Loading...
Πρόσφατες αναλύσεις
Διεθνής και Ευρωπαϊκή Οικονομία

Covid-19 και δημόσιες συμβάσεις

Γράφει η Μύρια Κοτρώτσιου

Η διαχείριση της διεθνούς υγειονομικής κρίσης, η οποία πλήττει εδώ και έναν χρόνο τις κοινωνίες ανά τον κόσμο, αποτελεί αναμφίβολα ένα δύσκολο και υπεύθυνο εγχείρημα. Απαιτείται η άμεση, ταχεία και ταυτόχρονα αποτελεσματική αντίδραση των κρατικών και ευρωπαϊκών μηχανισμών. Για τον λόγο αυτό, τόσο σε ευρωπαϊκό, όσο και σε εθνικό επίπεδο αξιοποιείται –και στον τομέα της υγείας- το εργαλείο των δημοσίων συμβάσεων, στόχος των οποίων είναι η διευκόλυνση των αναθετουσών αρχών και η εφαρμογή ειδικών ρυθμίσεων, ώστε να εξασφαλιστεί αφενός η επάρκεια φαρμακευτικού και υγειονομικού υλικού, αφετέρου η αποτροπή της περαιτέρω διασποράς της νόσου.

Η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων εξαρτάται άμεσα από τη συνεργασία με τη διοίκηση. Όταν απειλούνται τόσο έντονα η ζωή, η ατομική και η δημόσια υγεία, ενώ ταυτόχρονα τα οικονομικά και πολιτικά προβλήματα πληθαίνουν, η αναζήτηση διεξόδων σύμπραξης και συνεργασίας μεταξύ κράτους και ιδιωτών, ώστε να καλυφθούν ταχέως οι ανάγκες για προμήθειες αγαθών και υπηρεσιών, είναι μονόδρομος. Η ανάληψη σχετικής δράσης με τη μορφή των συμβάσεων λοιπόν, δίνει απευθείας την κατεύθυνση προς τον επιδιωκόμενο σκοπό, επιτρέπει δηλαδή την έγκαιρη συμφωνία και την ευελιξία στις έννομες σχέσεις, μειώνει το διοικητικό κόστος και διευκολύνει τον έλεγχο των επιμέρους σταδίων της διαδικασίας ανάθεσης, όπως αυτή περιγράφεται στο άρθρο 117 του νόμου 4412/2016, ο οποίος έχει ενσωματώσει στην ελληνική έννομη τάξη την Ευρωπαϊκή Οδηγία 2014/24/ΕΕ (σημειώνεται πως η εν λόγω διάταξη καταργήθηκε με το άρθρο 141 του πρόσφατου νόμου 4782/2021, με ισχύ από την 1η Σεπτεμβρίου 2021).

Προς επίρρωση των παραπάνω, στη χώρα μας, ένα από τα νομοθετικά όπλα που χρησιμοποιήθηκε για την αντιμετώπιση της πανδημίας ήταν η έκδοση πράξεων νομοθετικού περιεχομένου (44§1 Σ). Το Σύνταγμα δίνει τη δυνατότητα στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, μετά από πρόταση του Υπουργικού Συμβουλίου, να εκδίδει πράξεις νομοθετικού περιεχομένου (εφεξής ΠΝΠ), υπό την προϋπόθεση της ύπαρξης εκτάκτων περιπτώσεων εξαιρετικά επείγουσας και απρόβλεπτης ανάγκης. Η εμφάνιση μιας μεταδοτικής νόσου και ο άμεσος κίνδυνος διασποράς αυτής εντάσσονται αναμφισβήτητα στην ως άνω κατηγορία εκτάκτων περιπτώσεων. Αφού, λοιπόν, ελήφθη υπόψιν η εξαιρετικά επείγουσα και απρόβλεπτη ανάγκη λήψης περαιτέρω μέτρων για την αντιμετώπιση της πανδημίας του κορωνοϊού και την προστασία των πολιτών, εκδόθηκε μία σειρά από  ΠΝΠ (η από 30.03.2020, η από 13.04.2020, η από 01.05.2020, η από 11.03.2020 κ.ά.) προκειμένου να αμβλυνθούν οι συνέπειες της πανδημίας στην ελληνική οικονομία και αγορά εργασίας, να διασφαλισθεί η ομαλή λειτουργία της αγοράς για την προμήθεια ειδών πρώτης ανάγκης και να ενισχυθεί το Εθνικό Σύστημα Υγείας.

Για παράδειγμα, στο άρθρο 34§2 της από 30.03.2020 ΠΝΠ (κυρώθηκε με το άρθ. 1 ν. 4684/2020), προβλέφθηκε ότι το Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας δύναται, κατά παρέκκλιση όλων των κείμενων εθνικών διατάξεων, να συνάπτει συμβάσεις με απευθείας ανάθεση για την προμήθεια υλικού και αντιδραστηρίων για τη διενέργεια εξετάσεων για τον κορωνοϊό, απευθύνοντας σχετική πρόσκληση προς όλες ανεξαιρέτως τις επιχειρήσεις πώλησης και διάθεσης αντιδραστηρίων στην ιστοσελίδα του, για 3 ημέρες. Τα μοναδικά κριτήρια σύναψης της σύμβασης που τέθηκαν ήταν η χαμηλότερη προσφορά και η επίτευξη αγοράς ικανών ποσοτήτων για την αντιμετώπιση των έκτακτων αναγκών.

Επίσης, τέθηκε  σε ισχύ ο νόμος 4764/2020, ο οποίος περιλαμβάνει ειδικές διατάξεις τόσο για τις δημόσιες συμβάσεις, όσο και για το εμβόλιο κατά του κορωνοϊού. Ενδεικτικά, ο ίδιος ο εθνικός νομοθέτης, ενόψει της συνέχισης της κρισιμότητας της υγειονομικής κατάστασης της χώρας,  προέβλεψε στο άρθρο 29 του εν λόγω νόμου ότι, προς τον σκοπό της άμεσης κάλυψης των αναγκών σε τεστ, μπορούν να διενεργούνται διαδικασίες έκτακτης προμήθειας τέτοιων για τη διάγνωση της νόσησης από κορωνοϊό. Αυτό σημαίνει ότι οι διαδικασίες προμήθειας των προϊόντων αυτών, μπορούν να διενεργούνται κατά παρέκκλιση όλων των κείμενων εθνικών διατάξεων περί δημοσίων συμβάσεων, από την ανώνυμη εταιρεία με την επωνυμία «Ινστιτούτο Φαρμακευτικής Έρευνας και Τεχνολογίας Α.Ε.», ή και από τις Υγειονομικές Περιφέρειες της Χώρας ως Κεντρικές Αρχές Αγορών (Κ.Α.Α.). Προς απόδειξη του εκτάκτου χαρακτήρα της διαδικασίας, επετράπη να αναρτάται η πρόσκληση μέσω της ιστοσελίδας του Υπουργείου Υγείας για 5 ημέρες και να απευθύνεται σε κάθε επιχείρηση πώλησης και διάθεσης ιατροτεχνολογικών προϊόντων συμβατών με τις τεχνικές προδιαγραφές των μηχανημάτων. Για ακόμη μια φορά ως μοναδικά κριτήρια επιλογής τέθηκαν η χαμηλότερη προσφορά και η επίτευξη αγοράς ποσοτήτων αρκετών για την αντιμετώπιση των εκάστοτε υγειονομικών αναγκών.

Στον νόμο 4764/2020, υπάρχουν και άλλα παρόμοια άρθρα, τα οποία καλούν κρατικούς φορείς να απευθύνουν πρόσκληση προμήθειας ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού, κατά παρέκκλιση των εθνικών διατάξεων για τις δημόσιες συμβάσεις. Έτσι, το άρθ. 30 αναφέρεται στο Εθνικό Κέντρο Άμεσης Βοήθειας (Ε.Κ.Α.Β.), στο οποίο επιτρέπεται η αγορά ανταλλακτικών ασθενοφόρων και λοιπού σχετικού εξοπλισμού, υπό τις ανωτέρω προϋποθέσεις. Το άρθ. 60, κατά τον ίδιο τρόπο, επιτρέπει στην «Ινστιτούτο Φαρμακευτικής Έρευνας και Τεχνολογίας Α.Ε.» (ΙΦΕΤ Α.Ε.)  να διενεργεί διαγωνιστικές διαδικασίες για την εξασφάλιση υπηρεσιών διάθεσης των εμβολίων κατά του COVID-19 στα εμβολιαστικά κέντρα.  Ως παρεχόμενες υπηρεσίες διάθεσης εμβολίων, νοούνται οι υπηρεσίες αποθήκευσης, φύλαξης, μεταφοράς των εμβολίων στα εμβολιαστικά κέντρα, αλλά και κάθε είδους παρεπόμενες υπηρεσίες όπως αυτές της ασφάλισης των εμβολίων κατά την αποθήκευση και τη μεταφορά τους από τρίτες εταιρείες. Τέλος, το άρθ. 136 κάνει λόγο για τον Οργανισμό Αστικών Συγκοινωνιών Αθηνών Α.Ε., ο οποίος δύναται –πάλι- κατά παρέκκλιση από κάθε σχετική διάταξη της ισχύουσας εθνικής νομοθεσίας περί δημοσίων συμβάσεων, να προβαίνει στην ανάθεση συμβάσεων με προσφυγή στη διαδικασία με διαπραγμάτευση χωρίς προηγούμενη προκήρυξη διαγωνισμού, κατά το άρθρο 269 του ν. 4412/2016. Σκοπός αυτής της ρύθμισης είναι η διασφάλιση της αδιάλειπτης και απρόσκοπτης λειτουργίας των μέσων μαζικής μεταφοράς, της εποπτείας αυτών, της αποφυγής συνωστισμού και  συμφόρησης στα συγκοινωνιακά μέσα και της βέλτιστης αξιοποίησης υφιστάμενων ή νέων συγκοινωνιακών υποδομών και μέσων για την ασφαλέστερη μετακίνηση του επιβατικού κοινού.

Εκτός όμως από τη νομοθετική πρόβλεψη για παρέκκλιση από τις διατάξεις για τις δημόσιες συμβάσεις, λόγω του παρόντος αυτού «δημοσίου κινδύνου», υπήρξε και μια γνώμη υπέρ της τροποποίησης των υπαρχουσών συμβάσεων. Πιο συγκεκριμένα, ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας υπέβαλε στο Νομικό Συμβούλιο του Κράτους (εφεξής ΝΣΚ) το ερώτημα εάν είναι δυνατή κατά νόμο η τροποποίηση της σύμβασης σίτισης των φοιτητών του Πανεπιστημίου, ενόψει της μειωμένης προσέλευσής τους λόγω του επιβληθέντος για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού μέτρου της διακοπής της εκπαιδευτικής λειτουργίας, η οποία διεξάγεται με φυσική παρουσία. Την απάντηση έδωσε η 53/2020 Γνωμοδότηση του ΝΣΚ,  η οποία –συνοπτικά- στήριξε τη μείωση των σιτιζόμενων φοιτητών ως πραγματικά υπάρχοντα δικαιολογητικό λόγο για την τροποποίηση της σύμβασης. Με βάση το άρθ. 132§1 του ν. 4412/2016, υπήρχαν τόσο οι απρόβλεπτες περιστάσεις, οι οποίες απαιτούνται για τη δυνατότητα τροποποίησης της σύμβασης, αλλά ταυτόχρονα ούτε μεταβλήθηκε η συνολική φύση της σύμβασης, ούτε υπήρχε καν αύξηση της αξίας της αρχικής, αλλά μείωσή της. Συνεπώς, επετράπη η τροποποίηση της σύμβασης και μάλιστα χωρίς να υποστεί τον προσυμβατικό έλεγχο από το Ελεγκτικό Συνέδριο, διότι η τροποποίηση αυτή δεν έχει οικονομικό αντικείμενο ούτε είναι ουσιώδης (132§§4,6 ν. 4412/2016).

Συμπερασματικά, η αναμέτρησή μας με την πανδημία ανέδειξε την ανάγκη για προσαρμογή στις εκάστοτε συνθήκες και για λήψη μέτρων με γνώμονα αυτές, όπως ακριβώς έγινε και στη χώρα μας. Πάντως επισημαίνεται ότι, πάντοτε με βάση τα επιδημιολογικά δεδομένα, προσαρμόζονται και τα αντίστοιχα επιβαλλόμενα μέτρα και φυσικά η αποτελεσματικότητα όλων των παραπάνω θα κριθεί από την κατάσταση του εθνικού συστήματος υγείας, αν θα υπάρξει δηλαδή ανάγκη περισσότερων ανάλογων διευκολύνσεων ή όχι.

Πηγές:

  1. Επαμεινώνδας Σπηλιωτόπουλος, Εγχειρίδιο Διοικητικού Δικαίου, Νομική Βιβλιοθήκη, 2017.
  2. Αριστείδης Τσάτσος, Το άρθρο 15 της ΕΣΔΑ στη Σκιά του Covid-19: Κορωνοϊός και Παρέκκλιση σε Περίπτωση Έκτακτης Ανάγκης- Μια πρώτη προσέγγιση, «Δημόσιο Δίκαιο» Επιστημονικό Περιοδικό Ένωσης Ελλήνων Δημοσιολόγων, Τεύχος 1-2, 2020.
  3. Απ. Γέροντας- Σ. Λύτρας- Πρ. Παυλόπουλος- Γλ. Σιούτη- Σ. Φλογαΐτης, Διοικητικό Δίκαιο, Σάκκουλας, 2015.
  4. Lawspot.gr, Κορωνοϊός και δημόσιες συμβάσεις: Τροποποίηση σύμβασης λόγω μέτρων για την αντιμετώπιση της πανδημίας του Covid-19 με βάση τον Ν. 4412/2016, Ιούνιος 3, 2020. Διαθέσιμο στο: https://www.lawspot.gr/nomika-nea/koronoios-kai-dimosies-symvaseis-tropopoiisi-symvasis-logo-ton-metron-gia-tin .
  5. Γνωμοδότηση 53/2020 Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, διαθέσιμο σε:  http://www.nsk.gr/web/nsk/home .

Πηγή εικόνας: https://www.nb.org/symvasi-promitheion-kai-ypiresion-stin-ygeia-paratiritirio-timon-sdit.html .