Γράφει ο Κωνσταντίνος Λιάπης
Στον απόηχο της οριστικής εξόδου του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση, κι έχοντας πλέον στεγνώσει το μελάνι ενός αποχαιρετιστήριου μακροσκελούς κειμένου 1.200 σελίδων, Ευρωπαίοι και Βρετανοί πολίτες βρίσκονται αντιμέτωποι με μία νέα πραγματικότητα. Η τελική Συμφωνία, αριθμώντας 185 Άρθρα, 6 Κεφάλαια και 3 ειδικά Πρωτόκολλα, αποσαφηνίζει τους όρους της ομαλής αποχώρησης της Βρετανίας από το «μπλοκ των 27», προβλέποντας συνάμα, μία ενδεκάμηνη μεταβατική περίοδο, και μία Κοινή Πολιτική Διακήρυξη για τις μελλοντικές σχέσεις των δύο πλευρών. Με τη μία διορία να εκπνέει μετά την άλλη και μία σειρά παρατάσεων να κρατούν μακριά τον εφιάλτη ενός «no deal Brexit», οι διαπραγματεύσεις ανάμεσα στις Βρυξέλλες και το Λονδίνο καθίσταντο τόσο κρίσιμες όσο και δυσχερείς. Παρόμοιοι χαρακτηρισμοί θα μπορούσαν, βέβαια, να αποδοθούν και στη γενικότερη πορεία του Ηνωμένου Βασιλείου εντός της Ένωσης, η οποία είχε ως αφετηρία την προσχώρηση στην ΕΟΚ, τον πρόδρομο της σημερινής ευρωπαϊκής οικογένειας κρατών, το 1973. Όπως ορθά προοικονόμησε τότε, την Πρωτοχρονιά του ίδιου έτους η Βρετανική Guardian, «το ταξίδι στην Ευρώπη θα ήταν ανώμαλο και με αρκετές παραφωνίες».
Πράγματι, μόλις το 1975, έλαβε χώρα το πρώτο σχετικό δημοψήφισμα, που έθετε υπό αμφισβήτηση τη βρετανική συμμετοχή. Με επικεφαλής τη Μάργκαρετ Θάτσερ, οι υποστηρικτές του ευρωπαϊκού εγχειρήματος αποτέλεσαν την πλειοψηφία, επικυρώνοντας με 67% επί του συνόλου των ψήφων την παραμονή. Στις τέσσερις όμως, δεκαετίες που ακολούθησαν, το Ηνωμένο Βασίλειο άλλαξε, όπως ακριβώς κι η Ευρώπη. Η Συνθήκη του Μάαστριχτ στις αρχές της δεκαετίας του 1990, σηματοδοτώντας στενότερη ενσωμάτωση μεταξύ των μελών δημιούργησε ένα καινούργιο κύμα «Brexiteers» και νέους τριγμούς. Το Ηνωμένο Βασίλειο κατάφερε να κρατά αποστάσεις από την υπόλοιπη Ευρώπη με βασικότερο απότοκο του ευρωσκεπτικισμού τη μη υιοθέτηση του ενιαίου νομίσματος του ευρώ, το οποίο τέθηκε σε κυκλοφορία το 1999. Η προσθήκη οκτώ χωρών της Ανατολικής Ευρώπης στην Ένωση το 2004, πυροδότησε ένα κύμα μετανάστευσης προς την Αγγλία και την Ουαλία, το οποίο θεωρήθηκε επιβλαβές για την ακμάζουσα οικονομία των κρατών. Η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 και η οικονομική κρίση της ευρωζώνης, που ακολούθησε, ενέτειναν επίσης, τη γενικότερη καχυποψία. Φτάνοντας, λοιπόν, στο πρόσφατο έτος 2016, διεξήχθη το δεύτερο δημοψήφισμα, αυτή τη φορά επί πρωθυπουργίας Κάμερον. Ο δημοφιλής πρώην δήμαρχος του Λονδίνου Μπόρις Τζόνσον έγινε μέλος της επίσημης εκστρατείας περί της αποχώρησης πείθοντας, εν τέλει, 17,4 εκατομμύρια πολίτες να υπερψηφίσουν ένα μέλλον με ορίζοντα την ανεξαρτησία. Η Βόρεια Ιρλανδία και η Σκωτία στον αντίποδα, τάσσονταν υπέρ της παραμονής. Η νεοεκλεγείσα Theresa May, ανέλαβε να ηγηθεί μίας προσπάθειας εξόδου μετά διαπραγμάτευσης, η οποία σημαδεύτηκε από τέσσερις αποτυχημένες προσπάθειες έγκρισης προτεινόμενων συμφωνιών, προτού αναλάβει τα ηνία ο Boris Johnson, υποσχόμενος την σε κάθε περίπτωση έξοδο. Η αντίστροφη μέτρηση έφτασε, εύλογα, στο τέλος της την 31η Ιανουαρίου του 2020, συνοδευόμενη από μία πολυπόθητη Συμφωνία Αποχώρησης.
Με το εν λόγω δεσμευτικό κείμενο επισφραγίζεται η έξοδος του Ηνωμένου Βασιλείου της Βρετανίας και της Βόρειας Ιρλανδίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας, με ένα οργανωμένο καθεστώς, το οποίο καλύπτει όλο το φάσμα των μεταξύ τους σχέσεων. Αναλυτικότερα, στο πλαίσιο της σύμβασης διευθετούνται μεταξύ άλλων ζητήματα μεταφορών, όπως η αεροπορική, οδική και σιδηροδρομική σύνδεση των βρετανικών νησιών με την ηπειρωτική Ευρώπη, διατηρώντας μεν τα δικαιώματα επιβατών κι εργαζομένων διαγράφοντας πολλά πλεονεκτήματα δε που προβλέπονταν στο πλαίσιο της ενιαίας αγοράς. Το Λονδίνο θα συνεχίσει επίσης, να συμμετέχει σε ορισμένα προγράμματα της Ε.Ε. για την περίοδο 2021-2027, υπό την προϋπόθεση ότι θα συμβάλλει στον προϋπολογισμό τους. Η αστυνομική και δικαστική συνεργασία διατηρείται και επεκτείνεται για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και του διασυνοριακού εγκλήματος. Όσον αφορά στο ζήτημα της αλιείας, το οποίο ταλαιπώρησε όσο κάθε άλλο τις διαπραγματεύσεις, επιβεβαιώνεται η άδεια πρόσβασης των Ευρωπαίων αλιέων στα βρετανικά νερά μέχρι το 2026, για μία μεταβατική περίοδο δηλαδή 5,5 ετών. Νέο μοντέλο συναλλαγών και διασυνδεσιμότητας, με εγγυήσεις για θεμιτό ανταγωνισμό, προβλέπεται για θέματα ενέργειας, κοινωνικών δικαιωμάτων, κλιματικής αλλαγής και προστασίας του περιβάλλοντος. Από το τελικό κείμενο δεν πηγάζει αντιθέτως μέριμνα για την εξωτερική πολιτική, την ασφάλεια και την άμυνα, ζητήματα, τα οποία για το αποσχισθέν μέλος αποτέλεσαν «κόκκινες γραμμές». Η επίλυση διαφορών λόγω μη τήρησης των κοινών αυτών διατάξεων, προβλέπεται να εξεταστεί από συγκεκριμένο μηχανισμό με την εποπτεία ενός «Κοινού Συμβουλίου». Η δικαιοδοσία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης παύει έπειτα από την κατηγορηματική άρνηση του Λονδίνου περί οποιασδήποτε παρέμβασης.
Ιδιαιτέρως σημαντικές καθίστανται οι παράλληλες συμφωνίες που υπεγράφησαν μεταξύ των δύο μερών. Καθοριστικότερη των τελευταίων, η Συμφωνία Εμπορίου και Συνεργασίας, η οποία ισχύει επισήμως από την 1η μέρα του περασμένου Μαΐου. Η τελευταία υπερβαίνει κατά πολύ τις παραδοσιακές συμφωνίες συναλλαγών καλύπτοντας συνολικά τις εμπορικές διαφορές και συνάμα δημιουργώντας τη βάση για τη διατήρηση μακροχρόνιας φιλίας και συνεργασίας. Ρυθμίζει ζητήματα επενδύσεων, ανταγωνισμού και φορολογικής διαφάνειας και επιτρέπει το ελεύθερο εμπόριο αγαθών. Η σημαντικότητά της καθίσταται ανεκτίμητη για την αναζωπύρωση των εθνικών οικονομιών, οι οποίες υποφέρουν ήδη λόγω της πανδημίας. Αντιθέτως, η πρόσβαση σε υπηρεσίες δεν καλύπτεται από τη συμφωνία, η οποία παρά το θετικό της πρόσημο δεν αναπληρώνει σε καμία περίπτωση την πληθώρα πλεονεκτημάτων που απολαμβάνει ένα κράτος μέλος της ΕΕ. Η Συμφωνία Ασφάλειας και Πληροφοριών αποτελεί το δεύτερο παράλληλο κείμενο, στο οποίο κατέληξαν πρόσφατα οι δύο πλευρές. Προβλέπει ανταλλαγή διαβαθμισμένων στοιχείων για την αντιμετώπιση κοινών απειλών και παρέχει εγγυήσεις για το χειρισμό και την προστασία τους. Σύγκλιση απόψεων κι εν τέλει Συμφωνία επετεύχθη επίσης, για την Ασφαλή και Ειρηνική χρήση Πυρηνικής Ενέργειας. Ρυθμίζεται η προμήθεια και μεταφορά πυρηνικών υλικών, τεχνολογίας κι εξοπλισμού, η συνεργασία διαχείρισης καυσίμων και ραδιενεργών αποβλήτων, οι εξορύξεις και η επεξεργασία κοιτασμάτων. Σε αντιδιαστολή, βέβαια, με τη συνολική επιτυχία, από την οποία στέφθησαν οι διαπραγματεύσεις και οι τελικές συμφωνίες επί των βαρυσήμαντων ζητημάτων, το Brexit δυσχεραίνει στην πράξη τη ζωή των πολιτών, οι οποίοι ήδη έρχονται αντιμέτωποι στην καθημερινότητά τους με τις απορρέουσες επιπτώσεις.
Για τους Ευρωπαίους, όπως φυσικά και για τους Έλληνες πολίτες λοιπόν, τα προβλήματα ξεκινούν από τη δυνατότητα διαμονής στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η άδεια μόνιμης παραμονής αποτελεί μονόδρομο, καθώς σε περίπτωση μη εξασφάλισής της, οι δυνατότητες περιορίζονται είτε στην αίτηση του προγράμματος εγκατάστασης ευρωπαίων πολιτών είτε στην έκδοση βρετανικής υπηκοότητας. Τα προβλήματα ειδικεύονται στην περίπτωση των φοιτητών, οι οποίοι για το νέο ακαδημαϊκό έτος θα πρέπει να αιτηθούν την έκδοση φοιτητικής βίζας και παράλληλα να αποδείξουν την ικανότητα τόσο της αυτοσυντήρησης τους όσο και της καλής γνώσης της αγγλικής γλώσσας. Τα δίδακτρα πλέον εκτοξεύονται σε τιμές υπερδιπλάσιες σε σχέση με το προηγούμενο καθεστώς, τα φοιτητικά δάνεια δεν είναι πλέον διαθέσιμα προς απορρόφηση, όπως επίσης τερματίζεται κι η δυνατότητα συμμετοχής στο πρόγραμμα «Erasmus». Οι Ευρωπαίοι επιχειρηματίες καλούνται επιπροσθέτως, να εναρμονιστούν με το νέο Πρωτόκολλο εισαγωγών κι εξαγωγών, καθώς οι συναλλαγές με πελάτες, οι οποίοι εδρεύουν στο Ηνωμένο Βασίλειο υπάγονται πλέον στο πλέγμα των λοιπών τρίτων χωρών. Τελωνειακές διατυπώσεις, γραφειοκρατία, καθυστερήσεις και διαδικασίες συνοριακού ελέγχου αποτελούν τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα. Η Ομοσπονδία Τροφίμων και Ποτών επιβεβαίωσε πτώση στις εξαγωγές του κλάδου κατά 75% σε σύγκριση με τον Ιανουάριο του 2020. Σχεδόν το ένα τέταρτο των εξαγωγικών εταιρειών ανέφερε ότι το Brexit προκάλεσε πτώση των πωλήσεων στην ΕΕ, ενώ το ένα τρίτο δήλωσε ότι οι εισαγωγές από την ήπειρο μειώθηκαν. Η επίτευξη της εμπορικής συμφωνίας και η αποφυγή επιβολής επιπλέον φόρων στο εμπόριο φαίνεται πάντως, να είναι κάτι παραπάνω από πολύτιμη για τη διατήρηση ισχυρών δεσμών μεταξύ ευρωπαίων και βρετανών. Σε επίπεδο κρατών, το Brexit φαίνεται να επιβαρύνει ήδη τις σχέσεις Ευρώπης – Βρετανίας, αλλά και να πλήττει την καθεμιά από αυτές ξεχωριστά. Το Λονδίνο δεν αποτελεί πια την ιδανικότερη λύση για διείσδυση στη Γηραιά Ήπειρο, με διεθνείς εταιρείες όπως η Goldman Sachs και η Morgan Stanley να έχουν προβεί πρόσφατα σε διαρθρωτικές αλλαγές προκειμένου να ελαχιστοποιήσουν τις συνέπειες για τις επιχειρήσεις τους, που δραστηριοποιούνται στην Αγγλική πρωτεύουσα. Ένας σημαντικός αριθμός εταιρειών έχουν μετακινήσει τις έδρες τους εντός Ευρωπαϊκής Ένωσης, την ώρα που τρεις στις πέντε βρετανικές επιχειρήσεις υπογραμμίζουν σημαντική αύξηση κόστους, υψηλότερες τιμές και μείωση της ανταγωνιστικότητας. Για την Ευρώπη, η έξοδος μίας χώρας όπως η Βρετανία θέτει υπό αμφισβήτηση θεμελιώδεις αξίες κι υπογραμμίζει υπαρξιακά ζητήματα. Πρόκειται να συνεχιστεί απρόσκοπτα η διαδικασία περαιτέρω ολοκλήρωσης ή οι ισορροπίες θα αλλάξουν ριζικά τη δομή και την κατεύθυνσή της Ένωσης; Θα αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά το οικονομικό έλλειμμα του «Brexit» και κατά πόσο θα επηρεαστεί το εισόδημα του ευρωπαίου φορολογούμενου; Θα διατηρηθεί η δημοκρατική επιρροή κι η οικονομική δυναμική της σε ένα διαρκώς αυξανόμενα ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον;
Σε κάθε περίπτωση, η πρώτη αποχώρηση κράτους μέλους από την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι γεγονός. Το μέλλον της Βρετανίας διαγράφεται αβέβαιο, ενώ το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης χωρίς τη Βρετανία τείνει να είναι εξίσου απρόβλεπτο. Τι πραγματικά είναι Brexit δεν είναι ακόμα γνωστό, ενώ οι συνέπειές του δεν είναι ακόμα ορατές. Το Ηνωμένο Βασίλειο πρέπει να μελετήσει ένα δυνητικό δημοψήφισμα στη Σκωτία, να εκτιμήσει την ιδιάζουσα κατάσταση στην Ιρλανδία και επαναπροσδιορίσει τη σχέση του με την υπόλοιπη ήπειρο, αυτή τη φορά από διαφορετική αφετηρία. Την ίδια στιγμή, μία Ευρώπη χωρίς τη Βρετανία θα χρειαστεί να επανεξετάσει βασικές αρχές του κοινοτικού οικοδομήματος και να εργαστεί με κατεύθυνση τη σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ των μελών του μπλοκ. Η επιτυχία ή η αποτυχία εναρμόνισης του Ευρωπαίου και Βρετανού πολίτη στα νέα δεδομένα θα είναι εν τέλει και η απάντηση στα ερωτηματικά που γεννά αυτή η δυναμική πραγματικότητα.
ΠΗΓΕΣ:
ΑΠΕ – ΜΠΕ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση κινδυνεύει να είναι πολύ καλά χωρίς τη Βρετανία. Δεκέμβριος 31, 2020. Capital. Διαθέσιμο σε: https://www.capital.gr/diethni/3506030/brexit-i-europaiki-enosi-kinduneuei-na-einai-polu-kala-xoris-tin-parousia-ton-bretanon
Γεώργιος Π. Κανέλλος. Brexit – Αυτή είναι η συμφωνία εμπορίου και συνεργασία ΕΕ-ΗΒ. Lawspot. Δεκέμβριος 28, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.lawspot.gr/nomika-nea/brexit-ayti-einai-i-pliris-kat-arhin-symfonia-emporioy-kai-synergasias-ee-inomenoy
Γιάννης Παλαιολόγος. Brexit – Οι επιπτώσεις στους Έλληνες της Βρετανίας. Η Καθημερινή. Ιανουάριος 4, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/world/561214183/brexit-oi-epiptoseis-stoys-ellines-tis-vretanias/
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Συμφωνία ΕΕ-ΗΒ σχετικά με τη συνεργασία για τις ασφαλείς και ειρηνικές χρήσεις της πυρηνικής ενέργειας. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/info/relations-united-kingdom/eu-uk-trade-and-cooperation-agreement/eu-uk-agreement-cooperation-safe-and-peaceful-uses-nuclear-energy_el
Επίσημη σελίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συμφωνία για την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου, της Μεγάλης Βρετανίας και της Βόρειας Ιρλανδίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας. Διαθέσιμο σε: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:12019W/TXT(02)&from=EL#d1e32-136-
Έφη Τριήρη. Διαψεύστηκαν οι Κασσάνδρες για τις επιπτώσεις του Μπρέξιτ. Ναυτεμπορική. Διαθέσιμο σε: https://www.naftemporiki.gr/finance/story/1712702/diapseustikan-oi-kassandres-gia-tis-epiptoseis-tou-brexit 10-04-21
Η Ναυτεμπορική. Ο δεκάλογος της μετά Brexit εποχής. Ναυτεμπορική. Δεκέμβριος 26, 2020. Διαθέσιμο σε: https://m.naftemporiki.gr/story/1674439/o-dekalogos-tis-meta-brexit-epoxis 26-12-2020
Τα Νέα. Brexit – Τι περιλαμβάνει η συμφωνία; Τα Νέα. Διαθέσιμο σε: https://www.tanea.gr/2020/12/24/world/brexit-ti-perilamvanei-i-symfonia/ Τa new team 24-12-2020
Alasdair Sandford. 100 days on – What impact has Brexit had on UK-EU trade? Euronews. Απρίλιος 4, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.euronews.com/2021/03/31/brexit-three-months-on-uk-eu-trade-trouble-deeper-than-teething-problems-say-producers
Andrew Woodcock. Brexit causes difficulties for more than 60 per cent UK firms. Independent. Μάιος 6, 2021Διαθέσιμο σε: https://www.independent.co.uk/news/uk/politics/brexit-trade-lse-report-problems-b1842645.html
Billy Melo Araujo. Brexit trade problems. The Conversation Διαθέσιμο σε: https://theconversation.com/brexit-trade-problems-whats-gone-wrong-and-can-it-be-fixed-153270
Brexit και Ελλάδα: Συμφωνία Αποχώρησης. Διαθέσιμο σε: https://brexit.gov.gr/withdrawal-agreement/
James Hawes. A brief history of Brexit. The Guardian, Δεκέμβριος 12, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.theguardian.com/politics/2020/dec/27/a-brief-history-of-brexit-all-2000-years-of-it
Jonathan Lis. Who won the Brexit argument? Prospect Magazine. Μάρτιος 23, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.prospectmagazine.co.uk/politics/brexit-eu-vaccine-export-ban-remain-leave-gloat
Kimberly Amadeo. What Was Brexit, and How Did It Impact the UK, EU, and the US? The Balance. Μάρτιος 12, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.thebalance.com/brexit-consequences-4062999
Nigel Walker. Brexit timeline. UK Parliament. Ιανουάριος 1, 2021. Διαθέσιμο σε: https://commonslibrary.parliament.uk/research-briefings/cbp-7960/
Robert Hutton. The roots of Brexit. Bloomberg. Φεβρουάριος 1, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.bloomberg.com/quicktake/will-uk-leave-eu
A short history of the long road to Brexit. (πηγή εικόνας) https://www.vox.com/2020/1/31/21083573/brexit-news-boris-johnson-timeline-eu-uk By Jen Kirby 30/01/2020