Γράφει η Όλγα Τσουκαλά
Το διάστημα 30 Νοεμβρίου έως 12 Δεκεμβρίου του έτους 2023 έλαβε χώρα, στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ), η 28η Σύνοδος για την Κλιματική Αλλαγή, γνωστή και ως COP 28, η οποία πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της Σύμβασης-Πλαίσιο των Η.Ε. για την Κλιματική Αλλαγή (United Nations Framework Convention for Climate Change). Γενικώς, οι Σύνοδοι για την Κλιματική Αλλαγή (UN Climate Change conferences (COPs)) αποτελούν το πλέον σημαντικό πεδίο διαλόγου για την κλιματική αλλαγή διότι είναι το μοναδικό πολυμερές forum, το οποίο ασχολείται με την κλιματική αλλαγή σε παγκόσμιο επίπεδο. Η φετινή COP 28 έλαβε χώρα στο Εμιράτο του Dubai, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, με την οικοδέσποινα χώρα να τίθεται στο επίκεντρο των εξελίξεων και να διαδραματίζει σημαίνοντα ρόλο για την κλιματική διπλωματία.
Στο σημείο αυτό αξίζει να γίνει μνεία του τι εστί κλιματική διπλωματία ώστε ακολούθως να γίνει κατανοητός ο λόγος που η COP αντανακλά το περιεχόμενό του με τον πληρέστερο τρόπο. Ως κλιματική διπλωματία ορίζεται η χρήση διπλωματικών διαύλων και στρατηγικών για την αντιμετώπιση της παγκόσμιας κλιματικής αλλαγής και των επιπτώσεών της στις διεθνείς σχέσεις. Σύμφωνα με την Ε.Ε., η κλιματική διπλωματία διαρθρώνεται σε 4 πυλώνες: “α) δέσμευση για πολυμέρεια στην πολιτική για το κλίμα, ιδίως για την εφαρμογή της συμφωνίας του Παρισιού, β) αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην ειρήνη και την ασφάλεια, γ) επιτάχυνση της εγχώριας δράσης και αύξηση των παγκόσμιων φιλοδοξιών και δ) ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας για το κλίμα μέσω της προάσπισης και της προβολής”.
Η φιλοξενία της COP 28 από τα ΗΑΕ συγκέντρωσε, ήδη πριν τη Σύνοδο, σχόλια και ανησυχίες κυρίως για το ενεργειακό προφίλ της χώρας το οποίο, παρά τις σημαντικές προσπάθειες και επενδύσεις που έχουν γίνει, ακόμη παραμένει πετρελαϊκό. Σκοπό της παρούσης ανάλυσης αποτελεί η ευσύνοπτη περιγραφή του ρόλου των ΗΑΕ στη γεωπολιτική της ενεργειακής μετάβασης, εξηγώντας τον τρόπο που ένα παραδοσιακό πετρελαϊκό κράτος (“petrostate”) επιχειρεί να γίνει πρωτοπόρος στον Κόλπο και τη Μέση Ανατολή σε έργα για την πράσινη μετάβαση, καθώς και η καταγραφή των σημαντικότερων σημείων της COP28 τα οποία έτυχαν δριμείας κριτικής και δημιούργησαν ανησυχίες για το διακύβευμα και την αποτελεσματικότητα της Συνόδου.
Ο ρόλος των ΗΑΕ στην ενεργειακή μετάβαση στον Αραβικό Κόλπο
Πρωτίστως, είναι απαραίτητο να σημειωθεί πως τα ΗΑΕ είναι μία από τις μοναρχίες της περιοχής της Μέσης Ανατολής και της Βορείου Αφρικής (αγγλ: MENA) και ένα από τα μέλη του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (Gulf Cooperation Council). Κατά γενική ομολογία, τόσο -κυρίως- το πετρέλαιο όσο και το φυσικό αέριο αποτελούν την κινητήριο δύναμη του πλούτου και της οικονομίας, αλλά και της ίδιας της ύπαρξης των ΗΑΕ στην σκακιέρα της γεωπολιτικής της ενέργειας. Ο εθνικός «πρωταθλητής» της ενεργειακής πολιτικής των ΗΑΕ είναι ο ενεργειακός κολοσσός της Abu Dhabi National Oil Company (ADNOC). Προς επίρρωση τούτου, αξίζει να υπογραμμιστεί ότι από το 2012 έως το 2021 η καθαρή παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας γίνεται από ορυκτά καύσιμα, κυρίως πετρέλαιο και φυσικό αέριο, ενώ ένα μικρό ποσοστό από ΑΠΕ, ιδίως το διάστημα 2019-2021. Αναφορικά με το εμπόριο ενέργειας, τα ΗΑΕ παραμένουν σε πολύ υψηλή θέση στις εξαγωγές πετρελαίου. Συγκεκριμένα, το 2022 τα ΗΑΕ εξήγαν περίπου 3 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου κυρίως προς την περιοχή της Ασίας και του Ειρηνικού, με κυριότερες χώρες εισαγωγής την Κίνα και την Ιαπωνία, ενώ μόλις το 2% εξήχθη στην Ευρώπη. Αναφορικά με το φυσικό αέριο, αυτό εξάγεται υπό τη μορφή του υγροποιημένου ΦΑ (LNG) σε ποσοστό 50% στην Ινδία, 24% στην Ιαπωνία και το υπόλοιπο ποσοστό σε άλλες χώρες της Ασίας και του Ειρηνικού, με εξαίρεση το Κουβέιτ (5%).
Μολαταύτα, τα ΗΑΕ αντιλαμβανόμενα τις εξελίξεις και τη διεθνή τάση της ενεργειακής μετάβασης έχουν ήδη θέσει εθνικούς στόχους και πραγματοποιούν σταδιακά έργα σε τομείς, όπως οι ΑΠΕ, προκειμένου να έχουν ενεργό ρόλο στην περιοχή στο δρόμο προς τη μείωση των εκπομπών αερίου θερμοκηπίου, τον περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη στους 1,5 βαθμούς Κελσίου σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα και την εν γένει απανθρακοποίηση του ενεργειακού τους μείγματος προς επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας. Συγκεκριμένα, το έτος 2017, τα ΗΑΕ υπέγραψαν και έθεσαν σε ισχύ το στρατηγικό πλάνο “net-zero” για το 2050, γνωστή και ως “Ενεργειακή Στρατηγική 2050”, η οποία είναι ευθυγραμμισμένη με τους στόχους της Συμφωνίας των Παρισίων.
Προκειμένου να πραγματοποιηθούν οι εθνικοί στόχοι, τα ΗΑΕ επικεντρώθηκαν κατ’ εφαρμογή της ενεργειακής τους πολιτικής σε μία κούρσα επενδύσεων σε έργα ΑΠΕ, κυρίως στην ηλιακή ενέργεια, την πυρηνική ενέργεια και το υδρογόνο. Εξετάζοντας τον επενδυτικό χάρτη σε έργα πράσινης ενέργειας, διακρίνονται σημαντικές επενδύσεις σε έργα ηλιακής ενέργειας, με έμφαση στα φωτοβολταϊκά πάρκα, ενώ έχουν τεθεί σημαντικοί στόχοι και για την πυρηνική ενέργεια αλλά και για το πράσινο υδρογόνο (Green Hydrogen). Η έμφαση στην ηλιακή ενέργεια επιβεβαιώνεται και από τα πλέον πρόσφατα στοιχεία της IRENA (Γράφημα 1).
Για το σκοπό της ευρύτερης κατανόησης των ανωτέρω, είναι χρήσιμο να γίνει μία αναφορά των βασικότερων επενδύσεων των ΗΑΕ σε έργα ΑΠΕ. Σε γενικές γραμμές, εφαρμόζοντας την “Ενεργειακή Στρατηγική 2050”, τα ΗΑΕ έχουν θέσει ως στόχο οι ΑΠΕ να αποτελούν το 44% του ενεργειακού μείγματος, σε όλη την επικράτεια των Εμιράτων, με το Dubai να έχει θέσει τον πιο αισιόδοξο στόχο σε ποσοστό 75% έως το 2050, συμπεριλαμβανομένου του καθαρού άνθρακα (clean coal). Πρωτοπόρος στην ενεργειακή μετάβαση των ΗΑΕ είναι ο εθνικός πρωταθλητής των Εμιράτων στα έργα πράσινης ενέργειας, η Masdar. Η Masdar εδράζεται στην ομώνυμη πόλη των ΗΑΕ, Masdar, στο Abu Dhabi. Εύλογα έχει χαρακτηριστεί ως μητρόπολη της πράσινης ενέργειας καθώς πλέον αποτελεί και την έδρα της Διεθνούς Υπηρεσίας Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (IRENA). Η πόλη της Masdar αποτελεί επενδυτικό σχέδιο ανάπτυξης της επενδυτικής εταιρείας Mubadala, η οποία διαχειρίζεται 230 δις δολάρια σε ενεργά περιουσιακά στοιχεία και είναι ιδιοκτήτης της εταιρείας Masdar. Έως το 2022, τα ΗΑΕ κατάφεραν να εγκαταστήσουν 20 GW με αναμενόμενη παραγωγή 57.000 GW εκ των οποίων τα 18.000 υπογεγραμμένα και σε θέση σε ισχύ εντός του 2022.
Στρεφόμενοι στην ηλιακή ενέργεια, τα ΗΑΕ λόγω γεωγραφικής θέσης και τοποθεσίας απολαμβάνουν πολλούς μήνες με έντονη ηλιοφάνεια. Η ηλιακή ενέργεια είναι ο ανανεώσιμος πλούτος της χώρας, ο οποίος έστρεψε τις πράσινες επενδύσεις σε μια κούρσα έργων και εγχειρημάτων με γνώμονα την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από την ηλιακή, είτε με τη χρήση φωτοβολταϊκών (Solar PV) είτε με τη χρήση συστημάτων συγκέντρωσης ηλιακής ενέργειας (Concentrated Solar Panels). Τα πιο σημαντικά έργα ηλιακής ενέργειας στα ΗΑΕ αποτελούν τα δύο ηλιακά πάρκα, Noor Abu Dhabi 1, στο εμιράτο του Abu Dhabi, και το Mohammed bin Rashid Al Maktoum, στο εμιράτο του Dubai, το οποίο είναι το μεγαλύτερο ηλιακό πάρκο στον κόσμο στην κατηγορία του Ανεξάρτητου Ηλεκτροπαραγωγού (Independent Power Producer). Το πρώτο έχει ήδη εγκατεστημένα 1.2 GW, παρέχοντας στο Abu Dhabi καθαρή ενέργεια μέσω μακροπρόθεσμης συμφωνίας πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας, συνηφθείσα με την αρμόδια εταιρεία ύδατος και ηλεκτρισμού των εμιράτων (Emirates Water and Electricity Company). Το δεύτερο βρίσκεται στην 6η φάση, με άξονα την εγκατάσταση ακόμη 1.800 MW έως το 2026, ενώ έχει αγγίξει τα 2,7 GW ηλεκτροπαραγωγής με στόχο να φτάσει τα 5 GW έως το 2030. Τα ανωτέρω συμπληρώνονται και από μια σειρά επενδύσεων και έργων τα οποία πραγματοποιεί ήδη η Masdar σε περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το ηλιακό πάρκο στο Benban, στην Αίγυπτο με εγκατεστημένα 1.8 GW φωτοβολταϊκών σε λειτουργική φάση.
Απεναντίας, τα ανωτέρω δεν ισχύουν για την αιολική ενέργεια, καθώς η γεωγραφική θέση και ο ήπιος αέρας των ΗΑΕ δεν ευνοεί τα έργα αιολικής ενέργειας. Παρόλα αυτά στο νησί Siri Bani Yas υπάρχει, σήμερα, μια ανεμογεννήτρια δυναμικότητας 850 KWh. Σε περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο, όμως, μέσα από την Masdar, τα ΗΑΕ έχουν αποκτήσει ισχυρή θέση σε επενδύσεις σε αιολικά πάρκα. Χαρακτηριστικά, το 2013, άνοιξε με υπογραφή Masdar ένα από τα μεγαλύτερα αιολικά πάρκα -χερσαία και υπεράκτια- στο Λονδίνο, το πάρκο London Array, το οποίο μέσα από τις 175 ανεμογεννήτριες τροφοδοτεί με ηλεκτρική ενέργεια το ήμισυ των κατοικιών στο Η.Β. και μειώνει κατά 1 εκατομμύριο μετρικούς τόνους διοξειδίου του άνθρακα κάθε χρόνο από το περιβάλλον.
Αναφορικά με τα έργα για το υδρογόνο, σημειώνεται ότι τα ΗΑΕ έχουν θέσει ως στόχο να ηγηθούν στον τομέα του Πράσινου Υδρογόνου, έως το 2050. Συγκεκριμένα, στοχεύουν ώστε το υδρογόνο και τα παράγωγα χαμηλής περιεκτικότητας σε άνθρακα να κατέχουν ποσοστό 25% στο μερίδιο της αγοράς, σε βασικές αγορές εισαγωγών έως το 2030, με έμφαση στην Ιαπωνία, τη Νότια Κορέα, την Ινδία και την Ευρώπη, ενώ παράλληλα επιδιώκουν ευκαιρίες και δίαυλο εξαγωγών και σε άλλες αγορές. Οι πυλώνες της Εθνικής Στρατηγικής για το Υδρογόνο αφορούν σε: “α) Ανάπτυξη μιας ανθεκτικής αλυσίδας εφοδιασμού υδρογόνου για τη στήριξη της ανάπτυξης της τοπικής βιομηχανίας, β) Παγίωση του ρόλου των ΗΑΕ ως κορυφαίου παγκόσμιου παραγωγού και προμηθευτή υδρογόνου χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, γ) Προώθηση της καινοτομίας στις βιομηχανικές ζώνες των ΗΑΕ και δ) Δημιουργία μιας ισχυρής οικονομίας υδρογόνου που μπορεί να υποστηρίξει τις εθνικές προσπάθειες της χώρας για την απαλλαγή από τον άνθρακα”. Στοχεύει επίσης στην αύξηση της παραγωγής Καθαρού υδρογόνου από 1,4 MTPA (Metric Tonnes Per Annum) σε 15 MTPA, τη μείωση εκπομπών από 25% σε 100% στους πιο δύσκολους -στη μείωση του αποτυπώματος άνθρακα- τομείς της βιομηχανίας και τη δημιουργία 5 οάσεων υδρογόνου στην επικράτεια. Ήδη, τα ΗΑΕ έχουν πραγματοποιήσει 7 έργα υδρογόνου χαμηλού αποτυπώματος άνθρακα και τέσσερις δοκιμαστικές εξαγωγές μπλε αμμωνίας.
Συνεκδοχικά, η πυρηνική ενέργεια αποτελεί, ιδίως από το 2019, σημαντική πηγή για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας των ΗΑΕ. Συγκεκριμένα, στόχος της “Ενεργειακής Στρατηγικής 2050” των ΗΑΕ είναι η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από πυρηνική ενέργεια και ΑΠΕ να αποτελεί το 50% του ενεργειακού χαρτοφυλακίου της χώρας. Ήδη, στην περιοχή Barakah -πλησίον Abu Dhabi και Ruwais- είναι σε λειτουργία 3 πυρηνικοί αντιδραστήρες, ενώ κατασκευάζεται ακόμη μία μονάδα. Από το 2020, οπότε έλαβε χώρα η πρώτη σύνδεση στο δίκτυο της πρώτης μονάδας έχουν παραχθεί περίπου 54.000GWh καθαρής ηλεκτρικής ενέργειας από πυρηνική ενέργεια, εξοικονομώντας γύρω στους 27.000 κιλοτόνους διοξειδίου του άνθρακα (kilotonnes of CO2 ).
Μελετώντας τα ανωτέρω παρατηρείται το εξής παράδοξο, ότι ενώ τα ΗΑΕ αποτελούν πρωτοπόρο χώρα στην περιοχή ΜΕΝΑ στην ενεργειακή μετάβαση κατέχοντας την 26η θέση, παγκοσμίως, στο δείκτη του ενεργειακού «τριλήματος» (energy security-sustainability-energy equity) και πρώτη στην περιοχή, εντούτοις η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από καθαρές μορφές ενέργειας, ιδίως ανανεώσιμες αποτελεί μόνο το 4% της συνολικής παραγωγής στο ενεργειακό μείγμα τους (Γράφημα 2).
Η θέση των ΗΑΕ στο σταυροδρόμι της κλιματικής διπλωματίας και των ορυκτών καυσίμων
Το προαναφερθέν παράδοξο σε συνδυασμό με την επιλογή της διεξαγωγής της Συνόδου COP 28 στο Dubai, των ΗΑΕ, χρήζει ευρύτερου σχολιασμού και μελέτης. Αξίζει να επισημανθεί ότι, στην COP 28 έλαβε χώρα o Πρώτος Παγκόσμιος Απολογισμός (First Global Stocktake) από τη Συμφωνία των Παρισίων (άρθρο 14 Συμφωνίας). Πόσο έχει προχωρήσει ο κόσμος στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και πόσο δρόμο έχει ακόμη να διανύσει; Η ερώτηση αυτή έπρεπε να απαντηθεί στο πλαίσιο των εργασιών της Συνόδου.
Συγκεκριμένα, τα συμμετέχοντα κράτη και οι αντιπροσωπείες τους, στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Δέσμευσης για Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και Ενεργειακή Απόδοση (Global Renewables and Energy Efficiency Pledge), δεσμεύθηκαν να συνεργαστούν «για να τριπλασιάσουν την παγκόσμια εγκατεστημένη ικανότητα παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές σε τουλάχιστον 11.000 GW (11 TW) έως το 2030, λαμβάνοντας υπόψη τα διαφορετικά σημεία εκκίνησης και τις εθνικές συνθήκες, να συνεργαστούν προκειμένου να διπλασιάσουν συλλογικά τον παγκόσμιο μέσο ετήσιο ρυθμό βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης από περίπου 2% σε πάνω από 4% κάθε χρόνο μέχρι το 2030 καθώς επίσης και να θέσουν την αρχή της ενεργειακής απόδοσης ως “πρώτο καύσιμο” στο επίκεντρο της χάραξης πολιτικής, του σχεδιασμού και των μεγάλων επενδυτικών αποφάσεων».
Την εν λόγω δέσμευση ανέλαβαν, ήδη, 130 μέρη (συμπεριλαμβανομένης της Ε.Ε.), τα οποία καλύπτουν το 51% της παγκόσμιας δυναμικότητας ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, το 43% της παγκόσμιας δυναμικότητας ορυκτών καυσίμων και το 46% του πρωτογενούς ενεργειακού εφοδιασμού, το έτος 2022. Αναδυόμενες οικονομίες όπως η Κίνα, η Ινδία και η Ινδονησία δεν δεσμεύθηκαν, ακόμη. Παρόλα αυτά, οι δεσμεύσεις αυτές και οι επακόλουθες μειώσεις στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου αντανακλούν μόλις το 30% του χάσματος των εκπομπών που χρήζει να γεφυρωθεί προκειμένου να υπάρξει παγκόσμια πορεία συμβατή με τον κλιματικό στόχο του 1,5 βαθμού Κελσίου (Γράφημα 3). Σύμφωνα και με τις τελευταίες προβλέψεις της IEA, τα σενάρια των υφιστάμενων πολιτικών (current policies scenario) λαμβάνοντας υπόψιν τις συνθήκες της αγοράς, κατατείνουν σε μια παγκόσμια δυναμικότητα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας που θα φθάσει τα 7.300 GW έως το 2028, ήτοι 2,5 φορές περισσότερο από το παρόν επίπεδο, υπολειπόμενη του στόχου τριπλασιασμού.
Παράλληλα, η υιοθέτηση του Χάρτη Απανθρακοποίησης Πετρελαίου & Φυσικού Αερίου (Oil & Gas Decarbonization Charter) για την επιτάχυνση της δράσης για το κλίμα (2.12.2023) αποτέλεσε πεδίο κριτικής από τον κλιματικό κόσμο. Ειδικότερα, 50 εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου, οι οποίες αποτελούν το 40% της παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου, -60% εκ των οποίων εθνικές εταιρείες-, όπως οι Shell, BP, Saudi Aramco, ADNOC, Equinor, κατόπιν πρωτοβουλίας της Προεδρίας της COP 28, ήτοι τα ΗΑΕ, και της Σαουδικής Αραβίας, συμφώνησαν στη δέσμευση για μηδενικές δραστηριότητες καύσης μεθανίου το αργότερο έως το 2050 και για τερματισμό της συνήθους καύσης μέχρι το 2030, καθώς και για σχεδόν μηδενικές εκπομπές μεθανίου στο upstream επίπεδο (τομέας εξόρυξης). Ο κλιματικός κόσμος προέβη σε δριμεία κριτική κάνοντας λόγο για «πράσινο ξέπλυμα» (greenwashing) αφού η ουσιαστική μείωση των εκπομπών θα γίνει μέσω της σταδιακής κατάργησης των ορυκτών καυσίμων. Μόνη η δέσμευση για τριπλασιασμό των ΑΠΕ δεν αποτελεί πανάκεια για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, σύμφωνα με ανήσυχες φωνές του κλιματικού κόσμου. Άλλωστε, στην οικεία ανάλυση του Climate Action Tracker χρησιμοποιήθηκε εύγλωττα η φράση «εάν εφαρμοστεί πλήρως» (“if fully implemented”) αναφερόμενη στο γεγονός ότι προκειμένου η δέσμευση να καταφέρει να καλύψει τουλάχιστον το ⅓ για μείωση του χάσματος εκπομπών έως το 2030 θα πρέπει να εφαρμοστεί πλήρως υποδεικνύοντας την κατάργηση των ορυκτών καυσίμων και όχι τα ημίμετρα σε μερικούς τομείς μόνο της βιομηχανίας πετρελαίου και φυσικού αερίου, ευνοώντας τους ενεργειακούς κολοσσούς.
Συνεχίζοντας, άξια αναφοράς είναι η πιο ήπια χρήση της γλώσσας στον Πρώτο Παγκόσμιο Απολογισμό (First Global Stocktake). Υπό την Προεδρία των ΗΑΕ στον απολογισμό αυτό (σημείο 28), γίνεται σύνδεση, για πρώτη φορά, των ορυκτών καυσίμων με την κλιματική κρίση (“Transitioning away from fossil fuels in energy systems”). Παρά την ρητή αναφορά στα ορυκτά καύσιμα που δικαίωσε, κατά μία άποψη, τις προσπάθειες δεκαετιών και εκστρατειών για την κλιματική αλλαγή, εντούτοις δεν αντανακλά την ταχεία, δίκαιη, πλήρη και χρηματοδοτούμενη σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων που απαιτείται, υπογραμμίζοντας την αδυναμία και την ασάφεια ως προς την ανάληψη ευθυνών και δράσεων από τα κράτη. Το αυτό διαπιστώθηκε έντονα εξετάζοντας συλλήβδην το λεκτικό του απολογισμού, όπου παρατηρήθηκε έλλειψη αναφοράς στη «σταδιακή κατάργηση» των ορυκτών καυσίμων και μόνο επιδερμική αναφορά στη σταδιακή κατάργηση των «αναποτελεσματικών επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων» (“Phasing out inefficient fossil fuel subsidies that do not address energy poverty or just transitions”).
Έτι περαιτέρω, η μείωση των ορυκτών καυσίμων αναφέρεται μόνο ως μία από τις οκτώ δράσεις για τη μείωση των εκπομπών που «θα μπορούσαν» να ακολουθήσουν οι χώρες. Μέθοδοι όπως η αποθήκευση και δέσμευση, αξιοποίηση και αποθήκευση άνθρακα (carbon capture, utilization and storage, CCUS) αντιμετωπίστηκαν ευνοϊκά από τα πετρελαικά λόμπι καθώς επιτρέπουν την συνέχιση των δραστηριοτήτων τους, παρόλο που δεν επαρκούν για την απαιτούμενη και δραστική μείωση των εκπομπών. Επίσης, τα χρονοδιαγράμματα παραμένουν σχετικά διφορούμενα, χωρίς ρητή μείωση του μεθανίου μέχρι το 2030, και με μηδενισμό των εκπομπών «γύρω στο 2050» και όχι το 2050. Συνελόντι ειπείν, τα κράτη-πετρελαιοπαραγωγοί (“petrostates”) απέδειξαν για ακόμη μια φορά την ισχυρή και ηχηρή τους επιρροή στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Αξίζει να σημειωθεί ότι, η επαναλαμβανόμενη συμφωνία στη χρήση της φράσης «ανάγκη για σημαντική μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου» στις COP, εν γένει, δεν οδηγεί σε εν τοις πράγμασι μείωση αυτών, ενώ η ελπίδα σε κάτι τέτοιο σχολιάστηκε ως παιδαριώδης προκατάληψη.
Στη συγκεκριμένη Σύνοδο δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην αύξηση της παρουσίας της πυρηνικής ενέργειας στο παγκόσμιο ενεργειακό μείγμα. Συγκεκριμένα, υιοθετήθηκε η Κοινή Διακήρυξη θέτοντας ως παγκόσμιο επιδιωκόμενο στόχο τον τριπλασιασμό της ικανότητας πυρηνικής ενέργειας, έως το 2050. Τη Διακήρυξη υποστήριξαν μεταξύ άλλων οι ΗΠΑ, η Γαλλία, τα ΗΑΕ και το Η.Β.
Παράλληλα, στο πλαίσιο των εργασιών της Συνόδου έγινε αναφορά σε μία σημαντική δέσμευση για την κλιματική οικονομία, καθώς συνεφωνήθη μεταξύ άλλων ότι το «πρασίνισμα» των οικονομιών παγκοσμίως απαιτεί επενδύσεις 5-7 τρισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως, ώστε να επιτευχθούν οι κοινοί στόχοι, ενώ για να συνεπικουρήσουν το έργο των αναπτυσσόμενων χωρών στο μετριασμό της κλιματικής αλλαγής οι αναπτυγμένες χώρες του Παγκόσμιου Βορρά (Global North), είναι ανάγκη να κινητοποιηθούν 100 δισ. δολάρια έως το 2025 και 2.4 τρισ. ετησίως έως το 2030, σύμφωνα με έρευνα της Ομάδας Εμπειρογνωμόνων Υψηλού Επιπέδου για την Κλιματική Χρηματοδότηση. Στην οικεία ανάλυση επισημάνθηκε ότι οι στόχοι της Συμφωνίας των Παρισίων δεν θα μπορέσουν να επιτευχθούν δίχως τη συμμετοχή των αναπτυσσόμενων κρατών και των αναδυόμενων οικονομιών οι οποίες έχουν έντονο αποτύπωμα άνθρακα και χρειάζονται μεγάλα ποσά σε επενδύσεις και οικονομική υποστήριξη προκειμένου να επιτύχουν τους κλιματικούς τους στόχους. Συλλήβδην, χάρη στη Σύνοδο επετεύχθη η επένδυση 85 δισ. δολαρίων από τα οποία τα 3,5 δις πρόκειται να αξιοποιηθούν για την ενίσχυση του Πράσινου Ταμείου για το Κλίμα και τα 188 εκατομμύρια για το ταμείο προσαρμογής.
Σταχυολογώντας τα όσα εκτέθηκαν ανωτέρω εξάγονται ορισμένα συμπεράσματα. Στην περιοχή του Αραβικού Κόλπου και της ΜΕΝΑ περιοχής, τα ΗΑΕ έχουν την υψηλότερη θέση στην ενεργειακή μετάβαση και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Εκμεταλλευόμενα το πεδίο διαλόγου και κλιματικής διπλωματίας τα ΗΑΕ, μέσα στο πλαίσιο των εργασιών της COP 28 είχαν την ιδανική ευκαιρία να πρωτοπορήσουν και να χαράξουν το δρόμο για να απεμπολήσουν μεγάλο μέρος από το ορυκτό τους παρελθόν. Στο πλαίσιο της COP 28, ωστόσο, έλαβαν χώρα σημαντικές δράσεις και πρωτοβουλίες διακηρυκτικού χαρακτήρα, όμως κατά ένα μέρος αναποτελεσματικές και νομικά μη δεσμευτικές για την πλήρη και ουσιαστική αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Άλλωστε, κατά μία μερίδα των επικριτών της COP 28 δεν επετεύχθη καμία ουσιαστική συμφωνία, ενώ ο Πρόεδρος της COP 28 και Διευθύνων Σύμβουλος της ADNOC, Sultan Ahmed Al- Jaber, κατακρίθηκε για τις ιδιωτικές συναντήσεις του με στελέχη της αγοράς πετρελαίου και του φυσικού αερίου καθώς και για τη συνάντησή του με τον Ρώσο Πρόεδρο, Βλαδίμηρο Πούτιν, μέρος της οποίας αφορούσε στη συζήτηση για εξαγωγές πετρελαίου.
Το έντονο πετρελαϊκό προφίλ των εμπλεκόμενων petrostates, μεταξύ των οποίων και η οικοδέσποινα χώρα, τα ΗΑΕ, προδόθηκε μέσα από τη χρήση ηπίου λεκτικού χρώματος, ιδίως στον Πρώτο Παγκόσμιο Απολογισμό, επιβεβαιώνοντας εκ νέου τις ανησυχίες του κλιματικού κόσμου για προσχηματικά μέτρα που αδυνατούν να οδηγήσουν στην κατάργηση των ορυκτών καυσίμων και την επακόλουθη μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, που κατατείνουν στην αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη φαλκιδεύοντας τον στόχο της διατήρησης της ανόδου της θερμοκρασίας τουλάχιστον κάτω από 2 βαθμούς και ιδανικά στον 1.5 βαθμό Κελσίου από τα προβιομηχανικά επίπεδα. Παρόμοια ανησυχία έχει ήδη εκφραστεί για την επερχόμενη COP 29, που θα λάβει χώρα στο Αζερμπαϊτζάν, όπου το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο αποτελούν το 30-50% του ΑΕΠ και το 90% των εξαγωγών της χώρας. Ολοκληρώνοντας, το έργο και το αποτέλεσμα των εργασιών των κρατών-μερών στην Σύνοδο της COP 28 -το οποίο σαφώς επηρεάστηκε από τις γεωπολιτικές αναταραχές στη Γάζα και την Ουκρανία- θα μπορούσε να αντανακλά ουσιαστικά το μήνυμα της Συνόδου “Unite, Act, Deliver” αν δεν είχε τόσο πρόδηλη την υφή των ορυκτών καυσίμων στη γλώσσα της.
Βιβλιογραφία
Yergin D. (2021). The New Map: Energy, Climate, and the Clash of Nations, Penguin Books
Van de Graaf T. & Sovacool B. (2021). Global Energy Politics, Polity Press
Sim L-C. (2023). Renewable Energy and Governance Resilience in the Gulf. Energies. 16(7):3225. https://doi.org/10.3390/en16073225
Aminjonov F. (2020). Policy Innovations and Rationale for Sustainable Energy Transition in the UAE. Social Science Quarterly, 101(7): 2398–2412. doi:10.1111/ssqu.12909
Ibrahim Μ.D., Binofai F.A.S. & Mohamad M.O.A. (2022). Transition to Low-Carbon Hydrogen Energy System in the UAE: Sector Efficiency and Hydrogen Energy Production Efficiency Analysis. Energies. 15(18):6663. https://doi.org/10.3390/en15186663
Taleb H.-M. & Abu Hijleh B. (2021). Optimizing the Power Generation of a Wind Farm in Low Wind Speed Regions. Sustainability. 13(9):5110. https://doi.org/10.3390/su13095110
Pogge, T. (2023). COP28: Superstition or Reform. Academics Stand Against Poverty, 5(1), 1–3. https://doi.org/10.5281/zenodo.10425435
IRENA (2023). Energy Profile: United Arab Emirates. Διαθέσιμο σε: https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Statistics/Statistical_Profiles/Middle-East/United-Arab-Emirates_Middle-East_RE_SP.pdf?country=United+Arab+Emirates®ionID=&countryID=4b0749b0-5470-42fc-b5b8-ea5429c68bde
Bhattacharya A., Songwe V., Soubeyran E. and Stern N. (2023) A climate finance framework: decisive action to deliver on the Paris Agreement – Summary. London: Grantham Research Institute on Climate Change and the Environment, London School of Economics and Political Science. Διαθέσιμο σε: https://www.lse.ac.uk/granthaminstitute/wp-content/uploads/2023/11/A-Climate-Finance-Framework-IHLEG-Report-2-SUMMARY.pdf
Climate Action Tracker (2023). COP28 initiatives will only reduce emissions if followed through. Διαθέσιμο σε: https://climateactiontracker.org/documents/1197/CAT_2023-12-09_COP28_InitiativesAssessment.pdf
ΙΕΑ (2023). Hydrogen Leadership Roadmap. Διαθέσιμο σε: https://www.iea.org/policies/16975-hydrogen-leadership-roadmap
US EIA (2023). Country Analysis Brief: United Arab Emirates (UAE). Διαθέσιμο σε: https://www.eia.gov/international/content/analysis/countries_long/United_Arab_Emirates/uae_2023.pdf
IEA (2024). Renewables 2023: Analysis and Forecast to 2028. Διαθέσιμο σε: https://iea.blob.core.windows.net/assets/3f7f2c25-5b6f-4f3c-a1c0-71085bac5383/Renewables_2023.pdf
IEA (2021). Azerbaijan 2021: Energy Policy Review. Διαθέσιμο σε: https://iea.blob.core.windows.net/assets/49662c46-575f-4561-a541-5541f5342b07/Azerbaijan2021EnergyPolicyReview.pdf
Masdar (2022). Annual Sustainability Report.
DEWA (n.d.) Mohammed bin Rashid Al Maktoum Solar Park. Διαθέσιμο σε: https://www.dewa.gov.ae/en/about-us/strategic-initiatives/mbr-solar-park
Noor Abu Dhabi (n.d.). Noor Abu Dhabi. Διαθέσιμο σε: https://noorabudhabi.ae
UNFCCC (n.d.). About COP 28. Διαθέσιμο σε: https://unfccc.int/process-and-meetings/conferences/un-climate-change-conference-united-arab-emirates-nov/dec-2023/about-cop-28
Climate Diplomacy (n.d.) What is Climate Diplomacy?. Διαθέσιμο σε: https://climate-diplomacy.org/what-climate-diplomacy
Council of the European Union (2018). Council Conclusions on Climate Diplomacy. Διαθέσιμο σε: https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-6125-2018-INIT/en/pdf
Masdar (n.d.). Our projects. Διαθέσιμο σε: https://masdar.ae/en/renewables/our-projects
UAE Ministry of Energy and Technology (2021). UAE Hydrogen Leadership Roadmap
Masdar (2023). Masdar accelerates green hydrogen ambitions after joining forces with UAE energy champions. Διαθέσιμο σε: https://masdar.ae/en/news/newsroom/masdar-accelerates-green-hydrogen-ambitions
WEC (2022). Energy Trilemma Index. Διαθέσιμο σε: https://trilemma.worldenergy.org
ΙΕΑ (2023). IEA assessment of the evolving pledges at COP28. Διαθέσιμο σε: https://www.iea.org/news/iea-assessment-of-the-evolving-pledges-at-cop28
Chandrasekhar Α., Dunne D., Dwyer O., Evans S., Gabbatiss J., Lempriere M., Patel A., Tandon A. and Viglione G. (2023). COP28: Key outcomes agreed at the UN climate talks in Dubai. CarbonBrief. Διαθέσιμο σε: https://www.carbonbrief.org/cop28-key-outcomes-agreed-at-the-un-climate-talks-in-dubai/
UNFCCC (2023). First global stocktake. Διαθέσιμο σε: https://unfccc.int/sites/default/files/resource/cma2023_L17_adv.pdf
COP 28 (2023). Oil & Gas Decarbonization Charter launched to accelerate climate action. Διαθέσιμο σε: https://www.cop28.com/en/news/2023/12/Oil-Gas-Decarbonization-Charter-launched-to–accelerate-climate-action#
European Commission (2023). Global Renewables and Energy Efficiency Pledge. Διαθέσιμο σε: https://energy.ec.europa.eu/publications/global-renewables-and-energy-efficiency-pledge_en
COP 28 (2023). Global Renewables and Energy Efficiency Pledge. Διαθέσιμο σε: https://www.cop28.com/en/global-renewables-and-energy-efficiency-pledge
WWF (2023). COP28 renewables pledge will only be meaningful if leaders also pledge to phase out fossil fuels. Διαθέσιμο σε: https://wwf.panda.org/discover/our_focus/climate_and_energy_practice/cop28/?10241941/COP28-renewables-pledge-will-only-be-meaningful-if-leaders-also-pledge-to-phase-out-fossil-fuels
Lo J. (2023). Why didn’t China and India sign the Cop28 tripling renewables pledge? Climate Home News. Διαθέσιμο σε: https://www.climatechangenews.com/2023/12/11/why-didnt-china-and-india-sign-cop28-tripling-renewables-pledge/
Nelson M. (2023). COP28: Draft global stocktake exhibits ‘alarming changes’ as deadline looms. ESG Clarity. Διαθέσιμο σε: https://esgclarity.com/cop28-draft-global-stocktake-exhibits-alarming-changes-as-deadline-looms/
COP 28 (2023). First Global Stocktake High-Level Committee. Διαθέσιμο σε: https://www.cop28.com/en/gst
Nevit M. (2023). Assessing COP 28: The New Global Climate Deal in Dubai. Just Security. Διαθέσιμο σε: https://www.justsecurity.org/90710/assessing-cop-28-the-new-global-climate-deal-in-dubai/
Amnesty (2023). Global: What happened at COP28? Essential need-to-knows. reliefworld. Διαθέσιμο σε: https://reliefweb.int/report/world/global-what-happened-cop28-essential-need-knows
Human Rights Watch (2023). COP28: Fossil Fuel Commitment Lacks Urgency. Διαθέσιμο σε: https://www.hrw.org/news/2023/12/14/cop28-fossil-fuel-commitment-lacks-urgency
ENEC (2024). Barakah Units. Διαθέσιμο σε: https://www.enec.gov.ae
World Nuclear Association (2024). Nuclear Power in the United Arab Emirates. Διαθέσιμο σε: https://world-nuclear.org/information-library/country-profiles/countries-t-z/united-arab-emirates.aspx
Πηγή εικόνας εξωφύλλου: COP 28/ Neville Hopwood (2023). Διαθέσιμο σε: https://www.flickr.com/photos/unfccc/53368441160/in/album-72177720313065328/