά επίπεδα. Συνοπτικά, οι νέοι κανόνες της νομοθεσίας θα περιορίσουν τη μείωση των επικονιαστών και θα αυξήσουν τον πληθυσμό τους έως το 2030.
Ως προς τα γεωργικά οικοσυστήματα, η υποβάθμισή τους δημιουργεί έντονο επισιτιστικό κίνδυνο και καθιστά επιτακτική ανάγκη την αύξηση της γεωργικής βιωσιμότητας και της βιοποικιλότητας. Για τον λόγο αυτό, ο «Νόμος για την Αποκατάσταση της Φύσης» επιδιώκει να ενισχύσει τη βιοποικιλότητα των γεωργικών οικοσυστημάτων. Οι νέοι κανονισμοί θα ενισχύσουν και θα αποκαταστήσουν συγκεκριμένα τους πληθυσμούς των πεταλούδων των λιβαδιών και των αγροτικών πτηνών. Επιπλέον, σύμφωνα με τη νομοθεσία, τα κράτη μέλη της ΕΕ πρέπει να αναλάβουν δράσεις, πρώτον, για να επαναφέρουν το 30% και το 50% των αποξηραμένων τυρφώνων σε γεωργική χρήση έως το 2030 και το 2050, δεύτερον, να βελτιώσουν το απόθεμα άνθρακα στα οργανικά εδάφη, και τρίτον, να αυξήσουν τον αριθμό των χαρακτηριστικών τοπίου υψηλής βιοποικιλότητας στις γεωργικές εκτάσεις, όπως η αγρανάπαυση, οι μικρές λίμνες, τα οπωροφόρα δέντρα κ.λπ.
Συνεχίζοντας, τα αστικά οικοσυστήματα αποτελούν το 20% της έκτασης της Ε.Ε. Τα πάρκα, οι κήποι, τα δέντρα και τα λιβάδια είναι απαραίτητα για τα φυτά, τα πτηνά και τα έντομα. Με τους νέους κανονισμούς η Ε.Ε στοχεύει να αυξήσει τον αριθμό των χώρων πρασίνου στις πόλεις, τις κωμοπόλεις και τα προάστια. Οι στόχοι εγγυώνται την αύξηση του ποσοστού της δασικής έκτασης στις πόλεις και τη μηδενική καθαρή απώλεια χώρων πρασίνου έως το 2030.
Αναφορικά με τους ποταμούς και τις πλημμυρικές εκτάσεις, τα ποτάμια της Ευρώπης περιέχουν πάνω από ένα εκατομμύριο τεχνητά έργα, εμποδίζοντας την ελεύθερη ροή των υδάτων, όπως φράγματα, υπερχειλιστές και ράμπες. Προκειμένου να εξασφαλιστεί μεγαλύτερη συνέχεια στα ποτάμια δίκτυα, οι νέοι κανονισμοί επιδιώκουν την άρση μεγάλου αριθμού από τα υφιστάμενα εμπόδια στους ποταμούς της Ε.Ε. Η προσπάθεια θα επικεντρωθεί στα παλαιότερα φράγματα που δεν χρησιμοποιούνται πλέον. Σκοπός των νέων κανόνων είναι να καταρτιστεί ένας κατάλογος των υφιστάμενων εμποδίων σε ολόκληρη την Ε.Ε με τελικό στόχο την ύπαρξη 25.000 χλμ ποταμών σε ελεύθερη ροή μέχρι το 2030. Σημειώνεται ότι τα ελεύθερα ρέοντα ποτάμια επιτρέπουν τη μετακίνηση νερού, ιζημάτων, ψαριών και άλλων οργανισμών και είναι ζωτικής σημασίας για την ενίσχυση της βιοποικιλότητας.
Τέλος, αναφορικά με τις δασικές εκτάσεις, αυτές καλύπτουν σχεδόν το 40 % του εδάφους της Ε.Ε. Στόχος των νέων κανονισμών αποκατάστασης είναι η αύξηση της βιοποικιλότητας των δασών. Για να επιτευχθεί αυτό, τα κράτη μέλη της Ένωσης θα πρέπει να βελτιώσουν την κατάσταση των δασών τους χρησιμοποιώντας συγκεκριμένες μετρήσεις, όπως η ποσότητα του νεκρού ξύλου και η ποικιλία των ειδών πτηνών, οι οποίες χρησιμεύουν ως ενδείξεις της υγείας του οικοσυστήματος.
Έχοντας εξετάσει τους στόχους και τους οικοτόπους που αφορά η νομοθεσία, μένει να αναλυθεί ο τρόπος εφαρμογής των διατάξεων και επίτευξης των φιλόδοξων στόχων. Οι έως τώρα προσπάθειες για την προστασία και τη διατήρηση της φύσης δεν έχουν καταφέρει να αναστρέψουν την ανησυχητική και υποβαθμισμένη κατάσταση των οικοτόπων. Για το λόγο αυτό, για πρώτη φορά, προβλέπεται η εισαγωγή μέτρων, όχι μόνο για την προστασία, αλλά και για την αποκατάσταση της φύσης. Αρχικά, τα κράτη μέλη οφείλουν να εφαρμόζουν αποτελεσματικά μέτρα αποκατάστασης με βάση την περιοχή για την επίτευξη των ακριβών στόχων που έχουν τεθεί για την προστασία των οικοσυστημάτων. Σύμφωνα με τους νέους κανόνες, τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρέπει να υποβάλουν στην Επιτροπή εθνικά σχέδια αποκατάστασης εντός δύο ετών από την ψήφιση του νόμου, τα οποία θα επεξηγούν τον τρόπο με τον οποίο σκοπεύουν να υλοποιήσουν τους στόχους. Θα πρέπει, επίσης, να παρακολουθούν και να υποβάλλουν τακτικά εκθέσεις σχετικά με την πρόοδό τους. Συγχρόνως, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος θα δημοσιεύει κατά διαστήματα τεχνικές εκθέσεις που θα περιγράφουν λεπτομερώς την πρόοδο όσον αφορά τους στόχους. Η Επιτροπή με τη σειρά της θα υποβάλλει εκθέσεις στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σχετικά με την εφαρμογή του “EU Restoration Law”. Για την αποτελεσματική αξιολόγηση των μέτρων, τα κράτη μέλη θα πρέπει να μεριμνούν εκ των προτέρων για την κατάρτιση εθνικών σχεδίων αποκατάστασης της φύσης σε στενή συνεργασία με επιστήμονες, ενδιαφερόμενους φορείς και το ευρύ κοινό.
Γενικότερα, το μέλλον των ευρωπαϊκών βιοτόπων καθώς και η προστασία του περιβάλλοντος φαίνεται να απασχολούν την Ε.Ε τα τελευταία χρόνια. Το γεγονός αυτό αποδεικνύεται και από τη «Στρατηγική της Ε.Ε για τη Βιοποικιλότητα έως το 2030» και τη θέσπιση της «Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας» με στόχο την κλιματική ουδετερότητα της Ένωσης έως το 2050. Ποτέ άλλοτε όμως στην ιστορία της ΕΕ δεν θεσπίστηκε νομοθεσία τόσο συγκεκριμένη και στοχευμένη στην αποκατάσταση της φύσης και των βιοτόπων της, όσο το “EU Restoration Law”. Τί είναι αυτό που καθιστά τη θέσπιση μιας τόσο στοχευμένης νομοθεσίας απαραίτητη;
Είναι πλέον γεγονός πως η φύση στην Ε.Ε υποβαθμίζεται σημαντικά και η ευρωπαϊκή βιοποικιλότητα βρίσκεται σε ανησυχητική κατάσταση. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος επισημαίνει ότι το φυσικό περιβάλλον της Ευρώπης υποβαθμίζεται, και απειλείται από παράγοντες όπως η κλιματική αλλαγή, η απώλεια οικοτόπων, η επέκταση των πόλεων, η μη βιώσιμη γεωργία και δασοκομία και η ρύπανση. Οι πληθυσμοί των ειδών και οι φυσικές περιοχές στις οποίες κατοικούν συρρικνώνονται και υποβαθμίζονται, γεγονός που έχει σοβαρές συνέπειες για τον άνθρωπο και τον πλανήτη. Σύμφωνα με τα δεδομένα του Συμβουλίου της Ε.Ε, πάνω από το 80% των οικοτόπων στην ευρωπαϊκή ήπειρο βρίσκονται σε κακή κατάσταση, πάνω από το 10% των ειδών μελισσών και πεταλούδων απειλείται από εξαφάνιση και πάνω από το 70% των εδαφών βρίσκεται σε μη υγιή κατάσταση.
Τα ανησυχητικά αυτά δεδομένα αφύπνισαν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και σε δεύτερο στάδιο τους Ευρωβουλευτές και έλαβαν σημαντικά μέτρα για μια ουσιαστική αλλαγή. Λαμβάνοντας υπόψη της ανησυχητική κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι ευρωπαϊκοί βιότοποι, η ύπαρξη και εφαρμογή του Νόμου για την Αποκατάσταση της Φύσης καθίσταται περισσότερο αναγκαία από ποτέ. Η άμεση αποκατάσταση είναι απαραίτητη για την αναζωογόνηση του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης και την ενίσχυση της ανθεκτικότητάς του. Και η αποκατάσταση αυτή είναι σημαντικό να πραγματοποιηθεί πριν από το 2030, ώστε να μπορέσει η φύση να ανακάμψει άμεσα και αποτελεσματικά.
Απαντώντας στο ερώτημα του γιατί είναι αδήριτη ανάγκη να τεθεί η φύση σε τροχιά ανάκαμψης υπενθυμίζεται πως η φύση αποτελεί τη θεμέλιο λίθο της παγκόσμιας οικονομίας. Πάνω από το ήμισυ του παγκόσμιου ΑΕΠ εξαρτάται από τα υλικά και τις υπηρεσίες που παρέχονται από τα οικοσυστήματα. Γενικότερα, τονίζεται πως τα υγιή οικοσυστήματα μπορούν να αναδείξουν μια σειρά πλεονεκτημάτων, μεταξύ των οποίων αυξημένη γεωργική παραγωγικότητα, μεγαλύτερη ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή, βελτιωμένη βιοποικιλότητα και μειωμένο κίνδυνο πλημμύρας, ξηρασίας και καύσωνα.
Η πράξη της Ε.Ε για την αποκατάσταση της φύσης μπορεί να αποτελέσει καταλύτη για την αντιμετώπιση της κρίσης της βιοποικιλότητας και της κλιματικής αλλαγής. Είναι ένα πρωτότυπο και απολύτως αναγκαίο μέτρο για την ανάκαμψη της φύσης και την αποκατάσταση των υποβαθμισμένων ή κατεστραμμένων οικοσυστημάτων. Τόσο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή όσο και οι πολίτες της ΕΕ είναι αισιόδοξοι ότι ο στόχος της δημιουργίας ενός μηχανισμού που θα ανακόψει και θα αντιστρέψει την απώλεια της βιοποικιλότητας στα οικοσυστήματα έως το 2050 είναι υλοποιήσιμος.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ARUP (2023) What is Europe’s nature restoration law?, Arup. Available at: https://www.arup.com/perspectives/what-is-europes-nature-restoration-law (Accessed: 29 October 2023).
Consilium EU (2023) Nature restoration – consilium, consilium.europa.eu. Available at: https://www.consilium.europa.eu/en/policies/nature-restoration/ (Accessed: 29 October 2023).
Council of the EU (2023) Council reaches agreement on the Nature Restoration Law, Council of the EU Press release. Available at: https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2023/06/20/council-reaches-agreement-on-the-nature-restoration-law/ (Accessed: 13 November 2023).
European Commission (2023) The EU #naturerestoration law, Environment. Available at: https://environment.ec.europa.eu/topics/nature-and-biodiversity/nature-restoration-law_el (Accessed: 29 October 2023).
Halleux, V. (2023a) EU Nature Restoration Regulation – European parliament, European Parliamentary Research Service. Available at: https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2022/738183/EPRS_BRI(2022)738183_EN.pdf (Accessed: 24 October 2023).
Halleux, V. (2023b) Nature restoration regulation – european parliament, EPRS | European Parliamentary Research Service. Available at: https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/ATAG/2023/751389/EPRS_ATA(2023)751389_EN.pdf (Accessed: 29 October 2023).
Niranjan, A. (2023) EU passes Nature Restoration Law in knife-edge vote, The Guardian. Available at: https://www.theguardian.com/world/2023/jul/12/eu-passes-nature-restoration-law-vote-meps (Accessed: 24 October 2023).
Πηγή φωτογραφίας: Restore Nature (2023) What is the nature restoration law, #RestoreNature. Available at: https://www.restorenature.eu/en/what-is-the-nature-restoration-law (Accessed: 13 November 2023).