Γράφει η Αγγελική Καντούνια
Είναι εφικτό μια νόσος να επεκτείνει την επιρροή της στο περιβάλλον; Και όμως, είναι. Η πανδημία του ιού COVID-19 συνιστά χαρακτηριστικό παράδειγμα. Στη διάρκεια της πανδημίας παρατηρήθηκε ραγδαία αύξηση της παραγωγής και κατανάλωσης πλαστικών αντικείμενων, με αποτέλεσμα να ενταθεί η περιβαλλοντική ρύπανση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση μερίμνησε για την επίλυση αυτού του προβλήματος, όπως θα δούμε αναλυτικότερα ακολούθως. Απαιτείται, όμως, ο σχεδιασμός μιας νέας στρατηγικής με ρεαλιστικούς στόχους για την αποτελεσματική ρύθμιση της κατάστασης.
Οι πολίτες των κρατών μελών προκειμένου να προστατευθούν από τη νόσο φορούσαν καθημερινά μάσκες προστασίας. Αυτές επιτρέπεται να φοριούνται μόνο για 3 ώρες και να τοποθετούνται πρώτα σε πλαστικές σακούλες και στη συνέχεια στα απορρίμματα, σύμφωνα με το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (Benson et al., 2021), προκειμένου να περιορίζεται η εξάπλωση του ιού. Η μάσκα, ως επί το πλείστον, είναι υφασμάτινη αλλά κατά την αποδόμηση της παρατηρήθηκαν και ορισμένα μικροπλαστικά. Για παράδειγμα, στην Κολούμπια, διαπιστώθηκε ότι η κύρια προέλευση των μικροπλαστικών μικροϊνών που βρέθηκαν τόσο σε δείγματα νερού όσο και σε δείγματα ιζήματος ήταν οι μάσκες (Leal et al., 2021). Ακόμα, τον Ιούλιο του 2020, έγινε μια έρευνα όπου το 5% των Γάλλων κατοίκων παραδέχτηκε ότι πέταξε τη μάσκα του στον δρόμο, ποσοστό που ίσως να φαίνεται μικρό, αλλά στην πραγματικότητα αντιστοιχεί σε 2.000.000 Γάλλους (WWF, 2020). Σύμφωνα με την έκθεση της WWF, κάθε μάσκα ζυγίζει περίπου 3-4 γρ., 30.000–40.000 κιλά μάσκες βρίσκονται στο φυσικό περιβάλλον. Ευρεία ήταν και η χρήση γαντιών ή ποδοναριών μιας χρήσεως, τα οποία αν απορρίπτονταν σε ανοιχτές χωματερές θα υπήρχε κίνδυνος να μεταφερθούν με τον αέρα στη θάλασσα ή σε χερσαίο έδαφος, απειλώντας την βιοποικιλότητα των περιοχών.
Όσον αφορά την εστίαση, η οποία στη διάρκεια της καραντίνας υπολειτουργούσε, στράφηκε στο take-away (πακέτα). Για την εξυπηρέτηση των πελατών τους τα καταστήματα προμηθεύτηκαν συσκευασίες μιας χρήσεως και σακούλες μεταφοράς, που είχαν ως βάση τους το πλαστικό, γεγονός που εμπόδισε την εφαρμογή των ευρωπαϊκών ρυθμίσεων μείωσης της χρήσης του. Παρατηρείται όμως και μια αλλαγή στην καταναλωτική συμπεριφορά καθώς τα ράφια των σούπερ μάρκετ άδειαζαν αμέσως και υπήρχε διαρκώς η ανάγκη για ανεφοδιασμό συνεπώς και για παραγωγή συσκευασιών. Η βόλτα στα καταστήματα με είδη πρώτης ανάγκης και οι ηλεκτρονικές αγορές ήταν ένας τρόπος να ξεφύγουν οι πολίτες από τη μονοτονία της απομόνωσης. Τα έσοδα του ταχυδρομικού κλάδου έφτασαν 442,6 δισεκατομμύρια ευρώ (Ζευγίτης, 2021). Αναφορικά με τις συσκευασίες του ηλεκτρονικού εμπορίου, όλες είναι κατασκευασμένες από πλαστικό. Αυτά είχαν ως αποτέλεσμα τα κράτη μέλη να μην αγνοούν τις απαγορεύσεις των πλαστικών μίας χρήσης στη διάρκεια της πανδημίας ή χειρότερα να τα επαναφέρουν στην αγορά, καθώς τα επαναχρησιμοποιούμενα αντικείμενα θεωρούνταν ακατάλληλα γιατί συνέβαλαν στη διασπορά του ιού.
Τα ιατρικά απόβλητα ενέτειναν την κατάσταση. Το ιατρικό προσωπικό αλλά και οι ασθενείς, λόγω της υψηλής μεταδοτικότητας, συγκέντρωναν υπέρογκες ποσότητες απορριμμάτων. Οι ειδικοί όρισαν ότι τα νοσοκομειακά και οικιακά απόβλητα ήταν μολυσματικά και έπρεπε να αποτεφρώνονται σε υψηλές θερμοκρασίες, διαφορετικά να απορρίπτονται σε κάδους κλινικών αποβλήτων και να μεταφέρονται σε δομές διαχείρισης απορριμμάτων υψηλού κινδύνου (Patrício Silva et al., 2020). Δυστυχώς, όμως, δεν διατίθενται τόσο εξελιγμένες μορφές διαχείρισης αυτών των αποβλήτων και έτσι καταλήγουν και πάλι σε χωματερές ή ανοιχτές καύσεις. Μόνο στην Κίνα κατασκευάστηκαν κινητές εγκαταστάσεις αποτέφρωσης (OECD, 2022).
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αναπτύξει μια σειρά νομοθετικών ρυθμίσεων για τον περιορισμό των πλαστικών αποβλήτων. Σύμφωνα με την οδηγία 94/62/ΕΚ του 1994, η Ευρωπαϊκή Ένωση παρουσίασε δράσεις για τη μείωση των απορριμμάτων συσκευασίας (European Parliament & Council, 2015). Το 2018, υιοθετήθηκε η ευρωπαϊκή στρατηγική για τα πλαστικά σε μια κυκλική οικονομία (European Commission, 2021), ενώ το 2022 η Circular Plastics Alliance ανακοίνωσε στόχο παροχής 10.000.000 τόνων ανακυκλωμένων πλαστικών έως το 2050 (European Union, n.d.).
Παράλληλα, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχουν καταλήξει σε μια προκαταρκτική πολιτική συμφωνία που θέτει ως στόχο την ανακύκλωση στο 65% έως το 2025, να αυξηθεί στο 70% έως το 2030, και έναν συγκεκριμένο στόχο για την ανακύκλωση πλαστικών συσκευασιών στο 50% έως το 2025, να αυξηθεί στο 55% έως το 2030.
Όταν τα πλαστικά προϊόντα μιας χρήσης (SUP, Single Use Plastics) επανήλθαν στην αγορά, ορισμένοι αντέδρασαν καθώς είχαν ήδη προσαρμόσει την καθημερινότητα τους με τα μέτρα που είχε θέσει η Ένωση για μια πιο οικολογική Ευρώπη (European Commission, 2021). Θεώρησαν ότι θα μπορούσαν να χρησιμοποιούν επαναχρησιμοποιήσιμα υλικά αρκεί να γινόταν η σωστή απολύμανση. Oι υφασμάτινες, ανακυκλώσιμες ή κομποστοποιησίμες πλαστικές σακούλες θα έπρεπε να προτιμώνται είτε υπάρχουν τέλη και απαγορεύσεις είτε όχι. Για την κομποστοποίηση όμως απαιτείται η δημιουργία νέων, σύγχρονων υποδομών ή η αναβάθμιση των παλιών. Στο πλαίσιο αυτό, θα μπορούσαν να εφαρμοστούν οι ακόλουθες προτάσεις:
- Στην αγορά κυκλοφορούν ποικίλες εναλλακτικές, όπως ξύλινα μαχαιροπίρουνα, καλαμάκια από μπαμπού, οικολογικές συσκευασίες από καλλιέργειες μανιταριών, ζαχαροκάλαμο ή κόκκους σιταριού. Αυτές οι εναλλακτικές πρέπει ταχύτατα να προωθηθούν στα καταστήματα τροφίμων αντικαθιστώντας τα πλαστικά. Αναγκαίο όμως είναι οι εθνικές αρχές να έρχονται σε συνεννόηση με τις υπηρεσίες απορριμμάτων και αποβλήτων ώστε να επενδύσουν σε εναλλακτικούς τρόπους διαχείρισης των απορριμάτων που θα αποφέρουν το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα.
- Μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητας κάθε ηλικιακής ομάδας, θα μπορούσε να τεθεί σε εφαρμογή ένα σχέδιο ευαισθητοποίησης των πολιτών. Μέσα από διαφημίσεις, ομάδες στα κοινωνικά δίκτυα, οργάνωση και δημοσίευση δράσεων και εκδηλώσεων, δωρεάν πρόσβαση σε συνέδρια στο ευρύ κοινό, παραγωγή οπτικοακουστικού υλικού με συμμετοχή ειδημόνων, ο κόσμος θα ενδιαφερθεί άμεσα για τα περιβαλλοντικά προβλήματα (European Environment Agency, 2021).
- Ακόμα, επιτακτική ανάγκη αποτελεί η ισχυροποίηση των παραγωγών και των κρατών μελών, προκειμένου να γίνει πιο βιώσιμη η γραμμή παραγωγής. Η παραγωγή και προώθηση των ανακυκλώσιμων και ανακυκλωμένων προϊόντων είναι ακριβότερη και απαιτεί κρατική δαπάνη που ορισμένα κράτη μπορεί να μη διαθέτουν τους απαραίτητους πόρους, πρόβλημα που μπορεί να λυθεί με αύξηση της φορολογίας (OECD, 2022).
- Η μόλυνση του φυσικού περιβάλλοντος είναι ένα θέμα με παγκόσμια διάσταση, άρα απαιτείται συσπείρωση των λαών, ανταλλαγή τεχνογνωσίας και καλών πρακτικών, υιοθέτηση μια κοινής γραμμής και προγραμματισμός για τα βέλτιστα αποτελέσματα.
- Θεμελιώδη ρόλο διαδραματίζει και η ανάπτυξη του επιστημονικού κλάδου. Υποδειγματικά, το Divert NS, στη Νέα Σκωτία, προσφέρει δωρεάν εκπαιδευτική συνεδρία με έναν τοπικό εκπαιδευτή απορριμμάτων, ώστε οι επιχειρήσεις να μπορούν να ενημερωθούν για τις βέλτιστες πρακτικές διαχείρισης απορριμμάτων εντός του δήμου τους (Benson et al., 2021).
- Βέβαια όλα αυτά δεν γίνεται να επιτευχθούν απουσία της οικολογικής συνείδησης των πολιτών. Ένα μέσο για την ολοκληρωτική της εγκαθίδρυση στην ιδεολογία του σύγχρονου πολίτη είναι η επιβολή κυρώσεων για αντι-οικολογική συμπεριφορά. Έτσι, οι Ευρωπαίοι θα προσαρμόζονταν άμεσα στα νέα δεδομένα.
Από μεριάς της Ένωσης έχει διατεθεί το ποσό των 2.363,3 δισ. ευρώ για την ανάκαμψη των κρατών μελών μετά την πανδημία. Θεσπίστηκε ένα σχέδιο ανάκαμψης, το λεγόμενο “NextGenerationEU”, το οποίο θα επενδύσει 806,9 δισ. ευρώ σε δράσεις που θα βοηθήσουν στην ανοικοδόμηση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος (European Union, n.d.). Με το 30% του ποσού αυτού και τον επταετή προϋπολογισμό της Ένωσης, ο οποίος προορίζεται σε δράσεις και έργα για την κλιματική αλλαγή και το περιβάλλον, θα επουλωθούν τα περιβαλλοντικά «τραύματα» που προκάλεσε ο COVID-19. Όμως για να δράσουν οι φορείς αποτελεσματικά πρέπει και ο καθένας από εμάς να λάβει πρωτοβουλίες και να ενεργοποιηθεί ατομικά και συλλογικά. Το NextGenerationEU καλεί τους Ευρωπαίους να εμπλακούν και να συμμετάσχουν ενεργά στην προσπάθεια του μέσα από διάφορες δραστηριότητες (European Union, n.d.). Ακόμα, άλλος ένας φορέας δράσης είναι η Circular Plastics Alliance με στόχο την παροχή 10.000.000 τόνων ανακυκλωμένων πλαστικών στις ευρωπαϊκές αγορές ως το 2050 (Internal Market, Industry, Entrepreneurship and SMEs., n.d.). Η συμμαχία αυτή είναι ανοιχτή σε ευρωπαϊκές ιδιωτικές και δημόσιες εταιρείες για την επίτευξη του στόχου της. Τέλος, πρωταρχικός στόχος για την περίοδο 2021-2027 είναι η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, δηλαδή του άνθρακα, που σημειώνει σημαντική αύξηση με τη χρήση πλαστικού.
Συμπεραίνουμε πως η χρηματοδότηση και η θέληση υπάρχει, απαιτούνται ωστόσο καλύτερος συντονισμός και καλύτερη διαχείριση. Είναι πολύ σημαντικό να αδράξουμε την ευκαιρία και να συμβάλλουμε συλλογικά στις προσπάθειες για ένα καλύτερο μέλλον. Η θεσμοθέτηση κοινών στόχων είναι το παν, έτσι η Ευρώπη θα ανακάμψει και θα πετύχει τη θεμιτή πρόοδο.
ΠΗΓΕΣ
Bensona, N., Basseyb, D., Palanisamic, T. (2021, February 20). COVID pollution: impact of COVID-19 pandemic on global plastic waste footprint. Science Direct. Διαθέσιμο σε: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2405844021004485
European Commission. (n.d.). European Regional Development Fund. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/regional_policy/funding/erdf_en
European Environment Agency. (2021, June 22). Impacts of COVID-19 on single-use plastic in Europe’s environment. Διαθέσιμο σε: https://www.eea.europa.eu/publications/impacts-of-covid-19-on
European Union. (n.d.). Next Generation Eu, Make it Real. Διαθέσιμο σε: https://next-generation-eu.europa.eu/index_en
Internal Market, Industry, Entrepreneurship and SMEs. (n.d.). Circular Plastics Alliance. Διαθέσιμο σε: https://single-market-economy.ec.europa.eu/industry/strategy/industrial-alliances/circular-plastics-alliance_en
Leal, W., Salvia, A., Minhas, A. et al. (2021, June 21). The COVID-19 pandemic and single-use plastic waste in households: A preliminary study. Science of the Total Environment. Science Direct. Διαθέσιμο σε: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0048969721036433
OECD. (2022). The effects of the COVID-19 pandemic on plastics use and waste. Global Plastics Outlook: Economic Drivers, Environmental Impacts and Policy Options. OECDilibrary. Διαθέσιμο σε: https://www.oecd.org/content/dam/oecd/en/publications/support-materials/2022/02/global-plastics-outlook_a653d1c9/Global%20Plastics%20Outlook%20I.pdf
Patrício Silvaa, A., Pratab, J., Walkerc, T. et al. (2020, June 30). Rethinking and optimising plastic waste management under COVID-19 pandemic: Policy solutions based on redesign and reduction of single-use plastics and personal protective equipment. Science of the Total Environment. Science Direct. Διαθέσιμο σε: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0048969720340870
Thompson, R., Moore, C., Vom Saal, F. & Swan, S. (2009, July 27). Our plastic age. The Royal Society Publishing. Διαθέσιμο σε: https://royalsocietypublishing.org/doi/full/10.1098/rstb.2009.0054
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2021, Ιούλιος 14). Μια Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Διαθέσιμο σε: https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/european-green-deal_el
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο & Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (2015, Μάιος 6). Οδηγία (EE) 2015/720… Επίσημη Εφημερίδα της ΕΕ. Διαθέσιμο σε: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=CELEX%3A32015L0720
Ευρωπαϊκό Συμβούλιο & Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (2022, Δεκέμβριος 22). Covid-19: Η αντίδραση της ΕΕ στις οικονομικές επιπτώσεις. Διαθέσιμο σε: https://www.consilium.europa.eu/el/policies/coronavirus/covid-19-economy/
Ζευγίτης, Σ. (2021, January 20). Με ποιες δυνάμεις μπήκαν οι ταχυμεταφορές στη μάχη της πανδημίας – Water & Waste. Water & Waste. Διαθέσιμο σε: https://water-waste.gr/site/%CE%B5%CE%B9%CE%B4%CE%AE%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82/%CE%BC%CE%B5-%CF%80%CE%BF%CE%B9%CE%B5%CF%82-%CE%B4%CF%85%CE%BD%CE%AC%CE%BC%CE%B5%CE%B9%CF%82-%CE%BC%CF%80%CE%AE%CE%BA%CE%B1%CE%BD-%CE%BF%CE%B9-%CF%84%CE%B1%CF%87%CF%85%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%B1%CF%86/
Πηγή εικόνας: Google. (2022, February 7). COVID Waste. ABC News. Διαθέσιμο σε: https://www.abc.net.au/btn/classroom/covid-waste/13738992